فهرست مطالب

فصل اول: کلیات پژوهش

1-1. مقدمه 1

1-2. بیان مسئله 2

1-3. ضرورت و اهمیت پژوهش 6

1-4. اهداف پژوهشی 7

1-4-1. هدف کلی پژوهش 7

1-4-2. اهداف جزی پژوهش 7

1-5. فرضیه­های پژوهش 7

1-6. متغیرهای پژوهش 7

1-7. تعاریف مفهومی و عملیاتی متغیرها…………………………………………………………………………………8

فصل دوم: پیشینه پژوهش

2-1. مقدمه 10

2-2.تاریخچه مدارس هوشمند. 10

2-3 .ضرورت تحول درآموزش وپرورش 11

2-4.مدرسه هوشمندیک ضرورت 12

2-5. اهداف مدارس هوشمند 14

2-6. مدل مفهومی مدارس هوشمند 15

2-6-1.محیط یاددهی یادگیری مبتنی بر محتوای چند رسانه­ای 17

2-6-2. زیرساخت توسعه یافته فناوری اطلاعات ………………………………………………………………… 19

2-6-3. مدیریت مدرسه توسط سیستم های یکپارچه رایانه­ای………………………………………………….21

2-6-4. برخورداریاز معلمان آموزش دیده در حوزه فناوری اطلاعات……………………………………….23

2-6-5. ارتباط یکپارچه رایانه ­ای با مدارس دیگر……………………………………………………………………27

2-7. دیدگاه برنامه درسی……………………………………………………………………………………………………..28

2-8.. منابع هوشمند در مدارس هوشمند…………………………………………………………………………………31

2-9. معلمان در مدارس هوشمند……………………………………………………………………………………………32

2-10. تفاوت مدارس هوشمند و سنتی……………………………………………………………………………………33

2-11. نگرش……………………………………………………………………………………………………………………….34

2-11-1.  ویژگی­های نگرش………………………………………………………………………………………………….35

2-11-2. نگرش به فناوری اطلاعات وارتباطات………………………………………………………………………..36

2-12. فناوری اطلاعات وارتباطات…………………………………………………………………………………………..37

2-13. مزایای استفاده از تکنولوژی اطلاعات در آموزش و پرورش………………………………………………38

2-14. فناوری اطلاعات به عنوان ابزار جدید آموزش و یادگیری………………………………………………….40

2-15. محاسنه یادگیری با رایانه……………………………………………………………………………………………….41

2-16. فرآیند یاددهی یادگیری…………………………………………………………………………………………………42

2-16-1. تعریف یادگیری……………………………………………………………………………………………………….42

2-16-2. اجزاء عناضر تشکیل دهنده فرآیندیاددهی یادگیری……………………………………………………….42

2-16-3. یادگیری………………………………………………………………………………………………………………….43

2-16-4. آموزش(یاددهی)………………………………………………………………………………………………………44

2-16-5. تدریس و یادگیری……………………………………………………………………………………………………44

2-16-6. نظریه­های موجود درباره یادگیری……………………………………………………………………………….46

2-16-7. روش­های تدریس…………………………………………………………………………………………………….47

2-16-8 . سطوح مهارت تدریس……………………………………………………………………………………………..48

2-16-9. مهارت­های فرآیند تدریس(یاددهی)   …………………………………………………………………………….49

2-17. خودکارآمدی………………………………………………………………………………………………………………..52

2-17-1. مفهوم خودکارآمدی………………………………………………………………………………………………….51

2-17-2. ابعادخودکارآمدی……………………………………………………………………………………………………..51

2-17-3. منابع خودکارآمدی……………………………………………………………………………………………………52

2-17-4. مراحل رشد خودکارآمدی………………………………………………………………………………………….54

2-17-5.خودکارآمدی تحصیلی………………………………………………………………………………………………..54

2-18. سابقه علمی و پیشینه تحقیق در ایران و خارج از ایران……………………………………………………….56

2-18-1. در ایران……………………………………………………………………………………………………………………56

2-18-2.خارج از ایران…………………………………………………………………………………………………………….59

2-19.جمع بندی فصل دوم………………………………………………………………………………………………………61

