استاد راهنما :
 دكتر امیر مانیان
 
 
آذر 1390
برای رعایت حریم خصوصی نام نگارنده پایان نامه درج نمی شود

(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)

تکه هایی از متن پایان نامه به عنوان نمونه :

(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)

چکیده

در سالهای اخیر بحث های زیادی درباره دورکاری شده و مزایای بسیاری برای آن برشمرده اند. دورکاری را می توان از منظر های متفاوتی بررسی کرد . برای به کارگیری دورکاری به عنوان گونه ای از فناوری اطلاعات  نیازمند ارزیابی تمایلات کاربران در استفاده از دورکاری هستیم .بر این اساس بررسی دورکاری با استفاده از مدل های پذیرش فناوری توضیحی برای چگونگی و چرایی انتخاب دورکاری توسط مدیران و کارکنان را فراهم می آورد.هدف از انجام این تحقیق میدانی بررسی عوامل مؤثر بر پذیرش دورکاری و دستیابی به یک مدل مفهومی است. که با استعانت از نظریه های مرتبط ، عوامل مهم و اثر گذار مورد بررسی قرار می گیرد .اساس چارچوب مفهومی این تحقیق را مدل مفهومی بر مبنای مدل پذیرش فنآوری تشكیل می دهد .روش تحقیق این پژوهش پیمایشی و ابزار گرد آوری اطلاعات پرسشنامه است .جامعة آماری آن، کارکنان وزارت صنایع و معادن در شهر تهران است كه با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی، 201 نفر به عنوان نمونه انتخاب شده اند. با استفاده از نرم افزار  spss یافته های این پژوهش مورد تحلیل قرار گرفته و یافته ها نشان میدهد كه ابعاد مدل پیشنهادی روایی و پایایی بالایی جهت سنجش میزان پذیرش دورکاری دارند.با استفاده از مدل یابی معادلات ساختاری، با استفاده از نرم افزار لیزرل اعتبار مدل مورد تأیید قرار گرفته و بر اساس نتایج تحلیل،مسیر ارتباط متغیرهای این تحقیق نیز تأیید شده است.

یافته ها نشان می دهد رفتار ،‌هنجار و کنترل رفتاری بر پذیرش دورکاری موثرند بعبارتی فرضیه مدل پذیرش فناوری قابل بسط به پذیرش دورکاری است مورد تائید قرار گرفت.به ترتیب  ادراك از مفید بودن و ادراك ازمنافع شخصی حاصل از دورکاری ،‌کارایی فرد ،فرهنگ,‌ درک از درستی ، درک از راحتی استفاده،‌سازگاری شغل ،‌در دسترس بودن منابع در هنگام دورکاری و در آخر در دسترس بودن فناوری  بیشترین تأثیر را در پذیرش  دورکاری دارند.

واژه های کلیدی : ادراك از مفید بودن ، ادراك ازمنافع شخصی ،‌کارایی ،فرهنگ ،‌ درک از درستی ، درک از راحتی استفاده ،‌سازگاری ،‌در دسترس بودن منابع، در دسترس بودن فناوری

 

 

فهرست مطالب

فصل اول

مقدمه. 2

عنوان تحقیق.. 3

طرح مسئله و بیان موضوع. 3

اهداف تحقیق.. 4

سوالات تحقیق.. 5

فرضیه ها 5

روش تحقیق.. 6

ابزار گردآوری داده ها 6

اعتبار درونی پژوهش…. 6

طراحی طرح تحقیق.. 7

اجرای طرح تحقیق.. 8

انتقال.. 8

محدوده تحقیق.. 8

محدودیت های تحقیق.. 9

محدودیت موضوعی.. 9

محدودیت زمانی.. 9

فصل دوم

 

مقدمه. 11

مفاهیم.. 11

تعریف دورکاری.. 11

دورکاری در مقابل Telecommuting. 13

حضور از راه دور 14

همكاری از راه دور 14

انواع دورکاری.. 14

مزایای دورکاری.. 17

مشکلات پیاده سازی دورکاری.. 20

دورکاری چالش عصر حاضر. 21

مدل های پذیرش فناوری.. 22

مدل رفتار منطقی.. 23

مدل رفتار برنامه ریزی شده 24

مدل پذیرش فناوری.. 24

مدل تركیبی پذیرش فناوری و رفتاربرنامه ریزی شده 26

مدل انگیزشی.. 27

خلاصه و نتیجه گیری.. 28

فصل سوم

مقدمه. 30

وضعیت دورکاری.. 30

دورکاری در ایران.. 30

دورکاری در خارج از ایران.. 31

مطالعات پیشین.. 34

تحقیقات داخلی.. 34

تحقیقات خارجی : 36

تاریخچه پذیرش دورکاری.. 57

خلاصه و نتیجه گیری : 61

فصل چهارم

مقدمه. 63

روش تحقیق.. 63

متغیرهای تحقیق.. 64

متغیر وابسته واسطه (میانجی) 64

متغیر وابسته نهایی.. 64

تقسیم بندی متغیر ها بر اساس سطح قابلیت مشاهده. 65

متغیر مشاهده گر (آشکار) 65

متغیر مکنون یا پنهان. 65

تقسیم بندی متغیر ها بر اساس ارزش… 65

تعریف متغیرها 65

تعریف مفهومی.. 66

درک از راحتی استفاده 66
درک از مفید بودن. 66
درک از منافع شخصی.. 66
سازگاری.. 66
درک از درستی.. 66
ساختار فرهنگ.. 66
درجه کارایی.. 67
میزان در دسترس بودن منابع. 67
تعریف عملیاتی متغیر ها 67

جامعه و نمونۀ آماری.. 69

جامعۀ آماری.. 69

نمونه آماری و روش نمونه گیری.. 69

واحد نمونۀ مورد مشاهده 69

برآورد حجم نمونه. 69

روشهای گرد آوری داده ها 70

مطالعات كتابخانه ای.. 70

مطالعات میدانی.. 71

مقیاس بندی پاسخ سوالات پرسشنامه. 71

روش توزیع پرسش نامه. 72

روائی و پایائی ابزار. 72

روایی.. 72

اعتبار محتوای پرسشنامه. 72

اعتبار عاملی پرسشنامه. 73

مراحل اجرای تحلیل عاملی.. 73

پایایی پرسشنامه. 74

روش های تحلیل داده ها و آزمون فرضیات.. 76

مدل معادلات ساختاری.. 76

تعریف مدل معادلات ساختاری.. 76

ضرورت مدل معادلات ساختاری در پژوهش حاضر. 77

خلاصه و نتیجه گیری.. 77

فصل پنجم

مقدّمه. 80

آمار توصیفی.. 82

بررسی ویژگی جامعه از لحاظ جنسیت… 82

بررسی ویژگی جامعه از لحاظ وضعیت شغلی.. 83

بررسی ویژگی جامعه از لحاظ وضعیت انجام دورکاری.. 83

تحلیل عاملی اکتشافی به منظور شناخت متغیرهای مکنون.. 84

آزمون كولموگروف – اسمیرنوف.. 85

شاخص KMO و آزمون بارتلت… 85

تحلیل عاملی اکتشافی متغیر رفتار. 86

تحلیل عاملی اکتشافی متغیر هنجار. 90

تحلیل عاملی اکتشافی متغیر کنترل رفتاری.. 92

تحلیل عاملی تاییدی متغیر‌های پژوهش…. 95

نیکویی برازش مدل.. 96

مدل اندازه گیری مرتبه اول در متغیر رفتار. 97

مدل اندازه گیری مرتبه اول در متغیر هنجار. 100

مدل اندازه گیری مرتبه اول در متغیر کنترل رفتاری.. 101

آمار پارامتریک و  آزمون میانگین یک جامعه به منظور بررسی وضعیت متغیرهای تحقیق.. 103

وضعیت متغیر رفتار در جامعه آماری چگونه است؟. 104

وضعیت متغیر هنجار در جامعه آماری چگونه است؟. 106

وضعیت متغیر کنترل رفتاری در جامعه آماری چگونه است؟. 107

وضعیت متغیر تمایل به پذیرش دوکاری در جامعه آماری چگونه است؟. 108

آزمون فرضیات تحقیق توسط تحلیل عاملی مرتبه دوم و سوم. 110

فصل ششم

مقدمه. 117

‌جمع بندی و ارائه نتایج تحقیق.. 117

وضعیت متغیرها 118

نتایج مربوط به برازش مدل.. 119

پیشنهادات برآمده از نتایج آماری تحقیق.. 121

پیشنهادات کاربردی برای مدیران و صاحبان کسب و کار و علاقه مندان به راه اندازی دورکاری.. 124

‌پیشنهاد برای تحقیقات آتی.. 125

کتاب شناسی (منابع) 126

 

 

 

 

 

فهرست  شکل ها

شكل 1-1)‌ فرآیند تکمیل تحقیق.. 7

شکل 2-1) مقایسه انواع دورکاری در کشورهای پیشرو 16

شکل 2-2) مزایای دورکاری منتشر شده از سوی CEO.. 20

شکل 2-3)‌ ساختار مفهومی مدل های پذیرش فناوری اطلاعات.. 23

شکل 2-4) مدل رفتار منطقی (TRA) 24

شکل 2-5) مدل رفتار برنامه ریزی شده (TPB) 24

شکل 2-6) مدل پذیرش فناوری اطلاعات.. 25

شکل 2-7) مدل بسط یافته پذیرش فناوری 2. 27

شکل 3-1) شاخص های استخراج شده از مقاله  بررسی دورکاری در سازمان اقتصادی کوثر. 35

شکل 3-2)  مدلی برای انتقال شبکه کار سنتی به نظام دورکاری در کشور 36

شکل 3-3) شاخص استخراج شده از مقاله  شریت و همکاران. 37

شکل 3-4) شاخص استخراج شده از از مقاله  مایو و همکاران 2009. 38

شکل 3-5) شاخص استخراج شده از از مقاله  واریانس منابع فرهنگی در پذیرش دورکاری.. 39

شکل 3-6) شاخص استخراج شده از از مقاله پذیرش دورکاری و مدیریت تغییر و کارایی شرکتها 40

شکل 3-7) شاخص استخراج شده از از مقاله امکانات و محدودیت های دورکاری در محیط اداری.. 41

