عنوان:

تحلیل حوزه‌های تعامل و تقابل سیاست خارجی هند و ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی‌با تأکید بر تحریم‌های بین المللی علیه ایران

بهار 1394

فهرست مطالب

عنوان                                                                                      صفحه

چکیده 1

فصل اول: كلیات

1-1- مقدمه. 3

1-2- بیان مسأله. 4

1-3- ضرورت انجام تحقیق. 6

1-4- ادبیات تحقیق. 6

1-5- جنبه نوآوری تحقیق. 11

1-6- اهداف تحقیق. 11

1-7- سؤالات تحقیق. 11

1-7-1- سؤال اصلی. 11

1-7-2- سؤالات فرعی. 11

1-8- فرضیه ها تحقیق. 12

1-8-1- فرضیه اصلی. 12

1-8-2- فرضیه‌های فرعی. 12

1-9- تعریف مفاهیم 12

1-10- روش تحقیق. 14

1-11- متغیرها 14

1-12- ابزار گردآوری اطلاعات.. 14

1-13- سازماندهی پژوهش.. 14

فصل دوم: چارچوب نظری

2-1- مقدمه. 16

2-2- نو واقع گرایی. 16

2-3- مفروضه‌های نظریه نوواقع‌گرایی. 18

2-3-1- امنیت ‌طلبی. 18

2-3-2- الگو و فرایند تصمیم‌گیری.. 19

2-3-3- منافع و اهداف ملی. 20

2-3-4- ساختار نظام بین الملل. 20

2-3-5- نوواقع گرایی و همکاری بین المللی. 23

2-3-6- نوواقع گرایی و سیاست خارجی. 25

2-4- لیبرالیسم 25

2-5- نئولیبرالیسم 27

2-6- نهادگرایی نئولیبرال. 29

2-7- ریشه ها 30

2-8- اصول. 31

2-9- نهادگرایی نئولیبرال و همکاری بین المللی. 35

2-10- مقایسه نئورئالیسم و نئولیبرالیسم 37

2-11- نوواقع گرایی و نئولیبرالیسم؛ تعامل و تقابل با ایران. 39

2-12- نتیجه گیری.. 41

فصل سوم: تعامل ایران و هند در سایه تحریم‌های بین المللی

3-1- مقدمه. 43

3-2- پیشینه روابط ایران و هند پس از استقلال هندوستان. 43

3-3- روابط ایران و هند پس از انقلاب اسلامی. 46

3-4- زمینه‌های همکاری: 50

3-4-1- انرژی.. 51

3-4-2- تجارت و تکنولوژی.. 52

3-4-3- حوزه‌های تکنیکی. 52

3-5- اصول سیاست خارجی جمهوری اسلامی‌ایران. 54

3-6- اهداف سیاست خارحی جمهوری اسلامی‌ایران. 54

3-7- اصول سیاست خارجی هند 55

3-8- سیاست خارجی هند نسبت به ایران. 58

3-9- عرصه‌های تعامل ایران و هند: 61

3-10- همکاری‌های منطقه ای.. 61

3-11- نفی جهان تک قطبی: تغییر ساختار نظام بین الملل. 63

3-12- همکاری‌های اقتصادی: حوزه‌های انرژی، ترانزیت و فناوری.. 63

3-13- نتیجه گیری.. 66

فصل چهارم: تقابل ایران و هند در سایه تحریم‌های بین المللی

4-1- مقدمه. 68

4-2- تحریم‌ها علیه ایران. 68

4-3- تحریم‌های بین المللی: 68

4-4- تحریم‌های آمریکا 72

4-5- مناسبات هند و آمریکا 75

4-6- عرصه‌های تقابل ایران و هند 78

4-6-1- تعاملات هند با غرب.. 78

4-6-2- هند و بازیگران منطقه ای.. 80

4-7- مسأله هسته ای ایران. 81

4-8- جایگاه ایران و هند در سیاست خارجی یکدیگر. 83

4-9- نتیجه گیری.. 86

فصل پنجم: نتیجه گیری

5-1- نتیجه‌گیری.. 88

منابع و مآخذ 93

کتب.. 93

مقالات.. 95

منابع اینترنتی. 97

چکیده