2-20.مدل نظری تحقیق…………………………………………………………………………………………………………. 61

فصل سوم: روش­شناسی پژوهش

3-1. مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………….63

3-2. روش تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………..63

3-3. جامعه آماری، نمونه، روش نمونه­گیری…………………………………………………………………………….. 63

3-3-1. جامعه آماری………………………………………………………………………………………………………………63

3-3-2. حجم نمونه گیری……………………………………………………………………………………………………….63

3-3-3. روش نمونه گیری……………………………………………………………………………………………………… 64

3-3-4 همتاسازی مدارس………………………………………………………………………………………………………………………………..64

3-4. ابزار گردآوری داده­ها……………………………………………………………………………………………………….65

3-4-1. پرسشنامه فرآیند یاددهی یادگیری………………………………………………………………………………….65

3-4-1-1. روایایی و پایایی……………………………………………………………………………………………………..65

3-4-2.پرسشنامه نگرش سنج نسبت به فناوری اطلاعات وارتباطات……………………………………………..66

3-4-3. پرسشنامه خودکارآمدی تحصیلی …………………………………………………………………………………66

3-6.روش اجرایی پژوهش……………………………………………………………………………………………………67

3-7. روش تجزیه و تحلیل داده­ها………………………………………………………………………………………….67

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده­ها

4-1. مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………69

4-2.یافته­های مربوط به بخش توصیفی…………………………………………………………………………………..69

4-3.یافته­های­مربوط­به­بخش­استنباطی………………………………………………………………………………………77

فصل پنجم: بحث و نتیجه­گیری

5-1. مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………92

5-2. بحث در مورد یافته­ها…………………………………………………………………………………………………..92

5-3. محدودیت­ها……………………………………………………………………………………………………………….97

5-4. پیشنهادهایی برای تحقیقات بیشتر………………………………………………………………………………….98

5-5. پیشنهادات کاربردی تحقیق………………………………………………………………………………………………………………….98

فهرست منابع و مآخذ

منابع فارسی…………………………………………………………………………………………………………………….101

منابع انگلیسی………………………………………………………………………………………………………………….107

جدول 3-1.حجم نمونه………………………………………………………………………………………………………….64

جدول 4-1. توصیف نمرات یاددهی یادگیری …………­………………………………………………………………..69

جدول 4-2. توصیف نمرات خودکارآمدی تحصیلی…………………………………………………………………..73

جدول4-3. توصیف نمرات دانشجویان بر اساس سطوح مورد مطالعه فرآیندیاددهی……………………….74

جدول 4-4. توصیف نمرات دانشجویان بر اساس سطوح مورد مطالعه فرآیند یادگیری……………………75

جدول 4-5. توصیف نمرات دانشجویان بر اساس سطوح مورد مطالعه خودکارآمدی تحصیلی…………76

جدول 4-6. آزمون نرمال بودن کولموگراف – اسمیرنف….. ..77

جدول 4-7. نتایج تحلیل واریانس چندمتغیره یاددهی یادگیری بین مدارس هوشمند وعادی …………………..78

جدول 4-8. آمون لون برای برابری واریانس­ها ..79

جدول4-9 .تفاوت میانگین ها خودکارآمدی تحصیلی در مدارس هوشمند و عادی………………………..80

جدول4-10. آزمون t……………………………………………………………………………………………………………..80

جدول4-11.نتایج­تحلیل­واریانس­چند متغیره تاثیر تعامل نوع مدرسه و نگرش به فناوری فرآیندیاددهی82

جدول4-12.نتایج­تحلیل­واریانس­چند متغیره تاثیر تعامل نوع مدرسه و نگرش به فناوری فرآیندیاددهی83

جدول4-13.نتایج­تحلیل­واریانس­چند متغیره تاثیر تعامل نوع مدرسه و نگرش به فناوری خودکارآمدی84.

