اهمیت و ضرورت انجام تحقیق ……………………………………………………………………………………………… 6
اهداف تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………………… 7
1-4-1. هدف کلی …………………………………………………………………………………………………………………. 7

1-4-2. هدف های فرعی ……………………………………………………………………………………………………….. 7

فرضیه های تحقیق ………………………………………………………………………………………………………………. 8
1-5-1. فرضیه اصلی …………………………………………………………………………………………………………….. 8

1-5-2. فرضیه های فرعی …………………………………………………………………………………………………….. 8

مدل مفهومی ……………………………………………………………………………………………………………………….. 9
تعریف وازه ها و اصطلاحات تخصصی …………………………………………………………………………………….. 9
1-7-1. آموزش ضمن خدمت ………………………………………………………………………………………………… 10

1-7-2. بهروه وری نیروی انسانی ………………………………………………………………………………………….. 10

فصل دوم: پیشینه پژوهش …………………………………………………………………………………………………………… 11

2-1. مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………………… 12

2-2. مفهوم آموزش ……………………………………………………………………………………………………………………. 13

2-3. اهداف آموزش نیروی انسانی ………………………………………………………………………………………………. 14

2-3-1. اهداف سازمانی ………………………………………………………………………………………………………. 15

2-3-2. اهداف کارکنان ………………………………………………………………………………………………………. 15

2-3-3. اهداف اجتماعی …………………………………………………………………………………………………….. 15

2-4. اصول آموزش کارکنان …………………………………………………………………………………………………. 16

2-5. انواع فنون آموزش ……………………………………………………………………………………………………………… 18

2-5-1. گروه اول: روش هایی که منظور از آنها دادن اطلاعات است ………………………………………….. 18

2-5-1-1. سخنرانی ………………………………………………………………………………………………….. 19

2-5-1-2. سمینار …………………………………………………………………………………………………….. 19

2-5-2. گروه دوم: روش های شبیه سازی ……………………………………………………………………………….. 20

2-5-2-1. بررسی موارد خاص …………………………………………………………………………………… 20

2-5-2-2. ایفای نقش ………………………………………………………………………………………………. 21

2-5-2-3. تمرین شغل …………………………………………………………………………………………….. 21

2-5-2-4. بازیهای مدیریتی …………………………………………………………………………………….. 22

2-5-3. گروه سوم: وشهای آموزش ضمن خدمت …………………………………………………………………. 23

2-5-3-1. گردش شغلی ………………………………………………………………………………………….. 23

2-5-3-2. آموزش کارگاهی …………………………………………………………………………………….. 24

2-5-3-3. مربیگری ……………………………………………………………………………………………….. 24

2-5-3-4. جانشینی موقت ……………………………………………………………………………………… 24

2-5-3-5. استاد-شاگردی ……………………………………………………………………………………… 25

2-6. تعریف آموزش ضمن خدمت ……………………………………………………………………………………………….. 25

2-7. اهمیت و ضرورت آموزش ضمن خدمت ………………………………………………………………………………… 26

 