روابط ایران و هند در طول قرن‌ها رو به گسترش بوده است. دو کشور سال‌های متمادی، مرزهای مشترکی داشته اند و در عصر کنونی نیز روابط دو کشور بیشتر بر اساس واردات نفت خام ایران پیش می‌رود. در سال‌های بعد از 2000، مؤلفه ای که روابط دو کشو را تحت تأثیر قرار داده، بحث تحریم‌‌هایی  است که به خاطر پرونده هسته ای ایران، علیه این کشور اعمال شده است. در کنار مراودات اقتصادی که هند با ایران دارد،آمریکا نیز یکی از شرکای بزرگ تجاری هند محسوب می‌شود. هند همواره برای حفظ و ارتقای روابطش با آمریکا تلاش می‌کند. لذا سؤالی که به آن پاسخ گفته می‌شود، این است که تحریم‌های بین المللی چه تأثیری بر سیاست خارجی هند در قبال جمهوری اسلامی‌ایران داشته است؟ و در پاسخ گفته می‌شود که تحریم‌های بین المللی باعث اتخاذ سیاست محدودسازی روابط هند با جمهوری اسلامی ‌ایران در حوزه‌های مختلف سیاسی- اقتصادی شده است. علی رغم تعاملات دو کشور، تحریم‌ها علیه ایران، منجر به تقابلاتی نیز در سیاست‌های هند و ایران نسبت به یکدیگر شده است که در تحقیق آورده می‌شود.

واژه‌های کلیدی: هند، ایران، روابط، تحریم ها،آمریکا.  

 
 
 
فصل اول:
 
كلیات
 
 
 
 
 
1-1- مقدمه
ایرانیان و هندیان هر دو از نژاد آریایی هستند و پیش از دوران مهاجرت بزرگ، دارای پیوندها ی گوناگونی بوده‌اند. پس از مهاجرت به هند و ایران روابط گسترده‌ای میان ایران و هند وجود داشته است. نزدیکی‌های زبانی و فرهنگی و نژادی از آن دوران دو تمدن ایرانی و هندی  را دارای  روابط پردامنه‌ای کرده بود؛ چنان چه گاه قلمرو ایران در دوران‌هایی چون داریوش بزرگ تا آن سوی سند ادامه داشت. این روابط در طول سده‌های بعد نیز ادامه داشته است. در دوران نوین نیز روابط رسمی‌ایران و هند پس از استقلال هند برقرار گردید. نخستین جرقه‌های آغاز روابط سیاسی دو کشور را باید در سال 1947 و حضور هیئت بلندپایه‌ی ایرانی در دهلی نو و اعلام علاقه‌مندی به کشور تازه استقلال‌یافته‌ی هند دانست. به عبارتی، روابط ایران و هند در مارس 1950، در مدت کوتاهی پس از استقلال هند، برقرار شد و دهلی نو و تهران پیمان دوستی‌ای با نام «صلح و دوستی ابدی» امضاء نمودند؛ اما از نظر سیاسی پس از آن و در عمل هر یک از دو کشور وارد ائتلاف‌های متضاد دوران جنگ سرد شدند و گسترش روابط دوجانبه را متوقف نمودند؛ یعنی عملاً ایران از طریق مشارکت در «پیمان بغداد و سنتو» روابط نزدیکی را با آمریکا و پاکستان برقرار نمود و هند هم به رغم خط‌ مشی عدم تعهد، در کنار شوروی قرار گرفت.
 

1-2- بیان مسأله
شرایط امروز نظام بین‌‏الملل به‌گونه‏‌ای است که توسعه و بقای کشورهای واقع در هر منطقه، به میزان همکاری، مشارکت و همگرایی آنها بستگی دارد. از سوی دیگر، سطح و کیفیت همکاری‌ها نیز با ویژگی‌های جغرافیایی، ژئوپلیتیک و ظرفیت‌های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی کشورهای واقع در هر بلوک ارتباط مستقیم دارد.در این میان ایران و هند به‌عنوان دو کشور تأثیرگذار و قدرتمند آسیایی، دارای اشتراکات و روابط تاریخی و فرهنگی بسیاری می‌باشند که دو کشور را همواره به گسترش ارتباطات تشویق نموده است (عسگریان 1392 ،17 ).