جدول 4-14.ازمون تفاوت میانگین ها نگرش به فناوری  در تعامل با خودکارآمدی………………………..85

جدول4-15.آزمون تعقیبی توکی برای تفاوت میانگین­ها خودکارآمدی تحصیلی……………………………..86

جدول 4-16.آزمون تفاوت میانگین ها نگرش به فناوری  در تعامل با یادگیری………………………………87

جدول4-17.آزمون تعقیبی توکی برای تفاوت میانگین­هایادگیری…………………………………………………..88

جدول 4-18.آزمون تفاوت میانگین ها نگرش به فناوری  در تعامل با یاددهی………………………………..89

جدول4-19.آزمون تعقیبی توکی برای تفاوت میانگین­ها یاددهی…………………………………………………..90

شکل4-1. نمودار یادگیری در مدارس هوشمند………………………………………………………………………….70

شکل4-2. نمودار یاددهی در مدارس هوشمند……………………………………………………………………………71

شکل4-3. نمودار یادگیری در مدارس عادی………………………………………………………………………………71

شکل4-4. نمودار یاددهی در مدارس عادی……………………………………………………………………………….72

شکل2-1 مدل مفهومی مدارس هوشمند…………………………………………………………………………………..16

 شکل 2-2. مدل نظری تحقیق…………………………………………………………………………………………………67

مقدمه:

بروز تحولات گسترده در زمینه کامپیوتر و ارتباطات، تغییرات عمده‌ای را در عرصه‌های متفاوت حیات بشری به دنبال داشته است. در سالیان اخیر فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات، بیشترین تأثیر را در حیات بشریت داشته‌اند و زندگی انسان را تحت تأثیر خود قرار داده است. به گونه‌ای که انسان محصور محصولات خود شده است. دنیای ارتباطات و تولید اطلاعات به سرعت در حال تغییر بوده و اطلاعات به سرعت و در زمانی غیرقابل تصور به اقصی نقاط جهان منتقل و در دسترس استفاده‌کنندگان قرار می‌گیرد. بدون شک مهم‌ترین و در عین حال بزرگ‌ترین پیشرفت در زمینه فناوری اطلاعات و ارتباطات به ابداع اینترنت، برمی‌گردد(شاه مرادی،1390).

انسان برای زندگی در این جهان در حال پیشرفت و تکاپو نیازمند همگام سازی[1]  و یادگیری است. تعلیم و تربیت نیز همانند سایر خرده نظام‌های جامعه از این تغییرات بیگانه نبوده و متقابلاً از این تغییرات تأثیر پذیرفته و تأثیر می‌گذارد. در عصر حاضر مدارس و برنامه درسی محدود به چهاردیواری مدرسه و محتوای کتاب درسی نیست و برخی از متخصصان 9 تا 10 عنصر برای برنامه درسی در نظر می‌گیرند (فتحی واجارگاه، 1386) ). این تغییرات نشان می‌دهد که آموزش، به طبع آن وظایف و کارکردهای آموزش و پرورش تغییر یافته و استفاده از فناوری اطلاعات و چندرسانه‌ای ها به عنوان جزء لاینفک نظام آموزشی تبدیل شده است. امروزه مدیریت دانش در نظام‌های اطلاع‌رسانی کامپیوتری به صورت قابل ملاحظه‌ای مورد توجه قرار گرفته است. سازماندهی و مدیریت دانش و به دنبال آن مدیریت اطلاعات، نقش اساسی را در انتقال دانش فردی به دانش سازمانی ایفا می‌کنند. همچنین مدیریت اطلاعات و منابع آموزشی در محیط آموزش الکترونیکی اهمیت ویژه‌ای دارد. آموزش، رکن اصلی در توسعه پایدار هر کشور است و آموزش الکترونیکی، امروزه از جدیدترین‏، مؤثرترین و مطمئن‌ترین روش‌ها در توسعه آموزش‌های فردی و سازمانی است (شامرادی،1390 ). جهت حضور در جامعه اطلاعاتی و استفاده از ابزارها و فناوری‌های این جامعه، می‌بایست افراد جامعه به خصوص دانش آموزان و معلمان با نرم افزارها و سخت افزارهای موجود این زمینه آشنایی کامل داشته و با توجه به شرایط خود از این ابزارها استفاده کنند. تسلط به مهارت‌های اولیه کار با رایانه و اینترنت و گذراندن دوره‌های آموزشی مربوطه از نیازهای اولیه حضور در جامعه اطلاعاتی و به ویژه هوشمند سازی مدارس می‌­باشد.

