پرسش تحقیق …………………………………………………………………………………………………… 6

فرضیه تحقیق ……………………………………………………………………………………………………. 6

پیشینه تحقیق ……………………………………………………………………………………………………. 6

روش تحقیق …………………………………………………………………………………………………….. 7

ساختار تحقیق …………………………………………………………………………………………………… 7

فصل اول: اختلافات تجاری بین المللی

گفتار اول: تعاریف …………………………………………………………………………………………….. 9

بند اول) مفهوم اختلاف تجاری …………………………………………………………………………………. 9

بند دوم: انواع حل و فصل اختلافات ……………………………………………………………………………. 10

الف) حل و فصل مسالمت آمیز اختلاف ……………………………………………………………………… 10

ب) حل و فصل اجباری اختلافات ………………………………………………………………………………. 11

بند سوم: مفهوم طرفهای اختلاف …………………………………………………………………………….. 12

گفتار دوم: شیوه های مسالمت آمیز حل و فصل اختلافات ………………………………………………. 13

بند اول: ساز و کار غیر حقوقی حل و فصل اختلافات (سیاسی) ……………………………………………. 13

الف) مذاکره ………………………………………………………………………………………………..14

ب) مساعی جمیله …………………………………………………………………………………………. 14

ج) میانجیگری ……………………………………………………………………………………………………. 15

د) سازش ……………………………………………………………………………………………………….. 16

بند دوم: ساز و کارهای حقوقی حل و فصل اختلافات ………………………………………………………… 16

الف) دیوان بین المللی دادگستری ………………………………………………………………………….. 17

ب) دیوان بین المللی حقوق دریاها  ………………………………………………………………………. 17

ج) دیوان بین المللی کیفری ………………………………………………………………………………. 18

گفتار سوم: نهادهای فیصله دهنده اختلافات تجاری بین المللی ……………………………………. 18

بند اول: سازمانهای مهم داوری بین المللی ……………………………………………………………… 18

الف) دادگاه داوری بین المللی اتاق بازرگانی …………………………………………………………………… 19

ب) دادگاه داوری بین المللی لندن ………………………………………………………………………………… 20

ج) انجمن داوری آمریکا ……………………………………………………………………………………………….. 20

د) موسسه داوری اتاق بازرگانی استکهلم………………………………………………………………………… 20

ه) کمیسیون داوری تجاری و اقتصادی بینالمللی چین ………………………………………………………… 21

و) مرکز داوری بین المللی هنگ کنگ…………………………………………………………………………….. 21

ز) مرکز داوری بین المللی سنگاپور ………………………………………………………………………………. 21

ح) مرکز منطقه ای داوری تجاری بین المللی قاهره ……………………………………………………………. 22

ط) مرکز منطقه ای داوری کوالالامپور …………………………………………………………………………….. 22

ی) مرکز داوری و میانجیگری سازمان مالکیت فکری جهانی …………………………………………………… 22

بند دوم: سایر سازمان های حقوقی حل و فصل اختلافات بین المللی ………………………………………. 23

الف) کمیسیون حقوق تجارت بین الملل سازمان ملل متحد (آنسیترال) ……………………………………… 23

ب) مرکز بین المللی حل و فصل اختلافات سرمایه گذاری (ایکسید) …………………………………………. 24

ج) حل و فصل اختلاف در سازمان تجارت جهانی …………………………………………………………. 26

مرحله اول : مشورت ……………………………………………………………………………………………… 26

مرحله دوم : رویه های اختیاری ………………………………………………………………………………….   27

مرحله سوم : تشکیل هیئت رسیدگی …………………………………………………………………………. 28

مرحله چهارم : استیناف ………………………………………………………………………………………. 29

مرحله پنجم : غرامت و تعلیق امتیاز ………………………………………………………………………………30

مرحله ششم : توسل به اقدامات متقابل ………………………………………………………………….. 30

الف:اقدام متقابل هم عرض …………………………………………………………………………………. 31

ب:اقدام متقابل مشابه …………………………………………………………………………………………. 31

ج:اقدام متقابل متفاوت …………………………………………………………………………………………… 31

د) حل و فصل اختلاف در گات ……………………………………………………………………………….. 31

۱- گات چیست؟ …………………………………………………………………………………………………. 31

۲- مبنای حل و فصل اختلاف در گات ………………………………………………………………………. 32

۳-رویه حل و فصل اختلاف در گات ……………………………………………………………………………. 34

۴- استثنائات امنیتی عدم استفاده از شیوه حل و فصل اختلاف در گات ………………………………… 35

ه) مقایسه مزایا و معایب مکانیزم حل و فصل اختلاف در گات و سازمان تجارت جهانی ………………… 36

