فصل اوّل: مقدمه

1-1- طرح موضوع…………………………………………………………………………………. 2

1-2- ضرورت پژوهش……………………………………………………………………………….. 3

1-3- هدف از پژوهش…………………………………………………………………………………. 4

1-4- روش پــژوهش………………………………………………………………………………………… 4

1-5- روش جمع آوری اطلاعات………………………………………………………………………….. 5

1-6- فرآیند پژوهش……………………………………………………………………………………….. 5

1-7- تعاریف و مفاهیم کلی پژوهش…………………………………………………………………… 6

      1-7-1- تعریف نمایش………………………………………………………………………………….. 6

      1-7-2- عوامل اصلی تشکیل دهنده نمایش……………………………………………………………… 7

             1-7-2-1- تعریف بازیگر…………………………………………………………………………………… 7

             1-7-2-2- تعریف تماشاگر……………………………………………………………………………….. 8

             1-7-2-3- تعریف صحنه و انواع آن………………………………………………………………… 8

             1-7-2-4- عوامل صحنه……………………………………………………………………….. 13

      1-7-3- مفهوم ارتباط………………………………………………………………………………… 13

             1-7-3-1- تعریــف ارتباط……………………………………………………………………………. 13

             1-7-3-2- معنی در ارتباط……………………………………………………………………………. 14

             1-7-3-3- پیـام در ارتباط…………………………………………………………………………….. 15

       1-7-4- مفهوم ارتباط نمایشی………………………………………………………………………. 16

       1-7-5- زمینه های ساختاری نمایش……………………………………………………………………. 18

            1-7-5-1- مفهوم آیین و نمایــش………………………………………………………………… 18

            1-7-5-2- مفهوم اسطوره و نمایش……………………………………………………………….. 19

            1-7-5-3- مفهوم ادبیات و نمایـش……………………………………………………………….. 21

عنوان                                                                                                                صفحه

فصل دوم: مطالعات پایه و بررسی دیدگاه های تاریخی

2-1- مقدمه………………………………………………………………………………………………………….. 24

2-2- خاستگاه نمایش در ایران……………………………………………………………………………….. 24

     2-2-1- آیین های اقوام بومی…………………………………………………………………………………… 25

     2-2-2- آیین های آریایی………………………………………………………………………………………….. 25

     2-2-3- آیین های زرتشتی……………………………………………………………………………………….. 26

2-3- جایگاه شادی و جشن در ایران……………………………………………………………………………….. 27

2-4- نگاهی به گاهشمار ایران باستان……………………………………………………………………………… 28

2-5- انواع جشن ها در ایران باستان………………………………………………………………………………… 28

     2-5-1- جشن های آفرینش……………………………………………………………………………………… 28

     2-5-2- جشن های ماهانه…………………………………………………………………………………………. 29

     2-5-3- جشن های ویژه……………………………………………………………………………………………. 29

            2-5-3-1- جشن نوروز……………………………………………………………………………………. 29

            2-5-3-2- جشن تیرگان…………………………………………………………………………………. 32

            2-5-3-3- جشن مهرگان………………………………………………………………………………… 33

            2-5-3-4- جشن یلدا………………………………………………………………………………………. 34

            2-5-3-5- جشن سده…………………………………………………………………………………….. 35

2-6- تأثیر حمله اعراب بر نمایش در ایران……………………………………………………………………… 36

  http://fumi.ir/%d8%af%d8%a7%d9%86%d9%84%d9%88%d8%af-%d9%be%d8%a7%db%8c%d8%a7%d9%86-%d9%86%d8%a7%d9%85%d9%87-%d8%a7%d8%b1%d8%b4%d8%af-%d8%a7%d8%b1%d8%b2%d9%8a%d8%a7%d8%a8%d9%8a-%d8%b1%d9%8a%d8%b3%da%a9-%d9%88/

