فصل دوم:مبانی نظری و پیشینه پژوهش
مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………………. 15
2-1- پیشینه نظری……………………………………………………………………………………………………………………… 15
2-1-1-سیر تاریخی مطالعات استرس………………………………………………………………………………………… 15
2-1-2- مفاهیم استرس…………………………………………………………………………………………………………….. 17
2-1-2-1- تعریف استرس، علائم و تأثیرات آن……………………………………………………………………….. 20
2-1-2-2-اثرات استرس……………………………………………………………………………………………………………… 23
2-1-2-3-عوامل مؤثر در بروز استرس………………………………………………………………………………………. 25
2-1-2-4- شاخصه های عوامل فیزیكی استرس…………………………………………………………………….. 26
2-1-2-4-1-صداهای ناهنجار…………………………………………………………………………………………………….. 26
2-1-2-4-2- صداهای هنجار ( موسیقی)…………………………………………………………………………………. 26
2-1-2-4-3-درجه حرارت………………………………………………………………………………………………………… 27
2-1-2-5-شاخصههای عوامل كاری……………………………………………………………………………………………. 27
2-1-2-5-1- تضاد نقش……………………………………………………………………………………………………………… 27
2-1-2-5-2- ابهام نقش ( ابهام در كار) …………………………………………………………………………………… 27
2-1-2-5-3- حجم زیاد كار……………………………………………………………………………………………………….. 27
2-1-2-6- شاخص های عوامل گروهی در كار………………………………………………………………………….. 28
2-1-2-6-1- فقدان اتحاد……………………………………………………………………………………………………………. 28
2-1-2-6-2- نبود حمایت گروهی………………………………………………………………………………………….. 28
2-1-2-7- شاخصههای عوامل كارراهه…………………………………………………………………………………….. 29
2-1-2-7-1- بازنشستگی………………………………………………………………………………………………………….. 29
2-1-2-7-2- حد بهینه استرس……………………………………………………………………………………………….. 29
2-1-2-8- نشانههای استرس……………………………………………………………………………………………………… 30
2-1-2-8- منابع استرس شغلی…………………………………………………………………………………………………. 31
2-1-2-8- 1- استرس های ناشی از شغل………………………………………………………………………………. 33
2-1-2-8- 2- استرس های ناشی از مسائل اجتماعی……………………………………………………………… 
34
2-1-2-8- 3- استرسهای ناشی از شرایط خانوادگی……………………………………………………………… 34
2-1-2-8-4-مهاجرت………………………………………………………………………………………………………………….. 35
2-1-2-9- علائم استرس……………………………………………………………………………………………………………. 35
2-1-2-9-1- علائم جسمانی……………………………………………………………………………………………………… 35
2-1-2-9-2- علائم روانی و رفتاری…………………………………………………………………………………………… 36
2-1-2-10- پیآمدهای ناشی از استرس شغلی…………………………………………………………………………. 38
2-1-2-11- نظریهها و الگوهای استرس……………………………………………………………………………………. 40
2-1-2-11-1- نظریة روان تحلیل گری…………………………………………………………………………………….. 40
2-1-2-11-2-نظریة ضعف جسمانی…………………………………………………………………………………………. 41
2-1-2-11-3-نظریة تكوین و تعادل خودكار…………………………………………………………………………….. 41
2-1-2-11-4-نظریة پردازش اطلاعات………………………………………………………………………………………. 42
2-1-2-11-5-الگوی فرهنگی اجتماعی…………………………………………………………………………………… 42
2-1-2-11-6-الگوی مذهبی………………………………………………………………………………………………………. 43
2-1-2-11-7-الگوی روان تنی…………………………………………………………………………………………………… 44
2-1-2-11-8-الگوی واكنش حفاظتی……………………………………………………………………………………….. 45
2-1-2-11-9-الگوی پاسخ فیزیولوژیكی……………………………………………………………………………………. 46
2-1-2-11-10-الگوی بیوشیمی………………………………………………………………………………………………… 47
2-1-2-11-11-الگوی دوهرنوند…………………………………………………………………………………………………. 48
