گرفتن از فرمول کوکران و طبقه‌بندى متناسب با حجم، برابر با 213 نفر شد. این پژوهش از نظر هدف کاربردی، از نظر روش توصیفی-پیمایشی و ابزار گردآوری داده­ ها پرسش­نامه سنجش رفتار شهروندی سازمانی پودساکف با ضریب آلبای کرونباخ 0.84 بود. ابتدا توسط نرم­افزار SPSS متغیرها از نظر نرمال بودن با آزمون کولموگروف-اسمیرنوف بررسی شدند و سپس مولفه­های رفتار شهروندی سازمانی در گروه­های استخدامی، توسط آزمون‌های آماری تحلیل واریانس و کروسکال-والیس مقایسه و با آزمونهای توکی و دانت رتبه ­بندی شدند. نتایج حاکی از آن بود که گروه­های استخدامی در میزان رفتار شهروندی سازمانی، نوع­دوستی، نزاکت، وجدان­کاری و آداب اجتماعی با هم تفاوت دارند اما از نظر میزان جوانمردی داشتن تفاوت اثبات نشد. از نظر رفتار شهروندی سازمانی کارکنان رسمی در رتبه اول و کارکنان قراردادی و پیمانی در رتبه بعدی قرار گرفتند.

 

واژگان کلیدی:

رفتار شهروندی سازمانی-انواع استخدام-رسمی-پیمانی-قراردادی-قانون خدمات کشوری

 

 

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                            صفحه

فصل اول: کلیات تحقیق.. 1

1-1) مقدمه. 2

1-2) بیان مسأله. 3

1-3) اهمیت و ضرورت تحقیق. 4

1-3-1) اهمیت و ضرورت تحقیق از لحاظ نظری.. 4

1-3-2) اهمیت و ضرورت تحقیق از لحاظ کاربردی.. 4

1-4) هدف‌های تحقیق. 5

1-4-1) هدف اصلی.. 5

1-4-2) هدف‌های فرعی.. 5

1-5)فرضیه‌های تحقیق   5

1-5-1) فرضیه اصلی   5

1-5-2) فرضیه‌های فرعی.. 5

1-6) تعریف مفهومی و عملیاتی متغیرهای تحقیق. 6

1-6-1) نوع‌دوستی   6

1-6-1-1) تعریف مفهومی.. 6

1-6-1-2) تعریف عملیاتی.. 6

1-6-2) وجدان کاری.. 6

1-6-2-1) تعریف مفهومی.. 6

1-6-2-2) تعریف عملیاتی.. 7

1-6-3) جوانمردی.. 7

1-6-3-1) تعریف مفهومی.. 7

1-6-3-2) تعریف عملیاتی.. 7

1-6-4) نزاکت    7

1-6-4-1) تعریف مفهومی.. 7

1-6-4-2) تعریف عملیاتی.. 8

1-6-5) آداب اجتماعی.. 8

1-6-5-1) تعریف مفهومی.. 8

1-6-5-2) تعریف عملیاتی.. 8

1-6-6) نوع استخدام. 8

1-6-6-1) تعریف مفهومی.. 8

1-6-6-2) تعریف عملیاتی.. 8

فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه تحقیق.. 9

2-1) مقدمه. 10

2-2) ورود به خدمت.. 11

2-2-1) اصول کلی ورود به خدمت.. 11

2-2-2) شرایط عمومی ورود به خدمت.. 12

2-2-3) تشریفات ورود به خدمت.. 13

2-3) استخدام. 13

2-3-1) استخدام در چهارچوب مجوزهای استخدام. 14

2-3-2) انواع استخدام و به‌کارگیری نیروی انسانی در دستگاه‌های اجرایی.. 14

2-3-2-1) استخدام رسمی.. 15

2-3-2-1-1) شرایط و ضوابط روش استخدام رسمی.. 15

2-3-2-2) استخدام پیمانی.. 16

2-3-2-2-1) شرایط و ضوابط روش استخدام پیمانی.. 17

2-3-2-3) به‌کارگیری افراد به‌صورت ساعتی یا کار معین.. 17

2-4) رفتار درون‌نقش و برون‌نقش… 18

2-5) سیر تکوین مفهوم رفتار شهروندی سازمانی.. 21

2-6) تعاریف رفتار شهروندی سازمانی.. 23

2-7) پیامدهای رفتار شهروندی سازمانی.. 26

2-8) دیدگاه‌های صاحب‌نظران در مفهوم رفتار شهروندی سازمانی.. 31

2-8-1) دیدگاه چستربارنارد در رفتار شهروندی سازمانی.. 32

2-8-2) دیدگاه کاتز و کاهن در رفتار شهروندی سازمانی.. 32

2-8-3) دیدگاه اسمیت در رفتار شهروندی سازمانی.. 33

2-8-4) دیدگاه اورگان در رفتار شهروندی سازمانی.. 35

 