2-7- نمایش نقالی…………………………………………………………………………………………… 37

     2-7-1- جایگاه صحنه و دکور……………………………………………………………………………………. 39

     2-7-2- معماری قهوه خانه………………………………………………………………………………………… 40

2-8- ورزش باستانی……………………………………………………………………………………………….. 43

     2-8-1- جایگاه صحنه و دکور……………………………………………………………………………………. 44

     2-8-2- معماری زورخانه……………………………………………………………………………………………. 45

2-9- نمایش های شادی آور……………………………………………………………………………………………… 46

     2-9-1- انواع نمایش های شادی آور………………………………………………………………………… 47

           2-9-1-1- نمایش های منفرد………………………………………………………………………….. 47

           2-9-1-2- نمایش های جمعی………………………………………………………………………… 48

     2-9-2- جایگاه صحنه و دکور……………………………………………………………………………… 48

عنوان                                                                                                                صفحه

      2-9-3- معماری تماشاخانه……………………………………………………………………… 49

2-10- نمایش عروسکی……………………………………………………………………………………….50

      2-10-1- انواع نمایش های عروسکی……………………………………………………………………… 51

              2-10-1-1- نمایش سایه بازی…………………………………………………………………….. 51

              2-10-1-2- نمایش عروسک های دستکشی……………………………………………… 52

              2-10-1-3- نمایش عروسک های نخی………………………………………………………. 52

      2-10-2- جایگاه صحنه و دکور…………………………………………………………………. 53

2-11- نمایش تعزیه…………………………………………………………………………………………… 54

      2-11-1- جایگاه صحنه و دکور……………………………………………………………………………….. 55

      2-11-2- معماری تکایا…………………………………………………………………………………………….. 57

2-12- نمایش به شیوه اروپایی در ایران………………………………………………………………………….. 58

2-13- نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………………… 61

فصل سوم: بررسی نمونه های مشابه

3-1- بررسی نمونه های خارجی…………………………………………………………………… 65

     3-1-1- مرکز فرهنگی ژان ماری تجیبائو………………………………………………………………… 65

     3-1-2- مرکز هنرهای نمایشی لینکلن…………………………………………………………………….. 68

     3-1-3- خانه اپرای اسلو…………………………………………………………………………………………….. 73

     3-1-4- تئاتر تی هال…………………………………………………………………………………………………. 79

     3-1-5- تئاتر د- اِکلات………………………………………………………………………………………………. 80

     3-1-6- تئاتر آرِنا…………………………………………………………………………………………………………. 81

3-2- بررسی نمونه های داخلی………………………………………………………………………………………… 83

     3-2-1- میدان امام (میدان نقش جهان)………………………………………………………………….. 83

     3-2-2- میدان امیر چخماق و میدان شاه طهماسب………………………………………………. 85

     3-2-3- تکیه دولت………………………………………………………………………………………… 87

     3-2-4- تالار شهر…………………………………………………………………………………………………. 90

فصل چهارم : شناخت بستر محیط

4-1- مقدمه…………………………………………………………………………………………… 96

عنوان                                                                                                                صفحه