1) مزایای گات ……………………………………………………………………………………………… 36

2) معایب گات …………………………………………………………………………………………………. 37

3) مزایای سازمان تجارت جهانی ……………………………………………………………………….. 38

4) معایب سازمان تجارت جهانی ………………………………………………………………………… 39

بند سوم) سازمان های دعاوی خاص ………………………………………………………………………. 39

دیوان دعاوی ایران ـ ایالات متحده (آمریکا) ………………………………………………………………… 40

گفتار چهارم: اتاق بازرگانی بین المللی …………………………………………………………. 41

بند اول: تاریخچه اتاق بازرگانی بین المللی …………………………………………………………….. 41

بند دوم: اهداف اتاق بازرگانی بین المللی ……………………………………………………………….. 42

بند سوم: ساختار اتاق بازرگانی بین المللی …………………………………………………………….. 43

گفتار پنجم: کمیته ایرانی اتاق بازرگانی بینالمللی (ICC Iran) و ارکان آن ………………………. 45

ارکان کمیته ایرانی اتاق بازرگانی بین المللی ……………………………………………………………. 46

فصل دوم: معرفی شیوه های جایگزین یا غیرقضایی حل و فصل اختلافات

گفتار اول: مفهوم شیوه های جایگزین حل و فصل اختلافات ………………………………………… 48

بند اول: مذاکره ……………………………………………………………………………………. 51

بند دوم: میانجیگری ………………………………………………………………………………………. 52

بند سوم: سازش ……………………………………………………………………………………………… 53

بند چهارم: کارشناسی ……………………………………………………………………………………….. 53

بند پنجم: ارزیابی بیطرفانه  ………………………………………………………………………………….. 54

الف) اصول و قواعد مشترک ………………………………………………………………………………….. 55

ب) مزایای استفاده از …………………………………………………………………………………………. 56

گفتار دوم: داوری …………………………………………………………………………………………….. 60

بند اول: تعاریف ………………………………………………………………………………………………… 60

1) تعریف لغوی ………………………………………………………………………………………………….. 60

2) تعریف اصطلاحی …………………………………………………………………………………………. 60

بند دوم: شیوه های داوری …………………………………………………………………………………….. 60

الف) داوری موردی ………………………………………………………………………………………………… 61

تدوین قواعد داوری موردی ………………………………………………………………………………………. 62

مزایای داوری موردی ……………………………………………………………………………………….. 63

ب) داوری سازمانی و مزایای آن ………………………………………………………………………….. 64

بند سوم: علل و انگیزه های مراجعه به داوری ………………………………………………………… 67

الف) رعایت تخصص …………………………………………………………………………………………….. 67

ب) سرعت و کارآیی ………………………………………………………………………………………….. 68

ج) بیطرفی ……………………………………………………………………………………………………… 69

د) محرمانه بودن ………………………………………………………………………………………………. 70

ه) کم هزینه بودن …………………………………………………………………………………………….. 71

بند چهارم: ویژگی های داوری اتاق بازرگانی ………………………………………………………………. 71

الف) جهانی بودن ……………………………………………………………………………………………… 71

ب) بیطرفی و تساوی قواعد نسبت به طرفین ……………………………………………………………. 72

ج) قطعی و لازم الاجرا بودن آرای داوری اتاق …………………………………………………………….. 74

بند پنجم: انواع شرط حل و فصل اختلاف در قرارداد و آثار آن …………………………………………….. 75

نمونه های شایع حل و فصل اختلاف در قرارداد ……………………………………………………………. 76

مقایسه تفاوت شرط ها و آثار آنها با یکدیگر ……………………………………………………………….. 77

گفتار سوم: جریان داوری در اتاق بازرگانی بین المللی ………………………………………………….. 81

بند اول: جریان داوری در نظام داوری اتاق …………………………………………………………………. 81

الف) مرحله اول: از درخواست داوری تا امضای قرارنامه داوری ……………………………………………. 81

3-2- انتخاب داور در داوری های چند طرفه ………………………………………………………………… 89

3-3- جرح داور …………………………………………………………………………………………………… 90

4ـ پیش پرداخت هزینه های داوری …………………………………………………………………………… 93

5ـ تعیین محل داوری …………………………………………………………………………………………….. 97

