1-3-پرسشهای اصلی تحقیق…………………………………………………………………………………………………………….4

1-4-اهداف تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………….5

1-5-فرضیه های تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………5

فصل دوم:پیشینه تحقیق

2-1-پیشینه تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………..7

2-2-تحقیقات فرهنگ عامه……………………………………………………………………………………………………………….7

2-3-لزوم گرد آوری فرهنگ عامه………………………………………………………………………………..11

2-4-منشاء اعتقادات……………………………………………………………………………………………………………………….12

2-5-جهانی بودن باورها…………………………………………………………………………………………………………………..13

2-6-موضوع و قلمرو فولکلور…………………………………………………………………………………………………………..14

2-7- خرافات و زندگی مردم…………………………………………………………………………………………………………..14

2-8-آیا خرافات عصرانی اند…………………………………………………………………………………………………………….16

2-9- خرافات و بهداشت روانی………………………………………………………………………………………………………..17

2-10-زندگی سبک نویسندگی و تالیفات عصر المعالی……………………………………………………………….. 18

2-11-مذهب کیکاووس…………………………………………………………………………………………………………………..19

2-12-شعر و شاعری کیکاووس…………………………………………………………………………………………………….. 19
2-13-تالیفات………………………………………………………………………………………………………………………………….19

2-14-مشخصات سبکی قابوسنامه…………………………………………………………………………………….20

 

فصل سوم :روش  تحقیق

3-1-روش تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………………23

3-2-ابزارهای گردآوری اطلاعات…………………………………………………………………………………………………….23

فصل چهارم یافته های تحقیق و تجزیه و تحلیل آنها.

درآمد………………………………………………………………………………………………………………………………………………..25

4-1- طب عامیانه.

