برای رعایت حریم خصوصی نام نگارنده پایان نامه درج نمی شود

(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)

تکه هایی از متن پایان نامه به عنوان نمونه :

(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)

فهرست مطالب
فصل اول: کلیات و مفاهیم

1-1- کلیات و شناسه تحقیق.. 2

1-1-1- تبیین موضوع. 2

1-1-1-1- قلمرو زمانی پژوهش… 2

1-1-1-2- قلمرو مکانی پژوهش… 2

1-1-1-3- قلمرو موضوعی پژوهش… 2

1-1-2- ضرورت واهمیت پژوهش… 3

1-1-3- نوآوری پژوهش… 3

1-1-4- پرسش‌های پژوهش… 3

1-1-6- روش تحقیق و شیوه گردآوری اطلاعات… 4

1-1-7- معرفی و بررسی منابع. 4

1-1-7-1- تواریخ عمومی.. 5

1-1-7-1-1- تاریخ الامم والملوک (تاریخ طبری) 5

1-1-7-1-2- مروج الذهب… 5

1-1-7-1-3- تجارب الامم. 6

1-1-7-1-4- الکامل فی التاریخ.. 6

1-1-7-2- فتوح نگاری.. 6

1-1-7-3- تاریخ نگاری زیدیان. 7

1-1-7-3-1- کتاب المصابیح من اخبار المصطفی والمرتضی والائمه من ولدهما الطاهرین.. 7

1-1-7-3-2- الافاده فی التاریخ الائمه الساده 7

1-1-7-3-3- الحدائق الوردیه فی مناقب الائمه الزیدیه. 8

1-1-7-3-4- مآثرالابرار فی تفصیل مجملات جواهر الاخبار (اللواحق الندیه بالحدائق الوردیه) 8

1-1-7-4- تواریخ محلی؛ 9

1-1-7-4-1- تاریخ طبرستان. 9

1-1-7-4-2- تاریخ گیلان ودیلمستان. 9

1-1-7-4-3- تاریخ طبرستان ورویان ومازندران. 10

1-1-7-5- کتابهای جغرافیا 10

1-1-7-5-1- کتاب احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم. 10

1-1-7-5-2- معجم البلدان. 11

1-1-7-5-3- آثار البلاد و اخبار العباد. 11

1-1-7-5-4- تقویم البلدان. 12

1-1-7-6- خراج‌نگاری‌ها 12

1-1-7-7- رجال‌نگاری.. 12

1-1-7-8- طبقات‌نگاری.. 13

1-1-7-9- انتساب‌نگاری.. 14

1-1-7-10- انساب‌نگاری.. 14

1-1-8- پیشینه تحقیق و پژوهشهای جدید؛ 14

1-1-8-1- کتاب سادات متقدمه گیلان، تألیف محمد مهدوی لاهیجانی.. 15

1-1-8-2- کتاب جنبش زیدیه در ایران، نوشته عبدالرفیع حقیقت… 15

1-1-8-3-کتاب علویان طبرستان، تألیف ابوالفتح حکیمیان. 16

1-1-8-4- تاریخ تشیع در ایران، نوشته رسول جعفریان. 16

1-1-8-5- تاریخ گیلان، نوشته افشین پرتو. 16

1-1-8-6- کتاب دیلمیان، تألیف سیدرضا فندرسکی.. 16

 