6ـ تنظیم قرارنامه داوری ……………………………………………………………………………………… 98

7ـ تهیه ی برنامه ی زمانی رسیدگی …………………………………………………………………. 101

ب) مرحله ی دوم: رسیدگی به ادعاها …………………………………………………………………. 101

1ـ شیوه های رسیدگی به ادعا ………………………………………………………………………….. 101

2ـ رسیدگی به موضوعات مقدماتی …………………………………………………………………….. 102

3ـ شروع رسیدگی ماهوی و تبادل لوایح …………………………………………………………………. 103

4ـ جلسه استماع …………………………………………………………………………………………….. 104

5ـ قانون شکلی و ماهوی حاکم ……………………………………………………………………………. 105

6ـ ختم رسیدگی …………………………………………………………………………………………… 106

ج) مرحله سوم: صدور رای ………………………………………………………………………………….. 107

1ـ بررسی پیش نویس رای توسط دیوان …………………………………………………………………… 107

2ـ صدور رای ……………………………………………………………………………………………………. 107

3ـ ابلاغ رای ……………………………………………………………………………………………………… 108

4ـ اصلاح و تفسیر رای ………………………………………………………………………………………. 108

5ـ اجرای رای داوری …………………………………………………………………………………………… 108

نتیجه گیری …………………………………………………………………………………………………… 110

پیشنهادات ……………………………………………………………………………………………………. 113

منابع و مآخذ ………………………………………………………………………………………………… 115

ضمائم

قواعد داوری‌ اتاق‌ بازرگانی‌ بین‌المللی‌ …………………………………………………………………. 119

قانون داوری نمونه آنسیترال 1985 ……………………………………………………………………… 142

نمونه آرای ………………………………………………………………………………………………….. 158

چکیده انگلیسی ……………………………………………………………………………………………… 162

چکیده:

در معاملات تجاری بین ­المللی وجود اختلافات بین متعاملین همواره محتمل است و هر چه تعاملات بیم دو طرف بیشتر باشد اختلافات تجاری هم بیشتر بروز پیدا می­ کند. بنابراین طرفین لازم می­دانند که جهت جلوگیری از زیان به جای درگیری قضایی که پر هزینه و زمان رسیدگی طولانی را می­طلبد می­توانند یک قید سازش یا قید داوری را در قرارداد درج نمایند. بر این اساس سازمان­های مهم داوری بین ­المللی به عنوان نهادهای فیصله دهنده اختلافات تجاری بین ­المللی طی سال­های متمادی تشکیل یافته است که یکی از این سازمان­های مهم اتاق بازرگانی بین ­المللی ICC می­باشد که در سال 1919 تاسیس گردید و مقر آن در پاریس (کشور فرانسه) می­باشد. گر چه ICC از لحاظ اداری در پاریس واقع است اما وظایفش را به طور کلی و در مورد داوری با مشورت کمیته­های ملی کشورهای عضو انجام می­دهد و محل داوری­های ICC می ­تواند در هر کشوری از پنج قاره جهان باشد و قواعد داوری اختصاصی آن بر همه داوری­های ICC در هر کجا که برگزار شوند اعمال می­شوند. کمیته ایرانی اتاق بازرگانی بین ­المللی در سال 1342 در ایران آغاز به کار کرد و پس از یک وقفه کوتاه پس از سال 1357 در سال 1364 دوباره فعالیت خود را آغاز کرد. داوری را می­توان به نوعی یکی از روش­های ADR نامید. منظور از روش­های حل و فصل اختلافات جایگزین ADR عبارت است از هر آیین و روشی جهت حل و فصل دعاوی میان اشخاص به استثنای دادرسی قضایی نظیر داوری، میانجی­گری، سازش، هیات­های حل اختلاف و … . مهمترین مزایای استفاده از روش­های جایگزین عبارت است از حل و فصل سریع­تر اختلافات در ADR نسبت به دادگاه­ها، هزینه کمتر حل و فصل در ADR نسبت به روش قضایی، اختلافات در ADR به طور خصوصی و محرمانه و غیر علنی رسیدگی می­شود. همچنین اختلافات در محیطی دوستانه و همراه با همکاری طرفین حل و فصل می­گردد. شیوه ­های داوری ممکن است به صورت موردی باشد یعنی مختص به دعوا و مورد مطروحه می­باشد و یا سازمانی باشد، یعنی تحت یک سازمان داوری بین ­المللی باشد. علل و انگیزه­های مراجعه به داوری را می­توان به رعایت تخصص، سرعت و کارآیی، بی­طرفی، محرمانه بودن و کم هزینه بودن اشاره کرد.