4-2- گذران اوقات فراغت………………………………………………………………………………….. 96

     4-2-1- فراغت در شهر دیروز………………………………………………………………………….. 97

     4-2-2- فراغت در شهر امروز……………………………………………………………………………….. 97

4-3- علل انتخاب شهر شیراز………………………………………………………………………………… 98

4-4- اهمیت طرح در مقیاس شهر شیراز……………………………………………………………………. 99

4-5- شناخت کلان (استان فارس)………………………………………………………………………………… 100

     4-5-1- مشخصات جغرافیایی…………………………………………………………………………………. 100

     4-5-2- مشخصات جمعیتی و اقلیمی…………………………………………………………………… 100

4-6- شناخت خرد (شهر شیراز)…………………………………………………………………………………….. 101

     4-6-1- مشخصات جغرافیایی…………………………………………………………………………………. 101

     4-6-2- مشخصات جمعیتی……………………………………………………………………………………. 101

     4-6-3- مشخصات اقلیمی……………………………………………………………………………………….. 101

4-7- نگاهی به یافته های آماری فضاهای پیشنهادی طرح………………………………………….. 104

فصل پنجم : بررسی استانداردهای فضایی و تدوین برنامه ریزی فیزیکی

5-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………. 112

5-2- عرصه پژوهشی- نمایشی………………………………………………………………………………………. 112

     5-2-1- بخش پژوهشی…………………………………………………………………………………………… 113

     5-2-2- بخش آموزشی……………………………………………………………………………………………. 113

     5-2-3- بخش های مشترک……………………………………………………………………………………. 113

5-3- عرصه فرهنگی- نمایشی……………………………………………………………………………………….. 115

     5-3-1- موزه…………………………………………………………………………………………………………….. 116

5-4- عرصه رفاهی- نمایشی………………………………………………………………………………………….. 118

     5-4- 1- آمفی تئاتر…………………………………………………………………………………………………. 118

             5-4- 1-1- سالن…………………………………………………………………………………………. 118

             5-4-1-2- صحنه…………………………………………………………………………………………. 124

             5-4-1-3- پشت صحنه……………………………………………………………………………….. 126

             5-4-1-4- کارگاه های ساخت دکور…………………………………………………………… 129

     5-4-2- قهوه خانه…………………………………………………………………………………….. 131

     5-4-3- باغ کودک………………………………………………………………………………………132

عنوان                                                                                                                صفحه

5-5- عرصه اداری…………………………………………………………………………………………………… 133

5-6- عرصه خدماتی……………………………………………………………………………………………. 134

      5-6-1- فروش محصولات نمایشی………………………………………………………………………… 134

      5-6-2- پارکینگ…………………………………………………………………………………………….. 134

      5-6-3- تأسیسات………………………………………………………………………………………….. 135

5-7- عرصه فضای باز…………………………………………………………………………………… 135

فصل ششم : مکانیابی و تحلیل سایت

6-1- مقدمه………………………………………………………………………………………………….. 141

6-2- عوامل مؤثر در انتخاب بستر مناسب پروژه…………………………………………………………… 141

     6-2-1- وسعت و گشایش فضایی……………………………………………………………………………. 141

     6-2-2- دسترسی…………………………………………………………………………………………………….. 142

     6-2-3- همجواری……………………………………………………………………………………………………. 142

     6-2-4- ارزشمندی سایت به لحاظ بار فرهنگی……………………………………………………. 142

     6-2-5- چشم انداز…………………………………………………………………………………………………… 143

     6-2-6- پوشش گیاهی…………………………………………………………………………………………….. 143

6-3- انتخاب بستر مناسب طرح…………………………………………………………………………………….. 143

6-4- مقایسه و انتخاب بهترین گزینه…………………………………………………………………………….. 145

6-5- تحلیل سایت انتخابی……………………………………………………………………………………………… 146

فصل هفتم : از ایده تا طراحی

7-1- ایده طراحی و روند شکل گیری آن……………………………………………………………………… 187

7-2- ملاحظات سازه ای…………………………………………………………………………………………………. 162

7-3- ملاحظات تأسیساتی………………………………………………………………………………………………. 164

7-4- ارائه نقشه ها……………………………………………………………………………………………………. 168

فهرست منابع و مآخذ………………………………………………………………………………………………… 168

پیوست……………………………………………………………………………………………………………………. 171

 

مقدمه

1-1- طرح موضوع

 تحقیق و مطالعه در زمینه های اجتماعی با رویکردهای فرهنگی امری خطیر و بس دشوار است. این امر در جهت ارتقای سطح کیفی و کمی زندگی مردم جامعه، تأثیری بنیادین خواهد گذاشت. یادآوری مراسم، جشن ها و گردهمایی ها بعنوان ریشه های فرهنگی و ارزشی هر قوم و ملتی همواره مطرح بوده و هستند که زنده نگهداشتن آنها در محیط هایی می تواند در جهت جلب گردشگر و سرگرم نمودن مردم و ایجاد مکان هایی برای گردهمایی عمل نماید.

