استاد مشاور:
دکتر مریم رفعت جاه
 
 
اسفند ماه 1393
برای رعایت حریم خصوصی نام نگارنده پایان نامه درج نمی شود

(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)

تکه هایی از متن پایان نامه به عنوان نمونه :

(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)

چکیده

حق به شهر لوفور شامل دو مولفه­ی اختصاص دادن شهر به خود یا استفاده از شهر و مشاركت در شهر است و با ارائه­ی نقد ماركسیستی از نابرابری شهری، این مساله را مطرح می­كند كه فضای شهری در راستای تحقق خواسته­های نظام سرمایه­داری، طبقه­ی حاکم و بدون توجه به نیازهای طبقات فرودست ساخته شده است. در این پژوهش، با توجه به اهمیتی که فرد و ادراک او از فضا و کنش­های فضایی در نظریه­ی لوفور دارد و با تكیه بر مفهوم فضای ادراک شده كه به ادراک كنشگران اجتماعی نسبت به امر شهری اشاره می­كند، نسبت به سنجش میزان تحقق حق به شهر اقدام شده است. از طرفی، شهر، هم در موجودیت فیزیكی و هم در موجودیت اجتماعی تعلق كمتری به زنان دارد و كمتر مناسب مشاركت زنان در فراگردهای جاری در آن شناخته شده است. این مساله به كاهش تحرك زنان در شهر، انحصار فضاها به مردان، نادیده گرفته شدن جسم زنانه در طراحی شهری و… انجامیده است که سبب عدم بهره­مندی زنان از حق به شهر به اندازه­ی مردان شده است.  این نوشتار با استفاده از چهارچوب نظری ارائه شده توسط هانری لوفور و عملیاتی کردن ایده­ی حق به شهر او، تلاش می­کند در کنار به آزمون گذاشتن نظریه در بستر شهروندی تهران، تفاوت­های جنسیتی موجود را نیز در بهره­مندی از ادراک حق به شهر آشکار کند و نشان دهد که فرایندهای زندگی روزمره­ی زنان در شهر به دلیل بهره­مند نشدن آنان از حقوق خود دچار اختلال شده است. جمعیت مورد مطالعه 879 نفر از زنان و مردان ساکن شهر تهران هستند که با استفاده از تکنیک نمونه­گیری خوشه­ای چندمرحله­ای انتخاب شده­اند. پس از گردآوری داده­ها با روش پیمایش، در ابتدا ارتباط مفهوم حق به شهر با شش متغیر تبیین­کننده­ی آن یعنی، سرزندگی، کنترل فضا، سهم فضایی، تولید فضا، ساماندهی شهری و تصمیم­گیری در شهر با استفاده از رگرسیون چندمتغیره سنجیده شده و سپس تفاوت­های اساسی حق به شهر میان پاسخگویان زن و پاسخگویان مرد با استفاده از رگرسیون لجستیک و تحلیل خوشه در نرم­افزار اس­پی­اس­اس نسخه 16 استخراج شده و با استفاده از چهارچوب نظریه­ی حق به شهر لوفور تحلیل شده است. برای سنجش تفاوت­های طبقاتی در بهره­مندی از حق به شهر از سنجش همبستگی برآوردهای این مفهوم با شاخص­های درآمدی و محل زندگی استفاده شد. و برای طبقه­بندی مناطق تهران در خوشه­های مشارکتی براساس سازه­ی مفهومی ارائه شده توسط آرنستاین، از تحلیل خوشه استفاده شده است. از روش کیفی (19 مصاحبه) نیز برای وارسی یافته­های کمی استفاده شده، ضمن این که سازوکارهای جنسیتی ادراک از مولفه­های حق به شهر

 

مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج این پژوهش نشان می­دهد که نظریه­ی حق به شهر و مفهوم­پردازی آن از مولفه­های تاثیرگذار بر ادارک بهره­مندی از حق به شهر در شهر تهران قابل کاربست است و براساس ادعای آن، حق به شهر ماهیتی طبقاتی دارد. اگرچه لوفور در مورد ارتباط میان فضا و بدن در محدوده­ی سنت پدرسالاری مانده است، در این پژوهش معناداری مفهوم جنسیت در بهره­مندی از حق به شهر در تهران، به لحاظ آماری و چه با استفاده از شاخص­های کیفی نشان داده شد.

 

واژگان کلیدی: اختصاص­دهی، جنسیت، حق، شهر، طبقه، فضا، مشارکت.    

 

 

فهرست مطالب

عنوان ……………………………………………………………………………………………………………… صفحه

فصل اول: کلیات

1-1- مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………..
2
1-2- بیان مساله………………………………………………………………………………………………………………………………..
6
1-3- پرسش­های پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………..
11
1-4- نوع و حدود پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………
13
1-5- اهداف پژوهش………………………………………………………………………………………………………………………..
13
1-6- ضرورت پژوهش………………………………………………………………………………………………………………………
14
فصل دوم: پیشینه پژوهش
 
2-1- پیشینه پژوهش………………………………………………………………………………………………………………………….
18
2-1-1- پیشینه داخلی پژوهش ……………………………………………………………………………………………………………
18
2-1-2- پیشینه خارجی پژوهش ………………………………………………………………………………………………………….
27
2-1-3- جمع­بندی……………………………………………………………………………………………………………………………
32
فصل سوم: مبانی نظری
 
3-1- چهارچوب نظری……………………………………………………………………………………………………………………..
36
3-1-1- حق به شهر: هانری لوفور ……………………………………………………………………………………………………….
36
3-1-2- جغرافیای فمینیست و فمینیسم سوسیالیست…………………………………………………………………………………
43
3-1-3- اقتصاد سیاسی شهر و مصرف: مانوئل کاستلز………………………………………………………………………………
45
3-1-4- نردبان مشارکت: شری آرنستاین………………………………………………………………………………………………
47
3-2- معرفی متغیرهای اصلی……………………………………………………………………………………………………………….
49
3-2-1- فضای ادراک شده………………………………………………………………………………………………………………..
49
3-2-2- حق به شهر ………………………………………………………………………………………………………………………….
51
3-2-2-1- اختصاص­دهی شهر به خود………………………………………………………………………………………………….
51
3-2-2-1-1- سرزندگی …………………………………………………………………………………………………………………..
52
3-2-2-1-1-1- احساس امنیت: ناامنی ناشی از فضا………………………………………………………………………………..
53
3-2-2-1-1-2- امکان تفریح و ماجراجویی………………………………………………………………………………………….
57
3-2-2-1-1-3- ارتباطات شهری………………………………………………………………………………………………………..
59
3-2-2-1-2- کنترل و مالکیت……………………………………………………………………………………………………………
61
3-2-2-1-3- سهم فیزیکی ……………………………………………………………………………………………………………….
64
3-2-2-2- مشارکت در شهر………………………………………………………………………………………………………………
65
3-2-2-2-1- تصمیم­گیری………………………………………………………………………………………………………………..
66
3-2-2-2-2- تولید فضا ……………………………………………………………………………………………………………………
67
3-2-2-2-3- سازماندهی و طراحی شهری……………………………………………………………………………………………
68
3-3- مدل نظری تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………..
70
3-4- جمع­بندی و نتایج مورد انتظار …………………………………………………………………………………………………….
72
فصل چهارم: روش­شناسی پژوهش
 
4-1- روش­شناسی پژوهش…………………………………………………………………………………………………………………
75
4-2- نوع و سطح متغیرهای اصلی………………………………………………………………………………………………………..
77
4-2-1- متغیر وابسته………………………………………………………………………………………………………………………….
77
4-2-2- متغیرهای مستقل……………………………………………………………………………………………………………………
78
4-3- جمعیت آماری و نمونه­گیری…………………………………………………………………………………………………….
83
4-4- ساخت پرسشنامه و پیش­آزمون …………………………………………………………………………………………………..
84
4-5- روش تجزیه و تحلیل داده­ها ……………………………………………………………………………………………………….
88
-5- روش تجزیه و تحلیل داده­های کمی ………………………………………………………………………………………………
88
-5- روش تجزیه و تحلیل داده­های کیفی ……………………………………………………………………………………………..
89
فصل پنجم: یافته­ها
 