2-1-3-عوامل مؤثر بر انتخاب سبك های مقابله ……………………………………………………………………… 51
2-1-3-1-تحول من…………………………………………………………………………………………………………………….. 52
2-1-3-2-كارآمدی………………………………………………………………………………………………………………………. 52
2-1-3-3- خوش بینی………………………………………………………………………………………………………………… 52
2-1-3-4-احساس یكپارچگی…………………………………………………………………………………………………….. 53
2-1-3-5-مكانیسم های دفاعی………………………………………………………………………………………………….. 54
2-1-3-6-توانایی حل مسئله………………………………………………………………………………………………………. 55
2-2- پیشینه پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………… 56
2-2-1- پژوهش های خارجی…………………………………………………………………………………………………….. 56
2-2-2- پژوهش های داخلی………………………………………………………………………………………………………. 58
2-3-نتیجه گیری و جمع بندی………………………………………………………………………………………………….. 59
2-4- مدل مفهومی پژوهش…………………………………………………………………………………………………………. 60
فصل سوم: روش پژوهش
3-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………………… 63
3-2- روش پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………………. 63
3-3- جامعه آماری………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 64
3-4- نمونه و روش نمونهگیری………………………………………………………………………………………………………………………….. 64
3-5- ابزار پژوهش ……………………………………………………………………………………………………………………………. 65
3-5-1- مقیاس عوامل استرس زا …………………………………………………………………………………………….. 65
.3-5-2- مقیاس راهكارهای مدیریت استرس………………………………………………………………………………. 65
3-6- روایی و پایایی مقیاس‌ها…………………………………………………………………………………………………………………………………… 66
3-6-1-روایی و پایایی مقیاس عوامل استرس زا ………………………………………………………………………. 66
3-6-2- روایی و پایایی مقیاس راهكارهای مدیریت استرس …………………………………………………… 67
3-7- روش جمع آوری اطلاعات ……………………………………………………………………………………………….. 68
3 – 8 – روش تجزیه و تحلیل دادهها…………………………………………………………………………………………. 68
فصل چهارم: تجزیه و تحلیل دادهها
4- 1- مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………………………….. 70
4-2- یافتههای پژوهش……………………………………………………………………………………………………………….. 70
4-2-1- سوال اول: عامل استرس زای غالب از دیدگاه مدیران مدارس متوسطه
شهرستان بندر ماهشهر كدام است؟……………………………………………………………………………………………. 70
4-2-2- سوال دوم: راهکار غالب مدیریت استرس مدیران مدارس متوسطه شهرستان بندر
ماهشهر كدام است؟………………………………………………………………………………………………………………………. 71
4-2-3- سوال سوم: آیا بین عوامل استرس زا و راهکارهای مدیریت استرس در بین
مدیران مدارس متوسطه شهرستان بندر ماهشهررابطه وجود دارد؟ ………………………………………. 72
4-3- جمع بندی………………………………………………………………………………………………………………………….. 75
فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری
مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………………… 77
5-1- بحث و نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………………………. 77
نتیجه گیری نهایی…………………………………………………………………………………………………………………………. 81
5-4-محدودیتها………………………………………………………………………………………………………………………….. 82
5-4-1- محدودیتهای اجرایی………………………………………………………………………………………………….. 82
5-4-2- محدودیتهای پژوهشی…………………………………………………………………………………………………. 83
5-5-پیشنهادها……………………………………………………………………………………………………………………………… 83