انسان به مثابه حیوانی اجتماعی یعنی حیوانی که قادر نیست در انزوا بسر برد و ناگزیر از تشکیل واحدی از یک قوم و یا ملت است، عمیقاً به چنین تجارب جمعی متکی است. زیرا هویت یک گروه اجتماعی عبارت است از مجموعه مشترک آداب و رسوم، اعتقادات، زبان، اساطیر، قوانین و مقررات رفتاری آنها. ولی از همه مهم تر آن است که این گروه می بایست قادر به تجربه نمودن هویت خویش باشند. مراسم آیینی یکی از روش هایی است که هم یک قبیله بدوی و هم یک جامعه بسیار پیشرفته می تواند این هویت را تجربه کند. بنابراین می توان به مراسم آیینی بعنوان رویدادی نمایشی و به نمایش بعنوان مراسمی آیینی نگریست.

در کشور ما، بسیاری از این مراسم ناخواسته فراموش شده اند و هیچ چیز جایگزین آنها نشده است. خلأ برگزاری مراسمی که مردم را در فضاهایی اجتماعی جمع می کند و بسیاری از نیازهای روانی و اجتماعی زیستن آنها را پاسخ می دهد، بی جواب مانده است. فراموش نکنیم که اینگونه مراسم به تجمعی عادی امکان تبدیل شدن به اجتماعی با هویت را می دهند که  می تواند سکویی باشد برای نیاز مردم به گفتن و شنیدن و داشتن اوقاتی خوش.

موضوع این پایان نامه برای بالا بردن سطح فرهنگی جامعه و بازگشت به بعضی از   سنت ها و عادت های فراموش شده مثبت در بطن جامعه (که مستقیماٌ با مردم و عادتهایشان درگیر می باشد) برنامه ریزی شده است. با توجه به اینکه این موضوع در دو سطح کلان (ملی) و خرد (محلی) مطرح می باشد، در نتیجه در این پروژه مردم در لایه های مختلف و کلیه موسسات و ادارت مربوط به آنها (شهرداری ها، سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان میراث فرهنگی…) و همچنین توریست و کلیه موسسات مربوط به آن (فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان ایرانگردی و جهانگردی و …) به عنوان بهره وران مطرح می باشند.

1-2- ضرورت پژوهش

بطور کلی هدف از نمایش عبارت است از دست یافتن به مرحله آگاهی بالاتر، دریافت بصیرتی چشمگیر در مورد ماهیت هستی و بازسازی توش و توان انسان برای رودررو شدن با جهان. به اصطلاح نمایشی: تزکیه و پالایش و به اصطلاح مذهبی: ارتباط، روشنگری و اشراق. بدین ترتیب هنر نمایش، آیینه ای است که در آن جامعه به تماشای تصویر خود می نشیند و جامعه نیز بطور ناخودآگاه تمایل دارد که آنچه را مشاهده می کند در زندگی و شیوه نگرش خود منعکس سازد.

بررسی دیدگاه های مختلف در مورد زنده کردن هویت های اصیل گم شده با تاکید بر زمینه فرهنگی (نمایشی)که ضمن فراهم کردن محیطی فرهنگی، محیطی در جهت انجام فعالیت های روزمره مردمی و مسائل تفریحی را شامل شود. سخن از محیطی فرهنگی (تاکید بر نمایش) در معماری را می توان در ریشه های عمیق تاریخی در زندگی بشر جستجو کرد. درگذشته فضاهای شهری محل ملاقات و گفتگوی شهروندان بوده، افراد در این مکان گرد هم می آمدند و برمبنای سنت های کهن ( جشن ها، اعیاد، مراسم مذهبی و …) با یکدیگر ارتباط برقرار کرده، معاشرت می نمودند. محیط های شهری جایی بود که در آن انسان به ارضای نیازهای اجتماعی خود می پرداخت. به عبارت دیگر، محیط های شهری حوزه فرهنگی بود. در دوران معاصر فضاهای باز شهری اغلب برای اتومبیل طراحی شده اند، که نه تنها برای ارضای نیازهای اجتماعی مناسب نبوده، سبب قطع رابطه اجتماعی و نادیده گرفتن سنت ها و فرهنگ جوامع نیز شده است. به این ترتیب شکل ظاهری فضاهای بازِ شهری برای حرکت اتومبیل نقش اصلی را یافته و نقش مردمی که قرار است از فضاهای باز شهری به عنوان فضاهای اجتماعی- فرهنگی استفاده کنند، نادیده انگاشته شده است. مشکلاتی که این دیدگاه به وجود آورد و صدماتی را که بر جوامع و هویت شهرها وارد کرد، متفکرین را بر این داشت که فضاهای باز شهری را برای عملکردهای مختلف به وجود آورند. این موضوع را نه تنها در ابعاد قومی و محلی بلکه با دیدی بازتر در ابعاد ملی و فراملی می توان نگریست.