5-1- مقدمه­ای بر میدان تحقیق: کلان شهر تهران…………………………………………………………………………………….
92
5-1-1- خلاصه­ای از تاریخچه­ی تهران…………………………………………………………………………………………………
92
5-1-2- تاریخچه­ی طبقاتی شدن فضای شهر تهران…………………………………………………………………………………
94
5-1-3- تهران در دوران معاصر…………………………………………………………………………………………………………..
97
5-1-4- شاخص نخست شهری تهران ………………………………………………………………………………………………….
99
5-2- یافته­های کمی …………………………………………………………………………………………………………………………
101
5-2-1- یافته­های توصیفی………………………………………………………………………………………………………………….
102
5-2-1-1- ویژگی­های جمعیت­شناختی و توزیع متغیرهای اصلی در جمعیت نمونه ……………………………………….
102
5-2-2- یافته­های تحلیلی……………………………………………………………………………………………………………………
107
5-2-2-1- آزمون نظریه­ی حق به شهر………………………………………………………………………………………………….
107
5-2-2-2- تحلیل رگرسیون چندمتغیره…………………………………………………………………………………………………
110
5-2-2-3- جنسیت و حق به شهر ………………………………………………………………………………………………………..
114
5-2-2-4- بخت زنان در حق به شهر …………………………………………………………………………………………………..
114
5-2-2-5- تحلیل رگرسیون لجستیک………………………………………………………………………………………………….
115
5-2-2-6- شهروندان تهرانی در نردبان مشارکت آرنستاین ………………………………………………………………………
119
5-2-2-7- تحلیل خوشه: مشارکت زنان ………………………………………………………………………………………………
120
5-2-2-8- طبقه و حق به شهر …………………………………………………………………………………………………………….
124
5-3- یافته­های کیفی ………………………………………………………………………………………………………………………..
129
5-3-1- نتایج مصاحبه با شهروندان تهرانی ……………………………………………………………………………………………
129
5-3-1-1- حق به شهر و تفاوت­های جنسیتی…………………………………………………………………………………………
129
5-3-1-2- تفاوت­های جنسیتی در عوامل موثر بر اختصاص­دهی شهر به خود………………………………………………
133
5-3-1-2-1- سرزندگی شهری ………………………………………………………………………………………………………….
133
5-3-1-2-1-1- امنیت ……………………………………………………………………………………………………………………..
133
5-3-1-2-1-2- ارتباطات شهری ……………………………………………………………………………………………………….
135
5-3-1-2-1-3- تفریح در شهر ………………………………………………………………………………………………………….
137
5-3-1-2-2- کنترل و مالکیت فضا …………………………………………………………………………………………………….
139
5-3-1-2-3- سهم فیزیکی ……………………………………………………………………………………………………………….
140
5-3-1-3- تفاوت­های جنسیتی در عوامل تاثیرگذار بر مشارکت شهری …………………………………………………….
141
5-3-1-3-1- سازماندهی شهری ………………………………………………………………………………………………………..
142
5-3-1-3-2- تصمیم­گیری ……………………………………………………………………………………………………………….
143
5-4- یافته­های مشاهده­ای شهر تهران …………………………………………………………………………………………………..
144
5-4-1- شهر مردانه و سازوکارهای زنانه مدیریت فضا…………………………………………………………………………….
144
5-5- جمع­بندی ……………………………………………………………………………………………………………………………….
154
فصل ششم: نتیجه­گیری
 
6-1- بحث……………………………………………………………………………………………………………………………………..
157
6-2- وارسی نظریه­ی حق به شهر در تهران ……………………………………………………………………………………………
160
6-3- طبقه و حق به شهر: شهر در خدمت سرمایه ……………………………………………………………………………………
165
6-4- جنسیت و حق به شهر ………………………………………………………………………………………………………………..
168
6-5- نردبان آرنستاین و سطح مشارکت زنان ………………………………………………………………………………………..
171
6-7- جمع­بندی ……………………………………………………………………………………………………………………………….
176
6-8- پیشنهادات……………………………………………………………………………………………………………………………….
180
6-9- دشواری­ها و محدودیت­های پژوهش……………………………………………………………………………………………
183
منابع
187
پیوست­ها
207
 
 
 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست تصاویر

عنوان …………………………………………………………………………………………………………….. صفحه

تصویر 3-1- محورهای فضایی در نظریه­ی لوفور …………………………………………………………………………………..
40
تصویر 3-2- نردبان مشارکت شری آرنستاین ………………………………………………………………………………………..
48
تصویر 3-3- متغیرهای تاثیرگذار بر اختصاص­دهی شهر به خود ……………………………………………………………….
52
تصویر 3-4- موقعیت جغرافیایی نماد شهر تهران ……………………………………………………………………………………
63
تصویر 3-5- متغیرهای تاثیرگذار بر مشارکت شهری ……………………………………………………………………………..
66
تصویر 3-6- مدل نظری تحقیق برگرفته از لوفور …………………………………………………………………………………..
71
تصویر 5-1- رشد شهر تهران از سال 1270 تا سال 1375  ……………………………………………………………………….
94
تصویر 5-2- فرمول مهتا برای محاسبه­ی نخست شهری …………………………………………………………………………..
100
تصویر 5-3- توزیع سطوح تحصیلات در جمعیت نمونه ………………………………………………………………………….
103
تصویر 5-4- نمودار کیوکیو توزیع خطاها ……………………………………………………………………………………………
108
تصویر 5-5- نمودار پراکنش مقادیر استاندارد پیش­بینی شده­ و خطای استاندارد ………………………………………….
110
تصویر 5-6- معادله­ی رگرسیون حق به شهر …………………………………………………………………………………………
113
تصویر 5-7- معادله­ی رگرسیون لجستیک جنسیت و حق به شهر ………………………………………………………………
119
تصویر 5-8- خوشه­های طبقاتی در مناطق شهری تهران …………………………………………………………………………..
127
تصویر 5-9- متغیرهای مورد اشاره­ی زنان در تعریف حق به شهر ………………………………………………………………
130
تصویر 5-10- متغیرهای مورد اشاره­ی مردان در تعریف حق به شهر ………………………………………………………….
131
تصویر 5-11- گزاره­ی جنسیت­زده در متروی تهران ………………………………………………………………………………
145
تصویر 5-12- تبلیغات جمعیتی در شهر تهران با حذف نشانه­های زنانه ………………………………………………………
146
تصویر 5-13- نبود پیاده رو در معابر تهران (خیابان خواجه نظام، منطقه­ی 7) ………………………………………………
147
تصویر 5-14- پل و اتوبان­سازی در تهران (بزرگراه شهید صدر، منطقه­ی 1)………………………………………………..
148
تصویر 5-15- نسبت کم مسیرهای پیاده نسبت به مسیرهای سواره در تهران (خیابان پاسداران، منطقه­ی 1)…………
149
تصویر 5-16- شهرهای سواره­محور در مقابل شهرهای پیاده­محور …………………………………………………………….
149
تصویر 5-17- نصب تابلوهای تبلیغاتی روی پل­های عابرپیاده در تهران که سبب کاهش احساس امنیت در عابران پیاده می­گردد (بزرگراه شهید باقری، منطقه­ی 4)…………………………………………………………………………………….
151
تصویر 5-18- پیاده­روی دسته­جمعی زنان درمعابر شهری تهران ………………………………………………………………..
152
تصویر 5-19- زنان در اقتصاد غیررسمی (نمونه­ی دستفروشان مترو) ………………………………………………………….
153
 

 

 

 

 

 

