در این پژوهش نتایج به دست آمده به صورت زیر میباشند:
29/1 درصد دانش‌آموزان دارای خود شکوفایی کم، 15/17 درصد متوسط و 55/81 درصد زیاد بوده است.
همچنین نتایج نشان داد 4/9 درصد روابط عاطفی موجود در خانواده نامطلوب و 3/55 درصد نسبتاً مطلوب و 3/35 درصد مطلوب بوده است.
و همچنین 27/2 درصد رفتار دینی والدین نامناسب و 13/29 درصد نسبتاً مناسب و 61/68 درصد مناسب بوده است.
– بین رفتار دینی والدین با روابط عاطفی موجود در خانواده دانش‌آموزان همبستگی معنی‌دار مثبتی وجود دارد.
– بین رفتار دینی والدین با خود شكوفایی دانش‌آموزان همبستگی معنی‌داری وجود ندارد.
– بین روابط عاطفی موجود در خانواده با خود شكوفایی دانش‌آموزان همبستگی معنی‌دار مثبتی وجود دارد.
واژگان كلیدی: رفتار دینی والدین، روابط عاطفی موجود در خانواده ، خودشكوفایی دانش‌آموزان
فهرست مطالب
عنوان صفحه
فصل اول: کلیات طرح پژوهش
مقدمه…………………………………………………………………………………………………… 2
1-1- عنوان تحقیق………………………………………………………………………………….. 3
1-2- بیان مسأله……………………………………………………………………………………… 3
1-3- اهداف تحقیق………………………………………………………………………………… 6
1-4- اهمیت و ضرورت انجام تحقیق…………………………………………………………… 6
1-5- سوالات تحقیق………………………………………………………………………………. 8
1-6- تعریف مفاهیم مطرح شده درسوالات تحقیق…………………………………………… 9
فصل دوم: پیشینه تحقیق
مقدمه…………………………………………………………………………………………………… 12
2-1- مبانی نظری…………………………………………………………………………………… 12
3-1-1- نهاد خانواده……………………………………………………………………………….. 12
2-1-2- وظیفه خانواده…………………………………………………………………………….. 15
2-1-3- رمز تأکید اسلام بر تشکیل خانواده…………………………………………………… 19
2-1-4- هدف از تشکیل خانواده………………………………………………………………… 20
2-1-5- اهمیت خودسازی والدین……………………………………………………………….. 23
2-1-6- اهمیت فرزندان در زندگی والدین…………………………………………………….. 25
2-1-7- زمان پی‌ریی شخصیت فرزندان………………………………………………………… 25
2-1-8- نقش الگوهای تربیتی در تربیت و رشد فرزندان……………………………………. 27
2-1-9- نیاز عاطفی خانواده………………………………………………………………………. 31
2-1-10- عامل بقا و تداوم زندگی خانوادگی…………………………………………………. 34
2-1-11- توجه به جنبه عاطفی خانواده…………………………………………………………. 36
2-1-12- پرورش عاطفی فرزند………………………………………………………………….. 38
2-1-13- محبت مهمترین عامل سلامت روح فرزند………………………………………….. 39
2-1-14- آثار محبت به کودک…………………………………………………………………. 41
2-1-15- مفهوم دین……………………………………………………………………………….. 43
2-1-16- مفهوم تربیت…………………………………………………………………………….. 46
2-1-17- مفهوم تربیت دینی……………………………………………………………………… 51
2-1-18- ضرورت و اهمیت تربیت دینی………………………………………………………. 52
2-1-19- آغاز تربیت دبنی……………………………………………………………………….. 52
2-1-20- اهداف تربیت دینی…………………………………………………………………….. 55
2-1-21- روش آموختن دین به فرزند………………………………………………………….. 56
2-1-22- مراحل پذیرش دین در فرزند………………………………………………………… 62
2-1-23- ویژگیهای تربیت دینی………………………………………………………………… 64
2-1-24- تعریف خودشکوفایی …………………………………………………………………. 67