1-1-8-7- تاریخ گیلان پس از اسلام، نوشته قربان فاخته. 17

1-2- مفاهیم اساسی تحقیق.. 17

1-2-1- مفهوم‌شناسی شیعه و تشیع. 17

1-2-1-1- واژه‌شناسی شیعه و تشیع. 17

1-2-1-2- فرقه‌های تشیع. 19

1-2-1-2-1- اثناعشریه. 19

1-2-1-2-2- زیدیه. 20

1-2-1-2-3- اسماعیلیه. 21

1-2-1-3- جغرافیای تاریخی تشیع. 22

1-2-2- قلمروشناسی گیل ودیلم. 24

1-2-2-1- جغرافیای تاریخی گیل ودیلم. 24

1-2-2-2- معرفی شهرها و نواحی و آبادیهای گیل ودیلم. 27

1-2-2-2-1- لاهیجان. 27

1-2-2-2-2- هوسم. 28

1-2-2-2-3- رودبار. 29

1-2-2-2-4- سلاوند. 29

1-2-2-2-5- کوتم. 30

1-2-2-2-6- فومن.. 30

1-2-3- واژه‌شناسی گیل ودیلم. 31

1-2-3-1- بررسی نژاد واصطلاح گیل ودیلم. 31

1-2-3-2- بررسی انتسابات گیلی ودیلمی.. 33

1-2-4- ویژگی‌های طبیعی و اجتماعی و اقتصادی گیل ودیلم. 34

فصل دوم: اسلام و تشیع در گیل ودیلم ازآغاز تا افول حکومت علویان

2-1- پیشینه آشنایی وبرخورد دیلمیان با مسلمانان. 41

2-1-1- نخستین مسلمان دیلمی.. 41

2-1-2- برخورد دیلمی‌ها با مسلمانان در دوران خلفای نخستین.. 42

2-1-3- ستیز امویان با دیلمیان. 43

2-1-4- ستیز عباسیان با دیلمیان. 44

2-2- مهاجرت و ارتباط علویان با گیل ودیلم. 45

2-2-1- حضور یحیی بن‌عبدالله در دیلم. 46

2-2-1-1-زندگی سیاسی یحیی قبل از ورود به دیلم. 46

2-2-1-2-ورود یحیی به دیلم و دلایل آن. 48

2-2-1-3- تاثیر گذاری فرهنگی یحیی در دیلم. 50

2-2-2- پناهندگی علویان به دیلم پس از شهادت امام رضا (ع) 51

2-2-3- ارتباط قاسم بن‌ابراهیم رسی با دیلمیان. 52

2-2-4- پیروان محمد بن‌قاسم علوی در دیلم. 53

2-2-5- مهاجرت علویان به دیلم پس از شهادت یحیی بن‌عمر علوی.. 53

2-3- دعوت دیلمیان از علویان و یاری آنان در تأسیس حکومت… 54

2-3-1- دعوت و حمایت دیلمیان از حسن بن‌زید علوی.. 55

2-3-1-1- علت دعوت دیلمی‌ها از حسن بن‌زید (داعی کبیر) 55

2-3-1-2- پشتیبانی دیلمی‌ها از حسن بن‌زید در نبرد با طاهریان. 56

2-3-1-3- حمایت دیلمی‌ها از داعی کبیر در برابر سپاهیان خلیفه عباسی.. 57

2-3-1-4- حمایت دیلمیان از حسن بن‌زید در مقابل صفاریان. 58