فهرست جدول­ها

عنوان …………………………………………………………………………………………………………….. صفحه

جدول 2-1- توزیع متغیرهای اصلی تحقیق در پیشینه داخلی و خارجی ………………………………………………………
32
جدول 3-1- عوامل تاثیرگذار بر حق به شهر در سه سطح تحلیل ………………………………………………………………
71
جدول 4-1- عوامل تاثیرگذار بر حق به شهر در سه سطح تحلیل ………………………………………………………………
77
جدول 4-2- گویه­های برآورد متغیر وابسته­ی حق به شهر ………………………………………………………………………..
78
جدول 4-3- گویه­های برآورد متغیر تصمیم­گیری …………………………………………………………………………………
81
جدول 4-4- گویه­های برآورد متغیر سازماندهی شهری ………………………………………………………………………….
81
جدول 4-5- گویه­های برآورد متغیر تولید فضا ……………………………………………………………………………………..
81
جدول 4-6- گویه­های برآورد متغیر سهم فیزیکی …………………………………………………………………………………
82
جدول 4-7- گویه­های برآورد متغیر کنترل و مالکیت …………………………………………………………………………….
82
جدول 4-8- گویه­های برآورد متغیر سرزندگی (در سه بعد تفریح، امنیت و ارتباطات شهری) ………………………..
83
جدول 4-9- مقادیر آلفای کرونباخ برای تمام متغیرهای پژوهش ………………………………………………………………
86
جدول 4-10- نتایج تحلیل عاملی متغیرهای پژوهش ………………………………………………………………………………
88
جدول 5-1- جمعیت مناطق 22گانه­ی تهران برحسب جنسیت ………………………………………………………………….
98
جدول 5-2- وضعیت تاهل پاسخگویان برحسب جنسیت ………………………………………………………………………..
103
جدول 5-3- وضعیت اشتغال پاسخگویان برحسب جنسیت ………………………………………………………………………
103
جدول 5-4- وضعیت تحصیلات پاسخگویان برحسب جنسیت …………………………………………………………………
104
جدول 5-5- آماره­های توصیفی درآمد ماهیانه فردی و درآمد ماهیانه­ی خانوار …………………………………………..
104
جدول 5-6- آماره­های توصیفی متغیرهای اصلی تحقیق …………………………………………………………………………
105
جدول 5-7- آزمون کولموگروف اسمیرنف متغیر وابسته ……………………………………………………………………….
107
جدول 5-8- خلاصله مدل رگرسیون چندمتغیره …………………………………………………………………………………….
111
جدول 5-9- آزمون معناداری مدل رگرسیونی ……………………………………………………………………………………..
111
جدول 5-10- ضرایب رگرسیونی حق به شهر ……………………………………………………………………………………….
111
جدول 5-11- ارزیابی مدل رگرسیون لجستیک با آزمون اوم­نی­بوس …………………………………………………………
116
جدول 5-12- ارزیابی تبیین واریانس متغیر وابسته ………………………………………………………………………………….
116
جدول 5-13- نکویی برازش مدل با آماره هوسمر لمشو …………………………………………………………………………
117
جدول 5-14- جدول طبقه­بندی رگرسیون لجستیک ………………………………………………………………………………
117
جدول 5-15- متغیرهای باقی­مانده در معادله­ی رگرسیون لجستیک …………………………………………………………..
118
جدول 5-16- بررسی نرمال بودن توزیع مشارکت شهری ……………………………………………………………………….
120
جدول 5-17- جدول آنوا …………………………………………………………………………………………………………………
121
جدول 5-18- درصد مشارکت زنان براساس سطوح مشارکت نردبان آرنستاین……………………………………………
121
جدول 5-19- درصد مشارکت مردان براساس سطوح مشارکت شری آرنستاین …………………………………………..
122
جدول 5-20- متغیرهای باقیمانده در معادله­ی رگرسیون لجستیک متغیرهای اختصاص­دهی شهر به خود ………….
122
جدول 5-21- درصد مشارکت شهروندان براساس سطوح مشارکت نردبان آرنستاین صرف­نظر از جنسیت ……….
123
جدول 5-22- جدول آنوای تحلیل خوشه طبقات براساس حق به شهر ……………………………………………………….
126
جدول 5-23- عضویت نمونه­ها در خوشه­های طبقاتی سه­گانه ………………………………………………………………….
126
جدول 5-24- مناطق شهرداری تهران در خوشه­های طبقاتی سه­گانه ………………………………………………………….
126
جدول 5-25- جدول همبستگی پیرسون (حق به شهر و درآمد خانوار) ………………………………………………………
128
جدول 5-26- جدول همبستگی پیرسون (حق به شهر و درآمد فردی) ……………………………………………………….
128
جدول 5-27-جواب­های پاسخگویان به پرسش «حق شهروندان در شهر چسیت؟» ……………………………………….
130
جدول 5-28- جواب­های پاسخگویان به پرسش «برابری جنسیتی در حق به شهر وجود دارد؟» ………………………
131
جدول 5-29- جواب­های پاسخگویان به پرسش «چگونه حق زنان به شهر قابل تحقق است؟»…………………………
132
 

 

 

 

 

 

فصل یکم

کلیات

 

 

 

 

1-1- مقدمه

شهر مجموعه­ای از فضاهاست. فضاهایی که یکی از وجوه تمایز محیط شهری با محیط غیرشهری (روستایی، طبیعی، دست نخورده و واژگان دیگری که می­توان در مقابل شهر قرار داد) است. فضا مفهومی ادراکی[1] است. ادراک از فضا را نمی­توان به عنوان عنصری یکپارچه در نظر گرفت که در تمامی افراد یکسان است. یک فضای واحد می­تواند بسته به سن، جنسیت، قومیت، طبقه­ی اجتماعی و متغیرهای دیگر فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و جمعیت­­شناختی به اشکال متفاوتی ادراک شود.

برای نمونه، تصوری که یک کودک از بیلبورد تبلیغاتی یک شرکت تولید شکلات دارد، تصویری از یک حسرت است، برای یک زن مستخدم که چهار فرزند کوچک دارد و برای پیرزنی که مبتلا به بیماری دیابت است نیز یک حسرت است اما این «حسرت» تنها عنوانی یکسان دارد و ماهیت آن در ادراک افراد نام­برده یکسان نیست. زیرا هر احساس یا شناختی از خاستگاه­های متفاوتی برمی­خیزد. یک بیلبورد تبلیغاتی می­تواند برای کسی که شیرینی­گریز است حس نامتبوعی ایجاد کند و برای یک طرفدار حقوق حیوانات احساس انزجار[2] و فردی که گرایش­های ضد سرمایه­داری دارد احتمالا بیش از آن که مجذوب بیلبورد شود به چهره­­ی سرمایه­­داری و چرخه­ی سودی که پشت نصب این بیلبورد نهفته است توجه می­­کند. تفاوت نگرش این افراد ناشی از ماهیت تمایزات اجتماعی – فرهنگی است. اگر یک بیلبورد ساده­ی شهری بتواند تصوراتی این چنین متمایز را در ذهن بینندگان ایجاد کند، باید انتظار داشت تصور ادراک­شده­­ی[3] افراد از رابطه­ای که در شهر با «چیزها» و «فضاها» برقرار می­کنند و احساسی که از این رابطه در آنان ایجاد می­شود نیز بسته به ­زمینه­ اجتماعی و فردی متفاوت باشد.

چنان­­چه پیش ­فرض وجود رابطه میان فضاهای شهری و نگرش­­های افراد را پذیرا شویم به این نتیجه­گیری خواهیم رسید که روابط اجتماعی افراد نیز از فضاهای شهری تاثیر می­گیرد. زیرا پیوند میان شناخت­ها و احساسات با منش­ها و کنش­ها از دیدگاه جامعه­شناختی امری بدیهی است. با توجه به اهمیت جنسیت به مثابه­­ی یک عامل تعیین­کننده­ی بنیادین در شیوه­­های جامعه­پذیری افراد،‌ پیش­بینی می­­شود که نگرش­های مردان و زنان نیز نسبت به مولفه­های فضایی متمایز باشد و به تبع آن کنش­ها و منش­های فضایی به شکل متفاوتی در دو جنسیت بروز یابد.

برای نمونه، یک کوچه­ی تاریک در یک مرد ورزشکار که با ساک ورزشی به سمت باشگاه می­رود همان ادراکی را تولید نمی­کند که در یک دختر پانزده ساله که از کلاس به خانه برمی­گردد. انتظار زن جوان برای تاکسی در کنار یک اتوبان نیز همان تجربه­­ای نیست که یک مرد با آن مواجه می­شود. اما عنصر متمایزکننده­­ی این ادراک­ها چیست؟ آن­چه که دختر پانزده ساله را از کوچه­ی تاریک می­ترساند یا احساس زنی که کنار اتوبان منتظر تاکسی ایستاده است، یعنی «احساس ناامنی» ناشی از تنظیمات فضایی، نه ناشی از جنس[4] این افراد بلکه تابعی از مولفه­های فضایی و موقعیت این افراد در اجتماعی است که به آن تعلق دارند. فرض ما بر این است که احساس ناامنی برای زن شهرنشین تجربه­ای زیسته است. اما آیا شهر به خودی خود این ترس را ایجاد می­کند؟ به نظر می­­رسد که چنین نباشد. همین زن، زمانی که همراه با فرد دیگری (به خصوص اگر همراه او مرد باشد) در همان نقطه­­ی اتوبان ایستاده باشد، احساس ناامنی در او به شدت کاهش می­یابد. پس مکان شهری به خودی خود نمی­تواند عامل تولید احساس ناامنی در کنشگران باشد. یک زن به تنهایی در مرکز شهر قدم می­زند بدون این که احساس ناامنی داشته باشد. شاید علت حضور و تجمع مردم در مرکز شهر است. اما آیا مردمی که در اتوبان سوار بر اتومبیل­های خود می­گذرند فرقی با این افراد دارند؟ آن­چه میان مرکز شهر و اتوبان تمایز ایجاد می­کند نحوه­ی تنظیم مولفه­های فضایی است. حضور مردم چه در اتوبان­ها و چه در مرکز شهر عنصری ثابت است. چیزی که در اتوبان ایجاد تمایز می­کند نوع طراحی فضا است که افراد پیاده را به درون اتومبیل­هایشان منتقل کرده است. فضای اتوبان، با حذف پیاده­روها قدرت قدم زدن را از افراد سلب می­کند. فرد خود را به عنوان عنصری مزاحم در فضایی که قرار نیست کسی در آن راه برود تصور می­کند. اما این احساس برحسب جنسیت اشکال متفاوتی به خود می­گیرد. ادراک زنان از این نوع هنجارشکنی جزئی چیزی متفاوت از ادراک مردان است. برای یک زن، یک کوچه­ی خلوت در میانه­ی روز، یک خیابان تاریک، کنار اتوبان، درون یک تاکسی که سرنشینان دیگرش همه مرد هستند، صندلی جلوی همان تاکسی، پل­های عابرپیاده، کوچه­های بن­بست، پارک­های خلوت،‌ زیر پل­های بزرگ، محله­هایی که برچسب ناامنی خورده­­اند یا به هر دلیلی بدنام هستند، حومه­ های خلوت شهری،‌ پیاده­­روهای کم­­عرض، خیابان­­هایی که محل کسب­ و­کار مردان هستند[5]، سرویس­­های بهداشتی عمومی، اتوبوس­­های حمل و نقل عمومی خلوت (به خصوص در ابتدا و انتهای روز)، حتا خانه­­ی خود فرد زمانی که در آن تنهاست، اتومبیل­­های شخصی غیرتاکسی که در حمل و نقل عمومی مشغول به کار هستند، همه تصور ناامنی را تداعی می­کنند.

