1-5 .  فرضیه های پژوهش ……………………………………………………………………………………………………………….    9

1-6 .  روش پژوهش……………………………………………………………………………………………………………………..     11

1-7. محدودیت پژوهش………………………………………………………………………………………………………………..     12

1-8 . تعریف واژگان……………………………………………………………………………………………………………………….    13

فصل دوم :  مبانی نظری پژوهش

2-1 .  مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………   15 

2-2 .  پیشینه تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………   16

2-3.اقتصادونقش اقتصاد در پیشبرد اهداف کشور ………………………………………………………………………………..  21

2-4 .  موسسات مالی ونقش آنها در اقتصاد………………………………………………………………………………………….  25 

2-5 .  انواع موسسات مالی ……………………………………………………………………………………………………………….  27

2-6 .  تعریف بانک وتاریخچه بانکداری………………………………………………………………………………………………  29  

2-7 .  بانکداری در ایران………………………………………………………………………………………………………………….   34      

2-8 .  تحولات بانکی……………………………………………………………………………………………………………………….  40

2-9 .  اهمیت ارزیابی عملکرد بانکها…………………………………………………………………………………………………..  54

2-10 .مبانی نظری گزارشگری مالی در بانکداری…………………………………………………………………………………..  56

2-11.تعریف سود……………………………………………………………………………………………………………………………..  63

2-12.انواع نرخ سود………………………………………………………………………………………………………………………….  68

2-13.تفاوت سود وبهره ……………………………………………………………………………………………………………………  68

2-14.شناسائی معیار های سودآوری بانکها……………………………………………………………………………………………  69

2-14-1.عوامل داخلی……………………………………………………………………………………………………………………….  70

2-14-2.عوامل خارجی……………………………………………………………………………………………………………………..  85

 

2-15 . تاریخچه تشکیل اهداف و ماموریت بانک سرمایه………………………………………………………………………   88

2-16. بنیانگذاران بانک سرمایه…………………………………………………………………………………………………………..   92

2-17. روش نمونه گیری و حجم نمونه………………………………………………………………………………………………   95

فصل سوم :  روش شناسی پژوهش

3-1 . مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………….   98

3-2 . روش پژوهش………………………………………………………………………………………………………………………….  98

3-3 . جامعه آماری……………………………………………………………………………………………………………………………  99

3-4 . روش نمونه گیری و حجم نمونه………………………………………………………………………………………………..  99

3-5 . ابزار گردآوری اطلاعات………………………………………………………………………………………………………….  100

3-6 . متغییر های پژوهش ………………………………………………………………………………………………………………  100

3-7 . مقیاس های سنجش متغییر های پرسشنامه……………………………………………………………………………….   110

3-8 . آزمونهای پرسشنامه……………………………………………………………………………………………………………….   110

3-9 . روش تجزیه و تحلیل اطلاعات و آزمون فرضیه ها…………………………………………………………………….   112

فصل چهارم :  تجزیه وتحلیل داده ها

4-1. مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………………….  117

4-2 . مقایسه بانک سرمایه با سایربانکهای استان تهران…………………………………………………………………………  118

4-3. تجزیه وتحلیل داده ها واطلاعات جمع آوری شده (آزمون فرضیات )………………………………….  120

4-4 . تشریح عوامل تعیین کننده معیار سودآوری در سالهای 1390 و 1391……………………………………. 139

فصل پنجم :  نتیجه گیری و پیشنهادها

5-1. مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………… 141

5-2. خلاصه نتایج………………………………………………………………………………………………………………………….   141

5-3. خلاصه نتایج مربوط به آزمون Tتک نمونه ای ………………………………………………………………………..    142 

5-3. نتیجه گیری کلی…………………………………………………………………………………………………………………….   143

5-4 . پاسخ سوالات باز پرسشنامه ……………………………………………………………………………….    149

پیوست ها…………………………………………………………………………………………………………………………………….    151  

منابع و مآخذ………………………………………………………………………………………………………………………………….   154    

فهرست منابع فارسی ……………………………………………………………………………………………………………  154

فهرست منابع لاتین …………………………………………………………………………………………………………….   155

چکیده

در ایران نقش بازارهای پولی (بانک ها) در تأمین مالی بخش های مختلف اقتصادی به مراتب قوی تر و پررنگ تر از بازارهای سرمایه (بورس اوراق بهادار) می باشد. بنابراین با توجه به نقش برجسته بانک ها در اقتصاد کشور، ارزیابی عملکرد آن ها می تواند از اهمیت فوق العاده ای برخوردار باشد. سودآوری از جمله عوامل تاثیرگذار در ارزیابی عملکرد بانک ها به حساب می آید. عوامل موثر بر سودآوری بانک ها را می توان به عوامل خارجی (مربوط به وضعیت اقتصاد داخلی و جهانی و مسائل سیاسی کشور )و عوامل  داخلی (تحت کنترل مدیریت بانک ها) تقسیم نمود. این پژوهش در صدد مطالعه و بررسی نحوه تاثیرگذاری عوامل داخلی موثر بر سودآوری شعب بانک سرمایه در استان تهران می باشد. روش تحقیق مورد استفاده در این پژوهش از نوع روش توصیفی- تحلیلی و پیمایشی است.