4-1-1 -درآمد…………………………………………………………………………………………………………………………………   27

4-1-2-اخلاط اربعه…………………………………………………………………………………………………………………………28

4-1-3-سودا……………………………………………………………………………………………………………………………………28

4-1-4-صفرا…………………………………………………………………………………………………………………………………….29

4-1-5-اعتدال طبایع در بهار………………………………………………………………………………………………………….29

4-1-6-تشخیص افزایش اخلاط…………………………………………………………………………………………………….30

4-1-7-استسقاء……………………………………………………………………………………………………………………………….30

4-1-8 –بسیار خفتن زیان دارد………………………………………………………………..30

4-1-9-برص……………………………………………………………………………………………………………………………………31

4-1-10-پرخوری عامل بیماری ها…………………………………………………………………………………………………31

4-1-11- تخمه (سوءهاضمه)……………………………………………………………………………………………………….31

4-1-12-توتیا(سرمه)………………………………………………………………………………………………………………………31

4-1-13-خوشرویی طبیب………………………………………………………………………………………………………………32

4-1-14-داغ نهادن…………………………………………………………………………………………………………………………32

4-1-15-دیوانگی…………………………………………………………………………………………………………………………….33

4-1-16-رگ زدن……………………………………………………………………………………………………………………………33

4-1-17-زهر و پادزهر…………………………………………………………………………………………………………………….33

4-1-18-زهر……………………………………………………………………………………………………………………………………34

4-1-19-صرع………………………………………………………………………………………………………………………………….34

4-1-20-ضماد…………………………………………………………………………………………………………………………………34

4-1-21-طلی………………………………………………………………………………………………………………………………….35

4-1-22-فصد………………………………………………………………………………………………………………………………….35

4-1-23-مالیخولیا…………………………………………………………………………………………………………………………..35

4-1-24-مجسه……………………………………………………………………………………………………………………………….36

4-1-25-مرهم…………………………………………………………………………………………………………………………………36

4-1-26-مزاج………………………………………………………………………………………………………………………………….36

4-1-27-ناسور…………………………………………………………………………………………………………………………………37

4-1-28-ناقه……………………………………………………………………………………………………………………………………37

4-1-29-نقوع………………………………………………………………………………………………………………………………….37

4-1-30-نخفتن زیاد موجب مرگ است…………………………………………………………………………………………38

4-1-31 -هر روز به گرمابه نرفتن…………………………………………………………………………………………………..38

4-1-32-هذیان……………………………………………………………………………………………………………………………….38

4-1-33-هلیله…………………………………………………………………………………………………………………………………38

4-1-34-یرقان………………………………………………………………………………………………………………………………..39

4-2-آداب و رسوم

4-2-1-درآمد…………………………………………………………………………………………………………………………………..40

4-2-2-آداب و رسوم مربوطه به دربار…………………………………………………………………………………………….41

4-2-3-بار دادن……………………………………………………………………………………………………………………………….41

4-2-4-بارنامه………………………………………………………………………………………………………………………………….41

4-2-5-به مظالم نشستن………………………………………………………………………………………………………………..42

4-2-6-به زینهار آمدن……………………………………………………………………………………………………………………42

4-2-7-پروانه…………………………………………………………………………………………………………………………………..42

4-2-8-خلعت دادن…………………………………………………………………………………………………………………………42

4-2-9-زنهار نامه…………………………………………………………………………………………………………………………….43

4-2-10-صله دادن………………………………………………………………………………………………………………………….43

4-2-11-مژدگانی……………………………………………………………………………………………………………………………43

4-2-12-منادی کردن…………………………………………………………………………………………………………………….43

4-2-13-شیوه های مجازات…………………………………………………………………………………………………………..44

4-2-13-1-تاوان…………………………………………………………………………………………………………………………….44

4-2-13-2-چوب زدن…………………………………………………………………………………………………………………….44

14-2-13-3-گردن زدن…………………………………………………………………………………………………………………44

4-2-14-موقوف کردن اموال…………………………………………………………………………………………………………..44

4-2-15-نامه های در باری……………………………………………………………………………………………………………..44

4-2-15-1-کاغذ منصوری……………………………………………………………………………………………………………..44

14-2-15-2-ملاطفه………………………………………………………………………………………………………………………45

4-2-15-3-منشور…………………………………………………………………………………………………………………………..45

4-2-16-تصوف و آداب و رسوم …………………………………………………………………………………………………….45

4-2-16-1-جامه مرقع پوشیدن……………………………………………………………………………………………………..45

4-2-16-2-حرمت داشتن خرقه…………………………………………………………………………………………………….45

4-2-16-3-خانگاه…………………………………………………………………………………………………………………………..46

4-2-16-4-خرقه دریدن…………………………………………………………………………………………………………………46

4-2-16-5-رقص…………………………………………………………………………………………………………………………….46

4-2-16-6-سماع وقول…………………………………………………………………………………………………………………..47

4-2-16-7-مزدوجه………………………………………………………………………………………………………………………..47

4-2-17-آداب و رسوم مهمانی……………………………………………………………………………………………………….48

4-2-17-1-پای مزد……………………………………………………………………………………………………………………….48