شکل 3-8) شاخص استخراج شده از از مقاله دوركاری در ژاپن.. 42

شکل 3-9) ‌ مدل تاثیر دورکاری ارائه شده توسط محمد خلیفه و جمشید اعتضادی.. 43

شکل 3-10) ‌ شاخص استخراج شده  مقاله  محمد خلیفه و جمشید اعتضادی.. 43

شکل 3-11)‌ مدل پذیرش و انتشار دوركاری شین و همکاران. 44

شکل 3-11)‌ شاخص استخراج شده از مقاله شین و همکاران. 45

شکل 3-11)‌ مدل پذیرش و انتشار دوركاری کلارک.. 46

شکل 3-12) مدل پذیرش دورکاری هرینگتون و راپل.. 49

شکل 3-14) مدل پذیرش دورکاری هرینگتون و راپل.. 50

شکل 3-15)‌ مدل پذیرش دورکاری توسط لینگ و همکاران. 51

شکل 3-16)‌ شاخص استخراج شده از مقاله لینگ و همکاران. 52

شکل 3-17)‌ مدل پذیرش دورکاری در مالزی.. 52

شکل  3-18)‌ مدل پذیرش دورکاری در مالزی.. 53

شکل 3-19)‌ مدل پذیرش دورکاری مبتنی بر IDM در وزارت دفاع آمریکا 54

شکل  3-20)‌ مدل پذیرش دورکاری توسط جانسون. 55

شکل  3-21)‌ مدل پذیرش دورکاری استخراج شده در تحقیق.. 56

شکل 5-1 ) نمودار مستطیلی وضعیت جنسیتی نمونه. 82

شکل 5-2 ) نمودار مستطیلی وضعیت شغلی.. 83

شکل 5-3) مدل اندازه گیری مرتبه اول در متغیر رفتار در حالت تخمین استاندارد. 98

شکل 5-4) مدل اندازه گیری مرتبه اول در متغیر رفتار در حالت ضرایب معناداری.. 99

شکل 5-5) مدل اندازه گیری مرتبه اول در متغیر هنجار در حالت تخمین استاندارد. 100

شکل 5-6) مدل اندازه گیری مرتبه اول در متغیر هنجار در حالت ضرایب معناداری.. 101

شکل 5-7) مدل اندازه گیری مرتبه اول در متغیر کنترل رفتار درک شده در حالت تخمین استاندارد. 102

شکل 5-8) مدل اندازه گیری مرتبه اول در متغیر کنترل رفتار درک شده در حالت ضرایب معناداری.. 103

شکل 5-9( هیستوگرام متغیر رفتار 105

شکل 5-10)  هیستوگرام متغیر هنجار 107

شکل 5-11)  هیستوگرام متغیر کنترل رفتاری.. 108

شکل 5-12) هیستوگرام متغیر تمایل به پذیرش دورکاری.. 109

شکل 5-13) مدل اندازه گیری مرتبه دوم پذیرش دورکاری در حالت تخمین استاندارد. 111

شکل 5-14) مدل اندازه گیری مرتبه دوم  پذیرش دورکاری در حالت ضرایب معناداری.. 112

شکل 5-15) مدل اندازه گیری مرتبه سوم پذیرش دورکاری در حالت تخمین استاندارد. 113

شکل 5-16) مدل اندازه گیری مرتبه سوم  پذیرش دورکاری در حالت ضرایب معناداری.. 114

شکل 6-1) مدل مفهومی برای پذیرش دورکاری.. 118

 

 

فهرست  جداول

جدول 2-1) ابعاد دورکاری.. 16

جدول 3-1) بررسی دورکاری در سازمان اقتصادی کوثر. 34

جدول 3-2) شاخص استخراج شده از مقاله  شریت و همکاران 2009. 37

جدول 3-3) شاخص استخراج شده از مقاله  مایو و همکاران 2009. 38

جدول 3-4) شاخص استخراج شده از مقاله واریانس منابع فرهنگی در پذیرش دورکاری.. 39

جدول 3-5) شاخص استخراج شده از مقاله واریانس منابع فرهنگی در پذیرش دورکاری.. 43

جدول 3-6) شاخص استخراج شده از مقاله شین 1997. 45

جدول 3-7) مدل پذیرش دورکاری کلارک.. 45

جدول 3-8) مدل پذیرش دورکاری کلارک.. 49

جدول  3-9)‌ مدل پذیرش دورکاری توسط لینگ و همکاران. 51

جدول  3-10)‌ مدل پذیرش دورکاری توسط لینگ و همکاران. 53

جدول  3-11)‌ مدل پذیرش دورکاری توسط جانسون 2008. 55

جدول 3-12) تاریخچه مطالعات انجام شده درباره دورکاری.. 57

جدول شماره 1-4 ) تعریف عملیاتی متغییر ها 67

جدول 4-2) مربوط به ضرایب آلفای کرونباخ بر هر کدام از ابعاد مورد بررسی.. 75

جدول 5 -1) وضعیت جنسیت مربوط به نمونه. 82

جدول 5-2) وضعیت شغلی مربوط به نمونه. 83

جدول 5-3) وضعیت نرمال بودن نمونه. 85

جدول 5-4) آزمون کایزر میر و اوکلین بارتلت متغیر رفتار 86

جدول 5-5) جدول اشتراکات متغیر رفتار 86

جدول 5-6) جدول کل واریانس تبیین شده 88

جدول 5-7) ماتریس چرخش یافته عاملی متغیر رفتار 89

جدول5-8)آزمون کایزر میر و اوکلین بارتلت  متغیر هنجار 90

جدول 5-9) جدول اشتراکات متغیر هنجار 90

جدول 5-01) جدول کل واریانس تبیین شده 91

جدول 5-11) ماتریس چرخش یافته عاملی متغیر هنجار 92

جدول 5-21)آزمون کایزر میر و اوکلین بارتلت کنترل رفتاری.. 92

جدول 5-31) جدول اشتراکات کنترل رفتاری.. 93

جدول 5-41) جدول کل واریانس تبیین شده 94

جدول 5-51) ماتریس چرخش یافته عاملی متغیر کنترل رفتاری.. 95

جدول 5-16) آماره های یک نمونه ای  متغییر رفتار 105

جدول 5-17)آزمون یک نمونه ای متغییر رفتار 105

جدول 5-18) آماره های یک نمونه ای هنجار 106

جدول 5-19)آزمون یک نمونه ای هنجار 106

جدول 5-20) آماره های یک نمونه ای کنترل رفتاری.. 107

جدول5-21)آزمون یک نمونه ای کنترل رفتاری.. 108

جدول 5-22) آماره های یک نمونه ای  پذیرش دوکاری.. 109

جدول 5-23)آزمون یک نمونه ای پذیرش دوکاری.. 109

جدول 5-25 ) بررسی وضعیت متغیرهای تحقیق بصورت خلاصه. 110

جدول 6-1) بررسی وضعیت متغیرهای تحقیق بصورت خلاصه. 118

جدول 6-2) نتایج مربوط به برازش مدل. 119

جدول 6-3) نتایج مربوط به  میزان تاثیر مولفه های مرتبه دوم. 120

جدول 6-4) نتایج مربوط به  میزان تاثیر مولفه های مرتبه اول. 121

 

صفحه نشانه های اختصاری

هرجا- هر وقت
Any Time-Any Place
حضور از راه دور
Telepresence
همكاری از راه دور
Telecollaboration
سبک زندگی چند وجهی
Portfolio Lifestyles
تئوری عمل مستدل
TRA: Theory Of Reasonel Action
نظریه رفتاربرنامه ریزی شده
TPB:Theory Of Planed Behavior
مدل پذیرش فناوری
 TAM :Technology Acceptance Model
مدل تركیبی پذیرش فناوری و رفتاربرنامه ریزی شده
Model Of Combining Technology Accptance Model And TPB 

 
مدل انگیزشی
Motivational Model
درک از راحتی استفاده
Perceived  Ease Of  Use
درک از مفید بودن
Perceived Usefulness
درک از منافع شخصی
Perceived Personal Benefit
سازگاری
Compatibility
درک از درستی
Legitimacy
ساختار  فرهنگ
Culture Structure
درجه کارایی
Self Efficacy
میزان در دسترس بودن منابع
Resource Facilitating Condition
تعریف عملیاتی
Technology Facilitating Condition
روایی
Operational Definition
آلفای كرانباخ
Validity
مدل معادلات ساختاری
Cronbach ‘S Alpha
متغیرهای مشاهده شده
Structural Equation Modeling
متغیرهای مکنون
Observed
ساختارهای كوواریانس
Latent
 
Covariance Structures Analysis
 

 

مقدمه
رشد فناوری ها به ویژه فناوری اطلاعات و ارتباطات و نفوذ شگفت آور آن در سطح جامعه، تغییرات گسترده ای را در ابعاد مختلف زندگی انسانها پدیده آورده است. امروزه در كمتر حیطه ای از كسب و كار است كه در آن صحبت از ورود قدرتمند فناوری اطلاعات مطرح نباشد. سازمانها تلاش می كنند برای ارتقائ سطح كیفی خدمات خود و بقا در چرخه فناوری اطلاعات هر روز به معرفی خدمت جدید الكترونیكی بپردازندو مهمتر اینكه مشتریان نیز با همین آهنگ پرشتاب مطالبه خدمات الكترونیكی می نمایند. چنانچه انتظار می رفت حیطه كاربردی فناوری اطلاعات گسترده تر گشت و مفاهیم جدیدی نظیر كار از راه دور یا دوركاری  مطرح گردید. با طرح این موضوع به نظر می رسد انقلاب دیگری در بهره ور نمودن سازمانها، بكارگیر فناوری اطلاعات در حوزه اشتغال زایی، ارتقا كیفی خدمات، توسعه عدالت اجتماعی در راه است. بسیاری از كشورهای دنیا در حال انتقال از یك جامعه مبتنی بر صنعت به جامعه مبتنی بر اطلاعات هستند. این انتقال، انقلابی در زمان، مكان، و

آنها منشاءتغییراند، برتغییرات حاکم برسازمان اشراف دارند و برموج تغییرات استوارند (موغلی،1382). از نظربرنزرهبری تحولگراتوسط هر کس با هرموقعیت در سازمان قابل پیاده شدن است . دراین نوع رهبری افرادمی­توانند برهمتایان و مافوق­ها و زیردستان اثرگذاری داشته باشند،این نوع رهبری می­توانددر فعالیت­های روزمره مردم عادی نیزاتفاق بیافتدولی این امرعادی ورایج نیست(یوکل[4]،1382).فرآیندرهبری تحولگراریشه در ارزش­ها و عقاید شخصی رهبردارد ولی دراین فرآیند دیگرکالایی میان مافوق و زیردستان ردوبدل نمی­شود. چنین رهبرانی ازعمیق­ترین ارزش­های شخصی خود(همانند:عدالت ،انصاف ،صداقت وشرافت)الهام می­گیرند،برنزازاین ارزش­ها به عنوان ارزش­های نهایی یادمی­کند.ارزش­های نهایی به گونه­ای هستندکه برسرآنهانمی­توان چانه­زنی کردویامبادله­ای انجام داد.رهبران تحولگراباابلاغ ارزش­های نهایی به عنوان استانداردهای شخصی موجب ایجادهماهنگی ویکپارچگی درمیان پیروان خودگشته ومهمترازآن موجب تغییر اهداف و عقایدشخصی پیروان درجهت اهداف سازمانی می­گردند (هیومفریز،2003). رهبری تحولگرا افرادی را مدنظرقرارمی­دهد که از خصوصیات فرهمندی وارتباط کیفی برای بالابردن تمایلات و آرزوها و انتقال نیروها و سیستم­های سازمانی به سوی یک الگوی جدید با عملکرد بالااستفاده می­کنند. هرجانگاه می­