این احساس ناامنی می­تواند ریشه در تجربیات مستقیم خود فرد، تجربیات غیر مستقیم فرد (نزدیکان او)،‌ حافظه­­ی جمعی شهروندان از این فضاها و تا حد زیادی شکل فضاهای شهری داشته باشد. فردی که یک بار در یک کوچه ­ی تاریک مورد حمله قرار گرفته باشد، احتمال کمی می­­رود که هنگام عبور مجدد از مکان­­های مشابه احساس امنیت داشته باشد. اگر دوست یا خواهر او نیز تجربه­­ی مشابهی را برای او بازگو کرده باشد، باز تصور او از فضایی که در ذهن او ایجاد شده است می­­تواند به تولید احساس ناامنی در فضاهای مشابه فضاهای تصورشده­­ی قبلی بیانجامد. تجربیاتی که شهروندان یک شهر از خشونت در فضاهای مختلف شهری دارند می­­تواند در حافظه­­ی جمعی ثبت شده و آن را نسبت به فضاهای مشابه احساس کند. اگر شهری در زمانی نزدیک تجربه­ی ناگواری، مانند ربوده شدن افراد در اتوبان، را داشته باشد، نمی­توان انتظار داشت که شهروندان آن از حضور در اتوبان­ها احساس امنیت کافی داشته باشند. حافظه­­ی جمعی در شهر می ­تواند عنصری تعیین­ کننده در نحوه­­ی نگرش شهروندان به فضاها و روابط شهری باشد. اما می­­توان تصور کرد که همین شهروندان اگر می­­توانستند در اتوبان­هایی قدم بزنند که محل­هایی مخصوص عبور عابران پیاده داشت که از طریق موانع یا چنان­چه در برخی خیابان­­ها مرسوم است، کانال­­های بزرگ آب از محل عبور اتومبیل­ها جدا می­­شد، شاید احساس بهتری از قدم زدن در اتوبان­­ها حاصل می­شد (رهبری، 1393).

بحث ناامنی شهری که در چند بند گذشته به آن پرداخته شد تنها یک نمونه از تاثیر فضاهای شهری بر ادراک شهروندان است که چنان­چه شرح آن رفت، بسته به جنسیت متفاوت است. مجموعه­ی این برداشت­های احساسی و شناختی تولید شده در شهروندان به یک ادراک عمومی از حقوق شهروندی می­انجامد که تمرکز ما در این پژوهش مطالعه­ی ابعاد و عوامل تاثیرگذار بر آن و ارتباط آن با مفهوم جنسیت است. بدیهی است که هم زنان و هم مردان از مولفه­های فضایی تاثیر می­پذیرند. از این رو به جای تمرکز بر ادراک زنان، مفهوم جنسیت را به عنوان عاملی تعیین­کننده در ادراک از فضاهای شهری در نظر گرفتیم تا علاوه بر بررسی وضعیت ادراک زنان از حق به شهر، به مطالعه­ی تفاوت­های جنسیتی نیز بپردازیم.  بدین منظور این نوشتار به شرح زیر به شش فصل تقسیم­بندی شده است:

فصل یکم: کلیات

در این فصل به بیان مساله، اهمیت و ضرورت پژوهش، پرسش­ها، اهداف و فرضیه­های پژوهش و هم چنین مشکلات و محدودیت­های پژوهش پرداخته شده است.

فصل دوم: پیشینه­ی پژوهش

فصل اول: کلیات پژوهش

1-1. مقدمه     2

1-2. بیان مسئله    3

1-3. تعاریف نظری و عملیاتی مفاهیم      4

1-3-1. شکاف­دیجیتالی                                     4

1-3-2. کتابخانه های عمومی    5

1-4. اهمیت و ضرورت پژوهش 6

1-5. اهداف پژوهش         8

1-5-1. اهداف اصلی     8

1-5-2. اهداف فرعی   8

1-6. پرسش های پژوهش            8

1-6-1. پرسش اصلی         8

1-6-2. پرسش های فرعی    9

1-7. فرضیه های پژوهش    9

1-8. متغیرهای پژوهش 10

1-8-1. متغیر مستقل  10

1-8-2. متغیر وابسته 10

فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه پژوهش

2-1. مقدمه     12

2-2. کتابخانه های عمومی 12

2-2-1. تعریف کتابخانه عمومی  12

2-2-2. تاریخچه کتابخانه های عمومی 13

2-2-3. اهداف کتابخانه عمومی  16

2-2-4. وظایف کتابخانه­ عمومی  17

2-2-5. خدمات کتابخانه­ عمومی  17

2-2-6. جامعه استفاده کننده کتابخانه­ عمومی   17

2-2-7. نیروی انسانی کتابخانه­ عمومی     17

2-2-8. انواع کتابخانه های عمومی   19

2-2-9. درجه بندی  کتابخانه­های عمومی    20

2-3. شکاف­دیجیتالی  21   2-3-1. مقدمه   21   2-3-2. تعریف شکاف­دیجیتالی    24

 

2-3-3. شکاف­دیجیتالی و نابرابری های آموزشی  26

2-3-4. مفاهیم مرتبط با شکاف­دیجیتالی    28

2-3-5. ابعاد شکاف­دیجیتالی    31

2-3-6. شاخص های شکاف­دیجیتالی 33

2-3-7. دلایل وجود شکاف­دیجیتالی     34

2-3-8. پیامدهای شکاف­دیجیتالی     35

2-3-9. راهکارهای برطرف کردن شکاف­دیجیتالی   35

2-4. کتابخانه ها و شکاف­دیجیتالی   37

2-5. راهکارهای کتابخانه های در گذر از شکاف­دیجیتالی   39

2-6. خلاصه مبانی نظری    41

2-7. پیشینه پژوهش 42

2-7-1. پیشینه پژوهش در داخل 43

2-7-2. پیشینه پژوهش در خارج  46

2-7-3. خلاصه پیشینه پژوهش     49

فصل سوم : روش شناسی پژوهش

3-1. مقدمه     51

3-2. روش اجرای پژوهش    51

3-3. جامعه مورد پژوهش   51

3-4. نمونه و روش نمونه گیری 52

3-5. ابزار اندازه گیری یا روش های عملی جمع آوری داده­های پژوهش  52

3-6. روایی ابزار گردآوری داده های پژوهش    53

3-7. پایایی ابزار گردآوری داده های پژوهش   53

3-8. روش تجزیه و تحلیل داده ها    54

 

فصل چهارم: یافته های پژوهش

4-1. مقدمه     56

4-2. یافته های توصیفی   56

4-2-1. جنسیت   56

4-2-2. سن      57

4-2-3. تحصیلات  58

4-2-4. درآمد   59

4-3. یافته های مربوط به پرسش های  پژوهش    59

4-3-1. پاسخ به پرسش اول پژوهش     59

4-3-1-1. امکانات سخت افزاری و ارتباطی  60

4-3-1-2. امکانات نرم افزاری 63

4-3-1-3. منابع الکترونیکی    64

4-3-2. پاسخ به پرسش دوم پژوهش    65

4-3-2-1. یافته های مربوط به مهارت های فناوری اطلاعات و ارتباطات      66

4-3-2-1-1. یافته های میزان آشنایی با فناوری اطلاعات و ارتباطات  66

4-3-2-1-2. یافته های میزان استفاده از رایانه و برنامه های رایانه ای 67

4-3-2-1-3. یافته های الویت استفاده از (نیاز به) رایانه و برنامه های رایانه ای   69

4-3-2-1-4. یافته های میزان استفاده از  فناوری اطلاعات و ارتباطات برای اهداف ویژه و شخصی   71

4-3-2-1-5. یافته های الویت استفاده از (نیاز به) خدمات اینترنت برای اهداف ویژه و شخصی   73

4-3-2-1-6. یافته های میزان استفاده از خدمات کتابخانه ای   74

4-3-3. پاسخ به پرسش سوم پژوهش     75

4-3-3-1. یافته های عوامل عدم استفاده از رایانه و برنامه های رایانه ای در کتابخانه  76

4-3-3-2. یافته های مهمترین عوامل عدم استفاده از رایانه و برنامه های رایانه ای در منزل    78

4-3-3-3. یافته های اهمیت عوامل ایجاد شکاف­دیجیتالی در کتابخانه های عمومی شهر همدان     80

4-4. آزمون فرضیه های پژوهش   81

4-4-1. آزمون فرضیه اول پژوهش 81

4-4-2. آزمون فرضیه دوم پژوهش 84

4-4-3. آزمون فرضیه سوم پژوهش 87

4-4-4. آزمون فرضیه چهارم پژوهش    90

فصل پنجم : بحث و نتیجه گیری

5-1. مقدمه     95

5-2. خلاصه پژوهش    95

5-3. بحث در مورد پرسش های پژوهش   96

5-3-1. بحث در مورد پرسش اول  96

5-3-2. بحث در مورد یافته های پرسش دو   101

5-3-3. بحث در مورد یافته های پرسش سوم  104

5-4. بحث در مورد فرضیه های پژوهش  107

4-5-1. بحث در مورد فرضیه اول 107

5-4-2. بحث در مورد فرضیه دوم 108

5-4-3. بحث در مورد فرضیه سوم 109

5-4-4. بحث در مورد فرضیه چهارم    110

5-5. نتیجه گیری    111

5-6. پیشنهادهای پژوهش   112

5-6-1. پیشنهادهای کاربردی    112

5-6-2. پیشنهادهایی برای پژوهش های آینده     114

فهرست منابع

منابع فارسی   116

منابع انگلیسی 119

پیوست ها

الف) پرسشنامه مدیران    121

ب) پرسشنامه کاربران 124

ج) فهرست کتابخانه های عمومی شهر همدان 128

چکیده     129

  1-1. مقدمه

امروزه فن آوری اطلاعات رشد چشمگیری کرده و با سرعت فزاینده ای در حال گسترش است و همه ابعاد زندگی را در شکل های متفاوت آن دچار دگرگونی کرده است. با وجود این تحولات در فن آوری، کتابخانه ها نیز ناگریز از همسو شدن با این تحولات هستند.