2-8. اصول آموزش ضمن خدمت …………………………………………………………………………………………………. 31

2-8-1. فعال بودن یادگیرنده ………………………………………………………………………………………………. 31

2-8-2. احترام به یادگیرنده ……………………………………………………………………………………………….. 32

2-8-3. اصل مسأله محوری ……………………………………………………………………………………………….. 32

2-8-4. اصل استقلال یادگیرنده …………………………………………………………………………………………. 32

2-8-5. اصل تناسب ………………………………………………………………………………………………………….. 33

2-8-6. اصل تداوم ……………………………………………………………………………………………………………. 33

2-8-7. اصل یادگیری متقابل …………………………………………………………………………………………….. 34

2-8-8. اصل همسانی تجارب یادگیرندگان …………………………………………………………………………. 34

2-9. اهداف آموزش ضمن خدمت کارکنان …………………………………………………………………………………… 35

2-9-1. هماهنگ و همسو کردن کارکنان با سازمان ………………………………………………………………. 36

2-9-2. افزایش رضایت شغلی و بهبود روحیه کارکنان …………………………………………………………. 36

2-9-3. کاهش حوادث و ضایعات کاری ……………………………………………………………………………….. 37

2-9-4. بهنگام سازی دانش و توازن نیروی انسانی در سازمان ………………………………………………. 37

2-10. انواع آموزش ضمن خدمت ………………………………………………………………………………………………….. 40

2-10-1. انواع آموزشهای ضمن خدمت بر حسب زمان ……………………………………………………………. 40

2-10-1-1. آموزشهای کوتاه مدت تخصصی ………………………………………………………………… 40

2-10-1-2. آموزشهای بلند مدت ……………………………………………………………………………….. 41

2-10-1-3. آموزشهای ترکیبی یا میانگین ………………………………………………………………….. 41

2-1-2. انواع آموزشهای ضمن خدمت بر حسب هدف ……………………………………………………………. 42

2-10-2-1. آموزشهای توجیهی …………………………………………………………………………………. 42

2-10-2-2. بازآموزی ……………………………………………………………………………………………….. 42

2-10-2-3. آموزشهای جبرانی …………………………………………………………………………………. 43

2-10-2-4. دانش افزایی ………………………………………………………………………………………….. 43

2-10-3. انواع آموزشهای ضمن خدمت بر حسب ماهیت ……………………………………………………….. 44

2-10-3-1. آموزشهای ویژه یا تخصصی …………………………………………………………………….. 44

2-10-3-2. آموزشهای عمومی …………………………………………………………………………………. 44

2-11. ضرورت آموزش ضمن خدمت …………………………………………………………………………………………….. 45

2-12. تهیه و تدوین برنامه عمل آموزش ضمن خدمت ………………………………………………………………….. 46

2-12-1. تدوین هدفهای آموزشی ………………………………………………………………………………………… 46

2-12-1-1. تعیین هدف ها ………………………………………………………………………………………… 46

2-12-1-2. اهمیت هدف ها ……………………………………………………………………………………… 47

2-12-2. تصمیم گیری درباره محتوا و مواد آموزشی مورد نیاز دوره ………………………………………. 48

2-12-3. تصمیم گیری درباره روش اجرای دوره ……………………………………………………………………. 50

2-12-3-1. ماهیت دوره …………………………………………………………………………………………… 50

2-12-3-2. اهمیت و محتوای دوره ……………………………………………………………………………. 50

2-12-3-3. شرکت کنندگان در دوره ………………………………………………………………………… 50

2-12-3-4. حجم کلاس ها ……………………………………………………………………………………….. 50

2-12-3-5. منابع و امکانات در دسترس ……………………………………………………………………. 51

2-12-3-6. مدت زمان دوره …………………………………………………………………………………….. 51

2-12-3-7. علاقه و تمایل مدرسان …………………………………………………………………………… 51

2-12-4. تجهیزات، امکانات و منابع مورد نیاز ………………………………………………………………………. 51

2-12-4-1. تجهیزات و وسائل کمک آموزشی …………………………………………………………….. 51

2-12-4-2. امکانات و تسهیلات رفاهی …………………………………………………………………….. 52

2-12-4-3. امکانات و تسهیلات لازم در محیط آموزشی ……………………………………………. 52

2-12-4-4. منابع مالی …………………………………………………………………………………………….. 52

2-13. اجرای برنامه های آموزش ضمن خدمت …………………………………………………………………………….. 53

2-14. الگوهای مختلف اجرای دوره های آموزش ضمن خدمت ………………………………………………………. 54

2-14-1. الگوی سنتی …………………………………………………………………………………………………………. 54

2-14-2. الگوی گاسکی ……………………………………………………………………………………………………… 55

2-14-3. الگوی ترکیبی ……………………………………………………………………………………………………… 56

2-15. عوامل مؤثر بر استقبال از دوره های آموزشی …………………………………………………………………….. 57

2-15-1. ویژگی های کارکنان سازمان ………………………………………………………………………………….. 57

2-15-2. ثبات شغلی …………………………………………………………………………………………………………. 58

2-15-3. ماهیت شغل یا حرفه ……………………………………………………………………………………………. 58

2-15-4. عوامل مرتبت با سازمان ……………………………………………………………………………………….. 58

2-15-4-1. اندازه‏ی یک سازمان ………………………………………………………………………………. 59

2-15-4-2. فرهنگ آموزش خدمت ………………………………………………………………………….. 59

2-15-4-3. راهبرد سازمان ……………………………………………………………………………………… 59

2-15-4-4. تغییر در روش کار ………………………………………………………………………………….. 60

2-16. فرایندهای آموزش …………………………………………………………………………………………………………….. 60

2-17. بهره وری …………………………………………………………………………………………………………………………. 62

2-18. نقش انسان در بهبود بهره وری و عوامل مؤثر بر بهره وری نیروی انسانی ……………………………… 63