2-8-5) دیدگاه گراهام در رفتار شهروندی سازمانی.. 38

2-8-6) دیدگاه بورمن و موتوویدلو در رفتار شهروندی سازمانی.. 41

2-8-7) دیدگاه پودساکف در رفتار شهروندی سازمانی.. 43

2-8-8) دیدگاه کوپمن در رفتار شهروندی سازمانی.. 46

2-9) ابعاد رفتار شهروندی سازمانی   48

2-10) پیشینه تحقیق. 50

2-10-1) پیشینه تحقیقات خارجی.. 50

2-10-2) پیشینه داخلی.. 53

2-11) مدل مفهومی تحقیق. 55

فصل سوم: روش شناسی تحقیق.. 57

3-1) مقدمه. 58

3-2) روش تحقیق. 58

3-3) جامعه آماری.. 59

3-4) نمونه‌گیری.. 59

3-5) قلمروی تحقیق. 60

3-5-1) قلمروی زمانی تحقیق. 60

3-5-2) قلمروی مکانی تحقیق. 60

3-5-3) قلمروی موضوعی تحقیق. 60

3-6) گردآوری داده­ ها 61

3-6-1) روش گردآوری داده­ ها 61

3-6-2) ابزار گردآوری داده­ ها 61

3-6-2-1) روایی پرسشنامه. 62

3-6-2-2) پایایی پرسشنامه. 62

3-7) روش های آماری  تجزیه و تحلیل داده­ ها 63

3-7-1) آمار توصیفی.. 63

3-7-2) آمار استنباطی.. 63

3-7-2-1) آزمون کولموگروف-اسمیرنوف.. 63

3-7-2-2) آزمون تحلیل واریانس یک طرفه. 64

3-7-2-3) آزمون کروسکال-والیس… 65

3-7-2-4) آزمون توکی.. 66

3-7-2-5) آزمون دانت.. 67

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده­ ها 68

4-1) مقدمه. 69

4-2) آمار توصیفی.. 69

4-2-1) توزیع فراوانی افراد نمونه بر حسب نوع استخدام. 70

4-2-2) توزیع فراوانی افراد نمونه بر حسب جنسیت.. 71

4-2-3) توزیع فراوانی افراد نمونه بر حسب سن.. 73

4-2-4) توزیع فراوانی افراد نمونه بر حسب سابقه. 74

4-2-5) توزیع فراوانی افراد نمونه بر حسب تحصیلات.. 75

4-2-6) توزیع فراوانی افراد نمونه بر حسب محل کار. 76

4-2-7) آمار توصیفی متغیرهای تحقیق. 78

4-3) آمار استنباطی.. 79

4-3-1-1) آزمون آلفای کرونباخ. 79

4-3-2) آزمون کولموگروف-اسمیرنوف.. 80

4-3-3) آزمون فرضیه‌ها 81

4-3-3-1) آزمون فرضیه اصلی.. 81

4-3-3-2) آزمون فرضیه اول. 83

4-3-3-3) آزمون فرضیه دوم. 84

4-3-3-4) آزمون فرضیه سوم. 86

4-3-3-5) آزمون فرضیه چهارم. 87

4-3-3-6) آزمون فرضیه پنچم. 89

فصل پنچم: نتیجه­گیری،بحث و پیشنهادهای تحقیق…………………………………………………….. 90

5-1) مقدمه. 91

5-2) خلاصه تحقیق. 91

5-3) خلاصه آزمون  فرضیه ­ها و تحلیل نتایج.. 92

5-3-1) تحلیل نتایج آزمون فرضیه اول. 93

5-3-2) تحلیل نتایج آزمون فرضیه دوم و سوم. 94

5-3-3) تحلیل نتایج آزمون فرضیه چهارم. 95

5-3-4) تحلیل نتایج آزمون فرضیه پنجم. 95

5-3-5) تحلیل نتایج آزمون فرضیه اصلی.. 96

5-4) بحث.. 96

5-5) پیشنهادها 98

5-5-1) پیشنهادهای محقق برای سازمان مورد مطالعه. 98

5-5-2) پیشنهاد برای پژوهش­های آتی.. 99

5-6) محدودیت­های تحقیق. 99

منابع فارسی                                                                                                  100