کتابخانه های عمومی کانون پاسخگویی به نیازهای اطلاعاتی افراد جامعه محسوب می شوند و با هدف دسترس پذیر ساختن اطلاعات برای عموم مردم بوجود آمده اند بر خلاف سایر انواع کتابخانه ها که تنها به قشر خاصی از مردم خدمت می دهند، کتابخانه های عمومی پذیرای تمام اقشار جامعه در هر سن و طبقه و سطح تحصیلات و بدون در نظر گرفتن نژاد، مذهب، زبان و موقعیت اجتماعی هستند. همین ویژگی است که اهمیت این مراکز را نسبت به سایر مراکز مشابه خود بیشتر می نماید. بنابراین مراجعان کتابخانه­های عمومی طیف وسیعی از جامعه را در برمی­گیرند که نیازها و علایق بسیار متفاوتی دارند. از این رو کتابخانه های عمومی باید به تحولات توجه داشته و بستر مناسبی برای جامعه کاربرانشان جهت دسترسی به فناوری ها فراهم آورند.

با رشد و تأثیر فناوری در جوامع، از دهه 1990 اصطلاح شکاف­دیجیتالی[1] به حوزه فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی وارد شده که به فرصت های نابرابر گروه های مختلف در دسترسی به این فناوری ها اشاره دارد. شکاف­دیجیتالی اشاره به نابرابری دسترسی افراد به امکانات فناوری اطلاعاتی و ارتباطی دارد. اشاره به واقعیتی دارد که در آن در برخی مناطق دنیا عموم مردم با سهولت و سادگی به انواع ابزارهای الکترونیکی و فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی دسترسی دارند. در مقابل، در بسیاری از مناطق دیگر، اغلب افراد از دسترسی به حداقل این امکانات محرومند (منصوریان، 1391). در واقع، شکاف­دیجیتالی به کمبود دسترسی بخش هایی از جامعه به فناوری های اطلاعات و ارتباطات اشاره دارد، شکاف فزاینده بین کشورهایی که از طریق فناوری به دانش، اطلاعات، ایده ها و آثار اطلاعاتی دسترسی آسان دارند و کشورهایی که ندارند.  انجمن کتابداران آمریکا از این مفهوم برای تبیین تفاوت های موجود در دسترسی به اطلاعات از طریق اینترنت و سایر فناوری ها و خدمات اطلاع رسانی استفاده می کند و به نقش دانش، مهارت ها وتوانمندی های استفاده از اطلاعات در شکل گیری این تفاوت ها تأکید می ورزد. با توجه به تعاریف بالا، محور بحث شکاف­دیجیتالی، از یک سو، دسترسی به اطلاعات، منابع اطلاعاتی و فناوری های اطلاعات و ارتباطات و از سوی دیگر، داشتن دانش و مهارت های کافی برای استفاده بهینه از این امکانات است (اسفندیاری  مقدم، 1386).

توجه به شکاف­دیجیتالی در کتابخانه های عمومی از این رو که کاربران این کتابخانه ها طیف وسیعی از گروه ها و اقشار جامعه را در بر می گیرند، بیش از انواع دیگر کتابخانه ها اهمیت دارد. از این رو، لازم است برای شناخت وضعیت موجود شکاف­دیجیتالی در مناطق مختلف و زیر مجموعه های گوناگون اجتماعی پژوهش هایی صورت گیرد و نیز برنامه ریزی ها و فعالیت های مناسب برای رفع نابرابری های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی انجام پذیرد. به همین دلیل پرداختن به این موضوع در حیطه کتابخانه های عمومی به لحاظ ارتباط با عموم مردم از اولویت و ضرورت بیشتری برخوردار است. با توجه به این که پژوهش های کمتری در زمینه شکاف­دیجیتالی به ویژه در ایران اجرا شده است، مطالعه و پژوهش در این باره به ویژه در حوزه کتابخانه های عمومی می تواند بسیار مفید واقع شده و مسائل پیش رو و چگونگی رفع این مسائل را نشان دهد.

1-2. بیان مسئله

چنان که در مقدمه اشاره شد، با توجه به اهمیت دسترسی افراد جامعه به اطلاعات، توجه به شکاف­دیجیتالی برای از بین بردن فرصت های نابرابر افراد در دسترسی به فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی و فقدان دانش و مهارت های استفاده بهینه از این فناوری ها حائز اهمیت است. و می توان چنین استدلال کرد که  اهمیت توجه به مسئله شکاف­دیجیتالی برای کتابخانه های عمومی دو چندان است. زیرا که کتابخانه های عمومی طیف وسیعی از گروه ها و اقشار جامعه را دربر می گیرند، و لازم است به شکاف­دیجیتالی در این حیطه توجه کرده و کتابخانه های عمومی نسبت به وضعیت شکاف­دیجیتالی برای گذر از آن آگاهی داشته باشند.

بنابراین، مسئله اصلی این پژوهش  مربوط به فرصت های نابرابر کاربران کتابخانه های عمومی در دسترسی به اطلاعات است. زیرا که کتابخانه های عمومی می توانند با آگاهی از وضعیت شکاف­دیجیتالی از طریق بررسی عواملی نظیر زیرساخت های فناوری های اطلاعاتی و ارتباطی و دانش و مهارت کاربران برای استفاده از این فناوری ها، جهت ترمیم این شکاف اقدام نمایند. مروری بر پژوهش های انجام یافته نشان می دهد که مطالعه ای در خصوص وضع شکاف­دیجیتالی در کتابخانه های عمومی شهر همدان صورت نگرفته است. لذا به منظور آگاهی از وضعیت موجود پژوهش حاضر سعی در بررسی وضعیت شکاف­دیجیتالی کتابخانه های عمومی شهرهمدان از طریق بررسی زیر ساخت های اطلاعاتی و ارتباطی این کتابخانه ها و دانش و مهارت های کابران این کتابخانه ها در استفاده بهینه از این فناوری ها دارد.

1-3. تعاریف نظری و عملیاتی مفاهیم

1-3-1. شکاف­دیجیتالی

تعریف نظری: شکاف­دیجیتالی اشاره به نابرابری دسترسی افراد به امکانات فناوری اطلاعاتی و ارتباطی دارد (همیلتون، 2004). شکاف بین توان دستیابی به اطلاعات واستفاده موثر از فناوری اطلاعات برای افراد وجوامع مختلف است (اسفندیاری مقدم، 1386).

شکاف­دیجیتالی تبیین کننده توزیع نابرابر امکانات و تجهیزات ارتباطی در نقاط مختلف دنیا، دسترسی نابرابر و دانش نابرابر در زمینه استفاده از این فناوری ها در سطح جهان است. اصطلاح شکاف دیجیتال به نابرابری های موجود در زمینه توزیع فناوری های نوین ارتباطی، دسترسی افراد بر این فناوری ها و دانش افراد در امر استفاده از این فناوری ها اشاره دارد (محمدنژاد، 1386).

تعریف عملیاتی: با توجه به کثرت تعاریف ارایه شده برای شکاف­دیجیتالی، این  مفهوم برای تبیین تفاوت های موجود در دسترسی به اطلاعات از طریق اینترنت و سایر فناوری ها و خدمات اطلاع رسانی استفاده می شود و به نقش دانش، مهارت ها و توانمندی های استفاده از اطلاعات در شکل گیری این تفاوتها تأکید می ورزد. در این پژوهش شکاف­دیجیتالی از دو جنبه اصلی، یعنی دسترسی به منابع اطلاعات و فناوری های اطلاعات و ارتباطات، و داشتن دانش و مهارت های کافی برای استفاده بهینه از این فناوری ها بررسی می شود .

