استاد راهنما:
دکتر شهرام مامی
 
زمستان 1393
برای رعایت حریم خصوصی نام نگارنده پایان نامه درج نمی شود

(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)

تکه هایی از متن پایان نامه به عنوان نمونه :

(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                            صفحه

چکیده 1

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1- مقدمه. 3

1-2- بیان مسأله. 4

1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق. 6

1-4- اهداف تحقیق. 8

1-4-1- هدف اصلی.. 8

1-4-2- اهداف جزیی.. 8

1-5- سؤالات تحقیق. 8

1-5- 1- سؤال اصلی.. 8

1-5- 1- سؤالات فرعی.. 8

1-6- فرضیات تحقیق. 8

1-6-1- فرضیه اصلی.. 8

1-6-2- فرضیات فرعی.. 9

1-7- تعاریف مفهومی و عملیاتی متغیرها 9

1-8- جنبه جدید بودن و نوآوری در تحقیق. 10

فصل دوم: ادبیات، پیشینه تحقیق

2-1- مقدمه. 13

2-2- مفهوم شناخت درمانی، کاربرد و کارایی آن در پژوهش‌های روان درمانی.. 13

2-2-1- رویکرد شناختی.. 13

2-2-2- مفاهیم عمده نظریه‌های شناختی.. 14

2-2-3- رویکرد شناخت درمانی.. 14

2-2-4- اصول بنیادی درمان شناختی.. 16

2-2-5- شناخت درمانی گروهی مایكل فری.. 16

2-2-6- مدل شناخت درمانی مایکل فری.. 16

2-2-7- انواع تکنیک‌های شناخت درمانی.. 17

2-2-8- شناخت درمانی از دیدگاه بک… 18

2-2-9- هدف‌های درمان. 19

2-2-10- سنجش در شناخت درمانی.. 19

2-2-10-1- روش‌های استفاده از فنون سنجش… 19

2-2-11- رابطه درمانی.. 19

2-2-12- فرایند درمان. 20

2-2-13- کاربردهای درمان شناختی.. 22

2-2-14- فنون درمان. 23

2-2-15- تفاوت دیدگاه شناختی درمانی با روان تحلیلی.. 24

2-2-16- محدودیت‌ها و انتقادهای وارد شده به درمان شناختی.. 25

2-2-17- شناخت درمانی در اعتیاد. 25

2-3- مفهوم شناسی نظری نگرش‌های ناکارآمد. 26

2-3-1- تعریف نگرش… 26

2-3-2- عناصر نگرش… 26

 

2-3-3- اهمیت شناخت نگرش… 27

2-3-5- مفهوم نگرش‌های ناکارآمد. 28

2-3-6- الگوهای شناختی و نظریات نگرش‌های ناکارآمد. 29

2-3-7- نقش افكار و باورها در مصرف مواد بر مبنای دیدگاه‌های شناختی.. 30

2-3-8- ارتباط نگرش و باور با مصرف مواد بر اساس نظریه یادگیری اجتماعی.. 31

2-3-9- اهمیت و تأثیر نگرش مثبت به مصرف مواد. 31

2-4- مفهوم باورها و باورهای مرتبط با مواد مخدر. 32

2-4-1- تعریف باور. 32

2-4-2- باور و حالات بازنما 33

2-4-3- منابع باورها 33

2-4-4- رابطه باور و نگرش… 33

2-4-5- عقاید و باورها در رابطه با مصرف مواد. 34

2-4-6- باورهای غلط و رایج نسبت به مصرف گونه‌های مواد مخدر. 35

2-4-7- ارتباط باور فردی و مصرف مواد. 36

2-4-8- باورهای غیر منطقی و اعتیاد. 37

2-4-9- باورهای فراشناختی و اعتیاد. 38

2-5- پیشینه تحقیق. 42

2-5-1- مطالعات داخلی.. 42

2-5-1- مطالعات خارجی.. 47

فصل سوم: روش شناسی تحقیق

3-1- مقدمه. 50

3-2- روش تحقیق. 50

3-3- جامعه آماری و روش نمونه گیری.. 51

3-4- ابزار اندازه‌گیری تحقیق. 51

3-5- روش اجرا 54

3-6- شیوه تجزیه و تحلیل دادهها 56

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل یافته‌ها

4-1- مقدمه. 58

4-2- آمار توصیفی.. 58

4-2-1- گروه سنی.. 59

4-2-2- وضعیت تاهل. 59

4-2-3- تحصیلات.. 60

4-2-4- میزان درآمد ماهیانه. 61

4-2-5- وضعیت شغلی.. 62

4-2-6- آزمون همسانی واریانس ها 63

4-2-7- آزمون همسانی واریانسها 63

4-2-8- میانگین و انحراف معیار نمرات نگرشهای ناکارآمد در گروهها 64

4-2-9- میانگین و انحراف معیار نمرات باورهای مرتبط با مواد در گروهها 64

4-3- آمار استنباطی.. 65

4-3-1- فرضیه (1) 65

4-3-2- فرضیه (2) 66

4-3-3-فرضیه (3) 66

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادها

5-1- مقدمه. 68

5-2- بحث (آزمون فرضیات) 68

5-3- نتیجه گیری.. 72

5-4- راهکارها و پیشنهادات.. 74

5- 4-1- پیشنهادات کاربردی.. 75

5-4-2- پیشنهادات پژوهشی.. 76

5-5- محدودیت‌های پژوهش… 76

منابع. 78

پیوست ها 87

 

فهرست جدول‌ها

عنوان                                                                                                            صفحه

جدول 3-1- سؤالات و شاخص‌های مربوط به هر کدام از متغیرهای پژوهش… 53

جدول 3-2- پایایی پرسشنامه به تفکیک هر متغیر در پژوهش حاضر. 53

جدول 3-3- شرح جلسات آموزش شناخت درمانی در کاهش نگرش‌های ناکارآمد و باورهای مرتبط با مصرف مواد  55

جدول 4-1- توزیع فراوانی و درصد سن گروه‌های مورد مطالعه. 59

جدول 4-2- توزیع فراوانی و درصد وضعیت تاهل در گروههای مورد مطالعه. 59

جدول 4-3- توزیع فراوانی تحصیلات گروههای مورد مطالعه. 60

جدول 4-4- توزیع فراوانی میزان درآمد گروه‌های مورد مطالعه. 61

جدول 4-5- توزیع فراوانی وضعیت شغلی گروه‌های مورد مطالعه. 62

جدول 4-6- آزمون لوین برای بررسی یكسانی واریانس… 63

جدول 4-7- نتایج آزمون كولموگروف اسمیرنف برای بررسی نرمال بودن توزیع ها در متغیرهای مورد مطالعه. 64

جدول 4-8- میانگین و انحراف معیار نمرات پیش آزمون، پس آزمون و پیگیری نمرات نگرش ناکارآمد در دو گروه 64

جدول4-9- میانگین و انحراف معیار نمرات پیش آزمون، پس آزمون و پیگیری نمرات باورهای مرتبط با مواد در دو گروه 64

جدول 4-10- نتایج تحلیل کواریانس تاثیر شناخت درمانی بر میزان نمرات نگرش ناکارآمد پس آزمون وپیگیری.. 65

جدول 4-11- نتایج تحلیل كواریانس برای بررسی اثربخشی شناخت درمانی بر باورهای مرتبط با مواد. 66

جدول 4-12- ضریب همبستگی پیرسون بین باورهای مرتبط با مواد و نگرشهای ناکارآمد با عوامل زمینه‌ای (متغیرهای دموگرافیک) 66

 

فهرست نمودارها

عنوان                                                                                                            صفحه

نمودار 4-1- توزیع فراوانی و درصد سن گروه‌های مورد مطالعه. 59

نمودار 4-2- توزیع فراوانی و درصد وضعیت تاهل گروه‌های مورد مطالعه. 60

نمودار 4-3- فراوانی و درصد تحصیلات گروههای مورد مطالعه. 61

نمودار 4-4- توزیع فراوانی میزان درآمد گروه‌های مورد مطالعه. 62

نمودار 4-5- توزیع فراوانی وضعیت شغلی گروه‌های مورد مطالعه. 63

 

فهرست شکل‌ها

عنوان                                                                                                            صفحه

شکل 2-1- مدل شناخت درمانی، برگرفته از کتاب شناخت درمانی گروهی. 17

 