 

کنیم با ضرورت آشکار تحول در اجتماع بمباران می­شویم (گوردن،1991). از نظر هرسی، بلانچارد و دیویی، رهبری تحولگرا فرآیندنفوذآگاهانه در افرادیاگروه برای ایجادتغییرناپیوسته در موقعیت فعلی (وضع موجود) و کارکردهای سازمان به عنوان یک کل است. رهبری تحول آفرین نوعی رهبری الهامی و ارادی است که برزیردستان برای دستیابی به یک عملکرد فوق العاده­ای دریک زمینه بسیاروسیع از نوآوری و تغییر، اثرمی­گذارد. رهبری تحولگراتغییرناشی ازبینش مبتنی بربرخی باورهاوارزش­هایی است که اعضای سازمان برای انجام اقدامات ونقشهای جدیدسازمانی تشویق می­کنند (خدایاری،1385). برنزرهبری تحول­آفرین رابه عنوان فرآیندی که درآن رهبران وپیروان همدیگررابه سطح بالاتری ازاخلاق و انگیزه ترقی می­دهند،تعریف کرد. این رهبران سعی می­کنندخصوصیات اخلاقی و ایده­آل­های متعالی مانندآزادگی، عدالت، برابری ، صلح و انسانیت را پیرامون خود متجلی سازندو نه خصوصیات پستی مانند ترس، حرص، حسادت و تنفردر ارتباط با نظریه سلسله مراتب نیازهای مازلو[5] این نظریه برتقویت نیازهای بالاترپیروان تأکیدمی­ورزد.

(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)

تکه هایی از متن پایان نامه به عنوان نمونه :

(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)

فهرست مطالب:

مقدمه……………………………………………………………………………. 1

فصل اول : اوضاع جغرافیایی بهبهان

1-1- جغرافیای طبیعی بهبهان……………………………………………….. 12

2-1- موقعیت، حدود و وسعت بهبهان………………………………………… 12

3-1- وضعیت توپوگرافی بهبهان……………………………………………….. 12

4-1- آب و هوا ……………………………………………………………………..13

5-1- رودها……………………………………………………………………… 13

1-5-1- رودخانه مارون………………………………………………………….. 14

2-5-1- رودخانه خیرآباد……………………………………………………….. 14

6-1- کوه‏ها…………………………………………………………………….. 15

7-1- پوشش گیاهی…………………………………………………………… 15

8-1- حیات جانوری……………………………………………………………….. 16

9-1- وجه تسمیه بهبهان………………………………………………………. 17

10-1- جغرافیای تاریخی ارجان و توابع…………………………………………. 18

1-10-1- آسک…………………………………………………………………….. 21

2-10-1- هندیجان………………………………………………………………… 21

3-10-1- ریشهر یا ریواردشیر………………………………………………………. 22

4-10-1- مهروبان یا ماهی روبان…………………………………………………. 23

5-10-1- جنابه یا جنابا (بندر گناوه کنونی)……………………………………… 23

6-10-1- سینیز……………………………………………………………………… 24

11-1- پیشینه تاریخی بهبهان (ارجان)…………………………………………… 24

فصل دوم: تداوم وتغییرات سیاسی ارجان از ورود اسلام تا شکل گیری بهبهان

1-2- فتح ارجان به دست مسلمین ( 23 هـ .ق)……………………………… 30

2-2- حکمرانی زیاد در فارس و ارجان (39  هـ .ق)…………………………….. 31

3-2- ارجان در دوره صفاریان……………………………………………………… 32

4-2- ظهور قرمطیان در نواحی ارجان……………………………………………… 33

5-2- آل بویه در ارجان……………………………………………………………. 34

1-5-2- حکمرانی ابن عمید در ارجان……………………………………………. 36

2-5-2- شکوفایی ارجان…………………………………………………………. 37

3-5-2- ارجان محل پیکار حاکمان آل‏بویه…………………………………………. 38

4-5-2- وفات بهاء الدوله در ارجان (403 هـ .ق)………………………………….. 39

6-2- ارجان در دوره سلجوقیان…………………………………………………… 42

7-2- اسماعیلیه در ارجان (494 تا 501 هـ .ق)…………………………………… 43

8-2- از ویرانی ارجان تا شکل گیری بهبهان……………………………………….. 46

فصل سوم:  تداوم وتغییرات سیاسی بهبهان از دوره صفویه تا پایان حاکمیت سادات طباطبایی

1-3- بهبهان در دوره صفویه……………………………………………………….. 54

2-3- به قدرت رسیدن حکومت محلی سادات طباطبایی به عنوان عامل تحول در تاریخ بهبهان….57

1-2-3- میر شاه منصور طباطبایی بهبهانی (ق 11)…………………………….. 61

2-2-3- میرزا حبیب الله طباطبایی بهبهانی (متوفی1151هـ .ق)………………. 62

3-2-3- حکومت میرزا قوام الدین اول در بهبهان و سیاست وی نسبت به شورش محمد خان بلوچ (1146 – 1137 هـ .ق)…65

 

4-2-3- میرزاعلیرضاخان طباطبایی حکمران بهبهان و رویارویی وی با کریم خان زند (1170هـ. ق)….67

5-2-3- حکومت خاندان علیرضا خان قنواتی در بهبهان (1200- 1172 هـ .ق)…….69

3-3- بهبهان در دورۀ قاجاریه………………………………………………………….. 71

1-3-3- سلطۀ خاندان کلانتران شیراز بر بهبهان (محمد حسین خان کلانتر 1215-  1213هـ .ق)…….71

2-3-3- حکومت میرزاسلطان محمدخان بهبهانی(اوّل) و رویارویی وی با صادق خان قاجار (1218-1200هـ .ق)…72

3-3-3- حکومت میرزا منصورخان در بهبهان و تقویت رابطه با فرمانفرمای فارس و اقدامات عمرانی وی (1255- 1237هـ.ق)…..74

4-3-3- سلطه مستقیم فرمانفرمایان فارس بر بهبهان و تشدید روند مهاجرت مردم از شهر(1264 -1257هـ .ق)…….76

5-3-3- شورش و حکومت میرزا قوما بر بهبهان (1266  – 1265هـ .ق)………. 79

6-3-3- جانشینان میرزا قوما…………………………………………………… 83

7-3-3- میرزا سلطان محمد خان طباطبایی (دوم) (متوفی1287هـ .ق)…….. 83

8-3-3- میرزا محّمد رضا خان (قوامی) (زنده در 1306هـ .ق)…………………. 85

9-3-3- میرزا علیرضا خان «بهادردیوان » بهبهانی(متوفی 1344هـ .ق)……… 86

10-3-3- میرزا سلطان محمد « سردار امجد» بهبهانی (متوفی1370هـ .ق)…….88

فصل چهارم: تداوم و تغییر در تاریخ اقتصادی بهبهان

1-4- کشاورزی در ارجان…………………………………………………………… 92

2-4- کشاورزی و دامداری بهبهان………………………………………………. 93

3-4- تجارت و بازرگانی ارجان……………………………………………………….. 95

4-4- تجارت بهبهان…………………………………………………………………… 97

5-4- مالیات ارجان…………………………………………………………….. 98

6-4- مالیات بهبهان………………………………………………………………. 99

7-4- ضرب سکه……………………………………………………………………… 101

8 -4- صنایع دستی بهبهان……………………………………………………….. 103

فصل پنجم: تداوم وتغییردرتاریخ فرهنگی وتمدنی بهبهان

1-5- حیات فرهنگی بهبهان در دوره اسلامی……………………………… 108

1-1-5- مشاهیر ارجان…………………………………………………………… 108

2-1-5- ابواسحاق ابراهیم بن ماهان بن بهمن ارجانی (متوفی 188هـ .ق)…..108

3-1-5- بندار بن الحسین بن محمد بن مهلب الارکانی(متوفی 353 هـ .ق)……109

4-1-5- ابوسهل ارجانی طبیب (متوفی 416هـ .ق)……………………….. 110

5-1-5- علی بن عباس مجوسی اهوازی ارجانی( متوفی 384 یا385 هـ .ق)…..110

6-1-5- قاضی ارجانی( متوفی 544 هـ .ق)………………………………… 111

7-1-5- فرامرز ارجانی ( زنده در 585 هـ .ق)…………………………………112

2-5- شعر و ادب…………………………………………………………………. 113

1-2-5- مجیبی بهبهانی…………………………………………………………… 113

2-2-5- آصف بهبهانی………………………………………………………………. 113

3-2-5- حامد بهبهانی……………………………………………………………. 113

4-2-5- ملا فاخر بهبهانی……………………………………………………….. 114

5-2-5- ساکت بهبهانی…………………………………………………………….. 114

6-2-5- میرزا شوقی بهبهانی……………………………………………………. 114

3-5- علماء………………………………………………………………………… 115

1-3-5- سید عمادالدین فقیه طباطبایی…………………………………………. 115

2-3-5- سراج الدین عمربن الرحمن بهبهانی( متوفی 745هـ .ق)………………116

3-3-5- سید عبداله بلادی بحرینی( متوفی 1165 هـ .ق)…………………….. 116

4-3-5- وحید بهبهانی( متوفی1205هـ .ق)……………………………………. 117

5-3-5- سید حسین بهبهانی موسوی (متوفی 1300هـ .ق)………………… 118

6-3-5- سید عبدالله بهبهانی (متوفی 1328 هـ .ق)…………………………..119

6-5 – آثار و بناهای تاریخی بهبهان…………………………………………….. 119

1-6-5- تنگ سروک(سولک)……………………………………………………… 120

2-6-5- مجموعه بکان……………………………………………………………… 120

1-2-6-5- پل بکان………………………………………………………………… 121

2-2-6-5- مسجد جامع بکان……………………………………………………. 121

3-6-5- پل کسری……………………………………………………………………. 121

4-6-5- پلهای خیرآباد………………………………………………………………. 122

5-6-5- قلعه مدرسه………………………………………………………………. 122

6-6-5- کتیبه‏های تنگ تکاب………………………………………………………. 123

7-6-5- راسته بازار………………………………………………………………….. 124

8-6-5- سایر آثار تاریخی بهبهان………………………………………………… 124

7-5- امامزادگان…………………………………………………………………… 125

1-7-5- امامزاده میرعالی حسین معروف به امام زاده بزرگ…………………….. 125

2-7-5- امام زاده حیدر……………………………………………………………. 126

3-7-5- امامزاده فضل معروف به شاه فضل………………………………………… 127

4-7-5- امام زاده ابراهیم…………………………………………………………….. 128

8-5- مسجد جامع…………………………………………………………………… 128

فصل ششم: تداوم و تغییر در تاریخ اجتماعی، فرهنگی و تمدنی بهبهان

1-6- بومیان بهبهان به عنوان عناصر تداوم در جمعیت…………………………. 131

2-6- مهاجران عناصر تغییر و تحول در تاریخ اجتماعی بهبهان…………………. 131

1-2-6- سادات………………………………………………………………….. 132

2-2-6- لرها…………………………………………………………………….. 133

3-2-6- اعراب………………………………………………………………………. 134

4-2-6- ترکان……………………………………………………………………… 135

1-4-2-6- جِغتائی­ها…………………………………………………………… 136

2-4-2-6- شیرالی­ها……………………………………………………………… 136

3-6- گروه‏بندی  و کشمکش‏های محله‏ای ( بهبهان و قنوات)………………….. 137

4-6- فرهنگ بهبهان………………………………………………………………. 138

1-4-6- گویش بهبهانی………………………………………………………. 138

2-4-6- ضرب المثلهای بهبهانی………………………………………………….. 142

3-4-6- آداب ورسوم……………………………………………………………… 148

4-4-6- آداب و رسوم مراسم عروسی در بهبهان……………………………… 149

5-4-6- بازی‏ها…………………………………………………………………….. 150

6-4-6- غذاهای معروف محلی بهبهان………………………………………… 152

5-6- بافت شهر بهبهان…………………………………………………………… 154

6-6- ادیان و مذاهب………………………………………………………………. 156

نتیجه گیری…………………………………………………………………………. 161

پیوست­ها………………………………………………………………………….. 165

منابع و مآخذ……………………………………………………………………….. 223

چکیده:

تاریخ بهبهان همواره با تاریخ ارجان همراه بوده است. پیدایش شهر ارجان را به قباد اول ساسانی نسبت می‏دهند ولی کشف تابوت برنزی در سال  1361هـ .ش قدمت آن را به دوره ایلام می‏رساند. با ورود اعراب مسلمان به ایران، درسال 23هـ .ق ارجان  به صلح فتح شد. با روی کارآمدن حکومت‏‏های اسلامی از جمله (صفاریان،آل بویه، سلجوقیان) این شهر مورد توجه ویژه ای قرار گرفت؛ در دوره‏ی فرمانروایی حاکمان آل بویه ارجان به اوج شکوفایی خود رسید. از آن پس، این شهر به دلیل وجود قلعه‏های مستحکمی همچون ناظر و طنبور، شاهد ظهور داعیان اسماعیلی در خود بود. سرانجام، تمام آن قلاع و استحکامات به تصرف سلجوقیان درآمد. اما زلزله‏های مکرری که در ارجان رخ ­داد، این شهر را به ویرانی کشاند و در پی این ویرانی‏ها، در چند کیلومتری ارجان شهرکنونی بهبهان  شکل گرفت و از آن پس حاکمیت شهر در دست سادات طباطبایی قرار گرفت. این خاندان، در طی حوادثی که در قلمرو ایران و شهر بهبهان در دوره‏های بعدی رخ ‏داد  از  جمله؛ حمله محمود افغان به بهبهان و شورش محمد خان بلوچ در دوره افشاریه و شورش میرزا علیرضاخان طباطبایی در دوره زندیه نقش آفرین بودند. در دوره قاجاریه نیز، میرزا قوما در سال 1266هـ .ق ضد حکومت مرکزی شورش کرد که  در نهایت وی دستگیر شد و از آن پس، حاکمیت بهبهان  اگر چه از تحت سلطه این خاندان خارج گشت ولی این خاندان تا پایان حکومت قاجار همچنان دارای قدرت بودند. هدف این پژوهش، روشن ساختن سیر تکوین، تداوم و تغییر شهر بهبهان از ورود اسلام تا پایان حاکمیت سادات طباطبایی است.

مقدمه:

پژوهش حاضر از مقوله‏ی تاریخ محلی است. تحقیق کردن در زمینه­ تاریخ محلی نیاز به بررسی ابعاد گوناگون حوادث و اتفاقاتی دارد که در یک شهر از زمان شکل‏گیری آن تا مقطعی خاص را شامل می‏شود، می‏توان با مطالعۀ سرگذشت شهرها و تحولات سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی آن‏ها جایگاه و نقش هر یک را در تاریخ، فرهنگ و تمدن جامعه مورد ارزیابی قرار داد. شهرستان بهبهان، در جنوب شرقی استان خوزستان قرار دارد،  از آنجا که این شهر در مرز خوزستان و فارس قرار داشته، از گذرگاه‏هایی است که خوزستان را به فارس متصل می‏ساخت. این شهر بنا به موقعیت ارتباطی و تجاری و نیز وضع مناسب طبیعی، آب فراوان و زمین‏های حاصلخیز، توانست در زمان‏های صلح و آرامش به دوران شکوفایی خود برسد. علاوه براین، کشف تابوت برنزی به سال1361هـ .ش در این شهر نشان از قدمت دیرینه و تمدنی کهن دارد. بهبهان با مردمانی اهل دانش و مذهبی و طبیعتی زیبا (دشت بهبهان در فصل بهار پوشیده از گل نرگس و رز و بنفشه می‏شود)، تاریخ پرفراز و نشیبی را سپری کرده ­است و احوال دانشمندان، پزشکان و علمایش شهره عالم بوده است. همچنین مهاجرت­های انسانی به بهبهان و تشکیل حکومت های محلی همچون سادات طباطبایی باعث تغییر و تحولات خاصی در شهر شدند، به گونه­ی که زمینه شکوفایی بیشتر این شهر را مهیا کردند. با این تفکر و علاقه خاصی که به بهبهان داشتم و با راهنمایی‏ها و ارشاد استاد راهنمایم دکتر علی بحرانی پور، موضوع تداوم و تغییر در تاریخ محلی بهبهان از ورود اسلام تا پایان حاکمیت سادات طباطبایی را برای عنوان پایان نامه خود انتخاب نموده‏ام. این رساله از شش فصل تشکیل شده است؛ فصل اول؛ به اوضاع جغرافیایی شهرستان بهبهان پرداخته شده است. در فصل دوم؛ به تداوم و تغییرات سیاسی ارجان از ورود اسلام تا شکل‏گیری بهبهان پرداختیم و فصل سوم؛ تداوم و تغییرات سیاسی بهبهان از دوره صفویه تا پایان حاکمیت سادات طباطبایی اختصاص یافته است و در فصل چهار، پنج و ششِ رساله؛ به عوامل تداوم و تغییر در تاریخ اقتصادی و فرهنگی و اجتماعی بهبهان نیز پرداخته می‏شود.

سوال پژوهش: عناصر تداوم و تغییر در تاریخ محلی بهبهان  چه بوده‏ اند؟

فرضیه پژوهش

عناصر تداوم در تاریخ محلی بهبهان، موقعیت راهداری ( قرار گرفتن بین فارس و خوزستان) و نظامی و فعالیت‏های تولیدی و اقتصادی این شهر بوده است و عناصر تحولش، موقعیت جغرافیایی، مهاجرت‏های انسانی و تشکیل حکومت‏های محلی از جمله سادات طباطبایی را می‏توان بیان نمود.

اهداف تحقیق

شهر بهبهان در طول تاریخ خود از زمان شکل‏گیری تا پایان حاکمیت سادات طباطبایی اُفت و خیزهای زیادی داشته­ است. هدف این تحقیق روشن ساختن سیر تکوین، تداوم و تحول شهر و ولایتِ بهبهان و رویدادها و حوادثی است که از ورود اسلام تا پایان حاکمیت سادات طباطبایی رخ نمود.

روش تحقیق

روش تحقیق توصیف و تحلیل تاریخی است و روش گردآوری اطلاعات که به کمک منابع کتابخانه‌ای، مشاهده و مصاحبه می­باشد.

تعریف مفاهیم

تاریخ محلی: به بررسی تاریخ ناحیه یا منطقه­ای ویژه می­پردازد. ویژگی مهم تاریخ محلی، پیوند آن با یک عرصه­ی جغرافیایی محدود و مشخص است و انگیزه­ی اصلی در نگارش چنین آثاری از عشق به زادگاه و یا سرزمینی که به هر دلیل نسبت به آن علاقه­ای به وجود آمده­ است سرچشمه    می­گیرد.[1]

تداوم: نیروهای تداوم که کارشان حفظ و انتقال نسل به نسل ذخیره­های اطلاعاتی و بسیاری دیگر از تدابیر و تمهیدات موجود است.[2]

تغییر و تحول: تغییر درلغت به معنی از حالی به حال برگردانیدن و گردانیدن و دگرگون کردن،[3] است، و تحول به معنی جای به جای شدن، از جایی به جایی شدن ( همچون شهر بهبهان که از ارجان به زیدون و از زیدون به بهبهان جا به جا شده است)[4]. تحول مجموعه تغییرات در یک دوره طولانی را شامل می­شود.[5] به عبارتی تحول به معنی دگرگونی اساسی ولی اندک اندک در چیزی که به سبب اندک بودن، چندان محسوس نباشد.[6] ولی تغییر عبارت است از پدیده­های قابل رؤیت و قابل بررسی در مدت زمانی کوتاه به صورتی که هر شخصی نیز در طول زندگی خود می­تواند یک تغییر را شخصاً تعقیب نماید، نتیجه قطعی­اش را ببیند و یا نتیجه موقتی آن را دریابد. علاوه براین تغییر اجتماعی در محدودۀ یک محیط جغرافیایی و اجتماعی معینی صورت می­پذیرد و در این مورد تفاوتش با تحول اجتماعی در این است که آن را می­توان در چهار چوب یک محدودۀ جغرافیایی و یا در کادر اجتماعی- فرهنگی خیلی محدودتری مورد مطالعه قرار داد.[7]

پیشینه تحقیق

در زمینه تاریخ محلی بهبهان برخی تحقیقات صورت گرفته است. از جمله می­توان؛ از کتاب‏هایی بسیار ارزشمندی همچون تاریخ ارجان و ارجان و بهبهان در میان تاریخ تألیف م. ح مصدر را ذکر کرد، شناسنامه بهبهان رضا جوکار قنواتی، تاریخ شهرستان بهبهان نورمحمد مجیدی که در این کتاب بیشتر به تاریخ سیاسی و فرهنگی بهبهان و اقوام ساکن شهرستان نیز پرداخته شده ­است، و دیگر کتاب کارنامه بهبهان تألیف سید محمد طباطبایی بهبهانی(منصور) می­باشد. کتاب کارنامه بهبهان، فرهنگ جامع الفبایی رجال و اعلام تاریخی و مشتمل بر شرح حال دانشمندان، فقیهان، ادیبان، شاعران و سیاستمداران ارجان، بهبهان و کهگیلویه است. علاوه براین، آقای منصور مقالاتی در ارتباط با سادات طباطبایی چون “سلسله کلانتران بهبهان”، اوراقی از اسناد “میرزایان طباطبایی” بهبهان، را نوشته است. از آنجا که آقای منصور به طور مفصل و علمی به سلسله سادات طباطبایی بهبهان پرداخته، بنابراین، مهم‏ترین منابع برای خاندان طباطبایی بوده که در این پژوهش بسیار به آنها استناد شد، و دیگر پایان نامه های بهبهان در گذر تاریخ نوشته حیدر بابلی نیا[8] و بهبهان در گذر تاریخ با نگرشی بر عصر قاجار مجید روشن بخت[9] می­باشد. علاوه براین، تحقیقاتی در ارتباط با گویش و فرهنگ عامه و ضرب المثل­های بهبهان صورت گرفته ­است که از ذکر آن‏ها خودداری می‏کنیم. بنابراین، می‏توان ذکر کرد که تاکنون تحقیقی با این عنوان که به صورت اختصاصی، منسجم و علمی به بررسی همه جانبه شهر در طول گذر زمان، اعم از تداوم و تغییر و تحول آن نیز  بپردازد، صورت نگرفته است.