2-3-1-5- اعتماد داعی کبیر بر دیلمیان و میزان تاثیر گذاری وی بر آنان. 58

2-3-2- پشتیبانی دیلمیان از حسین بن‌احمد کوکبی علوی.. 59

2-3-3- تعامل دیلمیان با محمد بن‌زید. 60

2-3-3-1- حمایت دیلمیان از محمد بن‌زید در برابر رافع بن‌هرثمه و سامانیان. 60

2-3-3-2- اقدامات محمد بن‌زید در گیل ودیلم. 61

2-3-2- فعالیت و قیام ناصر اطروش در گیل ودیلم. 61

2-3-2-1- شخصیت‌شناسی ناصر. 62

2-3-2-1-1- شخصیت و ویژگیهای فردی ناصر. 62

2-3-2-1-2- شخصیت علمی ناصر. 63

2-3-2-1-3- شخصیت مذهبی ناصر. 65

2-3-2-1-4- دیدگاه زیدیان و مردم گیل ودیلم نسبت به ناصر. 69

2-3-2-2- فعالیتهای دینی و فرهنگی ناصر با پشتیبانی حاکم دیلم. 71

2-3-2-3- ناصر در عرصه سیاست گیل ودیلم. 74

2-3-2-3-1- دعوت دیلمی‌ها از ناصر و حملات نخستین آنان به طبرستان. 74

2-3-2-3-2- اختلاف حاکم دیلم با ناصر وحمایت دیلمی‌ها از اطروش… 75

2-3-2-3-3- صلح ناصر با اهل سنت گیلان غربی.. 75

2-3-2-3-4- فتح طبرستان با کمک گیل ودیلم. 76

2-3-2-3-5- حمایت دیلمیان از ناصر پس از کودتای حسن بن‌قاسم. 77

2-3-2-4- اقدامات اجتماعی ناصر در گیل ودیلم. 78

2- 3- 2- 4- 1- تلاش برای گسترش عدالت در جامعه. 78

2-3-2-4-2- توجه جدی به فریضه امر به معروف ونهی از منکر در جامعه. 79

2-3-2-4-3- تلاش برای نهادینه کردن شعار اهل بیت در جامعه. 79

2-3-2-4-4- وضع قوانین بر بازار. 79

2-3-2-4-5- نظارت بر کار پزشکان و دوا فروشان. 80

2-3-2-4-5- احداث سازمان امور کشته شدگان در جنگ… 80

2-3-2-5- اصلاحات اقتصادی ناصر. 80

2-3-3- امارت داعی صغیر و فرزندان ناصر بر گیل و دیلم. 81

2-3-3-1- پناه آوردن داعی صغیر به گیلان پس از شکست از جعفر بن‌ناصر. 81

2-3-3-2- پناه آوردن فرزندان ناصر به گیلان وحمایت گیل ودیلم از آن دو. 82

2-3-3-3- ورود دوباره داعی صغیر به گیلان. 82

2-3-3-4- پناه گرفتن دوباره جعفر بن‌ناصر در گیلان. 83

2-3-3-5- اختلافات ناصری‌ها و فرجام حکومت آنان. 83

فصل سوم؛ تشیع در گیل و دیلم (از برافتادن حکومت علویان در طبرستان تا برآمدن دولت آل کیا)