4-2-17-2-دندان مزد…………………………………………………………………………………………………………………….48

4-2-17-3-دست شستن مهمان بعد از غذا و گلاب و عطر آوردن……………………………………………….48

4-2-17-4-زله دادن………………………………………………………………………………………………………………………49

4-2-17-4-سه بار مهمان را تعارف کردن……………………………………………………………………………………..49

4-2-17-5-عذر خواهی نکردن مداوم از مهمان…………………………………………………………………………….49

4-2-17-6-سه بار مهمان را تعارف کردن……………………………………………………………………………………..49

4-2-17-7-کاسه نهادن………………………………………………………………………………………………………………….49

4-2-17-8-گفتگو با مهمان……………………………………………………………………………………………………………49

4-2-17-9-گشاده رویی میزبان……………………………………………………………………………………………………..50

4-2-17-10-میوه خوردن قبل از غذا……………………………………………………………………………………………50

4-2-18-آداب نخجیر……………………………………………………………………………………………………………………..50

4-2-19-بوق زدن در جنگ……………………………………………………………………………………………………………50

4-2-20-آداب سفر کردن……………………………………………………………………………………………………………….51

4-2-21-دایه گرفتن……………………………………………………………………………………………………………………….51

4-2-22-دخمه………………………………………………………………………………………………………………………………..51

4-2-23-در خاک نشستن………………………………………………………………………………………………………………52

4-2-24-در آستین داشتن……………………………………………………………………………………………………………..52

4-2-25-سوگند خور دن………………………………………………………………………………………………………………..52

4-2-26-شاگردانه……………………………………………………………………………………………………………………………53

4-2-27-صدقه دادن……………………………………………………………………………………………………………………….53

4-2-28-کفارت کردن…………………………………………………………………………………………………………………….53

4-2-29-گواه شدن…………………………………………………………………………………………………………………………53

4-2-30-مهر کردن…………………………………………………………………………………………………………………………54

4-2-31-وقت شناسی بزرگان…………………………………………………………………………………………………………54

4-3- باورهای نجومی

4-3-1-درآمد…………………………………………………………………………………………………………………………………..55

4-3-2-اثیر………………………………………………………………………………………………………………………………………56

4-3-3-احکام…………………………………………………………………………………………………………………………………..57

4-3-4-آفتاب…………………………………………………………………………………………………………………………………..57

4-3-5-اوساط………………………………………………………………………………………………………………………………….57

4-3-6-اقبال و ادبار…………………………………………………………………………………………………………………………58

4-3-7-اجتماع…………………………………………………………………………………………………………………………………58

4-3-8-استقبال……………………………………………………………………………………………………………………………….59

4-3-9-انتکاث…………………………………………………………………………………………………………………………………59

4-3-10-بعدالنور…………………………………………………………………………………………………………………………….59

4-3-11-تشریق و تغریب………………………………………………………………………………………………………………..60

4-3-12-خالی السیر و وحشی السیر………………………………………………………………………………………………60

4-3-13-دفع التدبیر، دفع القوه، دفع الطبیعه………………………………………………………………………………..60

4-3-14-قبول………………………………………………………………………………………………………………………………….61

4-3-15-کدخدا……………………………………………………………………………………………………………………………….61

4-3-16-منع ورد ……………………………………………………………………………………………………………………………61

4-3-17-مقارنه………………………………………………………………………………………………………………………………..61

4-3-18-نظر……………………………………………………………………………………………………………………………………62

4-3-19-هیلاج………………………………………………………………………………………………………………………………..62

4-3-20-تقویم…………………………………………………………………………………………………………………………………62

4-3-21-حساب زیج و تقویم………………………………………………………………………………………………………….62

4-3-22-اوج و حضیض…………………………………………………………………………………………………………………..63

4-3-23-وبال…………………………………………………………………………………………………………………………………..63

4-3-24-کواکب ثابته …………………………………………………………………………………………………………………….64

4-3-25-شرف و هبوط……………………………………………………………………………………………………………………64

4-3-25-1-شرف…………………………………………………………………………………………………………………………….64

4-3-25-2-هبوط……………………………………………………………………………………………………………………………64

4-3-25-26-طالع………………………………………………………………………………………………………………………..65

4-3-27-طالع وقتی………………………………………………………………………………………………………………………..65

4-3-28-طالع بینی…………………………………………………………………………………………………………………………65

4-3-29-طبایع………………………………………………………………………………………………………………………………..66

4-3-30-نمودارات…………………………………………………………………………………………………………………………..66

4-3-31-وتد…………………………………………………………………………………………………………………………………….67

4-3-32-مستولی…………………………………………………………………………………………………………………………….67

4-4-امثال و حکم

4-4-1-درآمد…………………………………………………………………………………………………………………………………..68

4-4-2-ضرب المثل های فارسی……………………………………………………………………………………………..81-69

4-4-3-ضرب المثل های عربی……………………………………………………………………………………………..83-81

4-5- افسانها و اشاره های اساطیری

4-5-1-درآمد…………………………………………………………………………………………………………………………………..84

4-5-2-آدم(ع)…………………………………………………………………………………………………………………………………85

4-5-3-اسکندر ……………………………………………………………………………………………………………………………..85