فصل اول:
کلیات تحقیق
 

1-1- مقدمه
مصرف مواد یكى از جدّى‌ترین معضلات بشرى در سال‌هاى اخیر است كه پایه‌ها و بنیان‌هاى جامعۀ انسانى را تضعیف مى‌كند و پیشگیرى از آن نیازمند كاربرد نظریه‌هاى متعدد در رشته‌هاى علمى مختلف و روش‌ها و فنون متنوع است (علائی و همکاران 1389، 52)، طبق گزارش دفتر پیشگیرى از مصرف مواد و جرم سازمان ملل متحد[1] كشور ایران داراى بیشترین تعداد سوءمصرف­‌كنندگان موادّ افیونى به نسبت جمعیت در جهان است و بالاترین شیوع سوء مصرف با 2/8 درصد در بین افراد در ایران وجود دارد (ضیایى 1388، 42). تاکنون جامعه شناسان، روان شناسان، روانپزشکان و بطورکلی محققان و متخصصان بر پایه دیدگاه‌های، مختلف علل وعوامل متعددی رابرای اعتیاد وسوء مصرف مواد مخدر برشمردند.براساس مطالعات اکتشافی انجام شده می‌توان این عوامل را در سه سطح خرد، میانه و کلان تقسیم کرد. منظور از سطح خرد همان دیدگاه روان­شناسانه است. براین اساس کلیه عواملی که مربوط به فرد، شخصیت و حتی ناراحتی‌های جسمی و روانی او می‌شود، بررسی می‌گردد (میری آشتیانی 1385، 40)، از میان متغیرهای فردی تأثیر‌گذار بر مصرف مواد مخدر می‌توان به نگرش‌های ناکارآمد و باورهای مرتبط با مواد اشاره نمود که دو متغیر اصلی در نظر گرفته شده پژوهش حاضر می‌باشد، در این زمینه می‌توان اذعان نمود که بسیارى از شناخت درمانگران بر این باورند كه واكنش‌هاى هیجانى و رفتارى به وسیله فرآیندهاى شناختى ایجاد مى‌شوند. از این‌رو افكار، باورها و سایر فرآیندهاى شناخت تعیین كننده‌ى اصلى خلق و هیجان مى‌باشند (تیزدیل[2] 1997؛ به نقل از آذرگون و کجباف، 1380، 80). با توجه به توضیح مختصر داده شده، پژوهش حاضر با هدف مشخص كردن كارایی شناخت درمانی در اصلاح نگرش‌های ناكارآمد و باورهای مرتبط با مواد در افراد دچار سوء­مصرف مواد مخدر شهر ایلام صورت گرفته تا بتوان از این نوع درمان به عنوان یك درمان مكمل در زمینه ارتقای بهداشت روانی و یكی از فاكتورهای پیشگیری کننده در افراد دچار به سوء­مصرف مواد همچنین از رویکرد‌های مؤثر مقابله‌ای، جهت کنترل مصرف و جلوگیری از بازگشت معتادین به سوء‌مصرف مواد با تأکید بر متغیرهای روان شتاختی استفاده نمود.

 

 

 

1-2- بیان مسأله
از موضوعاتی که اکنون در تمام جوامع بشری مورد بحث و بررسی می­باشد و به عنوان یک معضل اجتماعی بسیار خطرناک و مضر تجزیه و تحلیل می­شود. مساله اعتیاد است. متاسفانه این معضل در تمام جوامع در میان اقشار رایج می­باشد و فرد بدون آگاهی نسبت به آخر کار به دنبال آن می­رود و چه بسا در آمارهای جهانی اعتیاد روز به روز زیاد و زیادتر می­شود. برداشتن قدم‌هاى جدى و محكم در جهت ریشه‌یابى این مسئله از اهمیت اساسى برخوردار خواهد بود (حسینی 1389، 5). به طوری که اعتیاد به مواد مخدر یکی از مهم­ترین و شایع‌ترین آسیب‌های اجتماعی در جوامع امروزی محسوب می‌شود (دالی و مارلات[3] 2005). در سالیان اخیر در زمینه سوءمصرف مواد در سطوح مختلف سبب­شناسی، تشخیص و درمان پیشرفت‌های چشمگیری بدست آمده و در درمان از رویکردهای چند رشته‌ای و الگوهای زیستی، روانی، اجتماعی و معنوی بهره گرفته شده است (بروک و اسپیتز[4] 2002) یکی از ابزارهای بکارگرفته شده توسط درمانگران «شناخت درمانی[5]» می‌باشد که به طور گسترده‌ای در درمان بیماری‌هایی از جمله درمان اعتیاد به مواد مخدر بکار گرفته می‌شود. شناخت درمانی یا به طور دقیق­تر، درمان شناختی یکی از روش­های درمان روانشناختی است که هم اکنون در سرتاسر جهان به عنوان یکی از گونه­های استاندارد درمانی برای بسیاری از اختلالات روانشناختی بکار می‌رود. در این روش فرض بر این است که یکی از علل بسیاری از اختلالات روانشناختی اشکال در فکر یا باورهای بیمار است و با اصلاح این باورها می‌توان به بیمار کمک کرد. این درمان بر تغییر رفتاری متناسب با فکر درست‌تر هم تاکید دارد (حسن شاهی 1382). در این روش روانشناختی، درمانگر در طول جلسات ملاقات خود با بیمار تلاش می‌کند تا افکار و باورهای او را مورد بررسی قرار دهد. اغلب افرادی که سوء­مصرف مواد را تجربه می‌کنند، دارای افکار و باورهای مخربی هستند که به عنوان علت احساسات ناخوشایند بیمار به شمار می‌روند. به طور کلی این افراد باورهایی دارند که عزت نفس آن ها را مرتب در هم می‌کوبد و وجود آن ها را سرزنش می‌کند. در این حالت شناخت، درمانگر تلاش می‌کند با استفاده از تکنیک­های مختلف به بیمار نشان دهد که این باورها، خطاهای شناختی هستند و در همه حال نمی‌توانند صحت داشته باشند (فیشر و ولز[6] 2008)، شناخت درمان­گر به فرد کمک می‌کند تا به این نکته ایمان پیدا کند که همیشه همه انسان­ها مطابق میل آن­ها رفتار نمی‌کنند و یا همیشه همه امور مطابق میل آن‌ها پیش نمی‌رود. ابن امر به فرد کمک می‌کند تا شناخت­های خود را تغییر دهد (کاویانی و همکاران 1387)، براساس تحقیقات و بررسی‌های انجام شده، فرآیندهای اعتیاد تحت تأثیر باورها و نگرش‌های فرد است (هولمن[7] 2004)، نگرش­هایی که گاها و اغلب نادرست می‌باشند، نگرش‌های ناکارآمد فرض‌ها و باورهای جهت­گیرانه­ای هستند که فرد نسبت به خود، جهان، اطراف و آینده دارد (آبلا و اسکیتچ[8] 2007) این نگرش­ها موجب جهت­گیری فهم و ادراک فرد از رویدادها شده و احساسات و رفتارها را تحت تأثیر قرار می‌دهند و فرد را مستعد افسردگی و سایر آشفتگی‌های روانشناختی می‌کنند. درمان شناختی، یک نظام روان درمانی است که تلاش می‌کند تا واکنش‌های فرآینده عاطفی و رفتار خود تخدیری را با اصلاح تفکر معیوب یا خطادار و عقاید ناسازگارانه­ای که زیربنای این واکنش ها هستند، کاهش دهد (بک، راش و شاو[9] 1979؛ به نقل از گودرزی 1380)، در واقع درمان‌های شناختی اعتیاد، بر کمک به بیمار، برای کسب مهارت‌های مقابله­ای لازم به منظور مدیریت موقعیت‌های خطرساز و درمان اختلالات روانشناختی همراه، تمرکز دارند. (حاجی علیزاده 1387، 68) برخی از مطالعات نشان داده که نگرش افراد با پاسخ‌های شناختی و عاطفی آ­ن­ها مطابقت دارد (فرهودیان 1381) به طوری که شانس بروز اختلالات روانی طی یکسال، در صورت‌ افزایش نمره‌های نگرش ناکارآمد به‌طور معناداری افزایش می‌یابد (ویچ[10]‌ و همکاران 2003). به‌ این ترتیب، چون نارسایی عملکرد تفکر از مهم‌ترین علل آشفتگی‌هاست (والن‌[11] و همکاران 1992)، هرچه نگرش‌های ناکارآمد و باورهای غیرمنطقی افراد بیشتر شود آشفتگی‌های هیجانی نیز بیشتر خواهد شد (اسمیت و هوستنکنت[12] ‌1983؛ واتسون‌[13] و همکاران 1998). متغیر دیگر مد نظر در پژوهش حاضر، باورهای مرتبط با مصرف مواد مخدر می‌باشد، باوهای مرتبط با مواد، به دسته‌ای از عقاید اطلاق می‌شوند که بر محور لذت‌جویی، حل مسأله و تسکین و فرار متمرکز هستند، محتوی این عقاید خاص بسته به نوع مواد مورد علاقه متفاوت خواهد بود (گلداسمیت[14] و همکاران 2009). به طوری که محققان امروزه ثابت کرده‌اند که از عوامل مهم مؤثر کشیده شدن فرد به منجلاب اعتیاد، باورهای غلطی از قبیل آرامش بخش بودن مواد، کمک برای فراموشی و فرار از مشکلات، نشانه بزرگ بودن و… می‌باشد؛ لذا پژوهشگران تأکید دارند که روان­شناسان در حوزه شناخت درمانی باید به کاهش نگرش‌های ناکارآمد و باورهای مرتبط به افراد معتاد کمک کنند. در نظریه‌های شناختی فرض بر این است که سوءمصرف مواد هم تحت تأثیر باورها و انتظارات شناختی فرد از مصرف مواد قرار دارد و هم تابع ارزش عاطفی که فرد برای پیامدهای رفتار خود قائل است، قرار می‌گیرد. در نتیجه، مداخله ی آموزشی شرایطی را فراهم می‌کند که فرد در معرض انتظارات و احساسات متفاوتی در گروه قرار گرفته و در فرایند تقابل با سایر اعضای گروه به چالش کشیده شود. به عبارت دیگر، موقعیت مداخله­ی آموزشی به دلیل اینکه شرایطی ایجاد کرده است تا نگرش­ها و باورهای منفی نسبت به مصرف مواد بیش از اظهارات مثبت مورد تبادل قرارگیرد (قربانی و همکاران 1391، 32). با نگاهی به تحقیقات مشابه صورت گرفته قبلی، به وضوح خلاء پژوهشی که به سنجش نگرش‌های نا‌کارامد و باورهای مرتبط با مواد با فرایند درمانی و آموزشی احساس می‌شد، لذا این نیاز احساس می‌شد كه پژوهشی در جهت به كارگیری درمان مبتنی بر مدل شناختی در نگرش‌های ناکارآمد و باورهای مرتبط با مواد برای درمان وابستگان به مواد صورت گیرد. در این راستا، پژوهش حاضر، در پی پاسخ­یابی به این سؤال است که آیا درمان شناختی بر نگرش‌های ناکارآمد و باورهای مرتبط با مواد در افراد دچار سوء­مصرف مواد مخدر مراجعه کننده به مراکز ترک اعتیاد شهر ایلام اثربخش است یا خیر؟