این در حالی است که در سال‌های اخیر سیاست خارجی هند در قبال ایران با تحولاتی نوین روبرو بوده است و این کشور در روابط خود با ایران تعدیلاتی را به عمل آورده است. تقریبا بعد از جنگ سرد و به طور مشخص تری بعد از سال ۲۰۰۰  سیاست خارجی هند از نهروئیسم به نئولیبرالیسم و حتی نئورئالیسم تغییر جهت داده است. در این بین در گرایش‌های نئولیبرالیسم و نئورئالیسم توجه یک کشور به قدرت‌های بزرگ افزایش می‌یابد. لذا به نظر میرسد که بر اساس این دو نگرش که یکی(نئولیبرالیسم) در حوزه اقتصادی است و دیگری(نئورئالیسم) در حوزه سیاسی- امنیتی هندوستان به سمت قدرت‌های بزرگ پیش رفته است و چون این سیاست را اتخاذ کرده است، سیاست خارجی آن نیز تحت تأثیر دیدگاه ها، برداشت‌ها و سیاست خارجی قدرت‌های بزرگ هم قرار دارد. در این بین این هندوستان نیست که تعیین کرده که در حوزه انرژی وارد همکاری‌‌هایی  با ایران نشود، چرا که واقعیت‌های استراتژیکی و اقتصادی هند نشان می‌دهد که این کشور برای به حرکت درآوردن چرخ اقتصاد خود نیازمند انرژی کشور‌های مختلف بویژه ایران است. در واقع آن چه باعث شده تا هند از همکاری با ایران در پروژه‌های انرژی صرف نظر کند فشاری است که برخی کشورهای غربی  به ویژه ایالات متحده آمریکا در قالب تحریم‌های بین المللی به هند وارد می‌کند و دقیقا نیز به همین علت است که بسیاری از محافل استراتژیک هند معتقد هستند که توسعه بیش از حد مناسبات هندوستان بابرخی قدرت‌های غربی بویژه با آمریکا به استقلال هند در عرصه سیاست خارجی آسیب زده و باعث شده است تا بسیاری از واقعیت‌های ژئوپلتیک، ژئواکونومیک، ژئوکالچر و ژئواستراتژیک هند در پرتو سیاست‌های ایالات متحده نادیده گرفته شود.

از سوی دیگر درسیاست خارجی ایران نیز قدرتمند شدن هند را در راستای سیاست دنیای چندقطبی و مخالفت با یک‌جانبه‌گرایی آمریکا  را در چارچوب منافع ملی خود ارزیابی می‌کند. هند با جمعیتی بیش از یک میلیارد و دویست میلیون نفر و وسعت سرزمینی به اندازه بیش از دو برابر ایران با یک دهه رشد اقتصادی 8 درصدی و عضویت در باشگاه هسته‌ای دارای توانایی بالایی در تأثیرگذاری منطقه‌ای و حتی جهانی است. این کشور دارای مؤلفه‌های اصلی قدرت یعنی وسعت، جمعیت و قدرت نظامی‌است و رشد سریع اقتصادی آن، هند را به یکی از قطب‌های اقتصادی جهان در آینده نزدیک تبدیل خواهد کرد. از این لحاظ تقویت روابط اقتصادی ایران و هند به نفع منافع دو کشور است و می‌تواند نقش مهمی‌در ثبات و امنیت منطقه داشته باشد. اما در ‌این میان، موضوعات چالش‌برانگیزی نیز در روابط ایران و هند وجود دارد؛ موقعیت خاص ایران در صحنه بین‌المللی و رقابت استراتژیک ایران و آمریکا باعث حساسیت قدرت‌های غربی و به‌ویژه آمریکا به نزدیکی روابط ایران و هند شده است. به‌طوری‌که ایالات متحده آمریکا بارها از هند خواسته است تا مناسبات خود را با ایران در حوزه‌های استراتژیک مثل انرژی و تسلیحات محدود کند. به عبارتی روابط ایران و هند در حال حاضر به‌شدت تحت تأثیر دو محیط قرار دارد: یکی محیط داخلی ایران و هند است که در متن این محیط دو کشور تمایل به توسعه و گسترش مناسبات دارند؛ اما محیط بیرونی هم وجود دارد به‌ویژه تحریم‌های بین المللی به رهبری ایالات متحده آمریکا که درصدد است این روابط در حد محدود باقی بماند. در این راستا پژوهش حاضر درصدد است با توجه به شرایط جدید بین المللی بویژه  روی کارآ مدن دولت جدید در ایران و هم چنین توافقات اخیر ایران با کشورهای غربی بر سر پرونده هسته ای و گشایش  نسبی در سیاست خارجی،به واکاوی دوباره  حوزه تعاملی وتقابلی  دو کشورایران و هند در حوزه سیاست خارجی با هدف نزدیک کردن دیدگاه‌های دو کشور در مسائل منطقه‌ای و مورد علاقه بپردازد.