4-5-4-ارسطاطا لیس …………………………………………………………………………………………………………………….86

4-5-5-افلاطون……………………………………………………………………………………………………………………………….86

4-5-6-اژدهای هفت سر…………………………………………………………………………………………………………………87

4-5-7-ایاز……………………………………………………………………………………………………………………………………….88

4-5-8-بطلیموس……………………………………………………………………………………………………………………………88

4-5-9-برا ق……………………………………………………………………………………………………………………………………88

4-5-10-بزرجمهر ………………………………………………………………………………………………………………………….88

4-5-11-بقراط………………………………………………………………………………………………………………………………..89

4-5-12-خسرو………………………………………………………………………………………………………………………………..89

4-5-13-دلدل…………………………………………………………………………………………………………………………………89

4-5-14-ذوالقرنین………………………………………………………………………………………………………………………….89

4-5-15-رخش………………………………………………………………………………………………………………………………..90

4-5-16-زردشت……………………………………………………………………………………………………………………………..90

4-5-17-سقراط………………………………………………………………………………………………………………………………90

4-5-18-سلیمان……………………………………………………………………………………………………………………………..91

4-5-19-شبدیز……………………………………………………………………………………………………………………………….91

4-5-20-فرشته……………………………………………………………………………………………………………………………….91

4-5-21-قارون………………………………………………………………………………………………………………………………..92

4-5-22-کیخسرو……………………………………………………………………………………………………………………………92

4-5-23-کیکاووس………………………………………………………………………………………………………………………….93

4-5-24-گشتاسب…………………………………………………………………………………………………………………………..93

4-5-25-نوشروان عادل…………………………………………………………………………………………………………………..93

4-5-26-وامق و عذرا………………………………………………………………………………………………………………………94

4-5-27-یوسف……………………………………………………………………………………………………………………………….94

4-6- بازی ها

4-6-1-درآمد…………………………………………………………………………………………………………………………………..95

4-6-2-اسب سواری…………………………………………………………………………………………………………………………96

4-6-3-چوگان…………………………………………………………………………………………………………………………………96

4-6-4-شطرنج…………………………………………………………………………………………………………………………………96

4-6-5-شنا کردن……………………………………………………………………………………………………………………………97

4-6-6-گروگذاشتن…………………………………………………………………………………………………………………………97

4-6-7-نخجیر………………………………………………………………………………………………………………………………….98

4-6-8-نرد……………………………………………………………………………………………………………………………………….98

4-6-9-کعبتین………………………………………………………………………………………………………………………………..98

4-7-باورها و اعتقادات

4-7-1- اعتقادات به بخت بد …………………………………………………………………………………………………………99

4-7-2-اسراف شوم است…………………………………………………………………………………………………………………99

4-7-3-تاثیر افلاک و کواکب برسرنوشت انسانها……………………………………………………………………………99

4-7-4-تفال به چهره……………………………………………………………………………………………………………………100

4-7-5-چهل سالگی……………………………………………………………………………………………………………………..100

4-7-6-خون ناحق………………………………………………………………………………………………………………………..100

4-7-7-رزق و روزی معین……………………………………………………………………………………………………………101

4-7-8- کرمی که موجب تباهی آب کوزه می شود……………………………………………………………………101

4-7-9-باورهایی که به رضایت خداوند منتهی می شود……………………………………………………………..101

4-7-10- اعتقاد به بر کت در مال ………………………………………………………………………………………………102

4-7-11-اعتقاد به طالع نیک……………………………………………………………………………………………………….102

4-7-12-باور موجودات خیالی……………………………………………………………………………………………………..102

4-7-13-باور به جادو و جادوگری……………………………………………………………………………………………….102

4-7-14-باور به خنده بی وقت…………………………………………………………………………………………………….103

فصل پنجم:

نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………………………………………………..105

منابع……………………………………………………………………………………………………………………………………..111-107

چکیده انگلیسی……………………………………………………………………………………………………………………………112

چکیده

باورهای عامیانه در قابوسنامه

 

پژوهش حاضر به منظور بررسی “باورهای عامیانه در قابوس­نامه ” صورت گرفته است. با توجه به ماهیت گوناگون باورها وبا توجه به اینکه برخی باورهای عامیانه در شکل های فرهنگ عامه جلوه می کند موضوع پرداختن به جنبه های دیگر فرهنگ عامه نیز ضروری به نظر می رسد موضوعاتی نظیر توجه به طب، نجوم و برخی آداب و رسوم، مشترکاتی با باورهای عامیانه نیز دارد بدین جهت علاوه بر باورها به این موضوعات در قابوسنامه نیز پرداخته شده است.

این پژوهش نشان می‌دهد که فرهنگ عامه گستره‌ای وسیع دارد و با بررسی آن  بخشی از باورهای فرهنگی عوام در قرن پنجم تبیین می‌شود.

 

کلید واژه ها:
باورهای عامه ،قابوس نامه،عنصر المعالی .

 

مقدمه

«باور عامه  بخشی از توده فرهنگ مردم است که تخیّل، احساس، آرزو و اندیشه های گوناگون را از نسل به نسل دیگر منتقل­ کرده و دگرگونی معیارهای زیبا شناسی و اخلاقی هر دوره از زندگی یک قوم را آشکار می­کند. علاقه­ی روستائیان به حفظ سنّت­ها و اقتضای شیوه­ی زندگی آن­ها با طبیعت باعث افزایش تخیّل آن­هاست.