به لحاظ ارتباط بین متغیرها، پژوهش حاضر از نوع همبستگی و زیرشاخه ی تحلیل رگرسیون می باشد. جامعه آماری این پژوهش شامل تمامی 60 شعبه بانک سرمایه استان تهران و قلمرو زمانی آن نیز سال های  1390و 1391می باشد. داده های مورد نیاز این پژوهش از طریق پرسشنامه و صورت های مالی شعب بانک سرمایه استان تهران استخراج گردیده است. روش های آماری مورد استفاده برای آزمون فرضیه ها  ، آلفای کرونباخ، آزمون T تک نمونه ای، تحلیل همبستگی و رگرسیون بوده که از طریق نرم افزار SPSS اجرا و محاسبه شده اند. در این پژوهش متغیر وابسته  شامل سودآوری شعب  و متغیرهای مستقل عبارتند از نوع و میزان سپرده ها، نوع و میزان تسهیلات اعطایی، شاخص های مدیریت نقدینگی، مدیریت هزینه ها، مدیریت ریسک اعتباری، انحراف از منابع و مصارف، اندازه، موقعیت جغرافیایی شعب، تعداد کارکنان، تحصیلات کارکنان و رؤسای شعب استان، متوسط سن، و متوسط سابقه کار کارکنان ، شاخص های محیطی و انسانی.

طبق نتایج این پژوهش، متغیرهایی همچون مدیریت هزینه ها، مدیریت نقدینگی و مدیریت ریسک اعتباری در مقایسه با سایر متغیرها از یک ارتباط مثبت و معنی دار بسیار قوی با متغیر سودآوری برخوردار می باشند. در نهایت با توجه به نتایج حاصله یک سری راهکارهای عملی برای افزایش سودآوری بانک ها علی الخصوص بانک سرمایه پیشنهاد گردیده است.

واژه های کلیدی:  سودآوری، مدیریت نقدینگی، مدیریت منابع و مصارف، مدیریت ریسک اعتباری، مدیریت هزینه ها، بانک سرمایه، استان تهران.

مقدمه

امروزه در مقایسه با دو بخش دیگر اقتصاد (صنعت تجارت و بازرگانی) سهم قابل توجّهی از کل اقتصاد به بخش خدمات تعلق داشته و در بخش خدمات نیز بانک ها و مؤسسات مالی و اعتباری از نقش برجسته و ممتازی برخوردارند. هر فعالیتی که مستلزم کسب سرمایه و منابع مالی باشد بی تردید به دخالت بانک ها و مؤسسات مالی نیازمند است.

بانک ها بخشی مهم و اثرگذار از فعالیت های اقتصادی و بازرگانی را در سراسر جهان تشکیل می دهند . اکثر افراد و مؤسسات برای سپرده گذاری یا استقراض از بانک ها استفاده می کنند. بانک ها از طریق رابطه ی نزدیکی که با مراجع نظارتی و دولت ها دارند و مقرراتی که دولت ها در مورد آن ها وضع می کنند، نقشی اساسی را در حفظ اعتماد عمومی به سیستم پولی ایفا می کنند. به این ترتیب نسبت به سلامت اقتصادی بانک ها و به ویژه توانایی پرداخت تعهدات، نقدینگی و میزان نسبی ریسکی (خطری) که متوجه عملیات گوناگون آن هاست علاقه ای فراگیر و قابل توجه وجود دارد (علی مدد، 1381، ص1)