3-1- بررسی قیامها و حکومت‌های شیعی گیل ودیلم تا ابتدای قرن هفتم. 86

3-1-1- قیام حسن بن‌زید (م نیمه اول قرن 4)در دیلم. 87

3- 1 -2- قیام زید قاضی علوی (م نیمه اول قرن 4) در دیلم. 87

3-1-3- قیام الثائر فی الله (اول) علوی (م350ق) در گیل و دیلم. 88

3-1- 3-1- حمله ثائر به طبرستان با کمک ماکان بن‌کاکی. 89

3-1-3-2- حمله ثائر به طبرستان به درخواست استندار رستمدار. 89

3-1-3-3- روابط ثائر علوی با وشمگیر زیاری.. 89

3-1-3-4- اقدامات ثائر علوی در گیل ودیلم وفرجام کار او. 90

3-1-4- حکومت القائم بالحق ثائری (م 352ق) در گیلان. 91

3-1-5- حکومت الثائر فی الله دوم (م 360ق) برگیلان. 91

3-1-6- حکومت ابومحمد ناصری (م نیمه دوم قرن 4) در گیلان. 92

3-1-7- قیام وحکومت امیرکا ثائری (م نیمه دوم قرن 4) در گیلان. 92

3-1-8- قیام و حکومت ابن‌داعی علوی (م360ق) در گیل ودیلم. 93

3-1-8-1- ترک دیلم و ورود به بغداد برای علم آموزی.. 94

3-1-8-2- قیامهای ابن‌داعی قبل از ورود به گیل ودیلم. 95

3-1-8- 3- ارتباط ابن‌داعی با آل بویه. 96

3- 1- 8 – 4- قیام ابن‌داعی در گیل و دیلم به دعوت دیلمی ها 97

3-1- 8- 5- تجهیز سپاه توسط ابن‌داعی برای جهاد با روم. 99

3-1- 7- 6- تلاش ابن‌داعی برای رفع اختلافات مذهبی زیدیان گیل ودیلم. 99

3-1– 8- 6- ارتباط ابن‌داعی با اهل سنت… 100

3-1-9- قیام وحکومت داعی ثائری (م اواخر قرن4) برگیلان. 101

3-1-10- قیام الثائر بالله ثائری (م اواخر قرن4) در گیلان. 101

3-1-11- قیام هادی صغیر (م اواخر قرن4) در دیلم. 102

3-1-12- قیام المعتضد علوی (م اواخرقرن4) در دیلم. 102

3- 1 – 13- قیام برکات علوی (م اواخرق4) در دیلم. 103

3- 1- 14- قیام ابوالرضا علوی (م اواخر قرن4) در دیلم. 103

3-1- 15- حکومت ابوزید ثائری (م اواخر قرن4) بر هوسم گیلا.. 104

3-1-16- حکومت ابوالفضل ناصری (م اواخر قرن4) در هوسم گیلان. 105

3-1-17- حکومت کیا ابوالفضل ثائری (م اواخر4) در هوسم گیلان. 105

3- 1– 18- قیام وحکومت مؤید بالله هارونی (م411ق) در گیل ودیلم. 106

3-1-18- 1- زندگی نامه و سیره اجتماعی مؤید بالله هارونی.. 107

3- 1- 18- 2- جایگاه علمی مؤید بالله هارونی.. 108

3- 1- 18- 3- قیام مؤید بالله هارونی در گیل ودیلم. 109

3-1-18-3-1-قیامهای اولیه مؤید بالله در گیل ودیلم. 110

3-1-18-3-2- آخرین قیام مؤید بالله در گیل ودیلم و فرجام کار وی.. 110

3-1 -18- 4- امارت ابوعلی ناصری بر گیلان از سوی مؤید بالله.. 111

3-1-18-5- ارتباط مؤید بالله با صاحب بن‌عباد وزیر آل بویه. 112

3-1-19- قیام ابوهاشم رسی علوی (م نیمه اول قرن5) در دیلم. 113

3-1- 20- قیام المسدد بالله علوی (م نیمه اول قرن5) در دیلم. 113

3-1-21- قیام الراضی بالله علوی (م نیمه اول قرن5) در دیلم. 113

3-1-22- قیام المستظهر بالله علوی (م423ق) در لنجا دیلم. 114

3-1-23- قیام حقینی کبیر (م نیمه اول قرن5) در دیلم. 115

3-1-24- حکومت ابوطالب هارونی (م424ق) بر گیل و دیلم. 115