1-3- ضرورت انجام تحقیق
با  توجه به ظهور هند به عنوان یک بازیگر قدرتمند جهانی در سال‌های اخیر و میزان اثر گذاری  آن در ترتیبات  بین المللی ازیک سو و قرار گرفتن این کشور درحوزه پیرامونی  جمهوری اسلامی‌ایران و داشتن  پیشینه روابط  کهن  با این کشور، تأثیر پذیری این کشور از سیاست‌های  مداخله گرایانه ایالات متحده در ارتباط با ایران به ویژه در حوزه  انرژی هسته ای و تحریم‌های بین المللی بر علیه  صنایع نفت و گاز  کشور و همراهی  ضمنی  هند از این سیاست‌ها از عمده  انگیزه‌های انتخاب موضوع می‌باشد.

1-4- ادبیات تحقیق
هر چند پیرامون موضوع تحقیق به صورت مستقیم  پژوهش جامعی صورت نگرفته است اما در رابطه با روابط ایران و هندو مسائل مربوط به تحریم‌های بین المللی مقالات و مطالبی به صورت جسته و گریخته در برخی متون، مقالات و منابع  اینترنتی موجود است که به برخی از آنها  اشاره می‌شود:

کتاب آسیا (۸) (ویژه روابط ایران و هند)، نوشته حسین عسگریان، تهران انتشارات ابرار معاصر  تهران،1392
  در این پژوهش نوسینده با بررسی عوامل مختلف مؤثر بر تعیین سطح روابط سیاسی دو کشور در متن بررسی تاریخ روابط آنها، به تبیین چارچوبی نظری برای روابط سیاسی درحال توسعه ایران و هند پرداخته است. در این راستا نویسنده ابتدا با کندوکاوی در نگرش‏های غالب موجود می‏کوشد به فهمی‌کلی از نوع نگاه کشورها به محیط بیرونی و عوامل و دلایل برقراری، حفظ و توسعه روابط سیاسی آن‌ها با یکدیگر براساس منطق روابط خارجی بپردازد. به‌نظر نویسنده در نگاهی کلی به نگرش‏های غالب موجود در زمینه روابط ایران و هند، توسعه روابط این دو کشور از یک سو حاصل هم سویی نگرش‏های سیاسی حاکم در سطح ملی برمبنای ریشه‏های فرهنگی و هویتی مشترک، از سوی دیگر مبتنی‌بر همکاری در سطح منطقه‏ای برمبنای ملاحظات امنیتی و هم چنین حاصل دستیابی به افقی مشترک در نوع نگاه به ساختار نظام بین‏الملل برمبنای انگیزه‏های منفعتی است. در این میان نویسنده بر این مدعااست که با نگاهی اجمالی به پیشینه روابط دو کشور، به وضوح می‏توان دریافت که فرهنگ و هویت نقشی برجسته در روابط دو کشور تا پیش از جنگ جهانی دوم داشته است، اما از آن زمان به بعد دو عامل دیگر نیز در این زمینه نقش ایفا کرده‏اند که این دو عامل یکی ملاحظات امنیتی منطقه‏ای و دیگری ساختار نظام بین‏الملل است. در این میان ملاحظات امنیتی منطقه‏ای نقشی خنثی ایفا می‏کند اما ساختار نظام بین‏الملل، به‌ویژه در شرایط فعلی نقشی سلبی در روابط دو کشور دارد. به باور نویسنده روابط ایران و هند حتی اگر مبتنی‌بر وجوه مشترک فرهنگی و تمدنی و همکاری‏های منطقه‎ای هم باشد، تا مادامی‌که به افقی مشترک درمورد ساختار قدرت در نظام بین‏الملل نینجامد، نمی‏تواند نویدبخش آینده‏ای مطمئن برای روابط دو کشور باشد.

کتاب پیوندهای فرهنگی ایران و هند در دوره اسلامی؛ فتح اله مجتبایی و ابولفضل محمودی: مؤسسه  پژوهشی  حکمت و فلسفه ایران؛1388
کتاب حاضر که از پیوند‌های فرهنگی ایران و هند در دوره ی اسلامی‌سخن می‌گوید و سعی در اثبات این نکته دارد که فرهنگ یک سرزمین ویژگی مردم آن است نه صفت دین آن،  به پنج فصل اصلی تقسیم می‌شود.در فصل اول سخن از هنر شناس بزرگ، ابوریحان بیرونی می‌رود و چگونگی آشنایی او با هنر و فرهنگ معنوی. به جهت گیری فکری او در این زمینه می‌پردازد و  از کتب وی که در این زمینه تألیف نموده سخن می‌راند.