منابع انگلیسی…………………………………………………………………………………………………… 101

پیوست­ها                                                                                                     107

پیوست الف: پرسش­نامه تحقیق. 108

پیوست ب: خروجی نرم­افزار. 110

 

 

 

فهرست جدول­ها

      عنوان                                                                                                                                                   صفحه

جدول ‏3‑1: مشخصات پرسش­نامه. 61

جدول ‏3‑2: جدول تحلیل واریانس یک طرفه. 65

جدول ‏4‑1: توزیع فراوانی افراد نمونه بر حسب نوع استخدام. 70

جدول ‏4‑2: توزیع فراوانی افراد نمونه بر حسب جنسیت.. 71

جدول ‏4‑3: توزیع فراوانی افراد نمونه بر حسب سن.. 73

جدول ‏4‑4: توزیع فراوانی افراد نمونه بر حسب سابقه. 74

جدول ‏4‑5: توزیع فراوانی افراد نمونه بر حسب تحصیلات.. 75

جدول ‏4‑6: توزیع فراوانی افراد نمونه بر حسب محل کار. 76

جدول ‏4‑7: آمار توصیفی متغیرهای تحقیق.. 78

جدول ‏4‑8: آلفای کرونباخ.. 79

جدول ‏4‑9: نتیجه آزمون کولموگروف-اسمیرنف… 80

جدول ‏4‑10: آزمون همگونی واریانس لون. 81

جدول ‏4‑11: تحلیل واریانس یکطرفه (فرضیه اصلی). 82

جدول ‏4‑12: آزمون توکی (فرضیه اصلی). 82

جدول ‏4‑13: رتبه­های کروسکال والیس (فرضیه اول). 83

جدول ‏4‑14: آزمون کروسکال والیس (فرضیه اول). 83

جدول ‏4‑15: آزمون دانت (فرضیه اول). 84

جدول ‏4‑16: رتبه­های کروسکال والیس (فرضیه دوم). 85

جدول ‏4‑17: آزمون کروسکال والیس (فرضیه دوم). 85

جدول ‏4‑18: آزمون دانت (فرضیه دوم). 85

جدول ‏4‑19: رتبه­های کروسکال والیس (فرضیه سوم). 86

جدول ‏4‑20: آزمون کروسکال والیس (فرضیه سوم). 86

جدول ‏4‑21: آزمون دانت (فرضیه سوم). 87

جدول ‏4‑22: رتبه­های کروسکال والیس (فرضیه چهارم). 88

جدول ‏4‑23: آزمون کروسکال والیس (فرضیه چهارم). 88

جدول ‏4‑24: آزمون دانت (فرضیه چهارم). 88

جدول ‏4‑25: رتبه­های کروسکال والیس (فرضیه پنجم). 89

جدول ‏4‑26: آزمون کروسکال والیس (فرضیه پنجم). 89

جدول ‏5‑1: خلاصه نتایج آزمون فرضیه ها 92

جدول ‏5‑2: خلاصه آزمون­های رتبه ­بندی گروه­های استخدامی.. 93

 

 

فهرست نمودارها

عنوان                                                                                                                                                                                صفحه

نمودار ‏2‑1: ارتباط بین ابعاد رفتار شهروندی سازمانی با پیامدهای آن در سازمان. 31

نمودار ‏2‑2: ابعاد رفتار شهروندی سازمانی از نظر اسمیت و همکاران (1983). 35

نمودار ‏2‑3: ابعاد رفتار شهروندی سازمانی از نظر اورگان (1988). 37

نمودار ‏2‑4: ابعاد رفتار شهروندی سازمانی از نظر اورگان بر اساس نوع رفتار (1988). 38

نمودار ‏2‑5: ابعاد رفتار شهروندی سازمانی از نظر گراهام (1991). 39

نمودار ‏2‑6: انواع رفتار شهروندی سازمانی از نظر گراهام (1991). 41

نمودار ‏2‑7: ابعاد رفتار شهروندی سازمانی از نظر بورمن و موتوویدلو (1993). 42

نمودار ‏2‑8: ابعاد رفتار شهروندی سازمانی از نظر پودساکف و همکاران (2000). 46

نمودار ‏2‑9: ابعاد رفتار شهروندی سازمانی از نظرکوپمن (2006). 47

نمودار ‏2‑10: مدل مفهومی تحقیق.. 56

نمودار ‏4‑1: توزیع فراوانی افراد نمونه بر حسب نوع استخدام. 70

نمودار ‏4‑2: توزیع فراوانی افراد نمونه بر حسب جنسیت.. 71

نمودار ‏4‑3: توزیع فراوانی افراد نمونه بر حسب سن.. 73

نمودار ‏4‑4: توزیع فراوانی افراد نمونه بر حسب سابقه. 74

نمودار ‏4‑5: توزیع فراوانی افراد نمونه بر حسب تحصیلات.. 76

نمودار ‏4‑6: توزیع فراوانی افراد نمونه بر حسب محل کار. 77

 