 

1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق
امروزه سوء مصرف و وابستگی مواد، یکی از معضلات و نگرانی‌های عمده جهان امروز است. از آنجایی که سوء مصرف مواد، اثرات بازدارنده بر رشد و شکوفایی جامعه دارد، تهدیدی جدی و نگران کننده است. وابستگی و سوء­مصرف مواد به عنوان اختلالات مزمن و عود کنندۀ با تأثیرات و پیش آیندهای زیستی، فرهنگی، روانی، اجتماعی، رفتاری و معنوی در نظر گرفته می‌شود (بروک و اسپیتز[15] 2002 ؛ والاس[16] 2003؛ به نقل از دباغی 1385). در تحقیقات به دست آمده، روزانه پانصد هزار نفر از جوانان كشور مبتلا به اختلال وابستگی به مواد می‌شوند و جمعیت وابستگان به مواد هر ده سال دو برابر می‌شود و سن شروع اعتیاد در كشور به طور متوسط به زیر پانزده سال رسیده است. از طرفی درصد بالایی از كسانی كه موفق به ترك اعتیاد می‌شوند بعد از مدتی مجدداً گرفتار شده و خسارت فزاینده­ای را به امكانات جامعه وارد می‌كنند (هادیان مباركه، نوری و ملك‌پور 1390)، علاوه بر این، تغییر الگوی مصرف از مواد افیونی مانند ‌تریاك و مشتقات آن به مواد صنعتی كراك و شیشه این وضعیت را بسیار دشوارتر كرده است، همچنین میزان تولید مواد مخدر سنتی كاهش یافته و مواد مخدر صنعتی ارزان قیمت­تر و تولید بیشتری داشته است. بدین ترتیب، اختلال وابستگی به مواد نیاز به مبارزه بیشتری را می‌طلبد به طوری كه جدای از مشكلات فردی، خانوادگی و اقتصادی ناشی از وابستگی به مواد در گذشته مشكلات بهداشتی پرخطر نظیر تزریق مشترك، استفاده از سرم‌های آلوده و افزایش احتمال ابتلا به بیماری‌های عفونی و واگیردار نظیر ایدز، هپاتیت و همین­طور ناهنجاری‌های شدید رفتاری از جمله جرم و جنایت با تغییر الگوی مصرف به سمت كراك و شیشه شیوع یافته است (سترگ و همکاران 1392، 148)، بنابراین، ضرورت انجام پژوهش‌های مشابه حاضر، به منظور شناخت علل و درمان آن ضرورت می‌یابد. با توجه به تحقیق انجام شده توسط هادیان مباركه و همكاران (1390) تغییر الگوی مصرف كم خطر به پر خطر در كشور ایران هم اتفاق افتاده و یكی از معضلات جدی كشور مواد مخدر صنعتی كراك و شیشه شده است كه لزوم پژوهش در زمینه مداخلات بالینی در این موضوع را ایجاد می‌كنند. بر خلاف شباهت‌های بنیادی در مكانیزم‌های آسیب شناختی اختلال‌های روان شناختی مختلف، هر اختلال محتوای خاص خود را در سطوح شناختی و فراشناختی دارد. بنابه گزارش، اكثر بیماران (به ویژه افراد مصرف­کننده مواد) احساس می‌كنند كنترلی بر افكار و رفتارشان ندارند و الگوهای تفكر و توجه شان بر خود و موضوعات تهدیدكننده متمركز است، كه درمان‌های شناختی بر تغییر این الگوهای تفكر تأكید می‌كند (ولز 1388) رویكردهای شناختی معاصر نسبت به مشكلات بالینی، گستره مؤلفه‌های مختلف تشكیل دهنده تفكر را مشخص نكردند، ولی این كه فراشناخت چگونه متشكل از دانش هشیاری در مورد حالت‌های شناختی فرد، تجربه‌های فراشناختی و راهبرد‌های كنترل است، بررسی شده است. همچنین، فراشناخت مركب از دانش ضمنی ناهشیار است كه به نیرو‌های اجرایی متمركز در فعالیت شناختی جهت می‌دهد (بیابانگرد 1381، 43).

با توجه به رابطه‌ای كه بین سوگیری توجه، تلقین به خود، باورها با ایجاد وسوسه مصرف ماده مخدر در فرد وابسته به مصرف مواد وجود دارد، انجام مداخله­ای مبتنی بر درمان شناختی جهت تعدیل وسوسه مصرف مواد و تغییر نگرش ها و باورهای در این دسته از افراد ضروری به نظر می‌رسد. پژوهش حاضر در نظر دارد كه با اجرای برنامه آموزشی و براساس مدل شناختی به بررسی کارایی آن در تغییر نگرش‌های منفی و ناکارآمد، و باورهای مرتبط با مواد در گروه مورد و شاهد بپردازد تا مشخص شود كه آموزش تا چه حد در نحوه نگرش و باور افراد نسبت به پدیده سوء­مصرف مواد اثر دارد. علاوه بر این، با استفاده از نتایج این مطالعه مسئولان و دست­اندکاران و نهادهای مداخله­گر در بحران‌های خانوادگی بتوانند با برنامه­ریزی جامع‌تر و دقیق‌تری در خصوص انجام برنامه‌های پیشگیرانه سوء­مصرف مواد پرداخته تا علاوه بر كاهش عوارض اجتماعی و فردی اعتیاد، بهره وری و بازدهی شغلی و بهبود عملکرد فردی و خانوادگی افراد نیز افزایش پیدا كند