ورود به عصر اطلاعات و رواج فناوری‌های مبتنی بر وب، موجب شکل گیری مشاغل جدیدی شده است که به دانش و مهارت‌های رایانه‌ای نیاز خواهند داشت و ورود به این عرصه به نوع جدیدی از آموزش نیاز دارد که با آموزش سنتی که به طور عام در مدارس ایران رایج است هم‌خوانی ندارد (زین و موروگایا 2004، به نقل از محمودی، نالچیگر، ابراهیمی و صادقی مقدم، 1387).

بیان مسئله:

در جهان امروز آموزش و پرورش از اهمیت ویژه ای برخورداراست. وتحولات روز افزون سبب جلب توجه بیشتر به مسله آموزش وپرورش شده است. در عصر حاضر، آموزش و پرورش یکی از نیازهای اجتناب ناپذیر انسان محسوب می شود. آموزش و افزایش مهارتها، به ابزاری اساسی برای رویاروی با مسایل جهان پیچیده ومتحول امروزی تبدیل شده است. آموزش و به ویژه، آموزش و پرورش که به تربیت نسل های جدید می پردازد، از ابتدایی ترین ضرورت های یک جامعه متمدن است (معیری، 1379). همچنین با توجه به فراگیر بودن آن، بهترین روش برای دستیابی به توسعه و پیشرفت های جدید است. به جرأت می توان گفت که مهمترین معیار توسعه و پیشرفت به ویژه در جهان امروز فناوری است و آموزش و پرورش وسیله ای برای آشنایی و دستیابی به فناوریهای جدید می باشد(نوروزی، زندی و موسوی مدنی، 1385). بکارگیری فناوری در آموزش یکی از جنبه های مهم گسترش فناوری اطلاعات و ارتباطات به عنوان تحولی عظیم در زندگی اجتماعی حرفه ای و آموزشی بشر قرن بیست ویکم است که افق جدیدی را پیش روی موسسات آموزشی از جمله مدارس و دانشگاه گشوده است(رحیمی و یدالهی، 1388). پژوهش های متعدد مؤید این مطلب است که بکارگیری فناوری در آموزش فناوری در آموزش موجب کاهش هزینه های آموزش، صرفه جوی در وقت، افزایش فرصت های یاددهی یادگیری، افزایش موفقیت تحصیلی و امکان دسترس سریع به اطلاعات شده است. به همین علت سیاستگذاران بخش تعلیم وتربیت در بسیاری از کشورها در حال توسعه ازجمله ایران به آموزش الکترونیک توجه ویژه نشان داده اند( رحیمی و یدالهی، 1388). بکارگیری گسترده فناوری اطلاعات و ارتباطات در فرآیند آموزش، همزمان با تحول در رویکردهای آموزش در جهان، زمینه شکل گیری مدارس هوشمند[2] را فراهم آورده است(جلالی، 1388). مدارس هوشمند سازمانی است که یادگیرنده در آن نسلی خلاق و توانمند در عرصه های زندگی و توانا در خلق دانش  تربیت می شوند. این مدارس از جمله نیازمندی های جوامع دانش محور می باشد و رویکردهای توسعه مهارتهای دانش و کارآفرینی دانش آموزان را دنبال می نمایند(جلالی، 1388). مدارس هوشمند به سبب برنامه های درسی انعطاف پذیر امکان تدریس با شیوه های نو، داشتن طیف وسیعی از برنامه ها و روش های آموزشی و محوریت بخشیدن به نقش دانش آموزان، با در نظر گرفتن تفاوتهای فردی و توجه بیشتر به نیازها، علایق و استعدادهای دانش آموزان، می تواند در جهت از بین بردن یاکاهش دادن شکاف آموزشی مفید باشد(مویدنیا، 1384).