 

 

 

 

فصل اول:           کلیات تحقیق
 

1-1    مقدمه
کارکنانی در سازمان هستند که از سازمان خود در مقابل دیگران دفاع می‌کنند؛ آنچه را می‌دانند به همکاران خود می‌آموزند و برای جذب افراد توانا به سازمان خود تلاش می‌کنند، بدون آنکه چشم‌انتظار پاداشی از سازمان باشند. این رفتار آنان چه توجیهی دارد؟ چه ابعادی دارد؟ اثرات آن برای سازمان چیست؟

مطالعه رفتار انسان یکی از زمینه‌هایی است که همواره مورد توجه صاحب‌نظران علوم اجتماعی بوده است. رفتار انسان ابعاد مختلفی دارد که علومی چون روانشناسی، جامعه‌شناسی و مدیریت به مطالعه رفتار انسان در محیط‌های مختلف می‌پردازد. سنجش نوع رفتار، پیش‌بینی و هدایت رفتار، برخی از اهداف مطالعات رفتاری هستند که از طریق مطالعه متغیرهایی چون انگیزش، ارزش‌ها و نگرش‌ها، ادراک، شخصیت، احساس و غیره میسر می‌شود. رفتار انسان‌ها در قالب نقش‌هایی که در محیط‌های مختلف بر عهده دارند، قانونمند می‌شود.(صمیمی و قاسمی،1392: 12)

به‌طور کلی، تحقیقات نشان می‌دهند که رفتار شهروندی سازمانی[1] کارکنان به‌عنوان یک جنبه مثبت رفتاری است و برای سرپرستان بسیار ارزش دارد. ازاین‌رو، رهبرانی که با کارکنان فاقد رفتار داوطلبانه روبرو هستند، این امر را به‌عنوان تهدیدی برای رسیدن به اهداف ارزشمند تلقی می‌کنند.(دیکاستر[2] و دیگران، 2014 : 651)

صاحب‌نظران رفتار سازمانی در مطالعات خود درباره رفتارهای شهروندی سازمانی به این نتیجه رسیدند که ارائه این‌گونه رفتارها از سوی کارکنان سازمان، چارچوبی فراهم می‌کند که مدیران می‌توانند با مدیریت کردن وابستگی‌های متقابل بین افراد در داخل یک واحد کاری اولاً باعث کاهش نیاز سازمان برای صرف منابع باارزش خود به‌منظور انجام کارهای ساده شوند و با آزاد کردن این منابع باارزش، به ارتقای بهره‌وری در سازمان کمک کنند و ثانیاً به‌واسطه آزاد کردن زمان و انرژی، به افراد این امکان را می‌دهد تا با دقت بیشتری به وظایف خود ازجمله برنامه‌ریزی، حل مسأله و… بپردازند. ماحصل تمامی آن‌ها افزایش موفقیت در دستیابی به پیامدهای جمعی است( رائوب[3]، 2008: 183).

1-2    بیان مسأله
رفتار شهروندی سازمانی به عنوان یکی از مفاهیم جدید مدیریت رفتار سازمانی که بر رفتارهای فرا نقشی کارکنان و مدیران تأکید می­ورزد، در فرآیند سازمانی و تبدیل محیط سنتی به محیطی پویا و کارآمد نقشی تعیین کننده دارد. بنابراین اگرسازمانهای موفق و ناموفق در جهت ایجاد رفتار شهروندی سازمانی به طورقاطع گامهایی بردارند، در این صورت کارایی و بهره­وری سازمانی به صورت بالقوه افزایش خواهد یافت و این امر باعث ارتقاء عملکرد آنها در میان سازمانهای رقیب خواهد شد.