[1] UNODC

[2] Teasdale

[3]. Dalley & Marlatt

[4]. Brook & Spitz

[5]. Cognitive Therapy

[6]. Fisher & Wells

[7]. Holman

1-1)مقدمه. 1

1-2)بیان مسئله. 2

1-3)اهمیت و ارزش تحقیق.. 6

1-4)اهداف تحقیق: 7

1-5)فرضیه‏های تحقیق: 7

1-5-1)فرضیه اصلی.. 7

1-5-2)فرضیات فرعی.. 8

1-6)تعریف واژه ها 8

فصل دوم. 11

2-1) مقدمه. 12

2-2)مبانی نظری پژوهش.. 13

2-2-1)دانش.. 13

2-2-2)طبقه بندی و ابعاد دانش.. 14

2-2-2-1)دانش اختصاصی، دانش شخصی، دانش عمومی و دانش عرفی.. 14

2-2-2-2)دانش واقعی، مفهومی، انتظاری و روش شناختی.. 15

2-2-2-3)دانش محوری، دانش پیشرفته و دانش نوآوری.. 15

2-2-2-4)دانش انسانی، اجتماعی و ساختاری.. 16

2-2-3)مدیریت دانش.. 17

2-2-4)سیر تکامل و توسعه مدیریت دانش و چشم اندازها 19

2-2-5)مکاتب مدیریت دانش.. 23

2-2-6)چرخه های مدیریت دانش.. 24

2-2-6-1)چرخه مدیریت دانش ویگ… 25

2-2-6-2)چرخه مدیریت دانش مه یر و زاک.. 30

2-2-6-3)چرخه مدیریت دانش بیوکویتز و ویلیامز. 31

2-2-6-4)چرخه مدیریت دانش یکپارچه دالکر. 34

2-2-6-5)فرایندهای مدیریت دانش بس.. 35

2-2-7)مدلهای مدیریت دانش.. 41

2-2-7-1)مدل ایجاد و کاربرد دانش ویگ… 42

2-2-7-2)مدل مارپیچی دانش نوناکا و تاکچی.. 46

2-2-8)پیشگامان مدیریت دانش.. 49

2-2-8-1)داونپورت و پروساک.. 49

2-2-8-2)دراکر. 50

2-2-8-3)نوناکا و تاکه اوچی.. 50

2-2-9)دلایل اهمیت مدیریت دانش.. 51

2-2-10)سرمایه. 54

2-2-11)اشکال سرمایه. 55

2-2-12)سرمایه  اجتماعی.. 56

2-2-13)تعاریف سرمایه اجتماعی.. 57

2-2-14)مفهوم سرمایه اجتماعی.. 60

2-2-15)اهمیت سرمایه اجتماعی.. 62

2-2-16)تاریخچه سرمایه اجتماعی.. 63

2-2-17)سیر تاریخی مفهوم سرمایه اجتماعی.. 65

2-2-18)تئوری پردازان معروف سرمایه اجتماعی.. 67

2-2-18-1)فوکویاما 67

2-2-18-2)بوردیو. 70

2-2-18-3)کلمن. 73

2-2-18-4)رابرت پاتنام. 78

2-2-19)مقایسه نظرات بوردیو، کلمن و پاتنام. 81

 

2-2-20)سرمایه انسانی و سرمایه اجتماعی.. 84

2-2-21)سرمایه انسانی، سرمایه اجتماعی و یادگیری سازمانی.. 86

2-2-22) ابعاد سرمایه اجتماعی.. 87

2-2-23)سطوح سرمایه اجتماعی.. 90

2-3)پیشینه تحقیق.. 91

2-3-1)پژوهش های داخلی.. 91

2-3-2)پژوهش های خارجی.. 95

2-4)جمع بندی.. 98

2-5)بررسی محیط پژوهش.. 100

فصل سوم. 101

3-1) مقدمه. 102

3-2) روش تحقیق.. 102

3-3) جامعه‌ی آماری.. 102

3-4) نمونه آماری.. 103

3-5) ابزار جمع‌آوری داده‌های تحقیق.. 104

3-5-1) پرسشنامه. 105

3-5-1-1) شرح پرسشنامه. 105

3-5-1-2) دسته بندی سوالات پرسشنامه. 105

3-5-1-3) تعیین روایی پرسشنامه. 106

فصل پنجم. 106

3-5-1-4) پایایی پرسشنامه. 106

3-6) روش تجزیه تحلیل داده ها 107

فصل چهارم. 109

تجزیه و تحلیل داده ها 109

4-2) ویژگی های جمعیت شناختی پاسخ دهندگان و جامعه آماری.. 111

4-2-1) وضعیت پاسخ دهندگان از نظر جنسیت.. 111

4-2-3) وضعیت پاسخ دهندگان از نظر میزان تحصیلات.. 112

فصل پنجم. 131

نتیجه گیری و پیشنهادات.. 131

5-1) مقدمه. 132

5-2) مروری بر مساله و نتیجه گیری پژوهش.. 133

5-3) محدودیت های تحقیق.. 138

5-4) پیشنهادات.. 138

5-5) پیشنهادات برای تحقیقات آتی.. 139

پیوست ها 140

منابع و مأخذ. 143

 

فهرست جداول

عنوان                                                                                                         صفحه

جدول 2-1) فرایندها و ساز وکارهای مدیریت دانش…………………………………………………………………………….40

جدول 2-2) مدل مدیریت دانش ویگ- سطوح درونی سازی…………………………………………………………………….43

جدول2-3) ماتریس مدیریت دانش……………………………………………………………………………………………….45

جدول 2-4)تعاریف مختلف از سرمایه اجتماعی براساس هدف و سطح تحلیل…………………………………………………..83

جدول 2-5)ابعاد سرمایه اجتماعی سازمانی……………………………………………………………………………………..90

جدول 3-1) حجم جامعه آماری ………………………………………………………………………………………………103

جدول3-2) دسته بندی سوالات پرسشنامه……………………………………………………………………………………..105

جدول 3-3) تفکیک آلفای کرونباخ برای هر پرسشنامه……………………………………………………………………….107

جدول 4-1) ویژگی های جمعیت شناختی پاسخ دهندگان………………………………………………………………………111

جدول 4-2. شاخص­های مرکزی، پراکندگی و توزیع متغیرهای مورد بررسی در پژوهش…………………………………..114

جدول 4-3. آزمون كولموگروف اسمیرنوف متغیرهای پژوهش……………………………………………………………..118

جدول4-4. نحوه داوری میزان عددی ضریب  همبستگی……………………………………………………………………120

جدول 4-5. ضریب همبستگی بین «اعتماد» و شاخص مدیریت دانش و ابعاد آن……………………………………………..121

جدول 4-6. ضریب همبستگی بین «شبکه ها» و شاخص مدیریت دانش و ابعاد آن……………………………………………122
جدول 4-7. ضریب همبستگی بین «همکاری» و شاخص مدیریت دانش و ابعاد آن…………………………………………123

جدول 4-8. ضریب همبستگی بین «روابط» و شاخص مدیریت دانش و ابعاد آن……………………………………………..124

جدول 4-9. ضریب همبستگی بین «ارزش ها» و شاخص مدیریت دانش و ابعاد آن………………………………………….125

جدول 4-10. ضریب همبستگی بین «فهم متقابل» و شاخص مدیریت دانش و ابعاد آن……………………………………….126

جدول 4-11. ضریب همبستگی بین «تعهد» و شاخص مدیریت دانش و ابعاد آن……………………………………………..127

جدول 4-12. ضریب همبستگی بین «مدیریت دانش» و «سرمای اجتماعی درون سازمانی»………………………………..128

جدول 4-13. میزان تغییردر توانایی پیشگویی مدل با ورود هر یک از متغیرهای مستقل………………………………….129

جدول 4-14. برآورد ضرایب رگرسیونی و آزمون معناداری ضرایب…………………………………………………….130

 

فهرست نمودارها
عنوان                                                                                                         صفحه

نمودار 4-1) توزیع پاسخگویان بر اساس جنسیت……………………………………………………………………………..112

نمودار 4-2) وضعیت پاسخ دهندگان بر اساس سن……………………………………………………………………………112

نمودار 4-3) وضعیت پاسخ دهندگان از نظر تحصیلات………………………………………………………………………113

نمودار 4-4) وضعیت پاسخ دهندگان از نظر میزان سابقه کار……………………………………………………………….113

 

 

فهرست اشکال
عنوان                                                                                                         صفحه

شکل 2-1) مراحل توسعه مدیریت دانش (دالکر، 2005؛ به نقل از قلیچ لی، 1388)………………………………………….22

شکل 2-2) خلاصه فعالیتهای کلیدی چرخه مدیریت دانش (ویگ، 1993)…………………………………………………….29

شکل 2-3)چرخه مدیریت دانش یکپارچه دالکر (دالکر، 2005)………………………………………………………………35

شکل 2-4)مدل مدیریت دانش نوناکا و تاکچی (1995)………………………………………………………………………..47

شکل 2-5)عوامل مؤثر در استقرار مدیریت دانش (انصاری و شائمی، 1385)………………………………………………53

شکل 2-6) سطوح سرمایه اجتماعی (اقتباس از صالحی و کاوسی، 1387)………………………………………………….91

شکل 2-7)مدل نظری پژوهش……………………………………………………………………………………………….98

 

 

چکیده:

بررسی رابطه ی مدیریت دانش و سرمایه اجتماعی در آموزش و پرورش از دیدگاه معلمان دوره متوسطه نظری استان هرمزگان

 به منظور شناسایی ارتباط بین سرمایه اجتماعی با مدیریت دانش در آموزش و پرورش استان هرمزگان  پژوهشی به روش  کاربردی از نظر هدف، و از نظر گردآوری داده ها از نوع توصیفی-پیمایشی انجام شد. جامعه ی آماری پژوهش،  مدیران و كارشناسان خبره آموزش و پرورش استان هرمزگان به تعداد 4239 نفر بود.  که  برای تعیین نمونه از فرمول کوکران و 251  نفر از آنها به طور تصادفی انتخاب شد. برای گرداوری داده ها از پرسشنامه مدیریت دانش و پرسشنامه سرمایه اجتماعی استفاده شده است. پایایی پرسشنامه ها با روش آلفای کرونباخ به ترتیب 909/0 و 912/0 بدست آمد. برای تجزیه و تحلیل داده ها از  آزمون های کولموگروف-اسمیرنوف ،رگرسیون، ضریب پیرسون، استفاده شد. نتایج بدست آمده از داده های گردآوری شده نشان می دهد که ابعاد سرمایه اجتماعی به شرح زیر با مدیریت دانش در آموزش و پرورش در استان هرمزگان رابطه دارد.