1-3-2. کتابخانه عمومی

تعریف نظری: کتابخانه عمومی سازمانی است که به وسیله جامعه از طریق حکومت محلی، منطقه ای یا ملی ویا از طریق سایر سازمان های اجتماعی تأسیس شده و حمایت و پشتیبانی مالی می شود. کتابخانه عمومی دانش، اطلاعات و آثار تخیلی را با استفاده از یک رشته منابع و خدمات تهیه می کند و به صورتی برابر ویکسان، صرف نظر از نژاد، ملیت، سن، جنس، مذهب، زبان، ناتوانی، وضع اقتصادی، وضعیت شغلی، و درجات تحصیلی و سواد، در دسترس مردم قرار می دهد (جیل، 1386).

ویژگی دیگر کتابخانه عمومی این است که خدمات جامع و گسترده ای را برای اجرای وظایفی مانند اطلاع رسانی، بازآفرینی و سرگرمی فراهم می آورد. وظیفه اساسی کتابخانه های عمومی فراهم کردن هر گونه مطلب برای رفع نیازهای افراد و گروه های مختلف اجتماع است تا با مطالعه آنها آموزش، کسب اطلاعات، لذت و سرگرمی افراد جامعه تامین و در نتیجه به پیشرفت و رشد فرهنگی جامعه کمک شود. از این لحاظ کتابخانه های عمومی را دانشگاه مردم خوانده اند و استادان و مدرسان آن نیز کتابدارانند. کتابخانه های عمومی جزء جدایی ناپذیر جامعه امروزی هستند و نقش مهمی در آن ایفا می کنند. باید کتابخانه را به عنوان نیرویی اجتماعی در نظر گرفت که می تواند اثر گسترده ای بر روی جامعه مورد خدمت خود داشته باشد. کتابخانه عمومی در خدمت گروه های مختلف جامعه قرار دارد و می تواند مورد استفاده کشاورزان، بازرگانان، کودکان، نابینایان و غیره قرار گیرد (موکهرجی، ۱۳۷۵).

تعریف عملیاتی: منظور از کتابخانه عمومی در این پژوهش، کتابخانه های عمومی وابسته به نهاد کتابخانه های عمومی کشور در شهرهمدان به تعداد 12 باب است.

1-4. اهمیت و ضرورت پژوهش

نگاهی گذرا به منابع اطلاعاتی، اخبار، آمار و گزارش های تولید شده توسط سازمان ها، نهادها و گروه های مختلف در سطوح ملی و بین المللی حکایت از وجود نابرابری های متفاوت و گسترده به لحاظ جغرافیایی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی دارد. فقر به مفهوم عام و نارضایتی های حاصل از آن از مسائل بسیار مهم جامعه جهانی از یک سو وگروه های اجتماعی بومی و ملی درون کشورها از سوی دیگر در قرون گذشته و قرن حاضر بوده است. کاهش میزان نابرابری ها همیشه و در همه حال در دستور کار و برنامه های دولت ها و جامعه جهانی قرار داشته است. در وضعیت کنونی جهان، کاربرد فن آوری های اطلاعاتی و ارتباطی موضوع شکاف­دیجیتالی را بوجود آورده است که به مفهوم نابرابری در فرصت های دسترسی گروه های مختلف اجتماعی به این فناوری ها است. مطالعه در خصوص شکاف­دیجیتالی به منظور شناخت و برطرف ساختن آن در پژوهش هایی در کانون توجه و تأکید بوده است. به عنوان مثال، منصوریان (1391) در پژوهشی به بررسی شکاف­دیجیتالی 28 کتابخانه عمومی هفت کشور انگلیسی زبان پرداخته و راهکارهایی برای ترمیم شکاف­دیجیتالی پیشنهاد کرده است. او وجود شکاف­دیجیتالی را مانع بزرگی برای ارئه خدمات کتابخانه های عمومی دانسته و معتقد است که کتابخانه های عمومی می توانند با اتخاذ راهکارهایی از وضع موجود عبور کنند.

اسفندیاری مقدم (1386) بر اهمیت نقش کتابداران در پر کردن شکاف­دیجیتالی پرداخته و تأکید می کند که در مسیر کاهش شکاف­دیجیتالی، کتابخانه ها و کتابداران باید با توسعه دانش و

(در فایل دانلودی نام نویسنده و استاد راهنما موجود است)

تکه هایی از متن پایان نامه به عنوان نمونه :

(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)

فهرست مطالب

عنوان………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. صفحه

چکیده ‌ه1

فصل اول:کلیات تحقیق.. 1

مقدمه. 3

1.1بیان مساله. 4

2.1. اهمیت و ضرورت تحقیق.. 8

3.1. اهداف تحقیق.. 7

4.1.  فرضیه های تحقیق.. 8

5.1 کاربرد تحقیق.. 8

6.1.  چارچوب نظری تحقیق.. 8

7.1. تعریف مفهومی و عملیاتی واژه ها 9

8.1قلمرو زمانی تحقیق.. 11

9.1   قلمرو مکانی تحقیق.. 11

10.1  قلمرو موضوعی تحقیق.. 11

فصل دوم:ادبیات تحقیق.. Error! Bookmark not defined.

مقدمه. 13

بخش اول : عملکرد مالی شرکت ها 15

1.2. اهداف واحدهای انتفاعی.. 15

1.1.2. حداکثر نمودن سود. 15

2.1.2.  حداکثر نمودن ثروت.. 16

2.2. نقش مدیران در واحدهای انتفاعی.. 17

3.2. تاریخچه عملکرد مالی.. 18

4.2. مفهوم عملکرد. 20

5.2.عملکرد شرکتها از دیدگاههای مختلف… 23

 