مقدمه:

انسان موجودی اجتماعی و همواره ناگزیر بوده است که در میان سایر همنوعان خود ادامه حیات دهد اگر آدمی توانسته است دریاها و اقیانوس­ها را درنوردد، فضا را بپیماید، طبیعت را مهار نماید و روز به روز با پیشرفت علوم و فنون چهره جدیدی به زندگی ببخشد و یافته­ ها و ساخته­های حیرت­انگیزتری عرضه نماید همه در سایه ارتباط و همفکری و همکاری افراد بشری با هم به دست آمده است. اما این روابط اجتماعی و زندگی افراد بشری در کنار یکدیگر، در عین حال که عامل رشد و پیشرفت انسان­ها بوده است باعث گردیده است که بین منافع و حقوق آنها تعارض و تزاحم به وجود آید و همین امر به ایجاد دعوا و اختلاف بین افراد بشر منجر شده است.

بدینسان از دیرباز، دعوا و اختلاف در جوامع بشری وجود داشته است و برای حل این نزاع­ها نیز روش­ها و راه حل­هایی وجود داشته است که در هر عصر و زمانی تغییر و تکامل یافته است. در زمان ما اختلافات گستردگی، تنوع و پیچیدگی بیشتری یافته است، از یک سو افزایش جمعیت و نزدیکی و ارتباط بیشتر اشخاص با یکدیگر که به کمک وسایل ارتباطی جدید کره خاکی همچون دهکده­ای کوچک در دسترس آنها قرار داده دامنه اختلافات را وسیع­تر کرده است از سوی دیگر امروزه در کنار اشخاص طبیعی، اتحاد سرمایه­ها، شرکت­ها و مؤسسات بزرگی (اشخاص حقوقی) را شکل داده است که گاه گستره فعالیت خود را بدون توجه به ملیت به قلمرو چند کشور و حتی در سطح جهانی گسترش داده­اند و به افزایش اختلافات و پیچیدگی بیشتر آنها کمک کرده­اند. وانگهی تجارت نیز از حالت سنتی خود خارج شده و روابط بازرگانی به منظور تسهیل و سرعت روابط و بالا برده امکان رقابت تحویل یافته است.

با افزایش اختلافات، حل و فصل آنها از نظام قضایی دولتی یعنی از طریق دادگاه­های دولتی و توسط قضات منتخب دولت گذشته از اینکه هزینه زیادی را بر دولت­ها تحمیل می­ کند منجر به تراکم کار و انباشته شدن پرونده­ها در دادگاه­های دادگستری می­شود به دلیل تبعاتی که در پی دارد نارضایتی اصحاب دعوا را به دنبال خواهد داشت.

همچنین طرفین اختلاف نیز به ویژه در اختلافات تجاری به دلیل ماهیت خاص روابط و اختلافات تجاری تمایل چندانی به مراجعه به دادگاه­های دولتی جهت حل و فصل اختلافات خود ندارند چرا که می­خواهند اختلاف خود را سریع­تر و حتی­المقدور با هزینه کمتر و توسط قضاتی که نسبت به موضوع مورد اختلاف تخصص دارند و به طور محرمانه و غیرعلنی حل و فصل نمایند.