در فرضیه اول ادعا شده بود که بین اعتماد و مدیریت دانش  رابطه ی معناداری وجوددارد، تجزیه تحلیل آماری بین این دو نشان می دهد که این فرضیه مورد قبول قرار می گیرد ،در فرضیه دوم ادعا شده بود که بین شبکه ها و مدیریت دانش رابطه ی معناداری وجود دارد، تجزیه تحلیل آماری نشان می دهد که این فرضیه نیز تایید می شود، در فرضیه سوم ادعا شده بود که بین همکاری و مدیریت دانش رابطه ی معناداری وجود دارد که تجزیه تحلیل آماری نشان می دهد که این فرضیه نیز مورد تایید قرار گرفته است، در فرضیه چهارم ادعا شده بود که بین روابط و مدیریت دانش رابطه ی معناداری وجود دارد که تجزیه تحلیل آماری نشان می دهد که این فرضیه درست است در فرضیه پنجم ادعا شده بود که بین ارزش ها و مدیریت دانش رابطه ی معناداری وجود دارد که تجزیه تحلیل آماری نشان می دهد که این فرضیه درست است، در فرضیه ششم ادعا شده بود که بین فهم متقابل و مدیریت دانش رابطه ی معناداری دارد که تجزیه تحلیل آماری نشان می دهد که این فرضیه درست است، در فرضیه هفتم ادعا شده بود که بین تعهد و مدیریت دانش رابطه معناداری وجود دارد که این فرضیه درست است.

واژگان کلیدی: سرمایه اجتماعی، مدیریت دانش،استان هرمزگان.

 

 

1-1)مقدمه

امروزه دانش به عنوان یک منبع ارزشمند و استراتژیک و یک دارایی مطرح است و ارائه محصولات و خدمات با کیفیت مناسب و اقتصادی بدون مدیریت و استفاده صحیح از این منبع ارزشمند، امری سخت و گاه غیر ممکن است. بنابراین مدیریت دانش فرایند ایجاد، ثبت، پالایش، انتشار و کاربرد دانش است و این پنج عامل در حوزه مدیریت دانش برای یک سازمان زمینه آموزش، بازخورد و آموزش مجدد را فراهم می آورد که معمولاً برای ایجاد، ثبت، پالایش، انتشار و احیاء قابلیت های سازمان مورد استفاده قرار می گیرد. برای دانستن هر چه بیشتر معیارهای توسعه پی بردن به فرایند دانش و چارچوبی که در حال حاضر به سازمان ها اجازه می دهد تا به مدیریت دانش بپردازد، اهمیت دارد (بس[1]، 2004؛ به نقل از هویدا و همکاران، 1389).

انتقال اطلاعات و دانش در سطح کلان و خرد بین افراد و سازمان ها، بستگی به افرادی دارد که این انتقال را تسهیل و تسریع می کنند. به همین دلیل، اهمیت ارتباطات و تعاملات مبتنی بر اعتماد میان افراد در گسترش و کاربرد دانش، مورد تأکید قرار گرفته است. یکی از قابلیت ها و عوامل مهم سازمانی که می تواند به سازمان های آموزشی در خلق و تسهیم دانش کمک بسیار و برای آنها در مقایسه با سازمان های دیگر مزیت سازمانی پایدار ایجاد کند، سرمایه اجتماعی است.

امروزه سازمانها باید بتوانند دانش مورد نیاز برای نوآوری در محصولات خود و بهبود فرایندهایشان را كسب كنند، میان كاركنانشان نشر دهند، و در تمامی فعالیتهای روزانه خود بكار گیرند. تنها از این طریق است كه می توانند به الزامات محیط رقابتی و نیازهای به شدت متغیر مشتریان پاسخ گویند. شناخت عوامل اثرگذار بر مدیریت دانش سازمانی از جمله اقدامات اولیه در بكارگیری اثربخش سرمایه های فكری سازمان است. از طرف دیگر سرمایه اجتماعی از مفاهیم نوینی است كه نقش بسیار مهمتری نسبت به سرمایه فیزیكی و انسانی در سازمانها و جوامع ایفا می كند. امروزه در جامعه شناسی و اقتصاد، و به تازگی در مدیریت و سازمان، مفهوم سرمایه اجتماعی به صورت گسترده ای مورد استفاده قرار گرفته است. مفهوم سرمایه اجتماعی به پیوندها، و

(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)

فهرست مطالب:

فصل اول: مقدمه                                                                        

بیان مسأله………………………………………………………………………………………………………………2

اهداف تحقیق………………………………………………………………………………………………………..7

فرضیه و سسؤالات تحقیق………………………………………………………………………………………….7

فرضیه اصلی………………………………………………………………………………………………………….7

سؤالات فرعی………………………………………………………………………………………………………..8

تعاریف عملیاتی …………………………………………………………………………………………………….8

 

فصل دوم: پیشینه تحقیق                                                                    

الف : مرور مبانی نظری پژوهش…………………………………………………………………………………………….11

طبقه بندی هافستد………….. …………………………………………………………………………………………11

تعاریف رهبری………………………………………………………………………………………………………….15

نظریه­های رهبری……………………………………………………………………………………………………….16

رهبری اخلاقی …………………………………………………………………………………………………………19

چگونگی شکل­گیری مفهوم معنویت……………………………………………………………………………..21

رهبری معنوی……………………………………………………………………………………………………………23

رهبری قانونی: الگویی از رهبری معنوی………………………………………………………………………….27

رهبری معنوی در سازمان­های آموزشی……………………………………………………………………………29

رهبری معنوی شخصی(الگویی برای سازمان­های آموزشی)………………………………………………..30

مرور تحقیقات انجام شده…………………………………………………………………………………………….32

استنتاج از پیشینه و الگوی نظری پژوهش…………………………………………………………………………39

 

فصل سوم: روش اجرا

روش تحقیق………………………………………………………………………………………………………….42

جامعه مورد مطالعه……………………………………………………………………………………………….. .42

حجم نمونه و روش نمونه­گیری…………………………………………………………………………………. 42

ابزار جمع آوری داده ها………………………………………………………………………………………….. 44

روش بررسی پایایی و روایی ابزار تحقیق…………………………………………………………………… …46

شیوه جمع آوری داده ها…………………………………………………………………………………………..49

روش تحلیل داده ها………………………………………………………………………………………………..50

 

فصل چهارم: تحلیل داده­های تحقیق و ارائه یافته­ها

فرضیه اصلی پژوهش……………………………………………………………………………………………….58

سؤال فرعی اول……………………………………………………………………………………………….63

سؤال فرعی دوم………………………………………………………………………………………….. ….65

سؤال فرعی سوم……………………………………………………………………………………… ……..66

سؤال فرعی چهارم………………………………………………………………………………….. ………69

سؤال فرعی پنجم…………………………………………………………………………………. …………72

سؤال فرعی ششم…………………………………………………………………………………. …………75

 

فصل پنجم: نتیجه­گیری و بحث

مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………81

نتیجه­گیری و بحث…………………………………………………………………………………… ………….82

فرضیه اصلی پژوهش……………………………………………………………………………………… ………83

 

سؤال فرعی اول……………………………………………………………………………………. ……..85

سؤال فرعی دوم……………………………………………………………………………………… ……..86

سؤال فرعی سوم……………………………………………………………………………………………..88

سؤال فرعی چهارم………………………………………………………………………………… ……….90

سؤال فرعی پنجم……………………………………………………………………………………… ……92

سؤال فرعی ششم………………………………………………………………………………… …………95

محدودیت­ها…………………………………………………………………………………………………..96

پیشنهادات……………………………………………………………………………………………………..97

فهرست منابع………………………………………………………………………………. …………………99

       پیوست­ها:

الف : پرسشنامه فاصله قدرت

ب : پرسشنامه سنجش سبک رهبری معنوی

چکیده انگلیسی

صفحه عنوان انگلیسی

فهرست جداول و نمودارها

نمودار(2-1) : مدل علی تئوری رهبری معنوی………………………………………………………………………………26

نمودار(2-2) : مدل رهبری معنوی شخصی…………………………………………………………………………………..32

جدول (2-3) :ویژگیهای جوامع با فاصله قدرت کم-زیاد……………………………………………………………..38

جدول (3-1) :توصیف نمونه مورد پژوهش از حیث نوع دانشکده، نوع استخدام، و جنسیت………………..43