1.5.2. عملکرد شرکت از دیدگاه بازار مشتری.. 23

2.5.2.  عملکرد شرکت از دیدگاه بازارهای عوامل.. 24

3.5.2.عملکرد شرکت از دیدگاه بازارهای مالی.. 24

6.2   شاخص های عملکرد مالی.. 26

7.2.  نسبتهای نقدینگی.. 28

8.2. معیارهای اندازه گیری نقدینگی.. 29

1.8.2.  شاخص‌‌های  سنتی اندازهگیری نقدینگی.. 29

2.8.8. شاخص‌‌های  نوین اندازهگیری نقدینگی.. 31

3.8.2. همبستگی شاخص های سنتی نقدینگی و شاخص های نوین نقدینگی.. 36

9.2.ارزیابی عملکرد. 41

10.2. رویکردهای موجود پیرامون معیارهای عملکرد. 42

11.2. معیارهای عملکرد حسابداری.. 43

12.2. معیارهای عملکرد اقتصادی.. 46

13.2. معیارهای رویکرد تلفیقی.. 51

14.2. رویکرد مدیریت مالی.. 53

2-15 روش‌های نوین ارزیابی عملکرد. 55

بخش دوم: مسئولیت اجتماعی شرکت ها 72

17.2. مفهوم مسئولیت اجتماعی.. 72

18.2. مفهوم شناسی مسئولیت اجتماعی شرکت ها 74

19.2. سطوح مسئولیت اجتماعی.. 76

20.2. ابعاد سه گانه مسئولیت اجتماعی در سطح کلان. 77

21.2. تأثیرات توجه به مسئولیت اجتماعی در سازمان: 78

22.2. گام های کلیدی در اجرای مسئولیت  اجتماعی سازمان ها(CSR). 83

بخش سوم: پیشینه تحقیق.. 85

1.3 مقدمه. 94

2.3  روش اجرای  تحقیق.. 94

3.3 روش تحقیق.. 95

4.3 جامعه و نمونه آماری پژوهش… 96

1.4.3 جامعه آماری پژوهش… 96

2.4.3.  نمونه آماری پژوهش… 96

1.2.4.3  روش نمونه گیری.. 97

5.3  روش جمع آوری اطلاعات.. 98

1.5.3  مطالعات کتابخانه ای 98

2.5.3   مطالعات میدانی.. 98

6.3 . روائی و پایائی ابزار اندازهگیری.. 99

1.6.3 .  روائی (اعتبار) ابزار اندازهگیری.. 99

2.6.3  .  پایائی (اعتماد) ابزار اندازهگیری.. 99

7.3 . روش تجزیه و تحلیل داده های تحقیق.. 100

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل آماری.. 101

مقدمه. 102

1.4  بخش اول :آمار توصیفی.. 102

1.1.4  جدول فراونی برحسب  متغیرجنسیت پاسخگویان. 102

2.1.4 جدول فراونی برحسب  متغیر گروه سنی  پاسخگویان. 104

3.1.4 جدول فراونی برحسب  متغیر تحصیلات  پاسخگویان. 106

4.1.4 جدول فراونی برحسب  متغیر سوابق خدمتی پاسخگویان. 108

5.1.4 جدول شاخص های توصیفی متغیر های اصلی تحقیق.. 110

2.4  بخش دوم  آمار استنباطی.. 111

ب – تحلیل همبستگی پیرسون. 112

2.2.4 بررسی  فرضیه فرعی اول پژوهش… 118

3.2.4بررسی  فرضیه دوم پژوهش… 120

4.2.4 بررسی  فرضیه سوم پژوهش… 122

5.2.4 بررسی  فرضیه چهارم پژوهش… 125

6.2.4 بررسی  فرضیه پنجم پژوهش… 126

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات.. 129

1.5  مقدمه. 130

2.5  خلاصه پژوهش… 130

.3.5 نتایج آمار توصیفی.. 131

4.5 نتایج آزمون های پژوهش… 131

5-5 نتایج کلی بر اسا س یافته های پژوهش… 132

6.5 مقایسه نتایج پژوهش حاضر با تحقیقات مشابه. 133

7.5 پیشنهادات بر اساس یافته های پژوهش… 134

1.7.5 پیشنهادات در خصوص تحول بعد شرایط محیط کار جهت بهبود عملکرد مالی.. 134

2.7.5 پیشنهادات در خصوص تحول بعد راهبردی شرکت جهت بهبود عملکرد مالی.. 135

3.7.5 پیشنهادات در خصوص تحول بعد ر فتار کسب و کار جهت بهبود عملکرد مالی.. 137

4.7.5 پیشنهادات در خصوص تحول بعد زیست محیطی جهت بهبود عملکرد مالی.. 137

8.5پیشنهاد برای پژوهشهای آتی.. 137

منابع. 139

پیوست 1- پرسشنامه. 150

پیوست2- نتایج خروجی نرم افزار SPSS. 153

چکیده
اگرچه سازمان­ها در طول زمان ایفاکننده­ی نقش­ها و مأموریت­های مختلفی بوده­اند ولی در دوره معاصر، کارکرد آن­ها بسیار گسترده شده و انتظارات از آن­ها به­طور مداوم رو به تزاید است . این پژوهش با هدف تعیین شدت رابطه ابعاد مسئولیت پذیری اجتماعی بر عملکرد مالی (نرخ بازده دارائی)  شرکت های تولید کننده مواد غذایی در استان گیلان و فراهم سازی شرایط توسعه و حفظ ارزش های اخلاقی انجام شده است؛ که در آن  با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی ساده و باکاربست جدول مورگان از 97 شرکت فعال تولید کنندۀ مواد غذایی ، 76 مورد انتخاب شد ودر هر کدام از 4 نفر از معاونین خواسته شد تا به سوالات پرسشنامه پاسخ دهند. بعد از تکمیل پرسشنامه های مذبور با روش رگرسیون چند متغیره در نرم افزار spss نتایج تحلیل گردید.. نتایج نشان می‌دهد  از ابعاد  مسئولیت پذیری شرکت ها ؛ بعد حفظ محیط زیست ، بعد راهبردی شرکت و بعد رفتار کسب و کار  بر نرخ بازده دارایی تاثیر معنادار دارد.از سویی وجود  رابطه  منفی معنادار بین اصول مسئولیت پذیری اجتماعی و عملکرد مالی بین شرکت های ایرانی ،دلایل گوناگونی می تواند داشته باشد. شاید یکی از دلایل این امر ،عدم توانایی شرکت های ایرانی در تبدیل عملکرد اجتماعی بهتر به عملکرد مالی بهتر است . اگر  این شرکت ها بتوانند سهامداران ،مشتریان و به طور کلی ذینفعان  خود را نسبت به عملکرد اجتماعی خود ، آگاه تر سازند و ذهنیت مثبت  آنان را تقویت کنند ، این ذهنیت مثبت به طور قطع باعث کاهش هزینه ها و در نتیجه ،عملکرد مالی بهتر خواهد شد.

کلید واژه ها :  مسئولیت پذیری اجتماعی ، عملکرد مالی ، نرخ بازده دارائی ، شرکت های تولیدی مواد غذایی

مقدمه
امروزه نقش واحدهای تجاری در اجتماع دست خوش تغییرات بسیار زیادی شده است. به گونه ای که انتظار می‌رود واحدهای تجاری نه تنها به فکر افزایش سود خود بوده بلکه نسبت به اجتماع نیز پاسخ گو، و برای جامعه ای که در تعامل با آن هستند مفید باشند. واحد تجاری نمی تواند از اجتماع فرار کند و جامعه نیز نمی تواند بدون واحد تجاری وجود داشته باشد، بنابراین، یک ارتباط دو طرفه بین واحد تجاری و اجتماع وجود دارد. در سال های اخیر نظری های بیان شده مبنی بر اینکه، واحدهای تجاری می توانند ایجاد ثروت، اشتغال و نوآوری کنند، بازار را تأمین نمایند، و فعالیت ها یشان را تقویت کرده و رقابت شان را بهبود بخشند، در صورتی که برای حفظ اجتماعی که خود در راه اندازی آن نقش اساسی داشته اند، همکاری کنند و در مقابل جامعه نیز با فراهم کردن شرایط لازم به منظور کسب بازده توسط سرمایه گذاران و ایجاد اطمینان برای ذینفعدان از نبود فعالیت های آربیتراژ و غیرعادلانه، بسترهای مناسب جهت توسعه و پیشرفت واحدهای تجاری را فراهم کند.در نتیجه مسئولیت شرکت نسبت به اجتماع هم برای خود واحد تجاری و هم برای اجتماع سودمند می باشد و در بهتر منافع بالقوه آن می تواند منجر به بازده های زیاد سرمایه گذاری برای شرکت ها شود. از سویی مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها  موضوع حساسیت‌ برانگیز و رو به توجه در سال‌های اخیر بوده است، تا آنجا که سازمان‌های بین‌المللی مانند سازمان ملل و اتحادیه اروپا، استانداردهایی را در این زمینه ارائه کرده‌اند. همچنین به خوبی آشکار شده که شرکت‌ها و صنایع به طور قابل توجهی رشد کرده‌اند و بر رفاه اجتماعی تاثیر می‌گذارند. از آنجا که کسب و کار در محیط اجتماعی در حال رشد است، شرکت‌ها باید رفاه اجتماعی که ممکن است توسط فرآیند کسب و کار کاهش یابد، حفظ کنند. با توجه به این، مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها یکی از برنامه‌های استراتژیک انجام شده توسط شرکت‌ها در رابطه با سود و مزایای پایدار اجتماعی است. در واقع مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها اقداماتی است که در آن شرکت‌ها دخالت خود در فعالیت‌های اجتماعی را در نظر می گیرند و همچنین اثرات مخرب کسب و کار بر جامعه و محیط طبیعی را کاهش می دهند. در حوزه های اقتصادی ، پژوهش های فراوانی بر اثرات مثبت سرمایه اجتماعی بر رشد اقتصادی، سرمایه‌گذاری بخش خصوصی، ارزش افزایی به بنگاه های تجاری، توسعه اقتصادی، درآمد سرانه ، توزیع درآمد، جلوگیری از فرار مالیاتی و…. تاکید داشته اند.(تونی و همکاران[1]، 2012: 635)  و تاکید داشته اند که توسعه مالی به عنوان بهبود در کمیت، کیفیت و کارایی خدمات واسطه های مالی در نظر گرفته شده است.(چونگ و چان[2]، 2011: 2017)

 در دهه 1850، نقش شرکت‌ها صرفا اقتصادی بود و به  ایجاد حداکثر سود برای سهامداران محدود شده بود. در این رابطه، چنین رویکردی مطابق با دیدگاه کلاسیک بود که هر شرکتی به طور عمده مدیران و سهامداران را درنظر می‌گرفت. در حال حاضر ایده مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها، پاسخ گوی این چالش گسترده می‌باشد که نه تنها درگیر بحث‌های اقتصادی و مالی بلکه درگیر تعاملات اجتماعی، انسانی و نیز زیست محیطی ‌باشند. هر شرکتی که می‌خواهد از توسعه پایدار عملکرد اطمینان یابد، به ناچار نباید از مزیت تعامل در یک رویکرد اجتماعی چشم پوشی کند نابراین شرکت‌ها ضمن آنکه موسسه‌ای اقتصادی هستند، اساساً نهادهایی اجتماعی‌اند و لذا باید به پیامدهای اجتماعی فعالیت‌های خود اهمیت داده و بین مسئولیت‌های متضادی که نسبت به گروه‌های ذینفع مختلف دارند، تعادل برقرار سازند و خود را به عنوان شرکت‌هایی با مسئولیت اجتماعی به تصویر بکشند.