این مدارس در جهت  ایجاد محیط یاددهی یادگیری و بهبود نظام مدیریتی مدرسه و تربیت دانش آموزان پژوهنده طراحی شده است(جلالی،1388). نقش فناوری اطلاعات و ارتباطات در مدارس هوشمند، توانمند سازی و ارتقاء یاددهی یادگیری است (ام.پوندوا.ام ویکزیانی[3] ،1390). دراین مدارس، دانش آموزان متناسب با استعدادها و علایق خود، به یادگیری می پردازند، وتوجه به بارور کردن همه استعدادهای بالقوه دانش آموزان در تمامی فعالیت های آموزش و فوق برنامه به چشم می خورد، وهمچنین محدودیتی در ادامه روند یادگیری و پیشرفت تحصیلی دانش آموز وجود نخواهد داشت. معلمان در این مدارس به متخصصان توانا تبدیل می شوند که راهنمایی دانش آموزان را در فرآیند یادگیری بر عهده دارند؛ به علاوه آنان در دستیابی دانش آموزان به منابع دانش برای انجام دادن فعالیت های تحقیقات و پژوهش، نقش تسهیل کننده ای خواهند داشت(سازمان آموزش وپرورش استان  تهران، 1386). در حقیقت نقش سنتی معلمان که منبع اصلی دانش و ارائه کنندگان آن شناخته می شدند، به راهنمای دانش آموزان برای خود یادگیری و تسهیل دسترس ایشان به منابع فراوان دانش، تغییر می کند.معلمان به دانش آموزان نشان می دهند که چگونه بیاموزند و چگونه از آموخته های خود در جهت ارتقاء و بهبود کیفیت زندگی خویش استفاده کنند (به نقل از محمودی و همکاران، 1387).روش تدریس در مدارس هوشمند ، راهبرد های یادگیری را ترکیب می کند تا ارتقاء شایستگی های دانش آموزان را ممکن نماید(یونسکو[4]،2003). تغییرات مهم ناشی از فناوری اطلاعات، منبع تحولات اساسی در کلاس شده است. مهمترین آنها را می توان در این واقعیت دانست که فناوری، دانش آموزان را قادر ساخته است تا به اطلاعات خارج از کلاس دسترسی پیداکنند و این مسئله موجب افزایش انگیزه آنان برای فراگیری شده است .(مشرا [5]،2005). با بهره گیری از فناوری اطلاعات، معلمان به سهولت به منابع جدید آموزش مورد نیاز خود دست می­یابند و اطلاعات و مواد آموزش کلاس خود را سریع تر و آسان تر تهیه می کنند (لاولس[6]،2003). کاربرد رایانه در مدرسه به منظور رشد و غنی سازی یادگیری است (اندرسون، 1372). محیط های یادگیری غنی شده با فناوری اثر مثبت را بر روی نگرش دانش آموزان در زمینه انگیزه، و خلاقیت و اهمیت کامپیوتر داشته است(آق ار کالکی ، صفری و حافظی، 1390). طرز نگرش دانش آموزان به نحوه به کارگیری فناوری اطلاعات از عوامل بسیار موثر محسوب می شود؛ به عبارتی دیگر، درک نگرش دانش آموزان به یادگیری الکترونیکی می تواند به ایجاد فضای یادگیری مناسب تری برای آموزش منجر شود(نقوی،1389). واین طرز نگرش مثبت به فناوری باعت خودکارآمدی بهتر در دانش آموزان می شود همان طور که نتایج تحقیق زمانی و سعیدی(1391) با عنوان اثر بخشی پایدار تاثیر استفاده از چند رسانه ای­ها برخودکارآمدی و انگیزش تحصیلی درس ریاضی دانش آموزان دختر سال اول دبیرستان های دولتی شهرستان ایذه انجام گرفته،نشان می دهد که تاثیر مثبت دارد استفاده از چند رسانه­ای ها برخودکارآمدی و انگیزش تحصیلی دارد.