2-19. بهره وری منابع انسانی ……………………………………………………………………………………………………… 65

2-20. عوامل مؤثر بر بهره وری نیروی انسانی ………………………………………………………………………………. 65

2-20-1. تعلیم و تربیت ………………………………………………………………………………………………………. 67

2-20-2. آموزش ………………………………………………………………………………………………………………… 68

2-20-3. تکنولوژی …………………………………………………………………………………………………………….. 69

 2-20-4. نقش مشارکت و همکاری در بهره وری …………………………………………………………………… 70

2-20-5. انگیزش ……………………………………………………………………………………………………………….. 70

2-21. رابطه بین آموزش و بهره وری ……………………………………………………………………………………………. 71

2-22. نقش آموزش نیروی انسانی بر بهره وری ……………………………………………………………………………. 73

2-23. پیشینه پژوهش ………………………………………………………………………………………………………………. 74

فصل سوم: روش تحقیق …………………………………………………………………………………………………………….. 78

3-1. مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………………………….. 79

3-2. روش تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………………… 79

3-2-1. جهت گیری پژوهش ……………………………………………………………………………………………….. 80

3-2-2. رویکرد پژوهش ……………………………………………………………………………………………………… 80

3-2-3. افق زمانی پژوهش …………………………………………………………………………………………………. 80

3-2-4. اهداف پژوهش ………………………………………………………………………………………………………. 80

3-2-5. استراتژی پژوهش ………………………………………………………………………………………………….. 80

3-3. متغیرها و شاخص های تحقیق ……………………………………………………………………………………………. 81

3-4. قلمرو تحقیق …………………………………………………………………………………………………………………….. 81

3-4-1. قلمرو مکانی تحقیق ……………………………………………………………………………………………….. 82

3-4-3. قلمرو موضوعی تحقیق ………………………………………………………………………………………….. 82

3-5. جامعه آماری …………………………………………………………………………………………………………………….. 82

3-6. حجم نمونه و روش نمونه گیری …………………………………………………………………………………………… 82

3-7. ابزار جمع آوری اطلاعات …………………………………………………………………………………………………… 83

3-7-1. مطالعات کتابخانه ای ……………………………………………………………………………………………… 83

3-7-2. تحقیقات میدانی …………………………………………………………………………………………………… 84

3-7-2-1. نامه همراه ………………………………………………………………………………………………. 84

3-7-2-2. سؤال های (گویه ها) پرسشنامه ………………………………………………………………. 84

3-8. روایی و پایایی پرسشنامه ………………………………………………………………………………………………….. 85

3-8-1. تعیین پایایی (قابلیت اعتماد) پرسشنامه ………………………………………………………………… 85

3-8-2. تعیین اعتبار (روایی) پرسشنامه …………………………………………………………………………….. 86

3-8-2-1. روایی محتوا …………………………………………………………………………………………… 87

3-8-2-2. روایی سازه ……………………………………………………………………………………………. 88

3-9. روش های تجزیه و تحلیل اطلاعات ………………………………………………………………………………………… 90

3-9-1. آمار توصیفی …………………………………………………………………………………………………………… 90

3-9-2. آمار استنباطی ……………………………………………………………………………………………………….. 91

3-10. مدل سازی معادلات ساختاری ……………………………………………………………………………………………. 92

3-11. مراحل مدل معادلات ساختاری ………………………………………………………………………………………….. 93

3-11-1. مراحل بیان مدل ……………………………………………………………………………………………………. 94

3-11-2. مرحل دوم تخین مدل …………………………………………………………………………………………… 95

3-11-3. ارزیابی تناسب یا برازش ……………………………………………………………………………………….. 96

