پایان نامه بررسی نگرش به دین در میان دانشجویان |
1 فصل اول: کلیات
1.1 مقدمه
جامعهی ایرانی جامعهای است کهن که دینداری و دینورزی آنچنان در تاریخ آن با روح و جان مردمان در آمیخته که انفصال دین از هویت این قلمرو فرهنگی را ناممکن میسازد. با اینحال چند صباحیست که ورود تمدنی دیگر در دو ساحت عینیت و ذهنیت به عالم بیرونی و درونی انسان ایرانی، «جایگاه دین» را در حیات او سخت دستخوش چالش و آشوب کرده است، بطوریکه ایرانی شیعه قرن چهاردهم هجری امروز خود را در بسیاری موارد، مجبورِ به انتخابِ میان دین، و جهان جدید میبیند. انتخابی بس سخت و سترگ که تمام وجود او را به چالش فرا میخواند.
با اینحال چنین به نظر میآید که دوران بحرانیِ تنگنای این دوگانه، برای نسل جدید سپری شده است. ایرانیِ مسلمان که به تدریج از اوان مشروطه با پدیده جدید «غرب» آشنا میشود، فراز و نشیبهای بلندی را برای تعیین نسبت خویش با عالم جدید میگذراند که انعکاس تام خویش را در تاریخ روشنفکری معاصر به ظهور میرساند، تاریخی که در دو دوره «شریعتی و سروش» در دهههای 50 و 70 به اوج خود میرسد و پاسخهایی متناسب با زمینه تاریخی و نیازهای دوره خود کسب میکند. امّا مواجهه نسل جدید با پدیده «مدرنیته» نه از جنس مواجهه «نظری و روشنفکرانه» بلکه از جنس مواجههای «عینی و انضمامی» با دنیایی است که عمده زیستجهان او را تشکیل میدهد. گرچه سابقه تجربه انضمامی ایرانیان از مدرنیته به دوره رضاخان بازمیگردد، با اینحال این مواجهه تجربهای عمدتاً سیاسی است که در شرایط استعمار و نفوذ مستقیم بیگانگان در امورات کشور اتفاق میافتد و به قول دکتر حائری درکی است که تنها از مواجهه با رویهی استعماری غرب بدست میآید.(حائری، 1387)
امّا مواجهه نسل جدید نه با رویه استعماری غرب است و نه آنچنان که حائری میگوید با عقلانیت و علم و تفکر مدرن، بلکه مواجههای مستقیم و عینی با ساختارهای اجتماعی و محصولات تکنولوژیک و رسانههای جهانی غرب -به عنوان حاملان آگاهی مدرن (برگر و دیگران، 1381، 106) – است که آنچنان غلبهای در فضای فرهنگی کل جهان ایجاد کرده که سپهر فرهنگیِ زیستِ یک جوان مسلمان در ایران بعد از انقلاب، بصورتی ناخودآگاه و پنهان به شدت آمیخته و آلوده به عناصر عقلانیت، تفکر، علم و فرهنگ مدرن است. عناصر پنهان ساختارهای اجتماعی و گفتگوهای روزمره مدرن که چون ناخودآگاهند، به تدریج در لایه های زیرین باورها و دیدگاه های افراد نشت میکنند و تغییرات فرهنگی عظیمی را در مدت کوتاه گذار یک نسل پدید میآورند.
این تغییرات فرهنگی شگرف که در بازه زمانی کوتاهی در لایههای زیرین جامعه اتفاق میافتد، با سرعت کمتری خود را در عینیت رفتاری افراد ظاهر میکند به گونهای که حتی تا مدتها بخاطر در آمیختگی شدید با عناصر حیات سنتی و دینی غیرقابل تشخیص است و از چشم ناظران عینی صحنه و طراحان مطالعات انضمامی دینداری پنهان میماند. (میرسندسی، 1390، 90) همینجاست که ضرورت طراحی و اجرای مطالعاتی برای سنجش اینگونه تغییرات فرهنگی که در لایه «نگرشی» افراد اتفاق میافتد نمایان میگردد. امری که به مدد الهی مورد نظر این تحقیق است.
1.2 طرح مسأله
حیات فردی و اجتماعی ایرانی دو نسل پیشتر از این و پیش از نزول سیاسی، فرهنگی و اجتماعی غرب بر سر شرق، حیاتی سنتی بود که با تسامحی جامعهشناختی میتوان آنرا دینی تصور نمود. در واقع هرچند حوزههای اجتماعی جهان قدیم به وجه امروزین توسعه یافته و تفکیک شده نبود و اقتصاد و سیاست و تربیت و خانواده به نسبت جوامع امروز سخت در همتنیده و کمدامنه به نظر میرسید، معنابخشی، تفسیر و هنجاربخشی زندگی فردی و جمعی مردمان را «دین» تکفّل میکرد. مردم در جهان یکپارچهای زندگی میکردند که مفاهیم و عناصر دینی کافی برای توضیح وضعیت و تبیین هنجارها و معانی خوب و بد وجود داشت. هرچند لزوماً التزام عملی به بینش دینی و شریعت اسلامی مثل همه اعصار تام و تمام نبود، اما آنچه سپهر فرهنگیِ عرفی جامعه را میساخت اعتقادات و احکام دینی بود که تولد و مرگ، آداب کاسبی، هنجارهای خانوادگی، اخلاق معاشرت، مناسک عمومی و تمام لحظات فردی و اجتماعی را تفسیر و تجویز و اداره میکرد.
چنین تصویری از نقش دین در جهان سنت که توسط جامعهشناس امریکایی، پیتر برگر، با تعبیر درخشان «سایبان مقدس» مطرح میشود با ورود مدرنیته به جامعه سنتی به شدت دستخوش چالش میگردد. مدرنیته در شکل متأخر آن به صورت جامعهای با نهادهای اجتماعی تمایزیافته و مستقل درآمده است که هریک نظامهای معنابخشی خود را نه از دین که از عقلانیت و دانش ابزاری فایدهگرایی میگیرد که به مرور زمان مستقل از دین بالیده و اکنون درون این حوزه ها متمرکز و نهادینه شده است و مشروعیتی خودبنیاد[1] را برای این نهادها حاصل کرده است. ورود مستقیم این نهادهای عرفی دنیای مدرن در فرآیند مدرنیزاسیون به کشورهای شرقی و جهان سوم، این سایبان مقدس را در گیرودار یک انتخاب بزرگ برای تطبیق با شرایط جدید مخیّر میکند: یا خود را گسترش دهد تا بتواند بار دیگر چتر قدسی خویش را بر عناصر اجتماعی سایهافکن کند یا به گوشهای ایمن از دنیای مدرن بخزد تا بدون دستبرد روحیه
سایت های دیگر :
|
فرم در حال بارگذاری ...
[پنجشنبه 1399-03-01] [ 05:04:00 ق.ظ ]
|