گاه نیز روابط کاری و روابط آینده طرفین ایجاب می­ کند که اختلافات طرفین در یک محیط دوستانه و توام با همکاری و تفاهم حل و فصل شود (همانند اختلافات بین همسایه­ها، زوجین، کارگر و کارفرما و خصوصا بین تجار) که تنوع و انعطاف شیوه ­های غیرقضایی حل اختلاف این امکان را برای طرفین فراهم می­سازد در حالی که حل این گونه اختلافات در دادگاه­ها به روابط کاری و آتی طرفین لطمه وارد می­سازد و طرفین را در حالت درگیری و نزاع باقی می­گذارد.

علل فوق و امتیازات متعدد دیگر سبب گردیده است که روز به روز هم تمایل اشخاص به حل اختلافات خود از طریق شیوه­هایی غیر از شیوه رسمی و دولتی حل اختلاف بیشتر شود و دولت­ها در جهت ترویج و شناسایی شیوه ­های غیرقضایی حل اختلاف و استفاده هر چه بیشتر طرفین اختلاف از این شیوه­ها اقدامات متعددی را انجام دهند. مؤسسات و سازمان­های مختلفی که موضوع فعالیت خود را «آی. دی. آر» قرار داده­اند تاسیس گردیده­اند و قوانین داخلی کشورها نیز به منظور تسهیل و استفاده بیشتر اشخاص از «آی. دی. آر» اصلاح شده یا قوانین مناسبی وضع گردیده است و در سطح بین ­المللی نیز کنوانسیون­ها و قوانین نمونه ­ای به منظور یکنواخت­سازی قوانین داخلی کشورها در زمینه «آی. دی. آر» و تسهیل در اجرای آراء صادر شده به تصویب رسیده است که اهمیت حل اختلافات را از طریق شیوه ­های جایگزین یا غیرقضایی حل و فصل اختلافات آشکارتر می­سازد.

بیان مسئله:

می­توان گفت بروز اختلافات در معاملات و قراردادهای تجاری بین ­المللی امری طبیعی است اما مطلوب نیست زیرا برای هر دو طرف مشکلات فراوانی به بار می­آورد و چنانچه به محاکم قضایی کشیده شود مشکلات آن دو چندان خواهد شد و به ویژه دعاوی و اختلافات بین ­المللی که به یک دادگاه خارجی ارجاع می­شود این مشکلات به دلیل زبان خارجی و همچنین تنوع قوانین و سیستم حقوقی کشورهای مختلف نتیجه دعوی را غیرقابل پیش ­بینی می­سازد. در این وضعیت چه می ­تواند کرد؟ آیا به جای محاکم قضایی بین ­المللی روی دیگری وجود دارد که مشکلات را منتفی سازد و یا کاهش دهد؟ روش­های حل و فصل اختلافات تجاری متعدد می­باشند از جمله گفتگو (Negotiation)، کارشناسی (Expertise)، ارزیابی بی­طرفانه (Evaluation neutral)، رسیدگی کوتاه (Mini trial)، میانجی گری (Mediation)، سازش (Conciliation)، داوری (Arbitration)، قضایی که در این خصوص بهترین روش و کارآمدترین روش­ها و مزیت و معایب شیوه­ها مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

ضرورت و اهداف تحقیق:

این تحقیق از نظر علمی به دنبال آن است که به طور تخصصی و تفصیلی مساله داوری در حل و فصل اختلافات تجاری در اتاق بازرگانی بین ­المللی را مورد بررسی قرار دهد.

هدف کاربردی تحقیق را می­توان در محاکم داخلی و خارجی جستجو کرد و ارائه بهترین روش برای حل و فصل اختلافات تجاری در اتاق بازرگانی بین ­المللی می­باشد.

ضرورت­های خاص تحقیق تلاش در جهت شناسایی بهترین روش حل و فصل اختلافات تجاری و ارائه آن به حقوقدانان و جلوگیری از هزینه­ های زاید و کوتاه نمودن زمان حل و فصل اختلافات تجاری بین ­المللی می­باشد.

پرسش تحقیق:

اصلی­ترین پرسش این است که اختلافات تجاری در اتاق بازرگانی بین ­المللی چگونه حل و فصل می­گردد و بهترین و کم هزینه­ترین و کارآمدترین روشی که بتوان اختلافات را حل و فصل نمود چه روشی است و این که مزیت­های روش مورد نظر نسبت به روش­های دیگر حل و فصل اختلافات چه می­باشد؟ همچنین مراحل حل و فصل اختلافات که در اتاق