شهروندان سازمانی خوب، سازمان را قادر می‌کنند تا منابع کمیاب را به‌طور مؤثری به کار ببرند. آن‌ها توانایی همکاران و مدیران را برای انجام شغل‌هایشان بهبود و افزایش می‌دهند(وات و شافر[4] ،2005: 408). سطح بالای رقابت سازمانی، مؤسسات مدرن را در راستای حداکثر سازی اثربخشی و کارایی با بهره‌گیری از همه طرق، وسایل و ابزارهای ممکن تهییج خواهد کرد. پژوهش‌ها نشان داده که سازمان‌هایی با تأکید مضاعف بر رفتار شهروندی سازمانی به نسبت  سازمان‌های فاقد تأکیدات مذکور، به‌مراتب موفق‌تر عمل می‌نمایند(پودساکف[5]  و همکاران،2000: 513). در دنیای کنونی اکثر مدیران خواهان کارکنانی هستند که بیش از وظایف شرح شغل خود فعالیت می‌کنند.آن‌ها به دنبال کارکنانی هستند که به فراسوی انتظارات می‌روند، به میل و خواست خود به رفتارهایی دست می‌زنند که جزو وظایف رسمی شغلی‌شان نیست(زارع،1383: 151).

از سویی دیگر نه‌تنها در جامعه ایران بلکه در بسیاری از جوامع توسعه‌یافته، این مسأله مطرح می‌باشد که چگونه می‌توانند از تغییرات استخدامی-که خود ناشی از تغییرات محیطی و تکنولوژیکی دیگر است-برای افزایش بهره‌وری نیروی انسانی و درنهایت بهره‌وری کل جامعه و بهبود زندگی افراد جامعه بهره‌گیری نمایند(هیپ و یوکی[6] ،2007: 172).حرکت از استخدام دائم به سمت استخدام موقت حاصل این تغییرات است و کشور ایران نیز از این تغییر روند استخدام به دور نمانده است(قلی پور و دیگران،1390: 215).

درنتیجه امروزه در محیط‌های کاری دولتی، بسیار مشاهده می‌شود که جمعی از کارکنان، دارای وظیفه و شرح شغل و ساعت کاری یکسان می‌باشند،  اما یکی رسمی، یکی پیمانی و آن دیگری به‌صورت قراردادی انجام وظیفه می کند. ازآنجایی‌که هرکدام از انواع استخدام دارای قوانین پرداخت و رفاهی مختص به خود می‌باشد و طول مدت قرارداد آن‌ها نیز متفاوت است(ماده 45، تبصره ماده 32  قانون مدیریت خدمات کشوری)، می‌توان رفتار شهروندی سازمانی متفاوتی برای هرکدام متصور شد. اما پی بردن به چگونگی این تفاوت‌ها نیاز به پژوهش دارد. برای مثال آیا کارکنان رسمی که دارای استخدام دائمی می‌باشند، نسبت به بقیه وجدان کاری بالاتری دارند یا این احساس ثبات در شغل باعث کاهش انگیزه در آن‌ها می‌شود. از طرفی دیگر آیا استخدام‌های کوتاه‌مدت با پرداخت‌های کمتر، منجر به میزان بالاتری در آداب اجتماعی کارکنان می‌شود که از آن طریق بتوانند ارتقا وضعیتی پیدا کنند یا اینکه این احساس عدم امنیت و ثبات، در آداب اجتماعی آن‌ها اثر مخرب خواهد داشت. پژوهش پیش رو درصدد پاسخ به این سؤال است که:

«تا چه اندازه رفتار شهروندی سازمانی کارکنان دارای نوع استخدامی مختلف، در سازمان مورد مطالعه متفاوت است؟»

1-3    اهمیت و ضرورت تحقیق
1-3-1   اهمیت و ضرورت تحقیق از لحاظ نظری
ارتقا دانش نظری در زمینه رفتار شهروندی سازمانی کارکنان رسمی، پیمانی و قراردادی؛
ارتقا دانش نظری در زمینه نحوه تقسیم‌کار و تخصیص پست‌های سازمانی؛
ارتقا دانش نظری در زمینه الگوهای استخدامی کارکنان.
1-3-2   اهمیت و ضرورت تحقیق از لحاظ کاربردی
به‌کارگیری دانش مربوط به میزان رفتار شهروندی سازمانی کارکنان با نوع استخدامی متفاوت، در زمینه آموزش توسط مدیران آموزش و مخاطبین؛
به‌کارگیری دانش مربوط به میزان رفتار شهروندی سازمانی کارکنان با نوع استخدامی متفاوت، در الگوهای استخدامی آینده توسط مدیران منابع انسانی؛
به‌کارگیری دانش مربوط به میزان رفتار شهروندی سازمانی کارکنان با نوع استخدامی متفاوت، در تخصیص پست‌های سازمانی و تقسیم‌کار توسط مدیران و طراحان