3- 1- 24- 1-زندگینامه و جایگاه علمی ابوطالب هارونی.. 115

3- 24- 2- قیام و فعالیت سیاسی ابوطالب هارونی در گیل ودیلم. 116

3-1-25- قیام ابوالفتح دیلمی (م443 یا 453ق) در دیلم. 118

3-1-26- قیام المهدی لدین الله حقینی (م نیمه اول قرن5) در دیلم. 118

3-1-27- حکومت ناصر هوسمی علوی (م472ق) در گیل ودیلم. 119

3-1-28- قیام مرشد بالله علوی (م479ق) در دیلم. 121

3-1-29- قیام المستعین بالله علوی (م472ق) در دیلم. 122

3-1-30- قیام هادی علوی حقینی (490ق) در دیلم. 123

3-1-31- قیام و حکومت ابوالرضا علوی کیسمی (م اواخر قرن5) درگیل و دیلم. 124

3-1-32- قیام و حکومت ابوطالب اخیر علوی (م520ق) در گیل و دیلم. 125

1-3-32-1- مخالفت مردم لاهیجان و برخی علمای زیدیه با او. 126

1-3-32-2- درگیری وی با حسنی گرگانی و بد رفتاری با گیلانیان. 126

3-1-32-3- حمایت برخی از خاندان ناصر و علمای ناصری از او. 127

3-1-32-4- درگیری او با اسماعیلیان نزاری الموت… 127

3-1-32-5- روابط او با زیدیان بیرون از گیل ودیلم. 128

3-1-32-5-1- ارتباط با حاکم زیدی عمان و اعزام نیرو به آن دیار. 128

3-1-32-5-2- در خواست وی از علی بن‌حمزه ‌برای ترویج امامتش در یمن.. 128

3-1-32-5-3- درخواست از شرف الدین هادوی برای قیام در یمن.. 129

3-1-32-5-4- اعزام برخی از علمای زیدی ایران به یمن.. 129

3-1-32-5-5- انتصاب محسن بن‌حسن هادوی در یمن.. 130

3-1-32-6- انتقام‌جویی ابوطالب اخیر از مردم صعده یمن.. 130

3-1-32-7- فرجام کار ابوطالب اخیر در گیل و دیلم. 131

3-1-33- قیام حسن حسنی گرگانی (م نیمه اول قرن 6) در گیلان. 131

3-1-34- قیام ابوهاشم علوی (م 526ق) در گیل ودیلم. 132

3-1-35- قیام کیا حسن گرگانی (جرجانی) (نیمه اول قرن 6) در دیلم. 133

1-3-36- قیام عمادالدین قزوینی (احتمالاً نیمه اول قرن6) در گیلان. 134

3-1-37- قیام اشرف بن‌زید حسنی (م554ق) در گیلان. 135

3-1-38- حکومت ابوالرضا رسی علوی (نیمه دوم قرن6) در گیل و دیلم. 136

3-1-39- قیام حسنی غزنوی (نیمه دوم قرن 6) در گیلان. 137

3-1-40- قیام داودی حسنی (م اواخر قرن 6) در گیلان. 138

3-1-41- قیام محمد مویدی علوی (م قرن 6) در گیلان. 139

3-1-42- قیام المنتقم لدین الله ازرقی علوی (م قرن 6) در گیلان. 139

3-1-43- حکومت رضا بن‌هادی علوی (م اواخر قرن 6) در دیلم. 139

3-1-44- حکومت امیر ابوطالب ثائری (م 615ق) در گیل ودیلم. 140

3-2- افول سیاسی تشیع در گیل و دیلم (از قرن هفتم تا پیدایش آل‌کیا) 140

3-2-1- ارتباط شیعیان گیل ودیلم با شیعیان یمن.. 141

3-2-1-1- دعوت امام منصوربالله یمنی در بین شیعیان گیل ودیلم. 141

3-2-1-2- مهاجرت عالمان شیعی گیل و دیلم به یمن.. 143

3-2-1-2-1- محمود بن‌علی بن‌باش دیلمی.. 143

3-2-1-2-2- علامه عبدالمنصور گیلانی.. 143

3-2-1-2-3- یوسف بن‌حسن دیلمی.. 144

3-2-1-2-4- ابوالفتح بن‌مدافع دیلمی.. 144

3-2-1-2-5- حمزه بن‌محمود گیلانی.. 144

3-2-1-2-6- محمد بن‌حسن دیلمی.. 144

3-2-1-2-7- داود بن‌محمد گیلانی.. 145