2-1-25- انتظار والدین از فرزندان………………………………………………………………. 69
2-1-26- سلسله مراتب نیازهای انسان…………………………………………………………… 70
2-1-27- ویژگیهای افراد خودشکوفا از نظر مازلو……………………………………………. 71
2-1-28- ویژگیهای افراد خودشکوفا از نظر راجرز………………………………………….. 79
2-1-29- نقایص افراد خودشکوفا……………………………………………………………….. 80
2-1-30- الگوی انسان سالم در اسلام………………………………………………………….. 81
2-1-31- کارکرد خانواده بر عزت نفس فرزند………………………………………………. 83
2-2- مروری بر تحقیقات مشابه………………………………………………………………….. 86
2-2-1- چکیده تحقیقات انجام شده در ایران…………………………………………………. 86
2-2-2- چکیده تحقیقات انجام شده در خارج ایران………………………………………… 88
جمع‌بندی و خلاصه…………………………………………………………………………………. 95
مدل سلسله مراتب……………………………………………………………………………………. 96
مدل تحلیلی…………………………………………………………………………………………… 97
فصل سوم: روش پژوهش
مقدمه…………………………………………………………………………………………………… 99
3-1- روش تحقیق………………………………………………………………………………….. 99
3-2- انواع متغیرها………………………………………………………………………………….. 99
3-3- داده‌های مورد نیاز…………………………………………………………………………… 99
3-4- شیوه جمع‌آوری اطلاعات…………………………………………………………………. 100
3-5- جامعه آماری…………………………………………………………………………………. 100
3-6- حجم، نمونه………………………………………………………………………………….. 10
3-7- روش نمونه‌گیری…………………………………………………………………………….. 100
3-8- ابزار جمع‌آوری داده‌ها……………………………………………………………………… 100
3-9- شیوه نمره‌گذاری متغیرها…………………………………………………………………… 101
3-10- روایی پرسشنامه‌ها………………………………………………………………………….. 102
3-11- پایایی پرسشنامه‌ها…………………………………………………………………………. 102
3-12- روش تجزیه و تحلیل داده‌ها……………………………………………………………… 103
فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده‌ها
مقدمه…………………………………………………………………………………………………… 105
4-1- عوامل فردی و آموزشی دانش‌آموزان……………………………………………………. 106
4-1-1- جنس دانش‌آموزان………………………………………………………………………. 106
4-1-2- نوع مدرسه دانش‌آموزان در دبیرستانهای عادی و غیرانتفاعی……………………. 107
4-1-3- پایه تحصیلی دانش‌آموزان……………………………………………………………… 108
4-2- خودشکوفایی دانش‌آموزان………………………………………………………………… 109
4-3- روابط عاطفی موجود در خانواده دانش‌آموزان…………………………………………. 111
4-4- رفتار دینی والدین دانش‌آموزان…………………………………………………………… 111
4-5- رابطه بین رفتار دینی والدین با روابط عاطفی موجود در خانواده دانش‌آموزان ….. 112
4-6- رابطه بین رفتاردینی والدین با خودشکوفایی دانش‌آموزان…………………………… 113
4-7- رابطه بین روابط عاطفی موجود در خانواده با خودشکوفایی دانش‌آموزان………… 115
4-8- رابطه بین عوامل شخصی و آموزشی (جنس، نوع مدرسه و پایه تحصیلی) با روابط عاطفی موجود در خانواده دانش‌آموزان 116
4-9- رابطه بین عوامل شخصیو آموزشی با خودشکوفایی دانش‌آموزان………………….. 118
4-10- رابطه بین رفتار دینی والدین و روابط عاطفی موجود در خانواده دانش‌آموزان با دخالت جنس، نوع مدرسه و پایه تحصیلی 121