کتاب روابط ایران و هند در قرن دهم/شانزدهم, نوشته کریم نجفی برزگر, دهلی نو, انتشارات دفتر کتابشناسی‌های هند، 2000.
این کتاب با پیش گفتاری از پرفسور هاربنس موکیا, از مورخان برجسته تاریخ هند میانه زینت یافته است .وی ضمن ستایش از کتاب حاضر, یادآوری می‌کند که مؤلف تاریخ مشترک ایران و هند را در دوره میانه در مقام مورخ آزاداندیش به دور از تعصب مورد بررسی انتقادی قرار داده است. در پیش گفتار مؤلف شعر معروف ملک الشعرای بهار (باز خنک فکرتم جولان گرفت/ فیل طبعم یاد هندستان گرفت) به چشم می‌خورد و در مقدمه با نقل مطلبی از جواهر لعل نهرو مزین شده که می‌گوید (در میان اقوام بسیاری که با هند در تماس بوده اند و بر حیات و فرهنگ هند تأثیر گذاشته اند; کهن ترین و پایدارترین آنان ایرانیان بوده اند که از نظر تاریخی, نژادی و زبانی نسبت به بقیه نزدیک ترند.کتاب در شش فصل فراهم آمده است. فصل اول (1-40) به شرایط آشفته ایران آن روز اشاره دارد.

مقاله جایگاه هند در سیاست خارجی آمریکا پس از جنگ سرد نوشته نوذر شفیعی و فرهان قنبری پاسارگادی است که در فصلنامه سیاسی- اقتصادی، شماره 262-261 به چاپ رسیده است.
پرسش اصلی در این نوشتار این است که چه عواملی مایه بالا رفتن هند در سیاست خارجی آمریکا پس از پایان جنگ سرد شده است. فرضیه مقاله آن است که گرچه عوامل گوناگون می‌تواند در این زمینه نقش داشته اشد، اما خیزش چین در آسیا و ضرورت مهار کردن آن از دید دولت آمریکا، گسترش تروریسم در آسیا و لزوم رویارویی با آن و نیز توسعه اقتصادی چشم گیر هند از مهمترین عوامل برجسته شدن جایگاه هند در سیاست خارجی آمریکا پس از پایان جنگ سرد بوده است. در این مقاله منافع راهبردی هند و آمریکا بر پایه واقعیت‌های استراتژیک و برخاسته از فرصت‌ها و چالش‌های مشترک مورد بررسی قرار می‌گیرد. این مقاله که با استناد به آثاری که در مؤسسات تحقیقاتی معتبر هند درمورد روابط با ایران و جایگاه ایران در سیاست خارجی این کشور منتشر شده است، به بررسی طیف دیدگاه‌هایی که در کشور هند درمورد مدیریت روابط با ایران وجود دارد، پرداخته است. به‌نظر نویسنده با دقت در مکتوباتی که محققان هندی درمورد روابط این کشور با ایران در سال‌های اخیر به رشته تحریر درآورده‌اند، می‌توان دو دسته از متغیرها را در شکل‌دهی به روابط هند و ایران از منظر این پژوهشگران واجد اهمیت دانست: دسته اول متغیرها، متغیرهای توسعه‌بخش و ظرفیت‌ساز در روابط دو کشور محسوب می‌شوند و دسته دوم متغیرها را می‌توان متغیرهای محدودکننده روابط دو کشور دانست. به‌نظر نویسنده جایگاه ایران در سیاست خارجی هند بیش از همه براساس نقش این کشور در تأمین امنیت انرژی، اقتصاد درحال رشد هند و در مراتب بعد گشودن راهی برای دسترسی این کشور به بازارهای آسیای مرکزی و روسیه تعریف شده است. افزون بر این نقش ایران در موازنه قدرت مطلوب هند در منطقه به‌ویژه در افغانستان نیز بااهمیت دیده شده است، اما در مقابل روابط هند و آمریکا و به‌تبع آن بحران هسته‌ای ایران، نقش بازیگران ثالث مثل اعضای شورای همکاری خلیج فارس و برخی تعارضات و رویکردهای متفاوت دو کشور مثل سیاست‌ها درقبال رژیم اسرائیل ازجمله عوامل محدودساز روابط دو کشور محسوب می‌گردد.