3-11-4. اصلاح مدل ………………………………………………………………………………………………………….. 98

3-11-5. تفسیر مدل ………………………………………………………………………………………………………….. 98

3-11-6. ابلاغ یا نوشت گزارش تحقیقات ……………………………………………………………………………… 99

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل اطلاعات …………………………………………………………………………………………. 100

4-1. مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………………………….. 101

4-2. آمار توصیفی …………………………………………………………………………………………………………………….. 101

4-2-1. آمار توصیفی بر حسب متغیرهای جمعیت شناختی …………………………………………………… 101

4-3. آزمون نرمال بودن داده ها ………………………………………………………………………………………………… 103

4-4. تحلیل عاملی تأئیدی ………………………………………………………………………………………………………… 103

4-5. آزمون فرضیه های تحقیق …………………………………………………………………………………………………. 106

4-5-1. آزمون فرضیه اصلی ……………………………………………………………………………………………….. 106

4-5-2. فرضیه فرعی اول …………………………………………………………………………………………………… 110

4-5-3. فرضیه فرعی دوم …………………………………………………………………………………………………. 113

4-5-4. فرضیه فرعی سوم ………………………………………………………………………………………………… 116

4-5-5. فرضیه فرعی چهارم ……………………………………………………………………………………………… 119

4-5-6. فرضیه فرعی پنجم ………………………………………………………………………………………………. 122

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات ……………………………………………………………………………………….. 126

5-1. مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………………………… 127

5-2. نتایج حاصل از آزمون فرضیه ها ………………………………………………………………………………………… 128

5-3. پیشنهاداتی بر اساس نتایج تحقیق ……………………………………………………………………………………. 131

5-4. پیشنهاداتی برای محققین آینده ………………………………………………………………………………………. 133

5-5. محدویت های تحقیق ………………………………………………………………………………………………………. 133

پرسشنامه ……………………………………………………………………………………………………………………………….. 135

منابع فارسی ……………………………………………………………………………………………………………………………. 137

منابع غیر فارسی ………………………………………………………………………………………………………………………. 144

 

 

فصل اول: کلیات پژوهش

 

1-1.          مقدمه
 

سازمان‏های امروزی از ارکان مهمی از قبیل سرمایه، نیروی انسانی، فناوری و مدیریت تشکیل یافته‌اند، که به زعم بسیاری ازصاحبنظران، نیروی انسانی مهمترین رکن در این بین است. زیرا کارایی سازمانها منوط به انجام وظایف درست و صحیح این نیروها در دایره صفی و ستادی است. از آنجاییکه 70 درصد از منابع و سرمایه سازمانها را منابع انسانی تشکیل میدهد، لذا تأمین این سرمایه انسانی مستلزم انجام فعالیتهای آموزشی منظم درتمامی سطوح سازمانی است (عباسیان،عبدالحسین، 1385)، [61]. بنابراین برای حداقل بالا بردن سطح کیفیت و یا کمیت کار سازمان، نیروی‏انسانی احتیاج به آموزش دارد،  از طرفی دیگر پیشرفتهای روز افزون در علوم و فنون، تغییرات در مسیر تولیدات و خدمات سازمانها، گسترش و یا محدود شدن اهداف کلی سازمان، اهداف خود کفایی و سایر تغییرات و تحولات سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و غیره هم نیاز به آموزشهای جدیدی را محرز می‏سازد و لزوم توجه نیروهای بیشتری را در امر آموزش منابع انسانی توجیه می نماید. در واقع کوششهای اقتصادی انسان همیشه و همواره معطوف برآن بوده است که حداکثر نتیجه را از حداقل تلاشها و امکانات بدست آورد. این تمایل را می توان اشتیاق وصول به بهره‏وری افزونتر نام نهاد.