جدول (3-2) :عبارات مربوط به فاصله قدرت در پرسشنامه……………………………………………………………45

جدول (3-3) : عبارات مربوط به رهبری معنوی در پرسشنامه…………………………………………………………46

جدول (3-4): تحلیل اکتشافی پرسشنامه فاصله قدرت …………………………………………………………………..47

جدول(3-5) : سوالات پژوهش و آزمون آماری استفاه شده…………………………………………………………..51

جدول (4-1): آمار توصیفی شاخص های فاصله قدرت بر اساس نوع استخدام کارکنان………………………54

جدول(4-2): آمار توصیفی شاخص های فاصله قدرت بر اساس گروه­های آموزشی……………………………55

جدول(4-3): آمار توصیفی شاخص های رهبری معنوی بر اساس گروه آموزشی……………………………….56

جدول(4-4): آمار توصیفی شاخص های رهبری معنوی بر اساس نوع استخدام کارکنان………………………57

جدول (4-5) شاخص­های توصیفی رهبری معنوی و فاصله قدرت………………………………………….. ……..58

جدول (4-5-1): خلاصه مدل مورد استفاده در تحلیل یافته­ها…………………………………………………………..59

جدول(4-5-2): بررسی قابلیت پیش بینی سبک رهبری معنوی مدیران با نمره فاصله قدرت………………..59

جدول (4-5-3):ضرایب…………………………………………………………………………………………………………. 60

جدول (4-5-4): خلاصه مدل مورد استفاده در تحلیل یافته­ها…………………………………………………………..61.

جدول(4-5-5):بررسی قابلیت پیش­بینی سبک رهبری معنوی بر اساس خرده­آزمون­های فاصله قدرت……..61

جدول (4-5-6):ضرایب………………………………………………………………………………………………………….. 62

جدول (4-6) : آمار توصیفی میزان فاصله قدرت ………………………………………………………………………………64

جدول (4-6-1) : وضعیت فاصله قدرت در دانشگاه فردوسی مشهد:آزمون t با ارزش ثابت…………………………………………………………………………………………………………………………… ………64

جدول (4-7) : آمار توصیفی میزان رهبری معنوی…………………………………………………………………………65

جدول (4-7-1):وضعیت رهبری معنوی در دانشگاه فردوسی مشهد: آزمون t با ارزش ثابت………………………………………………………………………………………………………………………….. ……….66

جدول (4-8) : تحلیل مانووای رهبری معنوی بر اساس نوع استخدام کارکنان……………………………… ……67

جدول (4-8-1) : آزمون اثرات بین آزمودنی­ها……………………………………………………………………………68

جدول (4-9) : تحلیل مانووای نمره فاصله قدرت بر اساس نوع استخدام کارکنان……………………… ……..69

جدول (4-9-1) : آزمون اثرات بین آزمودنی­ها……………………………………………………………………………71

جدول(4-10) : تحلیل مانووای رهبری معنوی بر اساس دانشکده های علوم انسانی و غیر علوم انسانی…………………………………………………………. ……………………………………………………………………..72

جدول(4-10-1) : آزمون اثرات بین آزمودنی­ها…………………………………………………………………………..74

تکه هایی از متن پایان نامه به عنوان نمونه :

(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)

فهرست مطالب:

فهرست مطالب…………………………………………………….. هشت

فهرست شکل ها…………………………………………………… یازده

فهرست جدول ها………………………………………………….. دوازده

چکیده……………………………………………………………….. 1

فصل اول: مقدمه و بررسی منابع

1-کلیات و بررسی منابع…………………………………………… 2

1-1-تأثیر فعالیت مورچه­ها بر رشد گیاهان و خصوصیات خاکی…3

1-2-تأثیر علف­خواران بر اکوسیستم­های خاکی و مرتع…………. 6

1-3- تأثیر علف خواران بر میکروارگانیسم­های خاک……………. 6

1- 4- برهم­کنش فعالیت علف­خواران و جانوران ریزجثه…………. 7

1-5-مورچه­ه ای برداشت کننده بذر………………………………. 9

1-6- آهوی ایرانی………………………………………………….. 10

1-7-اجزای اکوسیستم خاکی……………………………………. 10

1-8- نیتروژن در خاک……………………………………………… 11

1-9- نیتروژن آلی محلول…………………………………………. 11

1-10- معدنی شدن نیتروژن…………………………………….. 12

1-11- عوامل مؤثر بر معدنی شدن نیتروژن……………………. 13

1-12- توده زنده میکروبی………………………………………. 14

1-13-آنزیم­ها در خاک………………………………………….. 15

1-13-1-آنزیم ال -آسپاراجیناز………………………………….. 16

1-13-2- آنزیم ال -گلوتامیناز…………………………………… 17

1-13-3-آنزیم اوره­آز…………………………………………….. 17

1-14- عوامل مؤثر بر فعالیت آنزیم­ها………………………….. 17

1-15- فرضیات و اهداف………………………………………. 19

1-15-1- فرضیات………………………………………………… 19

1-15-2-اهداف………………………………………………….. 19

فصل دوم: مواد و روش­ها

2-1- معرفی منطقه مورد مطالعه……………………………. 20

2-2- نمونه ­برداری………………………………………………21

2-3- آماده سازی نمونه­ ها…………………………………… 23

2-4- تعیین برخی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک….. 23

2-4-1-pHخاک…………………………………………………. 23

2-4-2- قابلیت هدایت الکتریکی خاک (EC)………………… 23

2-4-3- کربنات کلسیم معادل (آهک) خاک…………………. 23

2-4-4- بافت خاک………………………………………………. 23

2-4-5-کربن آلی خاک………………………………………….. 23

2-4-6- نیتروژن کل خاک………………………………………. 23

2-5-اندازه­گیری نیتروژن آلی محلول(SON)…………………. 24

2-6-اندازه­گیری معدنی شدن نیتروژن در شرایط بی­هوازی (شاخص بی­هوازی معدنی شدن نیتروژن)….24

2-7-اندازه­گیری معدنی شدن نیتروژن در شرایط هوازی…..24

2-8-اندازه­گیری نیتروژن توده زنده میکروبی……………….. 25

2-9-اندازه­گیری فعالیت آنزیم ال-آسپاراجیناز……………… 26

2-10- اندازه­گیری فعالیت آنزیم ال-گلوتامیناز……………… 26

 

2-11- اندازه­گیری فعالیت آنزیم اوره­آز……………………… 27

2-12- طرح آزمایش و تجزیه و تحلیل آماری………………… 27

فصل سوم: نتایج و بحث

3-1-خصوصیات خاک­های مورد مطالعه……………………….. 29

3-2-دامنه مقادیر خصوصیات شیمیایی و بیوشیمیایی حوزه­ ها…. 29

3-3- پاسخ هدایت الکتریکی(EC) خاک به فعالیت آهوان و مورچه­ ها….32

3-4-پاسخpHخاک به فعالیت آهوان و مورچه ­ها…………… 32

3-5- پاسخ کربنات کلسیم معادل خاک به فعالیت آهوان و مورچه ­ها….34

3-6- پاسخ کربن آلی خاک به فعالیت آهوان و مورچه ­ها……………….37

3-7- پاسخ نیتروژن کل خاک به فعالیت آهوان و مورچه­ ها……………. 39

3-8- پاسخ نیتروژن آلی محلول خاک به فعالیت آهوان و مورچه­ ها……41

3-9- پاسخ نیتروژن معدنی خاک به فعالیت آهوان و مورچه ­ها……….. 43

3-10- پاسخ نسبت کربن به نیتروژن خاک به فعالیت آهوان و مورچه­ ها…43

3-11- پاسخ نسبت نیتروژن معدنی به نیتروژن کل خاک به فعالیت آهوان و مورچه­ ها….46

3-12- پاسخ معدنی شدن نیتروژن در شرایط هوازی به فعالیت آهوان و مورچه­ ها……….48

3-13- پاسخ شاخص بی هوازی معدنی شدن نیتروژن به فعالیت آهوان و مورچه ­ها……48

3-14- پاسخ نیتروژن توده زنده میکروبی به فعالیت آهوان و مورچه­ ها……….. 50

3-15- پاسخ فعالیت آنزیم اوره­آز به فعالیت آهوان و مورچه­ ها……………….. 52

3-16- پاسخ فعالیت آنزیم ال-آسپاراجیناز به فعالیت آهوان و مورچه­ ها……. 54

3-17- پاسخ فعالیت آنزیم ال-گلوتامیناز به فعالیت آهوان و مورچه­ ها………. 57

3-18- همبستگی­های ساده خطی……………………………………… 59

3-18-1- همبستگی بین ویژگی­های فیزیکی و شیمیایی خاک­ها………59

3-18-2- همبستگی بین ویژگی­های فیزیکی و شیمایی خاک­ها با صفات بیولوژیکی اندازه­گیری شده….60