مقاله همکاری هند با آمریکا و تأثیر آن بر رابطه هند با سازمان شانگ‌های نوشته انیس پورخسروانی است که در دی و بهمن 1389 در چشم انداز ایران به چاپ رسیده است.
این مقاله ابتدا به بررسی موقعیت جغرافیایی هند پرداخته است و سپس روابط هند و آمریکا را مورد بررسی قرار داده است و سپس به توضیحی در خصوص سازمان شانگ‌های پرداخته و موضع گیری آمریکا در قبال شانگ‌های با تأکید بر عامل هند را مورد تحلیل و بررسی قرار داده است.

مقاله «هند و پرونده هسته‌ای ایران» حسین عسگریان، انتشارات مؤسسه ابرار معاصر تهران، 1392
این مقاله ضمن مروری اجمالی بر فرایند برنامه هسته‌ای ایران به بررسی واکنش هند درقبال برنامه هسته‌ای ایران و عوامل تأثیرگذار بر این واکنش، تأثیر تحریم‌ها بر آینده سیاست هند درقبال ایران و راه پیشِ روی این کشور در مواجهه با برنامه هسته‌ای ایران پرداخته است. به‌نظر نویسنده یکی از مسائل مهم پیش‌ِ روی سیاست خارجی هند پیرامون منع اشاعه هسته‌‌ای، نحوه برخورد این کشور با مسأله هسته‌‌ای ایران بوده است. از منظر نویسنده سیاست دولت هند درقبال مسأله هسته‌‌ای ایران بر دو اصل مشخص استوار است. اصل اول؛ تأکید بر حق قانونی ایران در استفاده صلح‌‌آمیز از انرژی هسته‌‌ای مطابق با تعهدات و قوانین بین‌المللی و لزوم تلاش‌‌های گسترده دیپلماتیک جهت ایجاد اجماع بین‌‌المللی پیرامون این مسأله، و اصل دوم جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای، اما در این بین عواملی بر واکنش هند نسبت به برنامه هسته‌ای ایران تأثیرگذار بوده است ازجمله تعهدات به رژیم عدم اشاعه هسته‌ای؛ روابط هند با آمریکا؛ امنیت انرژی؛ تلاش در راستای توازن استراتژیک و روابط هند با اسرائیل. در این میان شاید مهم‌ترین دغدغه هند ایجاد توازن در روابط با ایران از یک طرف و ایالات متحده از طرف دیگر باشد. به اعتقاد نویسنده در راستای ایجاد این توازن هند می‌تواند توجهی نیز به ایجاد یک نقش میانجی‌گرایانه میان ایران و آمریکا داشته باشد.

مقاله “مناسبات هند و رژیم اسرائیل و تأثیر آن بر سیاست هند درقبال ایران پیرمحمد ملازهی ، انتشارات مؤسسه ابرار معاصر تهران، 1392
در این مقاله نویسنده برای فهم بهتر مناسبات هند و رژیم اسرائیل و مهم‌تر از آن تأثیرگذاری سطح مناسبات دو کشور بر جهت‌گیری‌های هندوستان درقبال ایران سابقه مناسبات دو کشور هند و رژیم اسرائیل را از زمان شکل‌گیری این رژیم درطی جنگ سرد، و در دوران پس از جنگ سرد مورد توجه قرار داده و در ادامه تأثیر توسعه مناسبات هندوستان و اسرائیل بر جهت‌گیری‌های هند درقبال ایران را تشریح نموده است. به‌نظر نویسنده توسعه مناسبات سیاسی ـ نظامی‌و امنیتی هند و اسرائیل الزاماً بدین‌معنا نیست که مناسبات هند و جمهوری اسلامی‌ایران را تحت تأثیرات منفی قرار دهد. هندوستان از این ظرفیت ملی برخوردار است که مناسبات متوازی بین کشورهای متخاصم ایجاد نماید و تحت تأثیر و نفوذ سایر کشورها قرار نگیرد. سیاست خارجی هند را منافع ملی‌اش تعیین می‌کند و منافع ملی هند ایجاب می‌کند که در محیط داخلی با ایران مناسبات سیاسی ـ اقتصادی، تجاری و امنیتی برقرار کند و در محیط بین‌المللی با ایران مناسبات دوستانه داشته باشد. به‌نظر نویسنده هندوستان از سیاست ایدئولوژیک‌محور دوران جنگ سرد عبور کرده و منافع‌محور و امنیت‌محور شده است و این درحالی است که ایران ایدئولوژیک‌محور است و همین امر گاه درک سیاست‌های هند را دشوار و خلاف انتظار می‌سازد و به این ذهنیت در ایران دامن می‌زند که هند در سیاست خارجی تسلیم فشارهای آمریکا و رژیم صهیونیستی قرار می‌گیرد. رأی علیه ایران در ارتباط با مسأله هسته‌ای و یا بحث خط لوله صلح ازجمله این موارد است. نویسنده معتقد است نگاه هند به این‌گونه موضوعات نیز تحت تأثیر منافع ملی است و نه تسلیم در مقابل فشارهای خارجی. بنابراین علی‌القاعده می‌باید مناسبات با هند جدا از مناسباتش با سایر کشورهای دوست یا دشمن مورد توجه قرار گیرد.