 یادگیری برای موفقیت حیاتی است. موفقیت، احساس خودکارآمدی ما به عنوان یک باور توسعه می دهد(ریوکن، هارلند[7]، 2002).  باورهای خودکارآمدی دانش آموزان نقش انکار ناپذیری در انگیزش تحصیلی،  یادگیری وموفقیت آنها دارد (نصیری، 1390). از جمله زمینه های خودکارآمدی، خودکارآمدی تحصیلی است که دارای پایه های محکم در نظریه  خودکارآمدی می باشد(بندورا[8]، 1997). خودکارآمدی تحصیلی در واقع اعتقاد افراد است به اینکه آنها می توانند به طور موفقیت آمیزی تکالیف تحصیلی شان را در سطوح معین شده انجام دهند(نصیری، 1390). مفهوم خودکارآمدی از نظریه ی شناختی ـ اجتماعی بندورا مشتق شده و به باورها یا قضاوت های فرد درباره ی توانایی های خود در انجام وظایف و مسؤولیت هایش اشاره دارد. وی خودکارآمدی را عبارت از باورهای و قضاوت های افراد درباره ی توانایی شان در انجام تکالیف خاص در موقعیت خاص می داند(به نقل از توزنده جانی، توکلی زاده و لگزیان، 1389). احساس خودکارآمدی در فرآیند یادگیری نقش بسیار مهمی دارد. خودکارآمدی به باورهای مرتبط می شوند که فراگیران در ارتباط با خود، دشواری تکلیف و پیامدهای حاصل از انجام تکلیف دارند(بندورا،1997). افراد با خودکارآمدی کم،  تفکر بدبینانه درباره ای توانایی های خود دارند، .بنابراین، این افراد در هر موقیعتی که بر اساس نظر آنها از توانایی هایشان فراتر باشد، دوری می کنند. در مقابل افراد با خودکارآمدی بالا، تکالیف سخت را به عنوان چالش هایی که می توانند آنها مسلط شوند، در نظر می گیرند، آنها تکالیف چالش انگیز را انتخاب می کنند، سریع تر حس خودکارآمدیی شان بهبود می یابد و در صورت وجود مشکلات، تلاششان حفظ می شود(به نقل از سروقد، رضایی، معصومی، 1389).

تحقیقات درباره تاثیر مدارس هوشمند بر فرآیند یاددهی یادگیری انجام گرفته است. اما در این تحقیقات به اثر متغیر واسطه­ای پرداخته­ نشده و همچنین به تأثیر این مدارس به خودکارآمدی تحصیلی دانش آموزان نپرداخته­اند. لذا این پژوهش به دنبال مطالعه تأثیر مدارس هوشمند و نقش تعامل نگرش به فناوری اطلاعات و ارتباطات بر ارتقاء فرآیند یاددهی یادگیری و خودکارآمدی تحصیلی دانش آموزان است.

ضرورت تحقیق:

مهمترین مؤلفه ی نظام آموزش و پرورش، مؤلفه یاددهی- یادگیری است(مهر محمدی،1374). از این رو هر گونه اصلاح یا باز نگری در نظام آموزش و پرورش در درجه اول باید معطوف به فرآیند یاددهی – یادگیری شود(شریعتمداری، 1374). چرا که این مؤلفه نقش اساسی و مستقم در تجربیات یادگیری یادگیرندگان و آنچه در محیط آموزش به وقع می پیوند و یا عملاّ به اجرا گذاشته می شود ایفا می کند(مهر محمدی، 1374). یادگیری به وسیله خودکارآمدی سطح پایین محدود می شود و به وسیله خودکارآمدی سطح بالا افزایش می یابد. خودکارآمدی به عنوان یک عامل شناختی می تواند به افراد کمک کند و مسیر رسیدن به موفقیت آنها در تمام امور به ویژه در امر تحصیل شود. از آنجایی که تاکید اساسی مدارس هوشمند بر ارتقاء فرآیند یاددهی یادگیری می باشد و این که مدارس از دستاورهای مهم توسعه فناوری اطلاعات وارتباطات در برنامه های آموزش وپرورش می باشد که فوائد و آثار و نتایج آن نه تنها در محیط آموزش تاثیرات خود را خواهد داشت بلکه تحولی نوین همراه با تجارب واقعی محیط زندگی دانش آموزان و فردای آنها خواهد بود اما نگرش دانش آموزان به عنوان یک عنصر مهم در نظام آموزش و پرورش به این تغییرات و فناوری جهت استفاده آنها برای بهبود یاددهی یادگیری یک عامل مهم است. بنابراین این پژوهش می خواهد تاثیر هوشمند سازی مدارس و نقش تعامل نگرش به فناوری اطلاعات و ارتباطات بر ارتقاء فرآیند یاددهی یادگیری و خودکارآمدی دانش آموزان بررسی کند. از سویی این پژوهش به ارتقاء سطح دانش پایه کمک می کند و یک پشتوانه عملی برای بهترکردن مدارس هوشمند در سطح کشور