4-11- رابطه بین رفتار دینی والدین و خودشکوفایی دانش‌آموزان با دخالت جنس، نوع مدرسه و پایه تحصیلی دانش‌آموزان 123
4-12- رابطه بین روابط عاطفی موجود در خانواده و خودشکوفایی دانش‌آموزان با دخالت جنس، نوع مدرسه و پایه تحصیلی دانش‌آموزان………………………………………………………………………………………….. 126
4-13- رابطه بین رفتار دینی والدین و روابط عاطفی موجود در خانواده با خودشکوفایی دانش‌آموزان با دخالت جنس، نوع مدرسه و پایه تحصیلی دانش‌آموزان…………………………………………………………………………. 128
فصل پنجم: نتیجهگیری، بحث و پیشنهاد
مقدمه…………………………………………………………………………………………………… 132
5-1- نتیجهگیری……………………………………………………………………………………. 133
5-1-1- سوال اول: رابطه بین رفتار دینی والدین با روابط عاطفی موجود در خانواده ….. 133
5-1-2- سوال دوم: رابطه بین رفتار دینی والدین با خودشکوفایی دانش‌آموزان…………. 133
5-1-3- سوال سوم: رابطه بین روابط عاطفی موجود در خانواده با خودشکوفایی
دانش‌آموزان…………………………………………………………………………………………. 133
5-1-4- سوال چهارم: رابطه بین عوامل شخصی و آموزشی با روابط عاطفی موجود درخانواده دانش‌آموزان. 134
5-1-5- سوال پنجم: رابطه بین عوامل شخصی و آموزشی با خودشکوفایی دانش‌آموزان…….. ..134
5-1-6- سوال ششم: رابطه بین رفتار دینی والدین و روابط عاطفی موجود درخانواده دانش‌آموزان با دخالت جنس، نوع مدرسه و پایه تحصیلی دانش‌آموزان………………………………………………………………………………. 134
5-1-7- سوال هفتم: رابطه بین رفتار دینی والدین و خودشکوفایی دانش‌آموزان با دخالت جنس، نوع مدرسه و پایه تحصیلی دانش‌آموزان………………………………………………………………………………………….. 135
5-1-8- سوال هشتم: رابطه بین روابط عاطفی موجود در خانواده و خودشکوفایی دانش‌آموزان با دخالت جنس، نوع مدرسه و پایه تحصیلی دانش‌آموزان………………………………………………………………………………. 135
5-1-9- سوال نهم: رابطه بین رفتار دینی والدین و روابط عاطفی موجود درخانواده با خودشکوفایی دانش‌آموزان با دخالت جنس، نوع مدرسه و پایه تحصیلی دانش‌آموزان……………………………………………………………… 136
5-2- بحث و بررسی……………………………………………………………………………….. 137
5-3- پیشنهادها………………………………………………………………………………………. 141
5-4- محدودیتهای تحقیق…………………………………………………………………………. 142
منابع……………………………………………………………………………………………………. 143
مقد مه :
خانواده یکی ازبنیادهای اصیل وبسیاردرخورستایش واحترام دردین مبین اسلام وبه تبع آن درجامعه ماست . خانواده اولین وابتدایی ترین نهادی است که درجامعه ما شکل می گیرد ورشد می کند و جایگاه بسیارمقدسی است که هرکدام ازاجزا آن ازپدرومادروفرزندان جایگاهی خاص وحقوقی فردی وجمعی دارند که افراد آن طبیعتاً در ارتباط با هم به آن احترام گذاشته ورعایت می کنند. خانواده درپی ریزی سعادت فرزندان سهم بزرگ ومسئولیتی عظیم دارد وبه ویژه آنکه بخش اعظم پرورش جسم و روان پایه گذاری حیات اجتماعی و فرهنگی طفل مربوط به این دوره ( سالهای ابتدایی تولد) است. دامان خانواده را محیطی مقدس دانسته اند که درآن خوشبختی پدید می آید. وپدران ومادران پاک دل وبا ایمان درطول تاریخ توانسته اند نسلهای ارزنده وشایسته ای بپرورانند وبه جامعه تحویل دهند. خانواده ازدیدی یک موسسه حقوقی است که افراد آن درسایه پیوند خونی وزناشویی با هم ارتباط می یابند. زندگیشان براساس تفاهم وهمزیستی وصلح وتعاون است. عامل والدین می توانند مهمترین عامل وعلت پایه گذاری وضع اصلی طفل باشد واو را به پاکی وناپاکی سوق می دهد