فرهنگ عامیانه و فولکلور مجموعه­ای از دانستنی­ها و باورها و رفتارهای گروهی که با موازین علمی و منطقی جامعه انطباق ندارد و اجرای آن­ها بر حسب عادت، تقلید و هم چشمی و سرگرمی است. این دانستنی­ها عبارتند از آداب و رسوم تولد، مرگ، ازدواج، نحوه­ی زندگی، کشاورزی، جشن­ها، پیشگویی­ها، خرافات، طبابت­ها، بازی­ها،آوازها، قصه­ها و سایر آداب و رسوم و اعتقادات که بیانگر چگونگی تفکر و نحوه­ی زندگی مردم در طول اعصار مختلف است.(صادقی،46:1386)

فولکلور متشکل از دو جزء folk به معنای دانش عوام و lor به معنای دانستنی­ها و دانش­ها و برای اولین­بار در انگلیس عنوان مقاله­ای قرار گرفت که درباره­ی دانش عامیانه و آداب و رسوم سنتی بود بعدها توسط رشید یاسمی مقاله­ای عنوان مقاله ای به معنای دانش عامیانه و دانستنی­های مردم انعکاس یافت.»(صادقی،1386؛46)

فرهنگ عامه از عناصر متعدد و گوناگونی بوجود آمده است. این عناصر در طول تاریخ تحولات متعددی را پشت سر گذاشته است و مبنای بسیاری از رفتارها و گفتارهای آدمیان قرار گرفته است.انسان­ها در ورای حوادث گوناگون زندگی به دنبال یافتن توجیهات مختلف بوده اند و از این رهگذر پاره­ای از باورها و اعتقادات خرافی شکل گرفته است؛ از جمله اینکه در شادی های روزگار به جشنها پرداخته­اند و یا اینکه حکمت و تجربه ی خود را در قالب امثال الحکم و افسانه ها بازگو کرده اند و…

«زندگی اقوام و ملّت‌ها، از دیرباز با فرهنگ عامّه عجین شده است. در طول تاریخ،خاصّیت طبیعی ذهن بشر او را واداشته تا برای مجهولات و سؤالات ذهن خود، جوابی هرچند نادرست بیابد. مردم عادی در زمینه‌های مختلف طب، نجوم، تعبیرات خواب،جادوگری و… تصوّراتی داشتند که مجموعه آن‌ها فرهنگ عامّه را تشکیل می‌دهد.فرهنگ عامّه با فرهنگ و ادب رسمی در رابطه و تعامل است و گاه جلوه‌هایی از فولکلور در متون ادبی راه می‌یابد» (طاهری،1390؛2)عناصر فرهنگ عامه به شکل های مختلف در اشعار شاعران و نویسندگان  بزرگ تجلی یافته است هر چه شاعران و نویسندگان با توده­های مردم بیشتر در ارتباط باشند، میزان بهره گیری آنان از فرهنگ عامه فزونی می گیرد؛ به همین دلایل قابوس­نامه آکنده از عناصر فرهنگ عامه است­.

 

-1-بیان مسئله

 

باورهای عامه از عناصر متعدد و گوناگونی بوجود آمده است. این عناصر در طول تاریخ تحولات متعددی را پشت سر گذاشته است و مبنای بسیاری از رفتارها و گفتارهای آدمیان قرار گرفته است.انسان­ها در ورای حوادث گوناگون زندگی به دنبال یافتن توجیهات مختلف بوده اند و از این رهگذر پاره­ای از باورها و اعتقادات خرافی شکل گرفته است؛ از جمله اینکه در شادی های روزگار به جشنها پرداخته­اند و یا اینکه حکمت و تجربه ی خود را در قالب امثال الحکم و افسانه ها بازگو کرده اند و…

 

1-2- اهمیت موضوع
 

این که مردمان در قرن پنجم با چه افکاری می‌زیسته‌اند و اعتقاداتشان چگونه بر امور مختلف تأثیر گذاشته اهمیت موضوع را بیان می‌کند و نشان می‌دهد که بسیاری از این باورداشت‌ها در زندگی بشر امروزی نیز جلوه کرده است. و مردم در بعضی از باورها هنوز تابع پیشینیان خود هستند. و جهان بینی‌شان براساس افکار و عقاید آن روزگاران رقم خورده است. با بررسی مواد فولکلور در قابوس­نامه بعضی از افکار و عقاید فراموش شده‌ی آن روزگار جانی دوباره می‌گیرد.