پایان نامه سیر تحول و عوامل مؤثر بر استخوانبندی شهر گرگان و ارائه راهکار ساماندهی فعالیتی

شهریور 1393

(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)

تکه هایی از متن پایان نامه به عنوان نمونه :

(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)

چکیده

بررسی سیر تحول و شاخت عناصر مؤثر بر استخوانبندی شهر گرگان

و ارائه راهکار ساماندهی فعالیتی – عملکردی

مطالعه و شناخت مولفه ها و عوامل موثر در شکل گیری شهرها، از مهمترین مباحثی است که از گذشته های دور توجه اندیشمندان زیادی در رشته های مرتبط را به خود معطوف داشته است. ساخت‌ هر شهر از یك‌ سو نمایانگر هماهنگی‌ کالبدی و از سوی‌ دیگر گویای‌ چگونگی‌ جریان‌ فعالیتهای‌ اصلی‌شهر می‌باشد. امروزه عدم انسجام ساختار شهر با گسترش شبكه ارتباطی و تسلط خودرو در شهرهای ما به حدی افزایش یافته كه زندگی اجتماعی بیش از گذشته در معرض خطر قرار گرفته است. این عوامل به تدریج باعث تضعیف استخوانبندی شهر شده و در نهایت موجب تکه تکه شدن آن میشود. با توجه به اهمیت نقش عناصر و پیکرههای ساختاری شهر در انسجام فضایی-كالبدی ، پژوهش درصدد است مفهوم استخوانبندی را با تاکید بر عناصر اصلی شکل دهنده ساختار شهر تبیین نماید و تاثیر این عناصر را در ایجاد یک کلیت منسجم در شهر شمالی گرگان، مورد مطالعه قرار دهد. باتوجه به این هدف، نیاز به ارائه فرآیندی است که در ابتدا استخوانبندی شهر شناخته شده و روند شکل گیری و عناصر موثر در این امر مورد بررسی قرار گیرد و درنهایت با بهره گرفتن از تحلیل مولفه ها و پیوستگی عناصر شکل دهنده ساختار شهر، به الگویی دست یافته شود که ساماندهی عملکردی – فعالیتی محدوده استخوانبندی اصلی شهر و در نهایت کلیت شهر تضمین گردد. برای این منظور، ابتدا به تحلیل نظریات پیرامون ساخت اصلی شهر پرداخته شد و با اخذ معیارها و قانونمندی های کلی ساماندهی استخوانبندی اصلی شهر، به چارچوب نظری شناخت استخوانبندی شهر گرگان به همراه معیارهای اصلی شناخت این کلیت دست یافته شد. نتایج این مطالعه حاکی از این امر میباشد که شبکه ارتباطی مهمترین عنصر پیوند دهنده میان عناصر اصلی شهر می باشد و عناصر اداری و تجاری موجب پیدایش هسته های جدید درساخت شهر می باشد.

واژه‌های کلیدی : ساختارگرایی، استخوانبندی اصلی، شهر گرگان، ساماندهی فعالیتی – عملکردی استخوانبندی

فهرست مطالب

عنوان صفحه

فصل اول: مقدمه

1-1- کلیات………………………………………………………………………………………………… 2

1-2- طرح مسئله………………………………………………………………………………………. 3

1-3- اهداف تحقیق…………………………………………………………………………………….. 6

1-4- سؤالات تحقیق…………………………………………………………………………………… 7

1-5- پیشینه تحقیق……………………………………………………………………………………. 7

1-6- فرضیه تحقیق …………………………………………………………………………………. 13

1-7- روش تحقیق پژوهش………………………………………………………………………… 14

1-8- مراحل تحقیق …………………………………………………………………………………. 15

1-9- روش و ابزار گردآوری اطلاعات………………………………………………………….. 17

1-10- جامعه آماری و تعداد نمونه و روش نمونه گیری………………………………. 17

1-11- روش تجزیه و تحلیل اطلاعات………………………………………………………… 18

فصل دوم: مفاهیم، نظریه ها، رویکرد

2-1 مقدمه …………………………………………………………………………………………….. 20

2-2 تعاریف و مفاهیم………………………………………………………………………………… 21

2-2-1 ساخت……………………………………………………………………………………… 21

عنوان صفحه

2-2-2 اسکلت اصلی…………………………………………………………………………….. 23

2-2-3 ساختارگرایی …………………………………………………………………………… 23

2-3 نظریات ساخت و ساخت اصلی …………………………………………………………… 25

2-3-1 ساخت و ساختار فضایی در شهر ………………………………………………….. 26

2-3-2 دیدگاههای اساسی در ارتباط با ساختار فضایی …………………………….. 27

2-4 انگاره ها ……………………………………………………………………………………………. 32

2-5 مزایا و معایب طراحی بر اساس استخوانبندی اصلی شهر…………………….. 54

2-6 جمع بندی نظریه های ساختار اصلی شهر (Main Structure)……………… 57

2-7 بخش دوم : بررسی مصادیق و نمونه های موردی کاربردی استخوانبندی در شهرهای ایران و جهان……………………………………………………………………………….. 59