3-2-1-2-8- احمد بن‌میر گیلانی.. 145

3-2-1-3- انتقال میراث علمی شیعیان گیل و دیلم به یمن.. 146

3-2-1-4- نفوذ احکام علمای شیعی گیل ودیلم در یمن.. 146

3-2-1-5- دعوت امام احمد بن‌حسین یمنی در گیل و دیلم. 147

3-2-1-6- روابط امام المظلل بالغمام یمنی با شیعیان گیل و دیلم. 147

3-2-1-7- انتقال تصوف توسط شیعیان گیل ودیلم به یمن.. 148

3-2-1-8- اهمیت مراقد علویان شیعی مذهب ایران در نزد شیعیان یمن.. 149

3-2-1-9- مسافرت برخی از شیعیان به گیل ودیلم. 149

3-2-1-9- مکاتبات علمای شیعه یمن با علمای شیعه گیل و دیلم. 150

3-2-2- قیام و دعوت محمد بن‌حیدر حسنی (م نیمه دوم قرن 7) در گیلان. 150

3-2-3- تبلیغ مذهبی شیعیان در مناطق اهل سنت… 151

3-2-4- درگیری شیعیان زیدی با سایر مذاهب اسلامی در گیل ودیلم. 151

3-2-4-1- درگیری با اهل سنت… 151

3-2-4-2- درگیری با اسماعیلیان نزاری.. 152

3-2-5- وضعیت شیعیان گیل و دیلم در دوره مغولان. 153

3-2-6- حکومت اشقری علوی (م ؟) در گیلان. 154

3-2-7- قیام سید رکابزن علوی (م766ق) در گیلان. 154

3-2-7-1- حمایت اولیه وی از موسس دولت آل‌کیا 155

3-2-7-2- روابط وی با سایر حاکمان محلی گیلان. 156

3-2-7-3- فرجام کار کیارکابزن حسنی در گیلان. 156

فصل چهارم: گونه‌شناسی مذاهب شیعی در گیل و دیلم و نقش آنها در گسترش تشیع

مقدمه. 158

4- 1- زیدیه. 158

4-1-1- حضور مکاتب فکری زیدیان جارودی در گیل ودیلم. 159

4-1-1-1- مکتب ناصریه؛ 160

4-1-1-2- مکتب قاسمیه. 161

4-1-1-3- مکتب هادویه (یحیویه) 162

4-1-1-4- مکتب مویدیه (هارونیه) 163

4-1-1-5- در گیری ناصریه و قاسمیه در گیل و دیلم. 164

4-1-2- فعالیت معتزله در گیل و دیلم. 165

4-1-2-1- گرایش برخی از علویان گیل و دیلم به اندیشه اعتزال. 166

4-1-2-1-1- گرایش ابن‌داعی علوی به اعتزال. 167

4-1-2-1-2- گرایش مؤید بالله هارونی به اعتزال. 167

4-1-2-1-3- گرایش ابوطالب هارونی به اعتزال. 168

4-1-2-1-4- گرایش ابوالحسن حقینی به اعتزال. 168

4-1-2-1-5- گرایش ناصر صغیر به اعتزال. 168

4-1-2-2- حضور برخی از سران معتزلی در گیل و دیلم. 169

4-1-2-3- تاثیر گذاری اندیشه اعتزالی گیل و دیلم بر سایر مذاهب گیلان. 169

4-1-3- احتمال تاثیر پذیری ابوحامد غزالی اشعری از زیدیان گیلان. 170

4-1-4- معرفی عالمان نامدار زیدی گیل و دیلم. 171

4-1-4-1- علی بن‌اصفاهان دیلمی.. 171

4-1-4-2- یوسف بن‌حسن گیلانی.. 172

4-1-4-3- محمد بن‌یعقوب هوسمی.. 172

4-1-4-4- یعقوب هوسمی.. 172

4-1-4-5- محمد بن‌علی گیلی.. 173

4-1-4-6- گور بگیر دیلمی.. 173

4-1-4-7- ابن‌تال هوسمی.. 173

4-1-4-8- ابوعلی بن‌آموج گیلی.. 174

4-1-4-9- تورانشاه بن‌خسرو شاه گیلانی.. 174

4-1-4-10- حزمی دودست… 175

4-1-4-11- قاضی امندوار (امیدوار) 175

4-1-4-12- محمد بن‌صالح گیلانی.. 175

4-1-4-13- علی بن‌محمد گیلی.. 176

4-1-4-14- محمد بن‌باجویه الکوکلولی گیلانی.. 176

4-1-4-15- ابوالفضل شهرآشویه میالفجانی.. 177

4-2- اسماعیلیه. 177