امروزه در اقتصاد تمامی کشورها، ارتقا بهره‏وری به اولویتی ملی تبدیل شده است. اقتصاددانان، ادامه حیات و بقای اقتصادی کشور را به توانایی مستمر در کسب تولید بهینه در ازای هر واحد ستانده، وابسته میدانند و همگان عقیده دارند که بهره‌وری موجبات رشد اقتصادی و بهبود سطح زندگی افرادجامعه را فراهم می‌آورد (احمدی،پروین1380)،[7]. پیدایش نگرش جدید به مفهوم بهره وری، بیش ازسه دهه پیشینه دارد و تاکید همه جانبه بر بهره‏وری، مربوط به دو دهه اخیر است، بطوریکه دهه90 را دهه بهره‏وری نام نهاده‏اند.

بهره‌وری مفهومی است جامع و کلی که افزایش آن به عنوان یک ضرورت، جهت ارتقای سطح زندگی انسانها و ساختن اجتماعی مرفه‌تر که هدفی ملی برای همه کشورهای جهان است، همواره مدنظر صاحبنظران می‌باشد و شاید بتوان گفت که رسالت اصلی علم مدیریت، دستیابی به بهره‌وری بیبشتر است و این امر همواره مورد توجه مدیران برای اداره و مهندسی مجدد سازمانها بوده است. با توجه به ضرورت این مفهوم (بهره‌وری) و دگرگونی‌های شگرفی که در علوم و فنون و تکنولوژی رخ داده، صاحب نظران مدیریت منابع انسانی را بر آن داشته تا با بهره گرفتن از فنون مختلف آموزش زمینه همسو کردن فعالیتهای انسان را با این پیشرفتها به منظور دستیابی به بهبود بهره‌وری فراهم آورند.

 

1-2.         بیان مسأله
 

در گذشته چنین گمان می‌رفت که زمان آموختن با زمان کارکردن و زندگی کردن از هم جدا هستند و بنابراین برای آنها آموزشی، در‏خور توجه بود که، پیش از آغاز کار به افراد داده می‌شد. بر‌‌ این گمان، انسان برای زمانی می‌آموزد و سپس به زندگی و کار مولد و سودمند می‌پردازد و زمانی که کار و زندگی آغاز می‌شود، دیگر برای آموزش و پرورش جایی در خور توجه وجود ندارد. این اندیشه اکنون روایی ندارد و آموزش و پرورش با زیستن انسان همراه شده است. همه مردم برای همه وقت باید به آموختن بپردازند و از تازه‌های دانش بشری خود را تازه سازند و با نیرو و آگاهی بیشتر زندگی سودمند را دنبال کنند. مهمترین نیروی هر سازمان و تشکیلاتی، انسان‏های شاغل در آن می باشند و همچنین موثرترین عامل در بقا و ادامه حیات  آن سازمان هستند و پذیرش این حقیقت که موفقیت هر سازمانی در گرو گسترش توانایی‏ها و پرورش کامل استعدادهای نیروری انسانی آن است نیز غیر قابل انکار است، بنابراین امروزه آموزش کارکنان به عنوان عامل نوسازی، پویایی، رشد و ارتقاء توانایی کارکنان و در نتیجه توسعه و پیشرفت سازمان بیش از پیش مورد توجه خاص قرار گرفته است. توانمند‏سازی نیروی‏انسانی در سازمان‏ها از طریق اجرای دوره‏های آموزش ضمن خدمت و آموزش کارکنان به عهده دستگاه‏های اجرایی است، که کارکنان خود را برای فعالیت‏های دستگاه و آماده‏سازی آنان برای قبول مسئولیت های مختلف آموزش می‏دهند. بررسی‏ها نشان داده است اجرای آموزش‏های ضمن خدمت باعث اثربخشی و افزایش بهره‏وری شده، کارایی را بالا برده و سطح توانایی کارکنان را افزایش می‏دهد (اصغری،فرهاد و جلیلیان،حمیدرضا 1391)،[13]. به عنوان مثال در سال 2004 پس از سنجش اثربخشی دوره‏های آموزشی شرکت موتورلا مشخص شد که هر یک دلار سرمایه‏گذاری در امر آموزش کارکنان، 33 دلار بازده به همراه داشته است( پیشک، 2004).