5-5-1-پیشنهادهای کاربردی………………………………………………………………………………………………………. 83
5-5-2-پیشنهادهای پژوهشی……………………………………………………………………………………………………… 8
منابع و مأخذ
منابع فارسی…………………………………………………………………………………………………………………………………… 85
منابع انگلیسی ………………………………………………………………………………………………………………………………. 87
پیوست……………………………………………………………………………………………………….. 91
فهرست جدول ها
جدول شماره1.تعاریف استرس…………………………………………………………………………………………………….. 23
جدول شماره2.منابع گوناگون ایجادکنندهی استرس…………………………………………………………………. 32
جدول شماره‌ی (3-1): توزیع نمونه پژوهش بر حسب ویژگیهای جمعیت شناختی……………. 64
جدول شماره‌ی (3-2): توزیع گویه‌ها و روش نمره‌گذاری مقیاس عوامل استرس زا……………… 65
جدول شماره‌ی (3-3): توزیع گویه‌ها و روش نمره‌گذاری مقیاس راهكارهای مدیریت استرس………….. 66
جدول شماره‌ی (3-4): طیف ضرائب همبستگی و آلفای کرونباخ مقیاس عوامل استرس زا… 67
جدول شماره‌ی (3-5): طیف ضرائب همبستگی و آلفای کرونباخ مقیاس راهكارهای
مدیریت استرس…………………………………………………………………………………………………………………………… 67
جدول شماره (4-1): میانگین و انحراف استاندارد عوامل استرس زا در بین مدیران مدارس
متوسطه شهرستان ماهشهر…………………………………………………………………………………………………………. 71
جدول شماره (4-3): میانگین و انحراف استاندارد راهكارهای مدیریت استرس در بین مدیران
مدارس متوسطه شهرستان ماهشهر…………………………………………………………………………………………….. 72
جدول شماره (4-5): نتایج ضریب همبستگی متغیرهای تحقیق (ابعاد عوامل استرس زا و راهكارهای مدیریت استرس 74
چکیده
هدف پژوهش بررسی رابطه بین عوامل استرسزا و راهکارهای مدیریت استرس در بین مدیران مدارس متوسطه شهرستان ماهشهر بود که به دلیل تعداد محدود جامعه آماری که مشتمل بر 70 نفر بوده است، نمونه گیری صورت نگرفته و كل شماری انجام شده است.. ابزار تحقیق شامل دو مقیاس عوامل استرس زا (اورلی و گیرادتو، 1980) و مقیاس راهكارهای مدیریت استرس(كوبین و همكاران، 1990) بود. یافتههای پژوهش نشان داد که عامل استرس زای غالب در بین مدیران مدارس شهرستان ماهشهر، عامل حرص زدن میباشد. . مضافاً یافتهها حاکی از آن است که راهكار مدیریت استرس غالب در بین مدیران مدارس شهرستان ماهشهر، عامل ورزش كردن میباشد و همچنین راهکار غالب مدیریت استرس در بین مدارس متوسطه عامل ورزش کردن میباشد یافتههای پژوهش حامی از ان است که بین عوامل استرس زای عجله کاری و انجام کار بدون برنامهریزی با راهکار مدیریت زمان رابطه مثبت و قوی وجود دارد و بین عامل استرس زای رقابتی بودن با راهکار ورزش کردن رابطه مثبت و ضعیفی وجود دارد.
مقدمه
بدون شک ترقی و تعالی هر جامعه در گرو برخورداری از یک نظام آموزشی پویا و اثربخش است و به همین جهت پرداختن به مسائل نهادهای آموزشی و تلاش برای تقویت و شناسایی عناصر کلیدی در موفقیت و شکست آنان ضروری می باشد. نهادهای آموزشی از جمله مدارس، سیستمی اجتماعی هستند که حیات وپایداری آن ها به وجودپیوندی قوی بین اجزا وعناصر تشکیل دهندة آن وابسته است. یکی از مهمترین، گرانترین و با ارزشترین عناصر و اجزاء مدارس نیروی انسانی میباشد که در میان دیگر عوامل به عنوان حیاتی ترین عنصر استراتژیک و اساسی ترین راه برای افزایش اثربخشی و کارایی سازمان محسوب شده (روپک[1]، 2000) و همچنین نقش اساسی در رشد، پویندگی و بالندگی یا شکست و نابودی سازمانها ایفاء میکند. از جمله مؤلفه‌هایی که بر بهبود و اثربخشی عملکرد افراد در مدارس تأثیر گذار است میزان استرس حاکم بر رفتار آنان