4-2-1- بررسی فعالیتهای مذهبی اسماعیلیان در گیل ودیلم پیش از ظهور حسن صباح.. 178

4-2- 2- بررسی حضور اسماعیلیان در گیل ودیلم پس از حسن صباح.. 180

4-2- 2-1- همراهی دیلمی‌ها با حسن صباح در مصر. 181

4-2- 2-2-ورود حسن صباح به قلعه الموت دیلم. 181

4-2- 2-3- جانشینان دیلمی تبار حسن صباح.. 182

4-2- 2-4- درگیری اسماعیلیان با علویان زیدی مذهب در گیل ودیلم. 183

4-2- 2-5- حمایت برخی از گیل ودیلم از اصفهبد طبرستان در برابر اسماعیلیان. 183

4-2- 2-6- گرایش عده‌ای از سپاهیان دیلمی سلجوقیان به اسماعیلیه. 184

4-2- 2-7- ناکامی بعضی حاکمان دیلمی در برابر اسماعیلیان. 184

4-2- 2-8- تصرف برخی از مناطق گیل و دیلم توسط اسماعیلیان الموت… 184

4-2- 2-9- کشتن حسن (علی ذکره السلام) توسط یک دیلمی.. 185

4-2- 2-10- روابط اسماعیلیان دیلم با اهل سنت گیلان. 186

4-2- 2-11- روابط علاء الدین محمد نزاری با شیخ جمال الدین گیلی.. 186

4-2- 2-12- حمایت مردم دیلم از هلاکوی مغول برای فتح الموت… 187

4-2-3- معرفی مشاهیر اسماعیلی مذهب گیل و دیلم. 187

4-2-3-1- اسفار بن‌شیرویه دیلمی.. 187

4-2-3-2- مردآویج زیاری گیلی.. 188

4-2-3-3- ابوطاهر ارانی دیلمی.. 189

4-3- امامیه (اثناعشریه) 189

4-3-1- بررسی حضور امامیه در گیل ودیلم. 189

4-3-2- معرفی دانشوران امامی مذهب گیل ودیلم. 191

4-3-2-1- سلار دیلمی.. 191

4-3-2-2- ابوالبرکات دیلمی.. 192

4-3-2-3- سید واثق بالله علوی گیلانی.. 192

4-3-2-4- وکیل هوسمی.. 193

4-3-2-5- حسن بن‌ابی الحسن دیلمی.. 193

4-3-2-6- رکن الدین لاهیجانی.. 193

4-3-3- معرفی سایر عالمان شیعی گیل و دیلم. 194

4-3-3-1- کیکاوس بن‌دشمن زیار دیلمی.. 194

4-3-3-2- لنگر بن‌منوچهر دیلمی.. 195

4-3-3-3- لیاگوش بن‌منوچهر دیلمی.. 195

4-3-3-4- سیف الدوله بن‌وهسودان دیلمی.. 195

4-3-3-5- خسرو بن‌فیروز دیلمی.. 195

4-3-3-6- ابن‌بندار هوسمی.. 196

4-3-3-7- ابن‌حاجی شیعی.. 196

4-3-3-8- ابوجعفر امامی.. 196

خاتمه. 197

فهرست منابع. 200

چکیده
منطقه گیلان و دیلمان یکی از دیرینه­ترین کانون­های فعالیت تشیع به شمار می‌رود. بررسی تاریخی پیدایش، گسترش و استمرار مذهبی، سیاسی و اجتماعی تشیع در محدوده گیل و دیلم به ما کمک می­کند که علاوه بر ترسیم تطور تاریخی تشیع در پهنه یاد شده به آسیب‌شناسی و تحلیل نقاط ضعف و قوت این حضور پی ببریم تا در آینده پیش رو از این تجربیات استفاده گردد. در این پژوهش سعی شده است تا علت ورود و گسترش تشیع در گیل و دیلم پی جویی شود. با سیر مطالعه تحولات تاریخ تشیع در منطقه گیل و دیلم دریافتیم که آن منطقه برخلاف جغرافیایی فعلی‏اش، در زمانهای گذشته محدوده وسیعی را در بر می‏گرفته است و بخشهای از استانهای امروزی مازندران و قزوین را نیز شامل می‌شده است. در نوشتار پیش رو جغرافیای تاریخی گیل و دیلم مد نظر قرار گرفته است. در فصل دوم اشاره شد، که علویان مخالف دستگاه خلافت به دلیل اشتراک نظر با اهالی گیل ودیلم در دشمنی با خلفا، ارتباط