شناخت و بررسی منابع و مآخذ

با توجه به اینکه، در این پژوهش از منابع بسیاری استفاده شد، معرفی و شناخت برخی از منابع که پژوهش حاضر بر مبنای آن‏ها صورت گرفته، لازم به نظر می‏رسد، تا خواننده بر اساس میزان اهمیت این منابع و فاصلۀ زمانی مؤلفان آن‏ها با دورۀ مورد بررسی، به شکلی دقیق‏تر و روشن‏تر، مطالب را دریافت نماید.

الف: منابع متقدم(کهن)

مسالک و ممالک (اصطخری)

اصطخری از جغرافیدانان برجسته‏ی ایران در قرن چهارم هجری است. کتاب ارزشمند اصطخری در واقع مکتوبی است که در آن مجموعه مسیر سرزمین‏ها، بیابان‏ها، کوه‏ها، راه‏های دریایی، شهرهای بندری و دیگر عوارض طبیعی را نشان می‏دهد که مؤلف آن‏ها را از میان دیگر کتاب‏ها گردآوری کرده بود. فصل‏های مسالک و ممالک به معرفی جغرافیای مناطق مختلف، فاصله شهرها از یکدیگر، دریاها و کوه‏ها و بیابان‏ها، معادن و عجایب سرزمین‏ها می‏پردازد. همچنین اطلاعات ارزشمندی درباره آداب و رسوم‏، محصولات کشاورزی و اقتصادی  بیان کرده است. از آنجا که مسالک و ممالک فصلی را به ایالت فارس اختصاص داده است و ارجان نیز یکی از کوره‏های فارس بوده و در آن به مناطق مختلف فارس، کوره‏ها و نواحی آن و مسیر رودها و کوه‏ها پرداخته و در آخر مسافت شهرهای آن را از یکدیگر آورده و با توجه به اینکه، مؤلف در قرن چهارم زندگی می‏کرده ­است، دقیقاً معاصر با  بخشی از دورۀ مورد بررسی رساله، از جمله اینکه اوج شکوفایی ارجان در قرن چهارم بوده است. بدین جهت، این تألیف می‏توانست راهنمای مؤثری در این پژوهش به حساب آید. درفصل اول و چهارم رساله از جمله؛ در ذکر وصف جغرافیای تاریخی ارجان، مسافت‏های موجود میان ایالت‏ ارجان و دیگر نواحی، توصیف محیط اقتصادی ارجان و محصولات تولیدی آن و در بحث مالیات و مذهب مردم ارجان  نیز به این منبع استناد شد.

احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم (مقدسی)

کتاب جغرافیایی بسیار مشهوری از اواخر قرن چهارم هجری است که شمس‏الدّین ابوعبدالله محمّدبن­ابی­بکرمقدسی آن را در سال 375 هـ .ق تألیف کرده است. احسن التقاسیم همانند صوره الارض ابن­حوقل و مسالک و ممالک اصطخری حاصل سال‏ها سفر مؤلف به کشورهای اسلامی آن روزگار است و اوضاع جغرافیای طبیعی، اقتصادی و سیاسی سرزمین‏ها را به خوبی نشان می‏دهد.

مقدسی در بیان مطالب خود به تجربه و مشاهده‏های شخصی توجه داشته و هر جا که امکان تجربه و مشاهده نبوده، از اشخاص موثق و واسطه‏های آگاه کسب اطلاع می‏کرد. وی فصلی جداگانه را به طور مفصل به سرزمین فارس و کوره­ها و شهرها اختصاص داده و فارس را به شش کوره تقسیم کرده­ است که ارجان نخستین کوره‏ی آن از سمت خوزستان می‏باشد. وی ضمن توصیف اوضاع جغرافیای تاریخی ارجان، از آن، به نام شهری پرخیر و درآمد یاد می‏کند. در بسیاری از بخش‏های این پژوهش از این کتاب استفاده شد، در فصل‏های اول، دوم و چهارم رساله از جمله؛ وصف جغرافیای  ارجان، وضعیت ارجان در دوره آل‏بویه و اهمیت آن برای عضدالدوله دیلمی، انواع محصولات و پیشه‏ها در ارجان، میزان کالاهای صادراتی و وارداتی و بازارها و دروازه‏های ارجان و پل‏های ارجان  نهایت استفاده را نمودم.

تجارب الامم ابن مسکویه

کتاب ارزشمند تجارب الامم نوشته‏ی ابوعلی مسکویه در رابطه با تاریخ عمومی جهان است. وی این کتاب را از سال 340 تا سال 369هـ ق به پایان رسانده است. تجارب الامم مانند هر تاریخ عمومی دیگری از دو بخش تشکیل شده؛ بخشی برگرفته از منابع و بخشی که گزارش روزگار مؤلف است. این بخش دوم از مهم‏ترین و معتبرترین منابع تاریخ آل بویه در قرن چهارم به شمار می‏رود. در بخش مربوط به آل بویه از آنجا که مسکویه از معاصران این دوره و از نزدیکان امیران و وزیران آل بویه است، گزارش‏ها بی هیچ واسطه‏ای در کتاب تجارب الامم است؛ زیرا بیشتر آنها از مشاهدات خود مسکویه و یا نقل از زبان کسانی که سازنده‏ی تاریخ آن زمان بوده‏اند. بنابراین، با توجه به اینکه مؤلف این کتاب، در متن رویدادهای قرن چهارم هجری قرار داشته، اطلاعات مهمی نسبت به وقایع و اوضاع و احوال آن روزگار در اختیار خواننده قرار می‏دهد. از جلدهای پنجم و ششم این کتاب، در فصل دوم؛ اوضاع سیاسی ارجان در دوره آل بویه استفاده شد.

سفرنامه ناصرخسرو

ناصر بن خسرو بن حارث قبادیانی بلخی مروزی، ملقب و متخلص به «حجت» در سال 394هـ.ق در قبادیان (یکی از نواحی بلخ) متولد شد. وی در جوانی، در درگاه غزنویان و جانشینان آن‏ها یعنی سلجوقیان شغل دولتی بر عهده داشت. با توجه به اینکه، دوران زندگانی ناصرخسرو، به دوران حاکمیت آل‏بویه در ارجان مربوط می‏شود، بنابراین، گزارش‏هایی که در طی دیدار خود از ارجان ارائه داده، می‏تواند روشن‏کنندۀ بسیاری از جوانب اوضاع سیاسی – اقتصادی و اجتماعی شهر در اواخر قرن چهارم و اوایل قرن پنجم هجری باشد. بنابراین از کتاب اطلاعات مفیدی در باب اوضاع اقتصادی ارجان و سبک ساختمان‏های شهر و همچنین مذهب مردم ارجان و اوضاع پرآشوب ارجان به علت پیکار برادارن بویه، به دست می‏آید.

فارسنامه ابن بلخی

ابن بلخی متوفی در سال 510 هـ .ق نام و نشان او تا کنون ناشناخته مانده است، خود در فارسنامه می­گوید: بلخی‏نژاد، اما در فارس تربیت یافته است. فارسنامه قدیمی‏ترین کتابی است که اطلاعات جامع و منحصر به فردی درباره فارس دارد و انشای آن ساده و روان است، کتاب از یک مقدمه و سه بخش تشکیل شده است. با یک قسمت تاریخی و مفصل درباره پادشاهان ایران قبل از اسلام آغاز می‏شود و قسمت نسبتاً مفصلی از کتاب درباره فتح فارس و شهرهای آن به دست اعراب است و به دنبال آن قسمت پر ارزش جغرافیای کتاب، به ذکر فارس و کوره‏های پنجگانه و شهرهای هر کوره اختصاص دارد و در این قسمت، مفصلاً به شرح اوضاع شهرها، رودها، قلعه‏ها و مسافات فارس     می‏پردازد و به عنوان منبعی مفید و معتبر در شناخت فارس مورد قبول پژوهشگران و صاحب ‏نظران قرار گرفته است. از آنجا که در این کتاب، اشاره‏ی دقیق به کوره‏های فارس دارد و ارجان از جمله کوره‏های مهم فارس بود؛ به تفصیل به وصف جغرافیای تاریخی ارجان و اقتصاد شهر و اوضاع سیاسی ارجان از جمله چگونگی فتح آن به دست اعراب و همچنین به علل ویرانی ارجان که توسط حملات اسماعیلیه صورت گرفت، پرداخته است. بنابراین، کتاب در مورد  تغییر و تحولات ارجان مطالب قابل توجهی دارد و جزء منابع دست اول، برای شناخت تاریخ ارجان به شمار می‏آید.