(قائمی ،1370: 253)
تأثیرخانه وخانواده درفرد نامحدود است ومی توان گفت که پایه های تربیتی فرد درخانه نهاده شده است چون محیط خانه به اقتضایی که ایجاد استقرارروانی در کودک می نماید و با وسایلی که نیازمندیهای روانی او را تأمین می کند وفرصتی که برای ارضاء تمایلات وغرایزکودک فراهم می‌سازد، همگی آنها درطرز رشد او موثراست. چنانکه خانه صحت اخلاقی کودک را بنیان گذاری میکند زیرا او ارزشهای اخلاقی ، علاقه به راستی ودرستی وتنفرازدروغ ونادرستی ومیل به تعاون وهمکاری و علاقه به همنوع و بالاخره دوست داشتن فضایل ومبارزه با رذایل وامثال آنها را ازمحیط خانه فرا می گیرد. ( حجتی ، 1358: 38)
همانطور که بیان شد درخانواده روابط وتعاملات زیادی وجود دارد اما روابط عاطفی ونقشی که روی والدین وخصوصاً فرزندان می گذارد حائز اهمیت است عواطف واحساسات چه مثبت وچه منفی از زمان قبل ازتولد، کودک را متأثرمی کند این انسان آگاه کوچگ نیازش را به محبت وعاطفه را درابتدا به صورت یک لبخند یا گریه وکم کم با حروف وکلمات بیان می کند وهمانطورکه مراحل بعدی رشد را طی میکند محبتی که در کودکی توسط خانواده گرفته و تأثیراتی که از عواطف موجود در پیرامونش بوده و اخذ کرده به صورت رفتارکلامی وغیرکلامی بروز می دهد. انواع هیجانهای مثبت مثل احساس رضایت شاد بودن، موفقیتهای درسی واخلاقی ، خلاقیت، مهارت حل مسأله و… و یا هیجانهای منفی مانند عدم کنترل خشم، حسادت ، تنفرو… همه ناشی ازرفتارواحساساتی بوده که والدین به صورتهای گوناگون به کودک خود واین امانت الهی آموزش داده اند.
1-1- عنوان تحقیق :
بررسی رابطه رفتاردینی والدین با روابط عاطفی موجود درخانواده وخود شکوفایی دانش آموزان دبیرستانهای دخترانه وپسرانه ناحیه 2 شهرستان کرمان .
1-2- بیان مسأله :
تربیت خانوادگی عاملی برای تعدیل انسان، وسیله ای برای ارضای عواطف وموجبی برای جلوگیری از پدید آمدن نابسامانیهاست. کودکان الگوازوالدین خود می‌گیرند.وبه رشد ونمو خویش ادامه می دهند. همچنین خانواده منتقل کننده فرهنگ خاص به کودکان است.فرهنگی که در آن صفا و صمیمیت، صداقت ومحبت است واین امردراماکن دیگربدست نمی آید.کودکان پرورشگاهی ممکن است در سایه اعمال نظرها درمواردی به درجاتی وسیع رسیده باشند. ولی هیچکدام از آنها نتوانسته اند به مانند اکثریت آنهایی که در خانواده تربیت یافته اند ادامه زندگی دهند. معنویت واخلاق درخانه کار سازندگی را درکودکان نافذ می سازد. ( قائمی ، 1370: 254)
ازمسائل مهمی که در تربیت اولیه دارای نقش و اهمیتی فوق العاده است مسأله الگوهای خانوادگی است .
کودک از همان روز های اولیه تولد همه حرکات، رفتاروعملکردهای ما را می بیند وبه تدریج آنها را فرا گرفته وتحت تأثیرش قرارمی گیرد. چه بسیارند عاداتی که درسایه تجربه وعمل ازروزگاران اولیه حیات برای آن کودک حاصل شده و تا پایان عمر برای انسان می ماند.