خویش را با آنان برقرار کردند. علویان شیعی مذهب پس از ورود به گیل و دیلم با تبلیغات صحیح فرهنگی بذر تشیع را در آنجا افشاندند و مردم گیل ودیلم با کمال میل به اسلام ناب شیعی روی آوردند. گیل و دیلم نه تنها به مذهب علویان روی آورده بلکه آنها را در تأسیس حکومت در طبرستان یاری دادند. برخلاف تصور غالب، طبرستانی‌ها در شکل گیری حکومت علویان طبرستان نقش چندانی نداشتند. بلکه علویان با حمایت بی دریغ رزم آوران گیل و دیلم حکومت طبرستان را بنیان نهادند و به کمک آنان حکومت علویان بر طبرستان سالها پابرجا ماند. در فصل سوم با بررسی وضعیت تشیع پس از فروپاشی حکومت مقتدر علویان، معلوم شد که قیامهای پی در پی و کشمکشهای سیاسی و حتی مذهبی و نیز ستمگری برخی از علویان موجب دلسردی گیل ودیلم از آنها و در نهایت موجب افول سیاسی تشیع گردید. با این وجود اهالی گیل ودیلم هیچگاه از مذهب تشیع روی بر نتافتند. همچنانکه در فصل پایانی اشاره رفت سه فرقه مطرح شیعه (زیدیه، اسماعیلیه، امامیه) کم و بیش در آن دیار فعال بودند و دو فرقه زیدیه و امامیه به فراخور شرایط سیاسی و اجتماعی خویش موفق شدند خدمات علمی و فرهنگی قابل ملاحظه‏ای را به تشیع و حتی جهان اسلام ارائه دهند.

پیشگفتار
مذهب شیعه یکی از اصیل­ترین و دیرینه‏‏ترین نحله­های فکری و اجتماعی تاریخ اسلام محسوب می‏شود. این مذهب مهم و برجسته، همواره به دلیل دیدگاه ‏های اعتقادی و سیاسی در طول تاریخ اسلامی حضوری پر رنگ در عرصه‌های سیاسی، فرهنگی و اجتماعی جهان اسلام داشته است. در زمانهای گذشته برخی از نواحی جهان اسلام به عنوان کانون فعالیت شیعیان و مذهب تشیع شناخته می‌شد. منطقه گیل و دیلم یکی از کهن‌ترین و مهم‌ترین آن مناطق به شمار می‌رود.

اهمیت تاریخ تشیع در منطقه گیل و دیلم به اندازه‌ای است که یکی از نخستین دولت‌های شیعه در این ناحیه پایه گذاری شد. جایی که به مدت دو قرن در برابر تلاشهای طاقت فرسای خلفای طمع ورز اسلامی با سرسختی تمام مقاومت کرده بود. حکومت شیعی و مذهب تشیع در این سامان بر پاره‌ای از تحولات سیاسی و علمی جهان اسلام تاثیر گذار بوده‌اند. هرچند حضور تشیع در گیل و دیلم در بعضی از دوره‌ها با افول سیاسی همراه بوده است ولی همواره در قرنهای طولانی مکتب تشیع در عرصه فرهنگ و اجتماع گیل و دیلم حضوری لاینقطع داشته است. که این امر بر ضرورت و اهمیت تحقیق در پیرامون موضوع پیش رو می‌افزاید.

پژوهنده بر اساس پاره‌ای از مطالعات اجمالی به این فرضیه گرایش پیدا کرد که برخوردهای جائرانه و به دور از فرهنگ اسلام سپاهیان خلفای اسلامی به اهالی گیل و دیلم و پناه آوردن علویان مخالف خلافت به منطقه گیل ودیلم مردم آن نواحی را به پذیرفتن اسلام شیعی ترغیب کرد افزون بر این که سادات وبزرگان شیعی با شیوه فرهنگی واخلاق عملی به تبلیغ وترویج باورهای شیعی همت گماشتند. این تلاشهای صحیح که برگرفته از تعالیم اسلامی بود، اقبال بیش از پیش مردم به پذیرش اسلام ناب که همان عقاید تشیع باشد را فراهم آورد. افزون بر این باید به این نکته