2-7-1 قسمت اول : بررسی تجارب طراحی بر اساس استخوانبندی اصلی در ایران …………………………………………………………………………………………………… 60
2-8 بخش سوم : جمعبست مبانی نظری و تدوین چارچوب نظری پژوهش….. 85

2-8-1 مقدمه………………………………………………………………………………………. 85

2-8-2 تدقیق معیارهای شناخت استخوان بندی اصلی شهر……………………. 87

2-8-3 معیارهای شناخت استخوانبندی اصلی شهر…………………………………. 89

فصل سوم: پیش درآمد مورد پژوهی و روش شناسی پژوهش

3-1 مقدمه……………………………………………………………………………………………… 104

3-2 نگاهی اجمالی به موقعیت شهرستان و شهر گرگان……………………………. 105

3-2-1- تاریخچه استراباد( شهرستان گرگان کنونی ) …………………………. 106
3-2-2- شهر گرگان …………………………………………………………………………. 107
3-3 شناخت بستر طبیعی شهر گرگان ……………………………………………………. 108

3-3-1 عوارض طبیعی و مصنوعی شهر………………………………………………. 109

عنوان صفحه

3-4 دوره های تاریخی رشد و تحول شهر…………………………………………………. 114

3-4-1- مقدمه………………………………………………………………………………….. 114
3-4-2- وجه تسمیه شهر گرگان (استرآباد قدیم)……………………………….. 115
3-4-3- تاریخچه……………………………………………………………………………….. 116
3-4-3-1- شهر گرگان (استرآباد قدیم) قبل از اسلام …………………….. 116
3-4-3-2- شهر گرگان (استرآباد قدیم) در دوره پس از اسلام ……….. 117
3-4-4- بافت و سازمان شهری ………………………………………………………….. 135
3-5 كاربری ها و كاركردهای شهری………………………………………………………… 137

3-5-1 مقدمه……………………………………………………………………………………. 137
3-5-2- نحوه استفاده از اراضی شهر ………………………………………………….. 137
3-5-2-1- مطالعه كاربری اراضی ………………………………………………… 137
3-6 شبکه معابر شهر………………………………………………………………………………. 142

3-6-1- مفاهیم و تعاریف سلسله مراتب شبكه معابر…………………………….. 143
3-6-2- سلسله مراتب شبكه معابر گرگان…………………………………………… 144
3-6-3- بررسی وضعیت ساختار شبكه معابر ……………………………………….. 146
3-7 جمعبندی شناخت شهر گرگان………………………………………………………… 149

3-7-1 بررسی تحقق توسعه كالبدی ………………………………………………….. 149
3-7-2 دلایل انتخاب شهر گرگان……………………………………………………….. 151
3-8 بررسی سیاست‌های طرح‌های فرادست …………………………………………….. 151

3-8-1 طرح جامع ناحیه ای استان گلستان………………………………………… 152
3-8-2 طرح جامع و تفصیلی سال 1375 طرح و معماری……………………. 153
3-8-3 طرح جامع سال 1390 مهندسین مشاور پارت…………………………. 155
3-8-4 جمعبندی بررسی طرحهای فرادست……………………………………….. 156
3-9 تبیین فرآیند شناخت استخوانبدی شهر گرگان…………………………………. 157

عنوان صفحه

فصل چهارم: تحلیل شهر گرگان بر اساس استخوانبندی اصلی

4-1 مقدمه……………………………………………………………………………………………… 161

4-2 روند شناخت استخوانبندی اصلی …………………………………………………….. 163

4-3 شناخت استخوانبندی اصلی بر اساس معیارها …………………………………. 164

4-3-1 : عوامل ‌محدوده کننده یا مانع ……………………………………………….. 164
4-3-2 : معیار ثبات ( پایداری درطول زمان )……………………………………… 171
4-3-2-1 : دوره های تاریخی در عملکردهای شهری ……………………….. 171
4-3-3 : مقیاس عملکردی و کالبدی عناصر………………………………………… 204
4-3-4 : عناصر و فضاهای تسهیل کننده روابط اجتماعی……………………… 207
4-3-5 : عرصه های مهم و تأثیرگذار فعالیتی و کارکردی…………………….. 214
4-3-6 : شبکه ترکیبی گذرها شامل مراکز و محورها……………………………. 226
4-3-6-1- شناخت وضعیت کلی شبکه معابر شهر ………………………….. 226