مقاله همکاری‌های هسته‌ای غیر نظامی‌هند و آمریکا : علل و پیامدها نوشته نوذر شفیعی است که در سال 1385 در فصلنامه سیاست دفاعی، سال چهاردهم، شماره 55 به چاپ رسیده است.
در این مقاله، همکاری هسته ای غیر نظامی‌هند و آمریکا به عنوان یک نقطه عطف در روابط در کشور قلمداد شده به گونه ای که در پرتو آن، رابطه دو کشور پس از نیم قرن وارد فصل تازه ای شده است. نگارنده ضمن ترسیم تحولاتی که در ماهیت سیاست خارجی هند طی سال‌های اخیر حادث شده، آن را مبنای ارتقای روابط دهلی نو- واشنگتن برشمرده و معتقد است همکاری‌های هسته ای هند و آمریکا به رغم محدودیت‌ها و مشکلاتی که پیش روی آن وجود دارد، در نهایت تحقق می‌یابد. در خلال این نوشتار، نگارنده سعی کرده است منافع این همکاری‌ها را برای هند و آمریکا تبیین کند و دیدگاه مخالفان و موافقان این همکاری را منعکس نماید.

مقاله پیمان هسته ای آمریکا و هند: فرصت‌ها و چالش‌ها نوشته نوذر شفیعی است که در سال 1390 در نشریه اطلاعات سیاسی- اقتصادی به چاپ رسیده است.
این نوشتار در پی پاسخ به این پرسش است که پیمان هسته ای هند و آمریکا چه فرصت‌ها و چالش‌‌هایی  برای آمریکا در پی دارد؟ این پیمان از همان آغاز سخن ساز وده است. و با وجود فرصت‌‌هایی  که برای آمریکا در پی دارد از جمله فرصت‌های استراتژیک مانند متوازن کردن چین، تامین منافع در جنوب آسیا، مبارزه با تروریسم و نیز فرصت‌های اقتصادی مانند باز شدن بازارهای هند به تجارت و سرمایه گذاری‌های آمریکا باید گفت باچالش‌‌هایی  هم رو به رو بوده است. در این مقاله فرصت‌ها و چالش‌های پیش رو در پیمان آمریکا و هند مورد بررسی قرار می‌گیرد.

1-5- جنبه نوآوری تحقیق
با توجه به موضوع پژوهش حاضر ” تحلیل حوزه‌های تعامل و تقابل سیاست خارجی هند و ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی‌با تأکید بر تحریم‌های بین المللی علیه ایران” عمده پژوهش‌های صورت گرفته پیرامون روابط ایران و هند در سال‌های گذشته بوده  و به موضوع تحریم‌های بین المللی در سال‌های اخیر به صورت جامع پرداخته نشده است  از این رو تحقیق حاضر با توجه به نگاه مبسوط به نقش تحریم‌های بین المللی به ویژه آمریکا علیه جمهوری اسلامی‌ایران بر  روابط هند با ایران، در نوع خود پژوهشی جدید و حائز نواوری می‌باشد.

1-6- اهداف تحقیق
بررسی روابط ایران و هند در دهه‌های گذشته
نقش اشتراکات تاریخی-فرهنگی و سیاسی در گسترش مناسبات فی مابین
بررسی نقش عوامل مخرب در روابط دو کشور
بررسی بسترهای گسترش روابط  ایران و هند
بررسی نگاه سیاست خارجی هند به نقش و جایگاه منطقه ای ایران
بررسی نگاه سیاست خارجی ایران به نقش و جایگاه منطقه ای هند
بررسی نقش تحریم‌های بین المللی بر کیفیت روابط ایران و هند
 

1-7- سؤالات تحقیق
1-7-1- سؤال اصلی
تحریم‌های بین المللی چه تأثیری بر سیاست خارجی هند در قبال جمهوری اسلامی‌ایران داشته است؟

1-7-2- سؤالات فرعی:
هند چه جایگاهی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی‌ایران دارد؟
عوامل تضعیف جایگاه ایران در سیاست خارجی هند در سال‌های اخیر چه بوده است؟
آمریکا چه تأثیری بر روابط هند با ایران داشته است؟ه
1-8- فرضیه های تحقیق
1-8-1- فرضیه اصلی
تحریم‌های بین المللی باعث اتخاذ سیاست محدودسازی روابط هند با جمهوری اسلامی‌ایران در حوزه‌های مختلف سیاسی- اقتصادی شده است.