در اقتصاد کشور می توان بانک ها را به عنوان نیروی محرک سایر بخش ها به حساب آورد که با هدایت و سازماندهی دریافت ها و پرداخت ها ، مبادلات تجاری و بازرگانی را تسهیل نموده و موجب گسترش بازارها و رشد و شکوفایی اقتصادی می گردند. آن ها از طریق جمع آوری سرمایه ی مازاد و سرگردان جامعه می توانند تأمین کننده ی نیازهای مالی سایر بخش های اقتصادی جامعه باشند (موسویان، 1379 ص37) به عبارتی دیگر  بانک ها دارای یک نقش واسطه بین وام دهنده و وام گیرنده هستند. بدیهی است هدف اصلی این بانک ها و یا هر واحد اقتصادی دیگر علاوه بر ایفای مسئولیت های اجتماعی افزایش ارزش آن ها است. در راستای دستیابی به هدف اصلی بانک، نیل به افزایش کارایی و بهره وری، افزایش سهم بازار، افزایش سودآوری، رشد و توسعه مورد توجه قرار می گیرد. بانک ها بنگاه های تولیدی در اقتصاد، تحت برنامه و هدف حداکثر کردن سود می توانند خدمات خود را به صورت بهینه عرضه کنند. از نگاه مؤسسین و سهامداران، بانک یک مؤسسه تجاری است که برای کسب سود از طریق انجام معاملات پولی و اعتباری به وجود آمده است. از نظر این گروه کوشش مدیران بانک باید متوجه تأمین حداکثر منابع ممکن باشد. لذا بررسی عوامل موثر در سودآوری بانک ها با توجه به گستردگی شعب بانک ها و رشد روز افزون بانک ها و مؤسسات مالی و اعتباری در سراسر کشور و به دنبال آن حضور در بازار رقابتی، امروزه به عنوان یک نیاز تلقی می گردد. (عونی، لیلا، 1387).

1-1-بیان مسئله

بانک ها به عنوان واسطه منابع پولی در کنار نهادهای سرمایه گذاری مانند بورس و بیمه از ارکان اصلی بازارهای مالی شمرده می شوند. آن ها یکی از عامل مهم سیاست های پولی و مجریانی برای تصمیم های اقتصادی بانک مرکزی هستند. بانک ها با قبض و بسط اعتبارات بانکی و هدایت وجوه از بخشی به بخش دیگر‌، گذشته از کمک به تثبیت اقتصاد در سطح کلان، نقش مؤثری در تنظیم بخش های اقتصادی نیز بر عهده دارند. به دلیل عدم توسعه لازم بازار سرمایه در اقتصاد ایران بانکداری از اهمیت بیشتری برخوردار است و در عمل این بانک ها هستند که عهده دار تأمین مالی بلند مدت مشتریان می باشند (شادکام، 1380،ص37).

امروزه بانک ها خدمات متنوعی به مشتریان خود ارائه می دهند طیف این خدمات از جذب سپرده ها و اعطای تسهیلات تا خدمات نوینی که از طریق شبکه جهانی اینترنت عرضه می گردد را شامل می شود. افزایش کارایی و ارائه خدمات متنوع در حداقل زمان ممکن از جمله انتظاراتی است که شبکه بانکی کشور پیوسته با آن مواجه بوده و در این راستا اقداماتی از قبیل پیاده سازی طرح شتاب (شبکه تبادل اطلاعات بین بانکی) و بانکداری الکترونیکی در سیستم بانکی کشور طراحی و به مرجله اجرا گذاشته شده است. نظام بانکی از طریق هدایت منابع به بخش های تولیدی و خدماتی می تواند ضمن ایجاد تولید، اشتغال و ایفای مسئولیت های اجتماعی خود زمینه رشد و توسعه اقتصادی کشور را فراهم نماید.

حوزه فعالیت بانک ها در سه بخش تجهیز منابع، تخصیص منابع و ارائه خدمات می باشد. لذا بررسی و شناسایی عملکرد بانک ها در اجرای هر یک از وظایف مذکور می تواند طیفی از نقاط قوت و ضعف موجود در بانک ها را ارائه دهد. از آنجایی که بانک ها نیز همانند سایر بنگاه های اقتصادی به دنبال سودآوری هستند، برای دستیابی به این هدف مهم، شناخت متغیرهای اثرگذار ضروری می باشد. عوامل مؤثر در فرایند سودآوری بانک ها به دو دسته کلی عوامل داخلی و خارجی تقسیم می گردند.

عوامل داخلی تحت کنترل مدیران ارشد، مدیران میانی، و روسای شعب می باشد. و عوامل خارجی خارج از کنترل مدیریت و تحت تاثیر محیط کلان می باشند. همان گونه که ذکر گردید عوامل داخلی در اختیار مدیریت شعب قرار داشته و لذا این عوامل عمدتاً منعکس کننده سیاست ها و تاکتیک های مدیریت ارشد بانک میباشند که در حوزه های تخصیص منابع، مدیریت دارایی ها و بدهی ها، مدیریت نقدینگی و مدیریت هزینه نمایان می گردد. (عونی، لیلا، 1387)

بخش تولیدی و خدمات و ساختمان جنبه های مختلف اقتصادی، اجتماعی، سیاسی دارای اهمیت و مورد توجه است. در میان بانک های کشور که شامل بانک های تخصصی و غیرتخصصی و دولتی و خصوصی می باشند و بانک سرمایه در 4 بخش ذکر شده فعالیت ویژه ای داشته و دارای پتانسیل سودآوری فوق العاده در این حوزه می باشد.