است. استرس یک مشکل رایج در میان اکثریت مردم است. انسان در زندگی اجتماعی هر نقش و جایگاهی که داشته باشد نسبت به آن نقش و جایگاه دغدغه فکری و فشار عصبی دارد منتهی میزان آن در افراد مختلف متفاوت است و اثرات متفاوتی بر عملکرد و فعالیت های آنان میگذارد به هر حال استرس از لحاظ اینکه اثرات سویی بر عملکرد و فعالیت های مدیران مدارس می گذارد در تحقیقات مربوط به مدیریت مدارس مورد توجه است. ارتقای بهداشت روانی محیط كار به عنوان یكی از مهمترین ابعاد توسعه وبهسازی منابع انسانی بوده و در چند دهه اخیر توجه سازمانها به نیروی سالم جسمی و فكری در موسسات اقتصادی، خدماتی، آموزشی و صنعتی در بالا بردن سطح بهرهوری تاثیر بسزایی دارد. پژوهشهایی كه در چند دهه اخیر انجام شده است نشان میدهد كه عامل فشار روانی همواره در سازمانها رو به رشد بوده است. از سوی دیگر محققان دریافتهاند كه این عامل اثرات فراوانی بر عملكرد و فعالیتهای اعضای سازمان دارد. مدیران، كارمندان و ارباب رجوع سازمان تحت تأثیر این فشار دچار حالات روانی خاصی شده و دست به رفتار و اعمالی میزنند كه نتایج آن مستقیماً در بازدهی سازمان منعكس میشود. امروزه اكثر مدیران در كشورهای صنعتی از عدم بهداشت روانی كارمندان خود به ویژه در آن حدی كه مربوط به استرس میشود نگران هستند. بنابراین واضح است كه اثرات زیانبار فشارهای عصبی تنها در مبتلا كردن افراد به مرضهای روحی و جسمی نیست بلكه فشارهای عصبی، تأثیر بسیار زیانبخشی بر عملكرد مدیران و كاركنان نیز دارد.
در سازمانهای آموزشی مدیران تحت تأثیر فشار عصبی دچار حالت روانی خاصی می شوند و دست به رفتارها و اعمالی می زنند که مستقیما در بازدهی سازمان اثر منفی دارد، استرس های بوجود آمده حاد نیروی مدیران مدارس را ضایع میکنند و هدف سازمان (مدرسه) را دستخوش تزلزل میسازد، افرادی که دچار فشار عصبی میشوند و توان مقابله با آن را ندارند از جهات جسمانی، روانی و رفتاری دچار آسیب می شوند و به این ترتیب است که فشار عصبی در سازمان های آموزشی همچون آفتی است که نیروی انسانی را تهدید میکند. و فعالیتها و تلاش ها را عقیم می سازد (الوانی، 1385)
1-2-بیان مساله:
با پیچیده تر شدن روزافزون جوامع امروزی، به طور حتم رسالت سازمان ها در جهت برآورده شدن انتظارات جوامع، حساس تر و با اهمیت تر میشود. آنچه که امروزه در بین اهل فن به اتفاق نظر، به یقین تبدیل شده است، نقش اساسی انسان به عنوان گرداننده اصلی سازمانها است. انسانها هستند که به کالبد بی روح سازمانها، جان میبخشند و عملا تحقق اهداف را میسر میکنند. بنابراین کارکنان و مدیران ارزشمندترین سرمایه هر سازمان به شمار میآیند و عملکرد هر یک از آنان در عملکرد کل سازمان تأثیر گذار است (مهمانفر،1384). توجه به نیروی انسانی در سازمان ها در طی سالهای اخیر بخش عظیمی از زمان و سرمایه سازمان های پیشرو را به خود اختصاص داده است (فانی و عرب کلمری، 1384). در واقع در جهت بهبود عملکرد سازمان، ناگریز به توجه عمیقتر به کارکنان و عوامل مؤثر بر عملکرد آنان هستیم؛ که در حقیقت عواملی چون رضایت شغلی، تعهد سازمانی، خلاقیت، استرس، تعارض و … بر عملکرد کارکنان تأثیر گذارند (مهمانفر، 1384). در این تحقیق عوامل استرسزا در بین مدیران مورد توجه قرار گرفته است. استرس یا فشار روانی شایع ترین، فراگیرترین و مخربترین نیروی موجود در جامعه امروزی ماست. بدین جهت بخش مهمی از زندگی که استرس فراوانی را برای انسانها ایجادمی‌کند”شغل” آنهاست (میقانی، 1380).