1.1 بیان مساله
گزارش‌های ارائه شده توسط سیستم حسابداری مالی، عملکرد واحد تجاری را از جنبه های خاص مورد ارزیابی قرار میدهد و سودآوری و توان مالی واحد تجاری را شاخص موفقیت یا عدم موفقیت میداند و بیشترین توجه را معطوف منافع گروههایی میکند که مهمترین آنها عبارتند از:

سرمایه‌گذاری بالفعل و بالقوه،
مدیران واحد تجاری،
اعتباردهندگان بالفعل و بالقوه،
سازمانهای دولتی،
کارکنان واحد تجاری،
مشتریان، و فروشندگان.
به دلیل عدم توجه به منافع سایر گروههای اجتماع و همچنین اثرات زیست محیطی ناشی از فعالیتهای واحد تجاری، در اوایل دهه‌ی 1960 مفهوم جدیدی به نام حسابداری مسئولیتهای اجتماعی در مباحث نظری حسابداری مطرح شد و نویسندگانی از اروپا، کانادا و در نوشته‌های خود به آن اشاره‌هایی کرده‌اند. از میان آنان آندرسن[3] را باید پدر این شاخه از دانش حسابداری دانست. اما در کشور امریکا مفهوم حسابداری مسئولیتهای اجتماعی با یک دهه تأخیر در اوایل دههی 1970  ، توسط انجمن حسابداری امریکا با تشکیل کمیتهای به منظور بررسی موانع و مشکلات مربوط به فرایند اندازه‌گیری و گزارشگری در حسابداری مسئولیتهای اجتماعی آغاز شد و با وجود گذشت بیش از چهار دهه، این مفهوم هنوز هم از جدیدترین مباحث حسابداری است که در مراحل اولیه‌ی رشد به سر می‌برد و از نظر اجرا و به کارگیری پیشرفت چندانی نداشته است.(عسگری، 1386)

در مورد مشروعیت و ارزش اتخاذ مسئولیت پذیری اجتماعی توسط شرکت ها ، دیدگاه های مختلفی وجود دارد. برخی از صاحب نظران معتقدند که مشکلات اجتماعی باید توسط دولت ها حل شود. این گروه معتقدند که منابع سازمانی برای حل مشکلات اجتماعی کافی نیست و نباید منابع سازمانی را به منظور حل مشکلات جامعه هدر داد . گروه دیگری از صاحب نظران معتقدند که ، از آنجا که امروزه ، قدرت اقتصادی ، از دولتها به سازمان ها انتقال یافته ، مشارکت سازمان ها در حل مشکلات اجتماعی ضروری و لازم است ( تسوتسورا[4]، 2004). از طرف دیگر ، اتخاذ اصول مسئولیت پذیری اجتماعی برای سازمان ها امری هزینه‌بر است (صنوبر و همکاران ، 1390). تعریفی که مؤسسه کسب و کار از مسئولیت پذیری اجتماعی ارائه می کند ، به این نحو است : تحقق موفقیت تجاری از طریق احترام به ارزش های اخلاقی ، مردم ، جامعه و محیط زیست .(تسوتسورا ،2004). طبق معیارهای مؤسسه ی مسئولیت پذیری اجتماعی ویگو[5] ، مسئولیت پذیری اجتماعی دارای ابعاد پنج گانه ی زیر است :

بعد شرایط محیط کار : عبارت است از بهبود مستمر شرایط کار ، ارزیابی مهارت های شغلی و فرآیند گزینش کارکنان ، بهبود روابط صنعتی و برقراری گفتگوی اجتماعی بین مدیریت ارشد و کارکنان
بعد راهبری شرکت مسئولیت پذیری اجتماعی : میزان شفافیت و کارآیی مدیریت یک شرکت در قبال سهام داران و دیگر ذینفعان؛
بعد جامعه و اجتماع محلی مسئولیت پذیری اجتماعی : عبارت است از نحوه ی همسو سازی منافع شرکت  با منافع جامعه و قلمروی که شرکت ، عملیات خود را در آن انجام می دهد؛
بعد محیط زیست مسئولیت پذیری اجتماعی : میزان توجه شرکت به تأثیر عملیلاتش بر آلودگی محیط زیست است .
بعد رفتار کسب و کار مسئولیت پذیری اجتماعی : توجه به نیاز ها و خواسته های مشتریان و تأمین کنندگان ، نگرش منعطف و شفاف نسبت به آن ها است .( وان دی ولده و همکاران ، 2005).
رابینز و کالتر[6] (2006) معتقدند که دو رویکرد عمده در مورد مسئولیت پذیری اجتماعی شرکت ها وجود دارد : 1. رویکرد کلاسیک  : بر طبق این رویکرد ، تنها مسئولیت اجتماعیی مدیریت عبارت است از حداکثر سازی سود . 2. رویکرد اقتصادی – اجتماعی :  در این رویکرد مسئولیت اجتماعی چیزی فراتر از حداکثر سازی سود در نظر گرفته می شود و شامل حفاظت از رفاه جامعه و بهبود آن است . تفکر سنتی در اقتصاد که مبتنی بر اندازه‌گیری منابع و دارایی های مشهود مادی بود امروزه جای خود را به ارزش آفرینی ناشی از دارایی های نامشهود داده است . در اواسط قرن 20  اقتصاددانان مالی تلاش کردند تا توجه شرکت ها را به رویکرد جدیدی در کسب و کار جلب کنند. این رویکرد مبتنی بر این تفکر بود که هر سازمانی توانایی ها ، امتیازات و منابع غیر مادی منحصر به‌فرد و متمایزی از سایر سازمان ها دارد که منشأ خلق ارزش و ثروت است. از این رو لازم است همه منابع و ظرفیت های سازمانی و دارایی های برون ترازنامه ای شناسایی و اندازه گیری شوند. سرمایه اجتماعی شامل همه دارایی هایی است که در ترازنامه شرکت نشان داده نمی شود و شامل آن دسته از دارایی های نامشهوداست که به روش های حسابداری در صورت های مالی منعکس نمی شود .(عباسی و گلدی صدقی، 1389: 58)  از این رو هر سازمان تجاری ، فقط و فقط دارای یک مسئولیت اجتماعی است که عبارت است از استفاده از منابع و به کارگیری آن ها در فعالیت هایی که منظور افزایش سود و ثروت سهامداران طراحی شده است بیشتر صاحبنظران معتقدند که هزینه های مسئولیت اجتماعی ، کوتاه مدت و منافع آن اغلب از نوع بلند مدت است . مسئولیت اجتماعی در واقع نوعی سرمایه گذاری برای آینده به امید کسب مزیت رقابتی پایدار و بلند مدت است .مدیرانی که دارای دید بلند مدت می باشند حاضرند برای بهبود رفاه جامعه ، حل

پایان نامه درباره تداعی برند:-مفاهیم برند
مفاهیم برند
کلمه برند از واژه ” برندر” مشتق شده که به معنای داغ زدن و سوزاندن است. از زمان های بسیار دور تولید کنندگان برای متمایز ساختن کالاهای خود از کالاهای سایر تولید کنندگان نام تجاری استفاده می‎‎کردند. برند وسیله ای بود که گله داران برای نام گذاری حیوانات و سایر دارایی های خود مورد استفاده قرار می‎‎دادند . با گذشت زمان افراد علاوه بر نامگذاری کالا و دارایی ها برای نامگذاری سایر  اموال خصی از برند استفاده کردند. بعنوان مثال سفالگران با گذاشتن اثر انگشت، ستاره، صلیب، دایره و… برروی کوزه‎ها و گلدانهای ساخت خود آنها را علامت گذاری می‎‎کردند. این علامت ها بیانگر اصل بودن محصول بود و اطلاعات مهمی را در مورد سازنده آنها به خریداران منتقل می‎‎کرد. هرچند نام گذاری تجاری تجاری از گذشته هایی دور وجود داشت ولی عمده پیشرفت آن در صده اخیر صورت گرفته است . ظهور انقلاب صنعتی و گسترش حمل و نقل و انجام مبادلات کالا و خدمات در عرصه بین المللی محرک اصلی توسعه نام گذاری تجاری بود . (کاپفرر، 2008، ص5)

 

2-2-3  تعاریف برند و معنای برند
 انجمن بازاریابی آمریکا، برند را چنین تعریف می‎‎ک

 

ند : برند عبارت است از یک نام، واژه، علامت، طرح یا ترکیبی از آن ها که برای شناسایی فروشنده یا گروهی از فروشندگان و متمایز کردن کالاها و خدمات آنها از کالاها یا خدمات سایر رقبا بکار می‎‎رود (گیلانی نیا ودیگران، 1389، ص105)

نام و نشان تجاری یا نمادی متمایز (مانند لوگو، علامت تجاری یا طرح زمینه مورد نظر برای شناسایی کالاها یا خدمات از یک فروشنده با یک گروه فروشندگان می‎‎باشد .و برای متمایز کردن محصولی از محصولات دیگر رقبا می‎‎باشد. (پیکه[1]و همکاران، 2009، ص859)

یک برند، مجموعه ای از منابع عملکردی، اقتصادی و روان شناسی برای کاربر نهایی می‎‎باشد. (کوهن[2] به نقل از الماسی، 1390، ص25)

بنا به تعریف ولز و برنت [3](1995) نام گذاری تجاری فرایند ایجاد هویت[4] محصول به وسیله استفاده از نام و سمبل[5] متمایز کننده است. یک برند می‎‎تواند به عنوان یک ابزار قانونی، 

گروه دوم: اعتقاد دارند که قیمت سهام بطور منفی با سطح پرداخت سودهای تقسیمی مربوط شده است.

گروه سوم:این تئوری ادعا می کند که سیاست سود تقسیمی شرکت در ارزش گذاری سهام شرکت نامربوط می‌باشند.

یعنی بر اساس مکاتب فکری یادشده نظریه های تقسیمی سود را می توان بصورت زیر بیان کرد:

هموار سازی سود تقسیمی

نامربوط بودن

پرنده در دست

اثر مالیاتی تقسیم سود

تأثیر مشتریان و موکلین