1-3- هدف از پژوهش

با توجه به موضوع پژوهش، توجه به دیدگاه های مختلف و جدید در برخورد با محیط های شهری در پژوهش مطرح خواهد بود. ایجاد محیط شهری مطلوب در جهت بهتر شدن زندگی مردم و مشارکت مردم در زمینه های تفریحی و نمایشی، همچنین بالا بردن سطح فرهنگی و ایجاد گفتگوی معنایی و بصری با آن در هر لایه اجتماعی و کاربردی کردن موضوع پروژه با در نظر گرفتن تمام مسائل طراحی آن، هدف از پژوهش است.

باتوجه به اهداف پژوهش و نتایج بدست آمده می توان به اصولی منطقی در جهت کاربردی کردن آن رسید. ایجاد محیطی در جهت گفتگوی معنایی با مردم در راستای بالا بردن و آشناکردن مردم با اصالت های فرهنگی خود و همچنین شناساندن اصالت های فرهنگی در حد ملی و فرا ملی در جهت تحقق اهداف اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی جامعه از جمله اهداف کلان طرح هستند. همچنین ایجاد محیطی با استفاده از تکنولوژی مدرن (با توجه به بستر مکانی و زمانی) و دمیدن روح و معنای ریشه های هویتی و فرهنگی در آن با در نظر گرفتن کلیه شرایط مطلوب از نظر معماری، استفاده از دیدگاه های جدید و پذیرفته شده برای طراحی محیطی و فرهنگی و تفریحی با تاکید بر فعالیت های نمایشی در آن برای جذب مردم و هرچه بیشتر زنده شدن فضاهای شهری، به کارگیری شیوه های مبتکرانه در جهت پیوند مردم با نمایش، استفاده از معنا و مفهوم معماری گذشته در قالبی نو، و تبدیل آن فضا به فضای مطلوب و به یاد ماندنی، اهداف پروژه را میسر خواهد کرد.

با توجه به این اهداف، سوال اصلی پژوهش را می توان اینگونه بیان کرد: چگونه می توان یک فضای شهری را همساز با مردم و فعالیت هایشان بوجود آورد، بطوریکه پتانسیل های اصلی مطرح شده در آن رنگ و بوی فرهنگی و تفریحی داشته باشد؟

1-4- روش پژوهش

به وجود آوردن فضای شهری در بستری تفریحی، خدماتی و فرهنگی ریشه ای تاریخی در معماری دارد. انسان از زمانی که شهرنشینی را تجربه کرد و دارای تمدن شد با این فضاها و مسائل مربوط به آن درگیر بوده است. نتایج بدست آمده از این تحقیقات بوجود آمدن فضاهایی نظیر Balboupark و Puppet Theater در آمریکا یا مراکز شهری یونان و رم باستان و Cultural Tours-Kruger Park در آفریقا و  … می باشد. توجه به نگرش های جدید در این موضوع و دیدگاه های مختلف در برخورد با آن، چه از نظر عملکردی و چه از نظر محتوایی، در پروژه التزام خواهد داشت. بدین ترتیب اینگونه بنظر می رسد که می توان رمزگشایی اصول پژوهش را بر پایه روند تاریخی و تجربه های بدست آمده در بستر محیطی و تحلیل و توصیف تاثیر تمدن های مختلف بر روی هم جستجو کرد.