به زعم گملچ و چن[2] عوامل استرس زا برای اغلب مدیران وجود دارد ولی موفقیت مدیران، به شناخت، کنترل و مدیریت این عوامل بستگی دارد. مدیرانی که تحت فشار استرس زیادی هستند معتقدند که کنترلی بر اوضاع ندارند و نمی‌‌توانند شرایط اضطرابزا را تغییر دهند اما در واقع در بسیاری از مواقع قدرت ایجاد تغییرات لازم برای غلبه بر فشار عصبی را دارند. (گملچ و چن ، 1375)؛ الوانی نیز معتقد است که برای ایجاد تحرک و تلاش در بین مدیران مدارس مقداری فشار عصبی (استرس) لازم است. اما باید این نکته را خاطر نشان کرد که استرس شدید و طولانی نیروی مدیران را از بین می‌برد، هدف سازمان را دستخوش تزلزل می سازد و مدیران مدارس از جهات جسمانی، روانی و رفتاری دچار آسیب می شوند (الوانی، 1375). لذا شناخت عوامل ایجادکننده استرس در جهت کاهش آن ضرورت می‌یابد. در کل عوامل استرس زا شامل: عجله کاری[3]: در این موقعیت فرد احساس شدیدی از فوریت زمان داشته و تمایل به سرعت عمل در مقابل زمان دارد. شخص احساس میکند که ضرورت دارد عجله کند حتی در مواقعی که دلیلی برای عجله کاری ندارد. این تمایل فرد را به علت عجول بودنش، بیماری عجله نامیده میشود. رقابتی بودن[4]: دراین موقعیت فرد روحیه تهاجمی بی مورد از خود بروز میدهد. به رقابت با دیگران افراط میکند و با دیگران شوخی و مزاح نمی‌کند. این رفتار پرخاشگرانه شخص در اثر گسترش ناکامی‌های جزئی و خشونت‌های ساده ایجاد میگردد. (صعوبت کار)، حرص زدن:[5] این نوع رفتار اشاره به تمایل فرد برای انجام دو یا چند وظیفه همزمان در زمان‌های نامناسب دارد و معمولاً باعث اتلاف زمان میشود که ناشی از ناتوانی فرد در انجام وظایف است. انجام کار بدون برنامه ریزی مناسب[6]: این رفتار اشاره به تمایل فردی دارد که واقعاً بدون اینکه چگونگی نیل به موفقیت و رسیدن به نتایج مطلوب را بداند با دست پاچگی دست به اقدام میزند. نتیجه چنین رفتاری منجر به عدم توفیق در کار میگردد و یا اگر کار صورت پذیرد با خطاهای فراوانی همراه خواهد بود که نهایتاً منجر به اتلاف زمان و انرژی و سرمایه میگردد (مقیمی، 1390) . محیط فیزیکی[7]: از عوامل بارز استرس مربوط به شرایط فیزیکی محیط کار میتوان به درجه حرارت، باد، باران وتغییرات آب وهوا اشاره کرد. علاوه برآنها در شهرهای شلوغ مسئله ترافیک و سر و صدای وسائل نقلیه می‌‌توانند برای مدیران استرس ایجاد کنند. سروصدای معلمان – شاگردان درکلاس ورزش، زنگ تفریح و دفترمدرسه ایجاد فشار عصبی است. و اثرات جانبی همچون سرگیجه، افت کارکردهای معده مشکلات بینایی، خستگی، سردرد وحالت تهوع ایجاد میکند این اثرات به نوبه خود موجب ضعف عملکرد شغلی کادر اداری و آموزشی میشوند .گملچ وچن هشت عامل ایجاد کننده فشارعصبی مربوط به شرایط فیزیکی محیط کار ذکرکرده‌اند این عوامل عبارتند از: 1-دفترکار بی نظم وآشفته باشد 2-وقتی که دفترکار بسیار سرد ویا بسیار گرم باشد 3-وقتی که نور کافی باشد 4- وقتی که دفترکارخیلی پر سروصدا باشد 5-وقتی که تلفن‌های مکرر و سایر مزاحمتها غالبا کار مدیر را قطع میکنند 6-وقتی که دفترکار به روی مراجعین اتفاقی باز باشد .7-وقتی که تجهیزات دفترکار کهنه و غیرقابل استفاده باشد. (گملچ وچن ، 1375). تضاد شغل[8]: عوامل فشارعصبی در مدیران مختلف واکنشهای متفاوتی ایجاد میکند. آمادگی مدیران