الکامل فی التاریخ ابن الاثیر

ابوالحسن عزالدین علی بن اثیر( 555- 630ق) مورخ بزرگ اسلامی و مؤلف کتابی مهم به زبان عربی به نام الکامل فی التاریخ یا الکامل التواریخ است. از آنجا که این کتاب مفصل، تاریخ عمومی است برای بررسی وقایع قرون اولیه اسلامی نیز اثری گرانبها تلقی می‏شود. ابن اثیر در این کتاب وقایع را ازآغاز خلقت؛ طبق عقاید مورخان قدیم اسلامی یعنی از آفرینش حضرت آدم آغاز می‏کند و پس از آن از پیامبران و حکومت‏های ایران قبل از اسلام سخن گفته است و از ظهور اسلام وقایع را سال به سال نقل کرده و تا سال 626 هـ .ق، وقایع کشورهای اسلامی و برخی مناطق غیر اسلامی را شرح می‏دهد؛ متن عربی الکامل شامل سیزده جلد است که توسط ابوالقاسم حالت و عباس خلیلی و علی هاشمی حائری ترجمه شده است. انشای ابن اثیر، ساده و سلیس و روان است. این کتاب از آنجا که وقایع بعد از اسلام را سال به سال شرح داده، یکی از مهم‏ترین منابع دست اول تاریخ ایران دوره اسلامی می­باشد. نگارنده از جلدهای 3، 4، 13، 14، 15، 16، 17، 18، 23، 25 این کتاب درفصل دوم این پژوهش، از جمله فتح ارجان به دست مسلمین، اوضاع سیاسی ارجان در دوره آل بویه و اهمیت آن برای حاکمان آل بویه، بررسی درگیریهای آل‏بویه با سلجوقیان و سلجوقیان

 
عنوان                                                                                                                     صفحه
 
چکیده …………………………………………………………………………………………………………. 1
فصل اول : کلیات تحقیق………………………………………………………………………….. 2
مقدمه……………………………………………………………………………………………………………… 3
1-1- بیان مسئله……………………………………………………………………………………………… 4
1-2- اهمیت و ضرورت تحقیق………………………………………………………………………… 6
1-3- هدف تحقیق…………………………………………………………………………………………… 8
1-4- چارچوب نظری تحقیق…………………………………………………………………………….. 9
1- 5- مدل مفهومی تحقیق………………………………………………………………………………. 12
1- 6- فرضیه­های تحقیق……………………………………………………………………………….. 13
1-7- روش تحقیق………………………………………………………………………………………… 14
1-8- روش و ابزار جمع­آوری اطلاعات……………………………………………………………….. 14
1-9- جامعه و نمونه آماری………………………………………………………………………………… 14
1-10- قلمرو تحقیق………………………………………………………………………………………. 15
1-11- تعریف مفهومی و عملیاتی متغیرها و واژه­های کلیدی………………………………. 16
فصل دوم : ادبیات تحقیق………………………………………………………………………… 22
بخش اول : مبانی نظری تحقیق………………………………………………………………………… 23
2-1- قسمت اول : فرهنگ سازمانی…………………………………………………………………….. 23
2-1-1- تعریف سازمان…………………………………………………………………………………… 23
2-1-2- تعاریف و مفاهیم فرهنگ……………………………………………………………………. 24
2-1-3- ویژگی­های فرهنگ…………………………………………………………………………….. 28
2-1-4- کاربردهای فرهنگ……………………………………………………………………………….. 30
2-1-5- فرهنگ سازمانی…………………………………………………………………………………… 30
2-1-6- ‫وﻳﮋﮔﻲهای فرهنگ سازمانی……………………………………………………………………. 33
2-1-7- عناصر و مولفه­های فرهنگ سازمانی………………………………………………………….. 35
2-1-8- چگونگی شکل­گیری فرهنگ…………………………………………………………………. 36
2-1-9- چرخه حیات فرهنگ سازمانی (بقا و ادامه حیات فرهنگ سازمانی)………………. 37
2-1-10- نقش­ها و کارکردهای فرهنگ سازمانی…………………………………………………….. 38
2-1-11- نظریه­های فرهنگ سازمانی………………………………………………………………….. 40
2-1-11-1- طبقه­بندی دیل و کندی…………………………………………………………………… 40
2-1-11-2- طبقه­بندی کویین و مک­گارس…………………………………………………………. 43
2-1-11-3- طبقه­بندی فرن­هام و گانتر………………………………………………………………….. 45
2-1-11-4- طبقه­بندی پیترز و واترمن………………………………………………………………… 47
2-1-11-5- طبقه­بندی اوچی……………………………………………………………………………… 49
2-1-11-6- طبقه­بندی میلر………………………………………………………………………………. 49
2-1-11-7- طبقه­بندی جفری سانی فیلد……………………………………………………………… 51
2-1-11-8- طبقه­بندی دنیل دنیسون…………………………………………………………………. 52
2-1-11-9- طبقه­بندی هافستد……………………………………………………………………………. 55
2-2- قسمت دوم : ساختار سازمانی…………………………………………………………………….. 60
2-2-1- تعاریف و مفاهیم ساختار سازمانی………………………………………………………… 60
2-2-2- ابعاد طرح سازمانی……………………………………………………………………………….. 63
2-2-2-1- ابعاد محتوایی………………………………………………………………………………… 64
2-2-2-2-  ابعاد ساختاری………………………………………………………………………………… 75
2-2-3- انواع ساختارهای سازمانی………………………………………………………………………. 79
2-2-3-1 – ساختارهای سازمانی بر اساس نظر مینتزبرگ…………………………………………. 81
2-2-3-2- ساختارهای عملی مبتنی بر فعالیت­های سازمان………………………………………. 85
2-2-4- تاثیر پذیری ساختار از فرهنگ……………………………………………………………… 90
بخش دوم : پیشینه

 

تحقیق……………………………………………………………………………. 92
فصل سوم : روش­شناسی تحقیق………………………………………………………………. 103
3-1- روش تحقیق………………………………………………………………………………………. 104
3-2-  گام­های اجرای تحقیق………………………………………………………………………….. 105
3- 3- جامعه آماری……………………………………………………………………………………….. 106
3-4- نمونه و نمونه­گیری……………………………………………………………………………….. 106
3-4-1- برآورد حجم نمونه……………………………………………………………………………… 108
3-5- ابزار جمع­آوری اطلاعات…………………………………………………………………………. 110
3-5-1- پرسشنامه…………………………………………………………………………………………. 111
3- 6- روایی و پایایی پرسشنامه………………………………………………………………….. 112
3-7- روش تجزیه و تحلیل داده­ها…………………………………………………………………. 116
فصل چهارم : تجزیه و تحلیل داده­ها……………………………………………………… 117
4-1- آمار توصیفی………………………………………………………………………………………. 119
4-1-1- تفکیک نمونه بر حسب متغیر جنسیت………………………………………………… 119
4-1-2- تفکیک نمونه بر حسب متغیر سن……………………………………………………….. 120
4-1-3- تفکیک نمونه بر حسب متغیر سابقه خدمت…………………………………………… 122
4-1-4- تفکیک نمونه بر حسب متغیر تحصیلات…………………………………………….. 123
4-1-5- تفکیک نمونه بر حسب سوالات پرسشنامه ابعاد ساختاری…………………………… 125
4-1-6- تفکیک نمونه بر حسب سوالات پرسشنامه فرهنگ سازمانی…………………………. 128
4-1-7- بررسی وضعیت شاخص­های فرهنگ سازمانی…………………………………………. 135
4-2-  آمار استنباطی………………………………………………………………………………………. 136
4-2-1-  بررسی نرمال بودن داده­ها……………………………………………………………………. 139
4-2-2-  بررسی فرضیه­های تحقیق………………………………………………………………… 140
4-2-2-1- فرضیه اصلی……………………………………………………………………………….. 140
4-2-2-2- فرضیه فرعی اول………………………………………………………………………….. 141
4-2-2-3- فرضیه فرعی دوم………………………………………………………………………….. 143
4-2-2-4- فرضیه فرعی سوم…………………………………………………………………………. 144
4-2-2-5- فرضیه فرعی چهارم………………………………………………………………………. 145
4-2-2-6- فرضیه فرعی پنجم………………………………………………………………………… 147
فصل پنجم: نتیجه­گیری و پیشنهادها……………………………………………………… 149
5-1- خلاصه تحقیق…………………………………………………………………………………….. 150
5-2- نتیجه­گیری تحقیق…………………………………………………………………………….. 151
5-2-1- نتایج حاصل از یافته­های توصیفی……………………………………………………… 151
5-2-2- نتیجه حاصل از آزمون فرضیه­ها………………………………………………………….. 155
5-3- پیشنهادهای تحقیق……………………………………………………………………………… 158
5-4- محدودیت­های تحقیق…………………………………………………………………………. 162
5-5- پیشنهادهایی برای تحقیقات آتی…………………………………………………………… 163
منابع و مآخذ………………………………………………………………………………………………… 164
پیوست و ضمائم………………………………………………………………………………………….. 171
چکیده انگلیسی………………………………………………………………………………………….. 177
 

فهرست جداول
 
عنوان                                                                                                                     صفحه
جدول (2-1) طبقه­بندی نظریه­های فرهنگ سازمانی………………………………………………… 40
جدول (2-2) تقسیم­بندی فرهنگ­های سازمانی از نظر کویین و مک­گارس………………… 44
جدول (2-3) طبقه­بندی فرهنگ از نظر پیترز و واترمن……………………………………………. 48
جدول (2-4) ارتباط محیط و ساختار ( ترکیب و تلفیق نظریه­ها)………………………….. 70
جدول (3-1) نسبت نمونه­گیری در تهران…………………………………………………………….. 109
جدول (3-2) نسبت نمونه­گیری در مراکز استان­ها………………………………………………….. 110
جدول (3-3) تفکیک سوال مربوط به هر شاخص………………………………………………… 111
جدول (3-4) نتایج آزمون آلفای کرونباخ…………………………………………………………….. 115
جدول (4-1)  بررسی توزیع فراوانی متغیر جنسیت………………………………………….. 119
جدول (4-2)  بررسی توزیع فراوانی متغیر سن…………………………………………………. 120
جدول (4-3 ) بررسی توزیع فراوانی متغیرسابقه خدمت………………………………………. 122
جدول (4-4)  بررسی توزیع فراوانی متغیر تحصیلات……………………………………….. 123
جدول (4-5)  توزیع سوالات پرسشنامه  ابعاد ساختاری………………………………………… 125
جدول (4-6 ) توزیع سوالات متغیر فرهنگ سازمانی بخش اول……………………………….. 128
جدول (4-7) توزیع سوالات متغیر فرهنگ سازمانی بخش دوم……………………………….. 129
جدول (4-8)  توزیع سوالات متغیر فرهنگ سازمانی بخش سوم………………………………. 130
جدول (4-9) توزیع سوالات متغیر فرهنگ سازمانی بخش سوم……………………………….. 131
جدول (4-10) توزیع سوالات متغیر فرهنگ سازمانی بخش سوم……………………………… 132
جدول (4-11) توزیع سوالات متغیر فرهنگ سازمانی بخش سوم……………………………… 133
جدول (4-12)  توزیع سوالات متغیر فرهنگ سازمانی بخش چهارم………………………….. 134
جدول (4-13) بررسی وضعیت شاخص­های فرهنگ سازمانی…………………………………. 135
جدول (4-14) بررسی نرمال بودن توزیع متغیرها……………………………………………….. 139
جدول (4-15) آزمون همبستگی پیرسون  بین فرهنگ سازمانی و ابعاد ساختاری……………. 141
جدول (4-16) آزمون همبستگی پیرسون  بین ویژگی فرهنگی جمع­گرایی/فردگرایی و ابعاد       ساختاری        142
جدول (4-17)  آزمون همبستگی اسپیرمن  بین ویژگی فرهنگی مردگرایی/زن­گرایی و ابعاد      ساختاری         143
جدول (4-18) آزمون همبستگی پیرسون  بین ویژگی فرهنگی اجتناب از عدم اطمینان/عدم         اطمینان و ابعاد ساختاری…………………………………………………………………………………………………………………. 144
جدول (4-19) آزمون همبستگی پیرسون  بین ویژگی فرهنگی فاصله قدرت بالا/فاصله قدرت         پایین و ابعاد ساختاری…………………………………………………………………………………………………………………. 146
جدول (4-20) آزمون همبستگی پیرسون  بین ویژگی فرهنگی کوتاه­مدت­نگری/بلندمدت­نگری              و ابعاد ساختاری  147
 

