1-6 پرسشها و فرضیات تحقیق …………………………………………………………………………………………………….6

1-7 کاربردهای پژوهش ………………………………………………………………………………………………………………6

2 فصل دوم(ادبیات و پیشینه تحقیق) ……………………………………………………………………………………………..8

2-1 مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………………..9

2-1-1 دارایی‌های معنوی و سرمایه فکری ……………………………………………………………………………………..9

2-2 تاریخچه شکل‌گیری مسائل مرتبط با سرمایه فکری …………………………………………………………………10

2-3 اجزای سرمایه فکری ………………………………………………………………………………………………………….12

2-4 تعاریفی از سرمایه فکری ……………………………………………………………………………………………………15

2-5 سنجش سرمایه فکری ………………………………………………………………………………………………………..18

2-5-1 دلایل سنجش سرمایه فکری ……………………………………………………………………………………………18

2-6 اندازه‌گیری دارایی‌های دانشی و سرمایه فکری ………………………………………………………………………..22

2-7 مدل‌های اندازه‌گیری سرمایه فکری ……………………………………………………………………………………….23

2-7-1 روش‌های مستقیم سرمایه فکری  …………………………………………………………………………………….23

2-7-3 روش‌های بازده دارایی‌ها  ……………………………………………………………………………………………….24

2-7-4 روش‌های کارتهای امتیازد ……………………………………………………………………………………………..25

2-8 انواع ارزش بازار سهام ………………………………………………………………………………………………………..30

2-8-1 ارزش بازار سهام …………………………………………………………………………………………………………..30

2-8-2 ارزش اسمی …………………………………………………………………………………………………………………31

2-8-3 ارزش دفتری ………………………………………………………………………………………………………………..31

2-8-4 ارزش ذاتی …………………………………………………………………………………………………………………..31

2-8-5 ارزش انحلال ……………………………………………………………………………………………………………….31

2-9 پیشینه تحقیق …………………………………………………………………………………………………………………….32

3 فصل سوم(روش تحقیق) ………………………………………………………………………………………………………..39

3-1 روش تحقیق …………………………………………………………………………………………………………………….40

3-2 طرح مسئله و هدف تحقیق ………………………………………………………………………………………………….42

3-2-1 فرضیات پژوهش   ………………………………………………………………………………………………………….42

3-3 روش گردآوری اطلاعات ……………………………………………………………………………………………………42

3-4 جامعه آماری ……………………………………………………………………………………………………………………43

3-5 قلمرو تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………………43

3-5-1 قلمرو موضوعی …………………………………………………………………………………………………………….43

3-5-2 قلمرو مکانی …………………………………………………………………………………………………………………44

3-5-3 قلمرو زمانی ………………………………………………………………………………………………………………….44

3-6 مهرفی مدل‌های مورد استفاده ………………………………………………………………………………………………44

3-7 متغیرهای تحقیق ………………………………………………………………………………………………………………..44

3-7-1 متغیر مستقل …………………………………………………………………………………………………………………44

3-7-2 متغیر وابسته ………………………………………………………………………………………………………………….45

3-7-3 متغیر کنترلی ………………………………………………………………………………………………………………….45

3-8 تشریح مدل مورد استفاده …………………………………………………………………………………………………….45

3-9 روش‌های آماری و آزمون فرضیه‌ها ………………………………………………………………………………………50

3-10 نرم افزارهای رایانه‌ای مورد استفاده …………………………………………………………………………………….56

3-11 اعتبار درونی و برونی تحقیق ……………………………………………………………………………………………..57

3-12 بررسی فروض مدل رگرسیون خطی کلاسیک ……………………………………………………………………..57

3-12-1 وجود خود همبستگی …………………………………………………………………………………………………..59

4 فصل چهارم(محاسبات و یافته‌های تحقیق) ………………………………………………………………………………..63

4-1 مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………………64

4-2 آمار توصیفی داده‌ها ……………………………………………………………………………………………………………65

4-3 آزمون مانایی داده‌های ترکیبی ………………………………………………………………………………………………65

4-4 آزمون فرضیه‌ها …………………………………………………………………………………………………………………66

5 فصل پنجم(نتیجه‌گیری و پیشنهادات) ……………………………………………………………………………………….73

5-1 خلاصه تحقیق …………………………………………………………………………………………………………………..74

5-2 نتیجه‌گیری ……………………………………………………………………………………………………………………….75

5-3 مقایسه با تحقیق‌های مشابه ………………………………………………………………………………………………….75

5-4 محدودیت‌های تحقیق ………………………………………………………………………………………………………..77

5-5 پیشنهاد برای تحقیقات آتی …………………………………………………………………………………………………78

پیوست‌ها و ضمائم ……………………………………………………………………………………………………………………79

اطلاعات آماری شرکت‌های مورد بررسی در پژوهش ……………………………………………………………………..80

خروجی نرم‎افزار Eviews حاصل از محاسبه ویژگی‏های آماری متغیرها………………………………………………99