آموزش ضمن خدمت در حقیقت به معنای تغییر دانسته‏های کارکنان، چگونه انجام دادن کار، تغییر نگرش آنها نسبت به کار، تغییرنگرش آنها نسبت به همکاران و سرپرستان است. لذا آموزش مستقیماً با یادگیری کارکنان در ارتباط است. به نحوی‏که آموزش ضمن خدمت صرفنظر از اثر آن بر یادگیری فاقد تاثیرگذاری مثبت خواهد بود. از آنجا که امر آموزش موثرترین وسیله برای تربیت و تجهیز نیروی انسانی و تامین تخصص‏های مورد نیاز بخش دولتی است، بعنوان عنصر اصلی توسعه اقتصادی و اجتماعی، ارتباطی تنگاتنگ با اهداف سازمانها دارد. موضوع آموزش کارکنان نیز زمانی نتیجه بخش خواهد بود که آموزش‏های ارائه شده در عمل بکارگرفته شود (معصوم زادگان ،1388)،[83] جان اف.می در مفهوم آموزش ضمن خدمت می گوید: آموزش ضمن خدمت عبارت است از بهبود نظامدار و مداوم مستخدمین از نظر دانش، مهارتها و رفتارهای که به رفاه آنها و سازمان محل خدمتشان کمک نماید، به این ترتیب هدف از آموزش ضمن خدمت ایجاد توانایی بیشتر تولید افزایش کارایی در شغل فعلی، کسب شرایط بهتر و احراز مقامات بالاتر می‏باشد. بنابراین چهره اصلی آن در همه سازمان‏ها و نهادها عبارت است از افزایش کارایی پرسنل و ایجاد سازش با محیط و در نتیجه افزایش خدمت (نیکویی مقدم،محمودو میرضایی،ناهید1384)،[92]. با توجه به تحقیقات داخلی و خارجی صورت گرفته در مورد آموزش کارکنان و به عبارتی آموزش ضمن خدمت می‏توان گفت، هدف نهایی آموزش کارکنان در سازمانها افزایش کارایی، اثربخشی و بهره‏وری می‏باشد(نیکوئی مقدم، محمود،1384)،[92].

منابع انسانی، مهمترین عامل در بهبود و افزایش بهره‏وری است و یکی از راه های کسب و ارتقاء مهارتهای جدید این منابع، از طریق آموزش می‏باشد. همان طوری که جوامع بشری از سنتی بودن به صنعتی شدن و از صنعتی بودن به فرا‏صنعتی شدن، گام برخواهند داشت. علوم و فنون و تکنولوژی هم رو به تکامل، دگرگونی و پیشرفت است و به موازات این تغییرات است که اهمیت لزوم و خواص آموزش بیش از پیش ملموس گشته تا حدی که امروزه می‌گویند: آموزش در حقیقت خود مدیریت است. همچنین می‏توان آموزش در محل کار را برای منابع انسانی به عنوان یک منبع مهم برای افزایش سرمایه انسانی دانست (کاروسان و همکاران، 2005)،[119]. انگیزه انتخاب این موضوع از