فهرست نمودارها
 
عنوان                                                                                                                     صفحه
نمودار (4-1) بررسی توزیع فراوانی متغیر جنسیت……………………………………………. 120
نمودار (4-2)  بررسی توزیع فراوانی متغیر سن…………………………………………………. 121
نمودار (4-3 ) بررسی توزیع فراوانی متغیر سابقه خدمت……………………………………… 123
نمودار (4-4)  بررسی توزیع فراوانی متغیرتحصیلات………………………………………… 124
 

فهرست اشکال
 
عنوان                                                                                                                     صفحه
شکل (1-1) مدل مفهومی تحقیق……………………………………………………………………….. 12
شکل (2-1) الگوی جامعه­پذیری……………………………………………………………………….. 42
شکل (2-2) انواع فرهنگ سازمانی از نظر دیل و کندی…………………………………………… 43
شکل (2-3) انواع فرهنگ از نظر دنیل دنیسون…………………………………………………….. 55
شکل (2-4) تعامل ابعاد ساختاری و محتوایی سازمان……………………………………………… 64
شکل (2-5) نظریه چندلر…………………………………………………………………………………. 72
شکل(2-6) بخش های اصلی سازمان از نظر مینتزبرگ…………………………………………….. 81
شکل(3-1) گام­های اصلی تحقیق………………………………………………………………………. 106
 
 
چکیده :
این پژوهش در ارتباط با موضوع بررسی ارتباط فرهنگ سازمانی و ابعاد ساختاری سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران با تاکید بر مدل فرهنگ سازمانی هافستد و به روش توصیفی – پیمایشی انجام پذیرفته است. در این راستا با توجه به مولفه­های مدل هافستد 5 فرضیه فرعی و 1 فرضیه اصلی طراحی شد. جامعه آماری این پژوهش را کلیه کارکنان شاغل در سازمان صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران که بر اساس الگوی مصوب سازمان 35933 نفر می باشند، تشکیل داده­اند. در تحقیق حاضر جامعه مورد بررسی را به دو بخش شهر تهران و مراکز استان­ها تقسیم کردیم. برای تعیین حجم نمونه نیز از فرمول حجم جامعه محدود کوکران استفاده شد و حجم نمونه در تهران 377 نفر و در مراکز استان­ها 363 نفر تعیین گردید. نحوه نمونه­گیری در این پژوهش به دو صورت طبقه­ای ساده (در تهران) و خوشه­ای (در مراکز استانها) بوده است. داده­های پژوهش به وسیله پرسشنامه­های استاندارد  فرهنگ سازمانی و ساختار سازمانی جمع­آوری شدند و در انتها با استفاده از نرم افزار SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نتایج نشان می­دهد که ویژگی­های فرهنگی جمع گرایی، مرد گرایی، اجتناب از عدم اطمینان، فاصله قدرت زیاد و گرایش به بلندمدت­نگری در سازمان حاکم است و تمامی این ویژگی­ها به جز گرایش به بلندمدت­نگری بر ابعاد ساختاری سازمان صداوسیما اثر گذار هستند .
کلمات کلیدی: فرهنگ سازمانی، ابعاد ساختاری، مدل فرهنگ سازمانی هافستد، جمع­گرایی در مقابل فردگرایی ، مردگرایی در مقابل زن­گرایی، رسمیت، تمرکز، پیچیدگی
 

مقدمه
توجه به فرهنگ در سطح سازمان و جامعه ملی و حتی بین­المللی موضوع غریبی نیست، اما ارزش و اهمیت آن در چند دهه اخیر بیشتر آشکار شده است و اندیشمندان بسیاری به پژوهش در زمینه فرهنگ پرداخته­اند. در محدوده علم مدیریت و سازمان نیز متفکران بسیاری در پی یافتن تعریفی جامع برای فرهنگ سازمانی و تبیین ارتباط آن با ساختار سازمانی هستند(ممی زاده ،1373، 74)
سازمان­ها فراگیرترین پدیده در زندگی اجتماعی بشر امروزی هستند، که برای دستیابی به اهداف و مقاصد خود نیازمند الگوهای تعاملی می­باشند؛ یکی از مهمترین این الگوها، که ارتباط اعضای سازمان را با یکدیگر مشخص می­نماید ساختار سازمان است؛ این الگو که حاصل فراگرد سازماندهی و طراحی سازمان است تعیین­کننده روابط رسمی گزارش­گیری در سازمان می­باشد و نشان­دهنده سطوحی است که در سلسله مراتب اداری وجود دارد و حیطه کنترل مدیران را مشخص می­کند. (اعرابی، 1379، 15).
ساختار سازمان تحت تأثیر عوامل متعددی قرار دارد که در متون مدیریتی از آنها تحت عنوان عوامل محتوایی یاد شده است و بی­تردید یکی از مهمترین مولفه­های محتوایی تأثیرگذار بر ساختار سازمان فرهنگ سازمانی می­باشد؛ اندیشمند حوزه رفتار سازمانی ادگار شاین فرهنگ سازمانی را اینگونه تعریف کرده است: فرهنگ سازمانی سیستمی است متشکل از ارزش­ها (چه چیزی مهم است و چه چیزی مهم نیست) و عقاید (چطور افراد عمل می­کنند و چطور عمل نمی­کنند) که در تعامل متقابل با نیروی انسانی و ساختار سازمانی بوده و در نتیجه هنجارهای رفتاری را در سازمان بنا می­نهد. (کاظمی،1377،23)
با توجه به اهمیت فرهنگ سازمانی و ساختار سازمانی و نقش مهمی که این دو متغیر در نحوه ارائه خدمات سازمان و تحقق اهداف سازمانی دارند، این تحقیق بر آن است که جنبه های مختلف فرهنگ و ساختار سازمانی سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران را مورد تجربه و تحلیل قرار داده و رابطه بین فرهنگ سازمانی و ابعاد ساختاری را در این سازمان مورد آزمون قرار دهد.
 

1-1- بیان مسأله
سازمان­ها مجموعه­هایی متشکل از منابع انسانی، مادی و مالی هستند که به طور هماهنگ برای نیل به اهداف مشخصی فعالیت می­کنند (ممی زاده،1373، 75) به عبارت دیگر فرهنگ تک­تک افراد تشکیل­دهنده سازمان، نقش بسیار مهمی در شکل­دهی فرهنگ یک سازمان بازی می­کند چرا که نیروهای انسانی شاغل در سازمان محیط­های سازمانی را شکل می­دهند. محیط، نوع و نحوه اتخاذ و اجرای راهبردها، خط­مشی­ها، قوانین و روش­ها را در سازمان تعریف می­کند و لذا به طور غیرمستقیم نیروی مهم و موثری در شکل دادن به فرهنگ سازمان است.(حقیقی،1380)
یکی از مشکلات اساسی بر سر راه کارایی و اثربخشی سازمان­ها، مسائل ساختاری است. ساختار سازمانی متغیر تعیین­کننده در سازمان­هاست که به عنوان چارچوبی از پیچیدگی وظایف، میزان رسمیت قوانین و مقررات و تمرکز در امتیازات و الگوی روابط رسمی که لازمه تحقق وظایف و اهداف سیستم است (میرسپاسی ،1376) تعریف شده است. ساختارهای موجود در اکثر سازمان­های ایرانی به­طور سنتی طراحی شده­اند، این ساختارها با وظایف فعلی و شرایط محیطی آنها سازگاری ندارند و بعضاً به ابعاد انسانی و انگیزشی نیروی کار نیز توجهی ندارند که سازمان صدا و سیما نیز از این قاعده مستثنی نیست. مطالعه رابطه بین ابعاد ساختاری سازمان با عوامل تأثیرگذار بر آن همواره مورد توجه پژوهشگران علم سازمان و مدیریت بوده است.
در مطالعات سازمان، از ابعاد ساختار با عنوان عوامل ساختاری مشتمل بر رسمی بودن، تخصصی بودن، داشتن استاندارد، سلسله مراتب اختیار، پیچیدگی، متمرکز بودن، حرفه­ای بودن و نسبت­های

(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)

فهرست مطالب

عنوان                                                صفحه

فصل یکم : مقدمه پژوهش

مقدمه                                                2

بیان مسئله                                          4

اهمیت و ضرورت تحقیق                                      9

اهداف پژوهش                                         10

فرضیه های پژوهش                                     11

تعاریف مفهومی- عملیاتی                                   11

فصل دوم: پیشینه پژوهش

شناسایی متغیرها                                          14

نظریه های عملکرد شغلی                               19

عملکرد سازمانی                                           22

انگیزش                                               23

دیدگاه مهارت های انگیزش                                  28

انواع صفات انگیزش                                   30

تبحر شخصی                                           30

صفات مجموعه اضطراب                                       31

پیشینه ی پژوهش                                      33

نظریه های انگیزش                                    36

نظریه های معاصر انگیزش                                   40

نظریه نیازهای بالفعل مورای                               41

نظریه انگیزش و بهداشت روانی                                  42

نظریه نیازهای سه گانه مک کللند                               43

نظریه های فرایندی                                   44

نظریه انتظار                                        44

تئوری انتظار و عدالت                                     45

فنون انگیزش و کاربرد آن ها در سازمان                             45

بخش دوم: خلاقیت                                      48

پیشینه خلاقیت                                        48

مفهوم خلاقیت                                         49

ارزشیابی پروژه ای                                   52

تعریف خلاقیت و مولفه های آن                               53

ویژگی های خلاقیت                                     54

تفاوت خلاقیت با نوآوری                               55

ویژگی های شخصیت خلاق                                 57

بهره وری در سازمان و توسعه نیروی انسانی                      58

تعریف خلاقیت از دیدگاه روان شناسی                             59

موانع خلاقیت                                         59

رابطه کارایی خلاقیت در مدیریت                                 62

راه های رشد خلاقیت                                   64

فرآیند خلاقیت                                        65

روش های انگیزش به خلاقیت و نوآوری                             68

فنون ایجاد رغبت به خلاقیت                                 70

ویژگی های افراد خلاق                                      73

مقایسه معلمان خلاق با غیرخلاق                                  74

 

جمع بندی                                        75

پیشینه تحقیقات داخلی                                    79

تحقیقات خارجی                                       83

فصل سوم: روش پژوهش

روش پژوهش                                           87

متغیرهای پژوهش                                      87

جامعه آماری                                         87

حجم نمونه و روش نمونه گیری                               88

ابزار پژوهش                                         88

روائی و پایائی                                           88

روش اجرای پژوهش                                     90

روش تجزیه و تحلیل داده ها                                91

فصل چهارم: یافته های پژوهش

یافته های توصیفی پژوهش                                   93

آمار استنباطی                                            95

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

تفسیر نتایج                                         99

محدودیت ها                                          102

پیشنهادات                                           102

منابع                                                104

چكیده انگلیسی

چکیده

یکی از موضوعاتی که امروزه مورد توجه متخصصان تعلیم و تربیت است چگونگی ارتباط بین انگیزش و خلاقیت با عملکرد شغلی است.