والدین نخستین الگوی کودکانند، شجاعت یا ترس ، درستکاری یا خیانت ، صداقت یا دروغ ، خود نگهداری یا خود باختگی را به فرزندان منتقل می‌کنند. والدین می‌توانند سرمشقهای خوب ویا ناشایسته ای برای فرزندان باشند. وبراین اساس افرادی خوشبخت ویابدبخت ، با واکنشهای عادی ویا غیرعادی پدید آورند. (همان :149)
از مسائل مهمی که در تربیت مطرح است مسأله سازندگی عاطفی است امرعاطفه در افراد کمتر از دیگر امور و ابعاد نیست، نیازبه جامعه واجتماعی بودن ایجاب میکند که در آن قانون حکومت کند وازاین دید چرخ حیات بگردد واجتماع به پیش رود. اما عاطفه همانند روغنی است که درلای چرخها ودربین پیچ و مهره‌ها ریخته میشود وموجبات عدم فرسایش و خرابی و عدم‌سروصدا وفریادهای جانخراش را فراهم می سازد. اینکه درتربیت توجه به تغذیه طفل از شیر مادر می‌شده یک بعدش این است که طفل به هنگام تغذیه، از رشد عاطفی برخوردار شود آنها که تمایلاتی مربوط به محبت‌شان ارضاء نمی شود افرادی خواهند شد خیانتکارولجوج ،سخت دل وخشن که حتی ممکن است در مواردی شرافت و حیثیت انسانی خود را نیز نادیده گیرند به هنگامی که والدین به خصوص مادران فرزندان خود را می بوسند و می بویند به حقیقت موجی ازنشاط وشادی از اعماق روحشان برخاسته و کودک را سیراب می سازد و مراتب نشاط ورضایتمندی آنا ن را فراهم می آورد.( همان : 250)
همانطورکه بیان شد پدرومادرالگویی تمام برای فرزندان خود درمحیط خانواده می باشند وتربیت والدین واثرپذیری کودک ازرفتاروگفتاروالدین نه ازهنگام تولد که قبل ازآن شروع وشخصیت کودک شکل می گیرد. با نگاهی حتی سطحی به خانواده معتقد ومقید به دین ومذهب که به دنبال آن روابط متقابل از جمله روابط عاطفی درخورستایشی دارند ملاحظه می گردد که فرزندان اینگونه خانواده ها چنان تربیت عمیق و خوبی دارند که کمترتحت تأثیرعوامل بیرون ازخانه قرارمی گیرند و موفقیت بیشتری نسبت به افراد دیگردارند. برخوردی که والدین با هم دارند اگرهمراه با مهروعطوفت و صمیمیت باشد باعث آرامش و شادی کودک می گردد وکودکی که دراین محیط زیبا وآرام رشد کند انسانی سالم وخود شکوفا است.
دردامن والدین تربیت شده انسانهایی رشد می‌کنند که دردنیایی از خود آگاهی زندگی می کنند مرتباً خود زبیایشان را باورمی کنند و در نتیجه درخود شخصیت می سازند وهرلحظه خوداحساس شایستگی می کنند. ( آزمندیان ،1384: 135)
مسائل ومشکلات درزندگی ما انسانها واقعیت هایی هستند که ما را از مواجهه با آنها گریزی نیست … باید با مسائل زندگی مواجه شد وآنها را مقتدرانه حل کرد وازلحظه های زندگی خود لذت برد به گونه‌ای که مسائل نتوانند آسیبی به روح وروان انسان بگذارند وفرد علیرغم تمامی این واقعیتهای زندگی بتواند در دنیایی ازشوروهیجان ونشاط وآرامش وروحیه بسیارعالی، زیبا زندگی کند وازلحظه لحظه های زندگی خود لذت برد. ( همان : 203)
واین میسرنمی شود مگراینکه انسان درمحیط خانه الگوهایی داشته باشد با رفتاروگفتارهایی شایسته و روابط عاطفی نیکوکودکان به مرورزمان خیلی ازمفاهیم ورفتارها را ازپدرومادرمی آموزند تأثیر رفتار بیش از گفتار است و در بیشتر مواقع فرزندان همان می شوند که پدر و مادرشان هستند نه آنکه پدر و مادرشان می‌خواهند بشوند واین نکته تکرارمکررات است که والدین قبل از تربیت فرزند باید اقدام به تربیت خود کنند آیا صحیح است که کودک به حدی از رشد و تکامل رسید از او انتظار تمام موفقیتهایی که همه کـودکـان اطـراف (دوستـان- اقـوام و…) دارند داشـت و یا به همه آروزها و آمال و موفـقـیتـهایـی که از خود انتظار داشته و نرسیده (به دلایل مختلف ازجمله نداشتن استعداد و توانایی ویا کاهلی وسهل انگاری و…) ازفرزندمان خواسته شده که به آنها برسد و پدر و مادر را سربلند بکند در بین دوستان وفامیل و…؟ وآیا این ممکن است و عاقلانه که فرزندانمان نقاط ضعف و محرومیتهای والدین را بپوشانند ؟ نیرومندترین عاملی که می‌تواند هرگو نه اضطراب و نا بسامانی درون انسان را به آرامش و اطمینان مبدل سازد، مناجات با خداوند و ذکر پروردگار است «الَّذین آمَنوا وَتطمِئنُ قَلوبُهُم بِذکِرالله اَلاّ بِذکِرالله تطمَئِنُ القُلوبِ» (رعد:28).