خروجی‌های نرم‎افزار Eviews حاصل از آزمون مانایی متغیرها …………………………………………………………99

خروجی نرم‎افزار Eviews حاصل از آزمون F لیمر برای الگوی 1 …………………………………………………..102

خروجی نرم‎افزار Eviews حاصل از آزمون هاسمن برای الگوی 1 …………………………………………………102

خروجی نرم‎افزار Eviews حاصل از برآورد الگوی 1 با استفاده از روش اثرات تصادفی …………………….103

3-12-2 وجود ناهمسانی واریانس ……………………………………………………………………………………………..60

3-12-3 آزمون F و آزمون هاسمن ……………………………………………………………………………………………..61

خروجی نرم‎افزار Eviews حاصل از آزمون F لیمر برای الگوی 2 …………………………………………………..104

خروجی نرم‎افزار Eviews حاصل از آزمون هاسمن برای الگوی 2 ………………………………………………….104

خروجی نرم‎افزار Eviews حاصل از برآورد الگوی 2 با استفاده از روش اثرات تصادفی …………………….105

منابع و مآخذ ………………………………………………………………………………………………………………………….106

منابع و مآخذ فارسی ……………………………………………………………………………………………………………….107

منابع و مآخذ لاتین ………………………………………………………………………………………………………………..108

چکیده:

در پژوهش انجام شده سعی بر این بوده که به سوالی اصلی پاسخ داده شود. آیا سرمایه‌گذاران، سرمایه فکری را به عنوان عاملی تاثیر گذار بر ارزش بازار شرکت ها در زمان اتخاذ تصمیمات سرمایه گذاری خود در نظر می‌گیرند؟ برای وصول به این مهم سعی شده با در نظرگیری اطلاعات مالی شرکت‌های بورس اوراق بهادار در بازه زمانی سال‌های 1387 الی 1391 به بررسی مدل رگرسیون پیشنهادی با نام VAIC(ارزش افزوده سرمایه فکری) بپردازیم. که با بررسی رگرسیون خطی مطرح شده در این مدل با استفاده از نرم‌ افزار اقتصادسنجی EVEIWS نتیجه بر این شد که در بازه زمانی مورد بررسی سرمایه فکری به صورت مجموعه‌ای از اجزای سرمایه انسانی؛ سرمایه ساختاری و سرمایه مشتری(سرمایه ارتباطی) با نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری سهام منتشره رابطه مثبت و معناداری دارد که به تبع آن می‌توان نتیجه گرفت که در این بازه زمانی تصمیمات سرمایه‌گذاری سهام‌داران با میزان سرمایه فکری در خدمت سازمان‌ها نسبت مثبت و معناداری خواهد داشت. در نتیجه می‌توان نتیجه‌گیری نمود که سرمایه‌گذاران حاضر در بازار بورس اوراق بهادار تهران به سرمایه فکری به عنوان عاملی تأثیرگذار بر پتانسیل شرکت‌ها برای سودآوری توجه دارند.