1-8-2- فرضیه‌های فرعی:
هند با توجه به اهمیت منطقه ای و جهانی خود،جایگاه مهمی‌در سیاست خارجی جمهوری اسلامی‌ایران دارد.
افزایش تقابل سیاست خارجی جمهوری اسلامی‌ایران غرب و تحریم بین المللی از عمده عوامل کاهش جایگاه  ایران درسیاست خارجی هند دارد.
ایالات متحده آمریکا با توجه به نفوذ خود در میان دولتمردان هند، باعث کاهش سطح روابط دو کشور در سال‌های اخیر شده است.
 

1-9- تعریف مفاهیم
سیاست خارجی

سیاست خارجی[1] عبارت است از یک استراتژی یا یک رشته اعمال از پیش طرح‌ریزی شده توسط تصمیم‌گیرندگان حکومتی که مقصود آن دستیابی به اهدافی معین، در چارچوب منافع ملی و در محیط بین­المللی است. به ‌طور خلاصه می­توان گفت که سیاست خارجی شامل تعیین و اجرای یک سلسله اهداف و منافع ملی است که در صحنه­ی بین­المللی از سوی دولت­ها انجام می­پذیرد. سیاست خارجی می­تواند ابتکار عمل یک دولت و یا واکنش آن در قبال کنش دیگر دولت­ها باشد (مقتدر 1358، 132  ) و در تعریفی دیگر می­توان این‌طور تعریف کرد که: جهتی را که یک دولت بر می­گزیند و در آن از خود تحرک نشان می­دهد و نیز شیوه­ی نگرش دولت را نسبت به جامعه­ی بین­المللی، سیاست خارجی می‌گویند ( خوشوقت 1375، 145)

هند

هند یا هندوستان با نام رسمی‌جمهوری هند،کشوری در جنوب آسیا است که پایتخت آن دهلی نو است. هندوستان از شمال باختری با پاکستان؛ از شمال با چین، بوتان، نپال و تبت؛ و از شمال خاوری با برمه و بنگلادش همسایه‌است. هم چنین هند از باختر با دریای عرب، از خاور با خلیج بنگال، و از جنوب نیز با اقیانوس هند مرز آبی دارد.پهناوری هندوستان ۳۴۰۲۸۷۳ کیلومتر مربع (هفتم در جهان، ۲ برابر ایران) است. بیشتر سرزمین هندوستان پست و هموار است و رشته‌کوه هیمالیا که در شمال کشور قرار دارد باعث شده‌است که رطوبت و ابرهای باران‌زا به شمال آسیا نفوذ نکند و در نتیجه هند کشوری پرباران و مرطوب و دارای خاک بسیار حاصلخیز است. این موضوع باعث شده‌است که این کشور بتواند جمعیّت بسیاری را در خود جای دهد.

جمعیت هندوستان ۱۲۱۰۱۹۳۴۲۲ نفر است که دومین کشور پر جمعیت دنیا پس از چین به شمار می‌آید.

ایران

 جمهوری اسلامی‌ایران کشوری در جنوب غربی آسیا و در منطقه خاورمیانه با ۱۶۴۸۱۹۵ کیلومتر مربّع وسعت ( هجدهم درجهان) و بر پایه سرشماری سال ۱۳۹۰ دارای حدود ۷۶۰۹۱۰۰۰نفر جمعیت می‌باشد. پایتخت، بزرگ‌ترین شهر و مرکز سیاسی ایران، تهران است. ایران از شمال با جمهوری آذربایجان، ارمنستان و ترکمنستان، از شرق با افغانستان و پاکستان و از غرب با ترکیه و عراق همسایه‌است و هم چنین از شمال به دریای خزر و از جنوب به خلیج فارس و دریای عمان محدود می‌شود، که دو منطقه نخست از مناطق مهم استخراج نفت و گاز در جهان هستند.( جمالی،1385: 208)

سیاست خارجی جمهوری اسلامی‌ایران