والدین در تربیت فرزندان و همه آن مولفه هایی که انتظار دارند از فرزندانشان سربزند ابتدا باید خود واجد آنها باشند. در عصر حاضر و زندگی امروز مهمترین تشویش و اضطرابی که برخی از والدین درگیر آن هستند رفتار دینی است، که پدر و مادر علاقمندند وتعهد دارند فرزندانشان مقید به آن باشند واین بروز رفتار دینی به سختی ازکودکانی سر می‌زند که والدینشان نسبت به مسائل دینی تقیدی ندارند تحقیقات علمی نشان میدهد که نوجوانان با پشت سرنهادن دوران کودکی در همه آنچه که ازقبل وباخوش بینی کامل از خانواده آموخته اند دستخوش شک وتردید می شود آنها با دست یافتن به رشد فکری، قدرت تفکر در مسائل، موضوعات اساسی زندگی خود را پیدا می کنند وبرای رسیدن به این نظام فکری وعقیدتی که بتواند پاسخگوی نیازهای فکری وعاطفی آنها باشد، و از سوی دیگر در دوران بلوغ همزمان با بیدار شدن سایرغریزه ها ونیازهای روانی، وجدان دینی واخلاقی نیزدردرون نوجوان بیداروفعال می شود. او را به تفکردرباره معنویات وحقایق دینی وا می دارد… دراین سنین نوجوان با کنجکاوی وخواست درونی به دنبال دست یافتن به هویت عقیدتی است به نحوی که بتواند درپرتوآن به « فلسفه زندگی » روشنی دست یابد و خانواده نباید فرزندان خود را در حل و فصل مسائل فکری و یافتن پاسخ به پرسشهای اساسی تنها بگذارند بلکه باید به روش منطقی او را درحل مسائل خود یاری رساند… درهرحال، شرایط خاصی که نوجوان درآن قراردارد اقتضاء می کند که به تربیت اعتقادی دینی او اهمیتی بیشترداده شود تا او بتواند از بلاتکلیفی ، ابهام وسردرگمی دوران نوجوانی نجات یافته فلسفه روشنی برای زندگی خود پیدا کند .دین به عنوان نظامی همه جانبه فلسفه‌ای روشن برای زندگی ارائه می کند که درآن می توان پاسخ همه سئوالهای اساسی را یافت و به جهت‌گیری مشخص در ارتباط با نیازهای فکری و عاطفی که دردوره نوجوانی ازعمق وگستردگی بی نظیری برخوردارند رسید.
علاوه براین دست یافتن به ایمان دینی، نوجوان را دررسیدن به آرامش روانی که ازنیازها وضرورتهای مهم این دوران است کمک می کند واضطرابهای او را فرومی نشاند این آرامش به چند دلیل به وجود می آید: اول آنکه جوان ازحالت بلاتکلیفی وسردرگمی خارج شده خط سیرفکری وعلمی روشنی می‌یابد. دوم اینکه اعتقاد به خدا افق دید او را ازسطح این دنیای مادی فراترمی برد، بنابراین ناکامی در زمینه‌های مادی ودست یافتن به همه خواسته‌های خود ویا وجود کمبودهای احتمالی او را ازپا درنمی آورد وگرفتاریأس وناآرامی نمی کند. سوم اینکه نیازانسان به توجه به خدا وداشتن ارتباط قلبی با اونیازی فطری است که اگر برآورده نشود، انسان را با ناآرامی پنهان وآشکارروبه رومی سازد. (سادات ، 1372: 126-123).
یکی از بهترین هدایای که والدین می توانند تقدیم فرزندان خود بکنند کمک به فرزند درجهت خودشکوفایی است خود شکوفایی مولفه های زیادی دارد به طورمختصر خود شکوفایی یعنی رسیدن به لذت وشادی در زندگی، رسیدن به آرامش و امنیت داشتن احساس رضایت از عملکرد خود و شکوفا کردن تواناییهای خود .انسان کاملترین موجود در جهان هستی است آمده که خلیفة الله باشد و به عبارتی هدف از خلقت متجلی شدن به اسماء الهی است واین محقق نمی شود مگراینکه ظرفیتهای خود را به بالاترین حد وجود