3-18-3- همبستگی بین صفات بیولوژیکی اندازه­ گیری شده……..63

3-19- آنالیز مسیر(تحلیل علیت)…………………………………….. 65

3-19-1-آنالیز مسیر برای متغیر وابسته معدنی شدن نیتروژن در شرایط هوازی….65

3-19-2- آنالیز مسیر برای متغیر وابسته شاخص بی­هوازی معدنی شدن نیتروژن….66

3-20-رگرسیون چند متغیره …………………………………………..69

3-20-1- رگرسیون چند متغیره جهت تخمین معدنی شدن نیتروژن در شطرایط هوازی…..69

3-20-2-رگرسیون چند متغیره جهت تخمین شاخص بی­هوازی معدنی شدن نیتروژن………70

3-21- تحلیل تأثیر حوزه­ها بر ویژگی­های مورد بررسی با استفاده از روش تجزیه­های تبعیضی…..70

3-22-تحلیل اطلاعات به کمک روش تجزیه به عامل­ها بر اساس مؤلفه ­های اصلی………71

فصل چهارم: نتیجه­ گیری و پیشنهادها

4-1- نتیجه ­گیری……………………………………………………… 73

4-2- پیشنهادها…………………………………………………….. 74

4-5- توصیه کاربردی……………………………………………….. 74

پیوست­ها…………………………………………………………….. 75

فهرست منابع………………………………………………………. 78

چکیده:

پارک ملی کلاه­قاضی یکی از بهترین زیستگاه­های حیات­وحش در ایران است که در جنوب شرقی اصفهان واقع شده است. یکی از گونه­های فعال علف­خوار در این منطقه آهوی ایرانی(Gazelle subguturosa) می­باشد.  مورچه جمع کننده بذر از گونه Messor. sp نیز یکی دیگر از گونه­های فعال این منطقه است. فعالیت این دوگونه (لانه­سازی مورچه­ها و تجمع سرگین آهوان) به دلیل وقوع برهم­کنش بین آن­ها می­تواند باعث تغیرات موضعی در خصوصیات فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیک خاک در طول زمان شود. از آنجایی که شاخص­های بیولوژیک نسبت به تغییرات خاکی به سرعت عکس­العمل نشان می­دهند، اندازه­گیری این شاخص­ها کمک زیادی به شناخت تغییراتی که تحت تأثیر فعالیت آهوان و مورچه­ها در خاک این منطقه بوجود آمده است، می­کند. به همین منظور در منطقه کلاه قاضی 4 سایت مشخص شد که در هر سایت 5 حوزه فعالیت وجود داشت [حوزه شاهد (غیاب آهو- غیاب مورچه)C ، حوزه لانه مورچه (حضور مورچه- غیاب آهو)A ، حوزه تجمع سرگین آهوان (حضور آهو- غیاب مورچه) G، حوزه تجمع سرگین آهو در کنار لانه مورچه و نمونه برداری از لانه­های مورچه A/A+G، حوزه تجمع سرگین آهو در کنار لانه مورچه و نمونه برداری از تجمع سرگین­های آهوG/A+G  ]. سپس از هر کدام از حوزه­ها نمونه­گیری شد، به طوری کلی 20 نمونه خاک تهیه گردید. بافت خاک، pH، هدایت الکتریکی، آهک، کربن آلی و نیتروژن کل خاک­ها تعیین گردید. بافت کلیه خاک­ها لومی شنی بوده و جزو خاک­های آهکی قرار گرفتند. نیتروژن آلی محلول، نیتروژن معدنی اولیه، معدنی شدن نیتروژن در شرایط هوازی و بی­هوازی، نیتروژن توده زنده میکروبی، فعالیت آنزیم­های ال- آسپاراجیناز، ال گلوتامیناز و اوره آز به عنوان شاخص­های بیولوژیک اندازه­گیری شدند. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که فعالیت آهوان و مورچه­ها باعث تغییرات معنی­داری بر خصوصیات مورد مطالعه شد. کمترین میزان  ECخاک، کربن آلی، نیتروژن کل، نیتروژن آلی محلول، شاخص بی هوازی معدنی شدن نیتروژن، فعالیت آنزیم­اوره آز، فعالیت آنزیم­ال -آسپاراژیناز و فعالیت آنزیم­ال –گلوتامیناز در تمام سایت­ها درحوزه شاهد مشاهده شد. در حوزه  G/A+Gیکی از سایت­ها به جای معدنی شدن نیتروژن در شرایط هوازی، ایموبیلیزاسیون مشاهده شد. با توجه به همبستگی­های ساده مشخص شد که معدنی شدن نیتروژن در شرایط هوازی و بی­هوازی با تعدادی پارامترهای بیوشیمیایی و آنزیمی خاک همبستگی نشان دادند، لذا برای ارائه بهترین مدل برای تخمین پتانسیل معدنی شدن نیتروژن در شرایط هوازی و بی­هوازی در خاک­های مورد مطالعه در منطقه کلاه قاضی، رگرسیون چند متغیره گام به گام انجام شد، تا سهم هر یک از این پارامترها در توجیه تغییرات مدل مشخص شود. نتایج رگرسیون گام به گام بین معدنی شدن نیتروژن در شرایط بی­هوازی و پارامترهای بیولوژیک نشان داد که مهم­ترین پارامترهای ورودی به مدل نیتروژن آلی محلول و نسبت نیتروژن معدنی اولیه به نیتروژن کل بودند. نتایج رگرسیون گام به گام برای معدنی شدن نیتروژن در شرایط هوازی نشان دادکه ازبین ویژگی­های بیولوژیک ارائه شده به مدل فعالیت آنزیم ال -گلوتامیناز، نیتروژن معدنی اولیه، نیتروژن توده زنده میکروبی، فعالیت آنزیم ال -آسپاراژینازو نسبت کربن به نیتروژن به ترتیب وارد مدل شدند. به منظور تفکیک اثر ویژگی­های اندازه­گیری شده بر معدنی شدن نیتروژن در شرایط هوازی و بی­هوازی با استفاده از نرم افزار Path2آنالیز مسیر صورت گرفت. نتایج نشان داد که همبستگی بین شاخص بی­هوازی معدنی شدن نیتروژن و نیتروژن آلی محلول بیشتر به خاطر اثر مستقیم  SONبر این فرایند است و در درجه بعدی کربن آلی و بعد از آن نیتروژن کل خاک در این همبستگی سهیم بوده­اند. هم­چنین همبستگی بین معدنی شدن نیتروژن در شرایط هوازی با نیتروژن کل، نیتروژن توده زنده میکروبی، نیتروژن معدنی و آنزیم ال -گلوتامیناز بیشتر به صورت مستقیم و همبستگی بین معدنی شدن نیتروژن در شرایط هوازی با آنزیم­های اوره آز و ال-آسپاراجیناز به صورت غیر مستقیم و از طریق اثر نیتروژن معدنی بود. تجزیه­های تبعیضی نشان داد که حوزه­های مختلف در ارتباط با صفات مورد بررسی تأثیرات یکسانی برجای نگذاشته­اند. به عبارت دیگر فعالیت دو گونه آهو و مورچه در حوزه­ها به خوبی توانسته­اند تمایز قابل توجهی در ویژگی­های اندازه­گیری شده بوجود آورند، چرا که محدوده پراکنش حوزه­ها همپوشانی با یکدیگر نداشتند. نتایج تجزیه به مؤلفه­های اصلی نشان داد که بردارهای مربوط به متغیرهای کربن آلی، نیتروژن کل، فعالیت آمیدوهیدرولازها دارای راستا و جهت یکسانی بوده که نشان­دهنده ارتباط قوی بین این متغیرهاست. بین کربنات کلسیم خاک و دیگر متغیرها ارتباط بسیار کم و از نوع منفی وجود داشت. همبستگی معنی­دار منفی بین نیتروژن توده زنده میکروبی با هدایت الکتریکی خاک و pH خاک مشاهده شد. به طورکلی نتیجه­گیری می­شود که مجموع فعالیت آهوان و مورچه­های جمع کننده بذر در این مناطق بر سرعت بازچرخ نیتروژن در خاک از طریق عوامل مستقیم یا غیر مستقیم موثر بوده و حداقل بخشی از رشد سریعتر گیاهان و تنوع زیستی غنی گیاهان در این مناطق موضعی را باید به نیتروژن قابل جذب بیشتری که از طریق فرآیند معدنی شدن نیتروژن بوسیله واکنش­های آنزیمی حاصل می­شود، معطوف نمود.