در آموزش و پرورش معلمان مدارس را یکی از مهم ترین عوامل خلاق در امر آموزش و پرورش می دانند زیرا امر تدریس و یادگیری که محور تمامی فعالیت های آموزش و پرورش است به گونه عمده در مدرسه صورت می گیرد به همین دلیل بررسی عوامل موثر بر خلاقیت و انگیزش در بین دبیران، اصلی جدایی ناپذیر در مدیریت هر نظام پویا است.

هدف اصلی این پژوهش بررسی ارتباط انگیزش خلاقیت با عملکرد شغلی دبیران مدارس متوسطه ی اول شهرستان کنگاور است روش این پژوهش توصیفی از نوع همبستگی است و در زمره ی پژوهش های کاربردی قرار می گیرد جامعه ی آماری شامل تمامی دبیران مقطع متوسطه اول شهرستان کنگاور است و بر اساس جدول مورگان 200نفر از دبیران به شیوه ی تصادفی چند مرحله ای انتخاب شدند برای گردآوری داده ها از 3 پرسشنامه انگیزش شغلی، خلاقیت و عملکرد شغلی استفاده شد پرسشنامه ها با استفاده از آمار توصیفی و استنباطی تحلیل شدند.

یافته های پژوهش نشان می دهد که ارتباط معنادار قوی و مثبتی بین میزان خلاقیت، انگیزش و عملکرد شغلی در افراد وجود دارد.

 نتیجه گیری در پایان با استفاده از نتایج پژوهش راهکارهای برای ارتقای توانمندی خلاقیت و ارتقای انگیزه آنها برای داشتن عملکرد بهتر در مدارس و سایر مراکز مشابه ارائه شد.

 کلمات کلیدی  :رابطه انگیزش ،خلاقیت، عملكرد شغلی، مقطع متوسطه

 

مقدمه

یکی از موضوعاتی که امروزه مورد توجه متخصصان تعلیم و تربیت است، چگونگی ارتباط بین انگیزش و ابعاد آن با خلاقیت است.

خلاقیت به عنوان مسئله ای مهم برای افراد، نهادها و روی هم رفته، برای همه جوامع به دلیل ارتباط آن با انعطاف پذیری و تولید بسیار مهم و اساسی است (رانکو[1]، 2004). کروگاگلیاردی[2](2003). بر این باورند که مهم‌ترین عامل در رشد و پیشرفت بشر در تمام زمینه ها نوآوری و خلاقیت است به همین دلیل نوآوری عامل مهمی در تمامی سازمان ها در محیط پررقابت کنونی است.

در آموزش و پرورش، معلمان مدارس را یکی از مهم ترین عوامل خلاق در امر آموزش و پرورش می دانند زیرا امر تدریس و یادگیری که محور تمامی فعالیت های آموزشی و پرورشی است، به گونه ای عمده در مدرسه صورت می گیرد (لانگمن[3]، 1985:85) به همین دلیل بررسی عوامل موثر بر خلاقیت و فعالیت در بین دبیران، اصلی، جدایی ناپذیر در مدیریت هر نظام پویا است ارزشیابی و آگاهی از عوامل موثر بر نظام خلاق؛ اثربخشی مدرسه، کارکنان و سازمان را افزایش می دهد و از بی نظمی و از هم پاشیدگی آن جلوگیری می کند همچنین، در شرایطی که سیاست گذاران و رهبران آموزشی دغدغه ی اطمینان از برآورده شدن اهداف تعلیم و تربیت را دارند، این اطمینان زمانی امکان پذیر است که معلمان کارآمد و نوآور داشته باشیم (خنیفر[4]،1383:63).

هم چنین تعلیم و تربیت به یک معنا عبارت است از رشد قوه قضاوت صحیح در افراد  تقلید از دیگران یا پیروی از تمایلات و عادات، سبب رکود فکری و عجز او در برابر مسائل و مشکلات است امروزه جامعه نیازمند افرادی است که فکر و خرد را حاکم بر اعمال و افکار خویش قرار می دهند و مشکلات را به گونه ابتکاری از سر راه خود بر می دارند.

در روند تحولات عظیم بشری و عصر پر تکاپوی فناوری و بمباران اطلاعاتی و تحلیل رفتن منابع طبیعی و تهاجم ارتباطی که هرلحظه اختراع و اکتشافی، دگرگونی‌های ژرفی در نحوه زندگی و روابط و نگرش‌ها از خود برجای می‌گذارد، نیاز به « شعله‌های بینش درونی و خلاقیت» امری گریزناپذیر است درحالی‌که هیچ‌یک از ما دقیقاً نمی‌دانیم در آینده چه چیز در انتظار ماست، برخی حقایق و نیازهای آینده به نحو فرآینده ای رخ می‌نمایاند. یکی از این حقایق آن است که باید کوشش قابل‌ملاحظه‌ای برای به دست آوردن تصویر وسیع، پربار و دقیق‌تر از آینده انجام دهیم؛ به‌ویژه این امر برای سیستم آموزشی حائز اهمیت و حیاتی است و قسمت عمده مواد درسی باید برای کمک به دانش آموزان جهت گسترش، پرمایه کردن و دقیق‌تر کردن تصویر آنان از آینده اختصاص داده شود، زیرا اگر تصویر یک جامعه از آینده بیش‌ازحد کوچک، کم‌مایه و بیش‌ازحد نادرست باشد، نظام آموزش، آن جامعه را دچار اشتباه نموده، و رسالت خویش را به‌درستی انجام نداده است. (کاکیا، لیدا؛ جوان‌بخت جعفر؛ کیانی محمدعلی،1383)

تصویر دانش آموزان از آینده تعیین‌کننده آن است که انگیزش آنان در یادگیری چیست و آنها در پی چه دستاوردهایی هستند. این تصویر، هم‌چنین تعیین‌کننده توانایی آنان برای زندگی، سازش و رشد کردن در یک جامعه پر از تحول می‌باشد و نتیجه آن به میزان وسیعی تعیین‌کننده تاریخ آینده است.

لازمه این تحول، نظام آموزش متحول است که برای رسیدن به آن نیاز به یک خیزش و عزم جمعی مبتنی بر سخت‌کوشی، تعهد و خلاقیت است و برای رسیدن به این خواسته‌ها اهداف زیر قابل‌تأمل است.

-بسط و تقویت هر چه بیشتر توانایی دو بار نگریستن و دوباره اندیشیدن به مسائل، مقررات روش‌ها، فنون و به‌طورکلی هر آنچه یک معلم در رابطه با شغلش به‌نوعی با آن درگیر است.

-زیر سؤال بردن اسطوره‌های ذهنی معلمان درباره نحوه کلاس داری، تدریس محتوای آموزش، تکلیف، ارزش‌یابی و …

-تفهیم و تبلیغ این پیام که رویکرد خلاقانه می‌تواند باری از دوش معلمان بردارد و فضای یاددهی- یادگیری را لذت‌بخش‌تر و بانشاط‌تر نماید و از فعالیت‌های فرسایشی آن‌ها بکاهد.

-بالا بردن حس خوداتکایی معلمان برای بروز هر چه بیشتر نواندیشی و نوآوری و خلاقیت آن‌ها

-بنابراین خلاقیت و نوآوری لازمه و پیش‌درآمد توسعه پیشرفت و تعالی یک سازمان و جامعه است و آگاهی از متون و تکنیک‌های آن ضرورتی اجتناب‌ناپذیر برای دبیران، کارکنان و پژوهشگران علاقه‌مند است. (کاکیا، لیدا؛ جوان‌بخت جعفر؛ کیانی محمدعلی،1385)

افزایش خلاقیت در سازمان‌ها می‌تواند به ارتقای کیفیت و کمیت و کیفیت خدمات، کاهش هزینه‌ها و جلوگیری از اتلاف منابع و با تبع افزایش کارایی و بهره‌وری و ایجاد انگیزش و رضایت شغلی در کارکنان منجر گردد و با بهره‌جویی از متون خلاقیت و نوآوری در آموزش‌وپرورش خواهیم توانست به طریقی کار آورد اثربخشی به اهداف خود رسید، سازمان و جامعه پیشرفته داشته باشیم. (آیزنگ، آرنولد، ماولی(1972) منصور 1372)

بیان مساله

بررسی و شناخت عوامل مؤثر بر عملکرد شغلی یکی از برنامه‌های مهم آموزش‌وپرورش در بخش کلان محسوب می‌شود. تا از این طریق عوامل مرتبط با آن مانند جذب آموزش‌وپرورش و حفظ دبیران به شکل بهتری توسط وزارت آموزش‌وپرورش برنامه‌ریزی و اجرا شود. ( سید جوادی، 1381)

متغیرهای زیادی وجود دارد که عملکرد شغلی را در دبیران تحت تأثیر قرار می‌دهند. در این بررسی انگیزش و خلاقیت متغیرهایی هستند که رابطه آن‌ها با عملکرد شغلی موردبررسی قرار می‌گیرد.

انگیزش ازجمله متغیرهای مهم و اساسی جهت افزایش عملکرد لازم در دبیران در سیستم آموزشی کشور می‌باشد در وسیع‌ترین سطح، مفهوم انگیزش شغلی می‌تواند در طبقه جای گیرد.

قدیمی‌ترین دیدگاه، انگیزش را به‌عنوان یک ویژگی یا مجموعه‌ای از ویژگی‌های شخصیتی تلقی می‌کند. در این دیدگاه، انگیزش به تفاوت‌های فردی در صفاتی که به رفتار کاری و عملکرد شغلی مربوطند، اشاره دارد. مشکل اساسی این دیدگاه، حیطه گزینش کارکنان علاقمند به انگیزش شغلی، مشخص کردن انگیزش و نیز ارزیابی دقیق تفاوتهای فردی در ارتباط با آن می باشد. طرفداران این دیدگاه معتقدند که تفاوت‌های فردی در عملکرد شغلی اغلب بر اساس انگیزش متداول و معمول تبیین می‌گردند( ارشدی، 1386)

جونز[5](1995) انگیزش[6] را مجموعه‌ای از نیروهای انرژی‌بخش می‌داند که از درون و نیز ورای هستی شخص سرچشمه می‌گیرند تا آغازگر رفتار مربوط به کار باشد و شکل، جهت، شدت و مداومت آن را تعیین نماید. به اعتقاد فرانکو، نبت، کانفرواستوبلیس (2004) انگیزش وقتی وجود دارد بین اهداف فرد و اهداف فرد همسویی وجود داشته باشد.

انگیزش یکی از ابزارهای مهم برای تولید مؤثر و کارآمد و خلق محیط کاری مثبت و اجرای موفقیت‌آمیز برنامه‌ها عنوان می‌شود. دبیران بدنه اصلی هر مدرسه را تشکیل می‌دهند و مسلماً در