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1- مقدمه

امروزه در مطالعه دانش محور اقتصاد و فرآیندهای مالی شرکت‌ها و موسسات علاوه بر دارایی مشهود دسته دیگری از دارایی‌ها نیز تحت عنوان دارایی‌هایی نامشهود یا معنوی ارزش‌گذاری و ثبت می‌شوند. یکی از مهم‌ترین و کاربردی‌ترین دارایی‌های معنوی، دارایی فکری یا سرمایه فکری است. سرمایه فکری اطلاعات و دانشی است که برای دارنده آن مزیت رقابتی را به ارمغان می آورد. با افزایش رقابت جهانی و پیشرفت تکنولوژی، سیستم­های حسابداری سنتی با مشکلاتی روبرو شده­اند. یکی از این مشکلات اساسی، عدم کفایت و ناتوانی آنها در سنجش و ملحوظ نمودن سرمایه­های فکری در صورت­های مالی شرکت­ها است. در عصر جدید، تنها با تکیه بر سرمایه­های فیزیکی و دارایی­های مشهود نمی­توان به کارآیی و بهره­وری رسید، بلکه در بدبینانه­ترین حالت تولید نیز، بایستی سرمایه­های فکری را مد نظر قرار داد تا ازاین طریق بتوان بر مزیت­های رقابتی شرکت­ها افزود. به تعبیری، سرمایه­های فکری به عنوان سرمایه واقعی و جزء استراتژیک­ترین سرمایه­ی سازمانهای عصر حاضر مطرح می­باشد. لذا سازمان‌های دانش­محور، جهت کسب مزیت رقابتی پایدار، نیازمند شناسایی و مدیریت آگاهانه و نظام­مند سرمایه­های فکری خودخواهند بود.سرمایه فکری را میتوان به عنوان داشتن دانش، تولید دانش و اینکه چگونه این پروسه باعث ایجاد مزیت‌های اجتماعی و اقتصادی میشود، معنی کرد. معمولأ سرمایه فکری را به صورت سرمایه غیر ملموس معنی میکنند. اگر چه باید گفت که سرمایه فکری به صورت کامل قابل تشخیص نیست به این علت که در صورت های مالی به صورت مستقیم تاثیر گذار نیست و یا تاثیرمستقیم آن قابل تشخیص نیست. در نتیجه جزء دارایی‌های غیر مشهود محسوب می شود. در کل سرمایه فکری را در بیشتر مراجع به سه جزء تقسیم نموده‌اند: سرمایه ساختاری، سرمایه مشتری یا ارتباطی و سرمایه انسانی.

بسیاری از اجزای سرمایه فکری در صورت‌های مالی گنجانده نمی شوند، ولی دارا بودن این خصوصیات برای سازمان سودمند تلقی میشود. در نتیجه وجود سرمایه فکری در یک سازمان باعث ایجاد اختلاف بین ارزش بازار و ارزش دفتری یک شرکت میشود. ارزش بازار ارزشی است که بازار بر روی شرکت میگذارد، در صورتی که ارزش دفتری ارزش خالص شرکت است. درنتیجه، اختلاف موجود بین این دو ارزش را میتوان به عنوان ارزش سرمایه فکری یک شرکت در نظر گرفت.

این اختلاف به این علت وجود دارد که سازمان‌هایی که دارای سرمایه بیشتری هستند در نظر بازار به عنوان شرکت‌هایی شناخته می‌شوند که می‌توانند با استفاده از سرمایه فکری سرمایه خود را به ارزش بیشتری برسانند. بر اساس پژوهش‌های راستا اسویربی[1] که در میان صنایعی که ارتباط بیشتری با سرمایه‌های فکری دارند انجام پذیرفته، این اختلاف بیشتر نمایان است از جمله: صنایع دارویی و خدمات کسب و کار. در مقابل این صنایع، صنایعی هستند که به صورت اصلی به دارایی های مشهود خود وابسته هستند، برای مثال، کارخانه‌های تولیدی سنتی و صنعت بنگاه ملک و املاک، که این صنایع دارای ارزش بازار و ارزش دفتری تقریبأ مشابهی هستند. اگر چه، کارخانه های دارای کارایی بالاتر در هر صنعتی که باشند دارای ارزش بازار بالاتری نیز هستند[50] ..

برای چندین دهه اخیر، دارایی غیر مشهود از جمله سرمایه فکری یکی از اجزای کلیدی در کارایی سازمان به حساب می آیند. سرمایه‌گذاران باید در اطلاعات سازمان از جمله سرمایه فکری با خبر باشند تا بتوانند سود سرمایه‌گذاری خود را به حداکثر برسانند. سرمایه‌گذاران از مشاوران و دلالان که به عنوان رابطه‌ای میان آنها و سازمان هستند این انتظار را دارند که این اطلاعات را در زمان ارائه مشاوره به حساب بیاورند.

با توجه به مفاهیم مطرح شده سرمایه فکری شرکت دارای خواصی به شرح زیر می­باشد:

الف. سرمایه فکری می­تواند مانند اختراع ثابت و یا مانند ظرفیت­های انسانی منعطف باشد.

ب. سرمایه فکری می­تواند هم شامل ورودی­ها و هم شامل خروجی­های فرآیند ایجاد ارزش باشد، لذا سرمایه فکری دانشی است که می­تواند به ارزش تبدیل شود و یا محصول نهایی