1-2- اهمیت و ضرورت پژوهش

گسترش بازارهای جهانی و افزایش رقابت در بازارهای خدمات مالی، سودآوری این صنعت را تحت تأثیر قرار داده است. با توجه به این که سودآوری یکی از کارکردهای مهم بانک به عنوان واسطه مالی می باشند و از آنجایی که یک بانک سودآور توان بیشتری برای مقابله با شوک های منفی بازار را داراست، لذا توجه به شاخص سودآوری به عنوان یکی از شاخص های ارزیابی عملکرد در بانک ها و اهمیت نقش آن در تصمیمات مرتبط با نحوه تجهیز منابع، تأمین مالی و همچنین چگونگی تخصیص منابع ضروری است. بنابراین بانک ها بایستی با بررسی عوامل مرتبط با سودآوری شعب خود موجبات افزایش توان رقابت پذیری و سازگاری با تغییرات محیط کلان را فراهم اورند.

با توجه به این که تنها عوامل داخلی تحت کنترل مدیریت شعب قرار دارند و علی رغم افزایش منابع موجود در شعب تعدادی از شعب در طی دوره پژوهش زیان آور بوده اند. لذا این پژوهش بر شناسایی و تجزیه و تحلیل عوامل داخلی موثر در سودآوری شعب بانک و به طور موردی در شعب بانک سرمایه استان تهران متمرکز گردیده است و به دنبال ارائه راهکارهایی جهت افزاش کارایی و سودآوری شعب برای مدیریت بانک می باشد.

1-3-اهداف پژوهش:

 1-  شناسایی عوامل داخلی موثر بر سودآوری شعب بانک و تخمین تابع سودآوری شعب بانک با وجود متغیرهای داخلی

2- بررسی و ارائه راهکارهای پیشنهادی جهت بهبود وضعیت عملکردی شعب بانک 

3- بررسی وضعیت سودآوری شعب بانک سرمایه استان تهران

4- بررسی ارتباط متغیرهای اصلی موثر در سودآوری شعب بانک

1-4-سوال اصلی پژوهش:

این تحقیق در پی آن است که پاسخ سوال زیر را شناسایی نماید.

عوامل داخلی موثر بر سودآوری شعب بانک سرمایه کدامند؟

در این تحقیق سعی بر این است که به سؤالات زیر نیز پاسخ داده شود:

1- وضعیت سودآوری شعب بانک سرمایه استان تهران چگونه است؟

2- راهکارهای مناسب جهت افزایش سودآوری شعب بانک کدامند؟

1-5-فرضیات پژوهش :

بین میزان و نوع سپرده ها و سودآوری شعب بانک رابطه ی معنی داری وجود دارد.(ترکیب بدهی ها)
بین میزان و نوع تسهیلات پرداختی و سودآوری شعب رابطه معنی داری وجود دارد.(ترکیب دارایی ها)
بین مدیریت نقدینگی و سودآوری شعب رابطه ی معنی داری وجود دارد.
بین مدیریت هزینه ها و سودآوری شعب رابطه ی معنی داری وجود دارد.
بین مدیریت وصول اعتبارات اعطایی (ریسک اعتباری) و سودآوری شعب رابطه معنی داری وجود دارد.
بین رعایت منابع و مصارف( کفایت سرمایه )و سودآوری رابطه ی معنی داری وجود دارد.
بین عوامل محیطی و سودآوری رابطه معنی داری وجود داردکه شامل فرضیات فرعی به شرح ذیل میباشد:
 – بین موقعیت جغرافیایی شعب و سودآوری رابطه معنی داری وجود دارد.

– بین امکانات و تجهیزات بروز و موجوددر شعب و سودآوری رابطه معنی داری وجود دارد.

– بین اندازه شعبه و سودآوری رابطه معنی داری وجود دارد.

8- بین عوامل انسانی و سودآوری رابطه معنی داری وجود داردکه شامل فرضیات فرعی به شرح ذیل میباشد:

– بین تعداد کارکنان و سودآوری شعب رابطه معنی داری وجود دارد.

– بین سطح تحصیلات  و اطلاعات بانکی کارکنان و سودآوری رابطه معنی داری وجود دارد.

– بین سن کارکنان و سودآوری رابطه معنی داری وجود دارد.