فصل اول: مقدمه و بررسی منابع

1- کلیات و بررسی منابع

مجموعه وسیعی از میکروارگانیسم­ها در خاک زندگی می­کنندکه به عنوان حیاتی­ترین عضو اکوسیستم خاک می­توانند هرگونه تغییر در عملکرد اکولوژیکی خاک را انعکاس دهند؛ بنابراین به دلیل عکس­العمل سریع موجودات زنده خاک در برابر تغییرات محیطی وهم‌چنین نقش آن‌ها در تجزیه و اثر آن­ها بر فرآیندهای میکروبی (چرخه عناصر، پایداری خاکدانه و ظرفیت غذایی)، بررسی وضعیت زیستی خاک در سنجش پیامدهای تغییرات بوجود آمده در اکوسیستم،  اهمیت فزاینده­ای یافته است. البته تغییر وضعیت فیزیکی، شیمیایی، دسترسی به عناصرغذایی و کیفیت بقایای گیاهی در خاک می‌تواند بر فعالیت­های میکروبی و درنتیجه فعالیت­های آنزیمی خاک موثر باشد و در نهایت سبب افزایش یا کاهش فعالیت­های میکروبی شود. ازجمله شاخص­های بیولوژیکی حساس به تغییرات محیطی خاک می­توان به تنفس میکروبی، توده زنده میکروبی، معدنی شدن نیتروژن و فعالیت­های آنزیمی اشاره کرد. میکروارگانیسم­ها در وقوع چرخه­های عناصر غذایی و جریان انرژی در اکوسیستم­های خاکی نقش اساسی دارند. تجزیه مواد آلی به وسیله میکروارگانیسم­ها باعث آزاد شدن مواد معدنی برای جذب گیاهان و سایر میکروارگانیسم­های خاک می­شود. همچنین میکروارگانیسم­ها باعث حفاظت مواد معدنی خاک نیز می­شوند. رشد میکروارگانیسم­ها معمولاً وابسته به  کربن و نیتروژن سیستم خاک است، بخش بزرگی از کربن آلی مورد استفاده میکروب­ها از مواد گیاهی افزوده شده به خاک تأمین می­شود [82].

فعالیت­ آنزیم­ها به عنوان شاخص­های حیاتی کیفیت خاک مطرح می­باشند؛ زیرا آنزیم­ها  تسهیل­کننده فرآیندهای مهمی مانند تجزیه مواد­آلی، چرخه عناصر غذایی، تثبیت نیتروژن و تشکیل ساختمان خاک می­باشند. فرانکنبرگر و طباطبایی (۱۹۹۱) گزارش کردند که رابطه مستقیمی بین کربن­آلی و نیتروژن کل با فعالیت آنزیم ال-آسپاراجیناز وجود دارد هم­چنین نتایج مشابهی نیز برای فعالیت آنزیم اوره­آز و ال-گلوتامیناز مشاهده شده است [43و 45].آنزیم ال-گلوتامیناز بر پیوند کربن-نیتروژن غیر­پپتیدی در آمینواسیدهای خطی عمل می­کند و نقش مهمی در معدنی کردن نیتروژن ایفا می­کند.  بنابراین، اندازه­گیری صفات بیولوژیکی، شاخص­های مناسبی جهت تعیین تغییرات به وجود آمده در اکوسیستم­های خاکی می­باشند [3].

منطقه کلاه­قاضی یکی از بهترین زیستگاه­های حیات­وحش در کشور می­باشد که از قدیم مورد توجه بوده است. پارک ملی­کلاه­قاضی در جنوب شرقی اصفهان واقع شده است و اتوبان اصفهان-شهرضا از کنار آن می­گذرد. یکی از گونه­های علف­خوار فعال و فراوان در این منطقه، آهوی ایرانی(Gazelle subguturosa) می­باشد، هم­چنین مورچه­های جمع­کننده بذراز گونه Messor. sp نیز یکی دیگر از این گونه­های وابسته به پوشش گیاهی  می­باشد. فعالیت این دوگونه (لانه سازی مورچه­ها و تجمع سرگین آهوان) و هم­چنین برهم­کنش آن­ها می­تواند باعث تغییرات موضعی در خصوصیات فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی خاک در طول زمان شده باشد [62]. همانطور که گفته شد پارامترهای بیولوژیکی نسبت به تغییرات خاکی به سرعت عکس العمل نشان می­دهند، بنابراین می­توان با اندازه ­گیری این پارامترها تاحدودی تأثیر فعالیت مورچه ­ها و آهوان و هم­چنین برهم­کنش آن­ها را بر خصوصیات بیولوژیکی خاک تعیین کرد.

1-1- تأثیر فعالیت مورچه ­ها بر رشد گیاهان و خصوصیات خاک

مورچه­ها و کرم­های خاکی و موریانه­ها متعلق به گروه­های اصلی بی­مهرگان هستند که بر روی فرآیندهای اکوسیستم خاک اثرگذارند[34]. در اکوسیستم­هایی که کرم­ها و موریانه­ها غالب نباشند، به خصوص در مناطق مرطوب و نیمه خشک، فعالیت مورچه­ها بسیار اهمیت پیدا می­کند [25]. مورچه­ها حشرات زیرزمینی اجتماعی هستند كه به طور محلی با حفر خاک و ایجاد تپه­های كم ارتفاع (حداكثر  10 سانتیمتر) تا گاهی بلند (تا حدود 2 متر) باعث تغییر خواص فیزیكی، شیمیایی و بیولوژیک خاک و در نهایت تركیب و ساختار پوشش گیاهی می­شوند [87]. مورچه ها به دلیل جابه جا کردن ذرات خاک از اعماق متفاوت، انبار کردن مواد غذایی، فعالیت­های زیستی و تولید مواد مختلف موجب تغییرات اساسی در ویژگی های فیزیکی­، شیمیایی و زیستی خاک می­شوند. توزیع مواد توسط مورچه­ها و تأثیر فعالیت آن­ها بر خصوصیات خاک ممکن است باعث حاصلخیزی موضعی خاک­های اکوسیستم­های نیمه خشک شود [26]. از جمله تغییراتی که فعالیت مورچه می­تواند در یک اکوسیستم ایجاد کند می­توان به موارد زیر اشاره کرد:

1- مورچه­ها از طریق تجمع مواد آلی باعث تغییرات خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک می­شوند.

2- فعالیت لانه­سازی مورچه­ها مانع از تشکیل لایه­های سخت خاک و افزایش تخلخل و زهکشی و هوادهی و کاهش چگالی ظاهری و در نهایت اصلاح ساختمان خاک می­شود.

3- تغییراتی که مورچه­ها در بخش زنده و غیر زنده خاک ایجاد می­کنند بر عملکرد و تنوع گیاهان آوندی موثر است.

4- لانه مورچه­ها باعث افزایش جوانه­زنی و بقایای گیاهچه و تولید دانه و رشد گیاه می­شود. 

5- گیاهانی که در ارتباط با لانه مورچه­ها رشد می­کنند با گونه­هایی که در مناطق مجاور می­رویند متفاوت است [34].

به طورکلی خصوصیات فیزیکی، شیمیایی، بیولوژیکی (میکروبیولوژیکی) خاک توسط فعالیت مورچه­ها مانند جمع­آوری بذر و سایر اندام های گیاهی و حفر سوراخ­های زیر زمینی تغییر می­کند و باعث تغییرات بافت، کاهش وزن مخصوص ظاهری و افزایش نفوذپذیری و مواد­غذایی در این خاک­ها می­شود [25]. همچنین مورچه­ها با جابه جا کردن بذر گیاهان موجب تغییر در پوشش گیاهی اطراف لانه­های خود می­شوند. علاوه بر این، غنی تر بودن خاک لانه­های مورچه نسبت به نواحی اطراف عامل اصلی در رویش گیاهان متفاوت در اطراف لانه مورچه­ها نسبت به سایر نقاط می­باشد [41]. اثر فعالیت مورچه­ها بر روی خواص شیمیایی خاک ازجمله کربن آلی، pH، نیتروژن، فسفر و سایر عناصر بر اساس فعالیت مورچه­ها، سن کلونی­ها، رطوبت خاک، مقدار بارندگی و آبشویی در محیط­های مختلف

معظم له با استناد به عرف محل و ظهور آن به صورت شرط ضمنی ، حق زارعانه یا اولویت را قبول می نمایند که حقیقت مطلب نیز جز این نیست. بدین توضیح که با توجه به قبول حق زارعانه در عرف محل (که در خصوص ارتکاز عرفی این حق ، هیچ گونه شبهه و تردیدی وجود ندارد) و واگذاری زمین به زارع مستأجر یا عامل در قالب عقود اجاره و مزارعه ولو به صورت عقود شفاهی ، این حق به صورت شرط ضمنی عقود مزبور درآمده و تحت شرایط خودش (به مرور زمان و بر اثر مساعی وافر زارع جهت عمران و مرغوب نمودن زمین مزروعی) ایجاد می گردد و بالطبع قابل مطالبه از