4-3-6-2- شناسایی شبکه اصلی گذرهای ارتباطی پایدار در طول تاریخ ……………………………………………………………………………………………………. 228

4-3-6-3- شناسایی حجم تردد در شبکه معابر اصلی………………………. 231

4-3-6-4- مراکز و گره های ترافیکی……………………………………………… 233

4-3-7 : نشانه های شهری و جنبه های نمادین…………………………………… 236
4-3-7-1- شناسایی نشانه های شهری…………………………………………… 237

4-3-7-2- شناسایی نمادهای شهری……………………………………………… 238

4-3-7-3- تحلیل تاثیر نشانه ها بر شهر………………………………………… 239

4-3-7-4- تحلیل تاثیر نمادها بر استخوانبندی شهر………………………… 240

4-4 شناخت استخوانبندی موجود شهر گرگان…………………………………………. 242

4-4-1 : شناخت الگوی توسعه و تحول استخوانبندی اصلی شهر گرگان…. 245

4-4-2 : ارزیابی الگو موجود فعالیتی استخوانبندی شهر………………………… 248

عنوان صفحه

4-4-3 : ارزیابی الگوی شبكه گذرهای استخوانبندی شهر در وضع موجود. 249

4-5 جمع بندی فصل شناخت و تحلیل استخوانبندی شهر گرگان…………….. 251

فصل پنجم: طراحی استخوانبندی اصلی و ارائه الگوی ساماندهی عملکری – فعالیتی

5-1 مقدمه……………………………………………………………………………………………… 253

5-2 تحلیل استخوانبندی شهر گرگان………………………………………………………. 254

5-3 تدوین راهبرد جهت دستیابی به الگوی پیشنهادی…………………………….. 258

5-3-1- تدوین راهبرد به کمک SWOT …………………………………………… 258

5-3-2- تدوین جدول سوات (SWOT)………………………………………………. 259

5-3-3- استخراج راهبردها ……………………………………………………………….. 265

5-4 ارائه ایده کلی ساماندهی استخوانبندی اصلی شهر……………………………… 266

5-4-1- الگوی توسعه فیزیکی …………………………………………………………… 267

5-4-1-1- الگوی های توسعه……………………………………………………….. 267

5-4-1-2- انتخاب الگوی مناسب توسعه استخوانبندی…………………… 269

5-4-1-3- پیشنهاد الگو ………………………………………………………………. 270

5-4-2- الگوی توزیع فعالیتی – عملکردی………………………………………….. 270

5-4-2-1- الگوهای شکل یابی مراکز فعالیتی………………………………….. 270

5-4-2-2- الگوی پیشنهادی توزیع عرصه های فعالیتی…………………….. 273

5-4-3- الگوی شبکه گذرها……………………………………………………………….. 274

5-4-3-1- الگوهای پیشنهادی شبكه گذرها………………………………….. 274

5-4-3-2-انتخاب الگوی مناسب شبكه گذر…………………………………… 275

5-5 پیاده سازی الگوی پیشنهادی……………………………………………………………. 276

5-6 تحقق اهداف پژوهش……………………………………………………………………….. 280

عنوان صفحه

5-7 پاسخ به سوالات پژوهش………………………………………………………………….. 281

5-8 بیان یافته های پژوهش……………………………………………………………………. 282

فهرست منابع

منابع فارسی……………………………………………………………………………………………. 283

منابع انگلیسی…………………………………………………………………………………………. 291

منابع اینترنتی…………………………………………………………………………………………. 293

پیوست

پیوست شماره 1……………………………………………………………………………………… 295

پیوست شماره 2……………………………………………………………………………………… 302

فهرست جداول

عنوان صفحه

(جدول شماره 1 -1) تجارب داخلی در خصوص استخوانبندی شهر و ساختار اصلی

در ایران…………………………………………………………………………………………………………… 8

(جدول شماره 1-2 ) برنامه زمان بندی انجام پژوهش………………………………………. 15

( جدول شماره 2- 1 ) مزایا و معایب ساماندهی شهر بر اساس استخوانبندی اصلی……………………………………………………………………………………………………………… 56

( جدول شماره 2-2 ) نظریه های موجود پیرامون ساختار اصلی شهر………………… 57

( جدول شماره 2- 3 ) ویژگی های استخوانبندی شهر اصفهان در دوره های تاریخی…………………………………………………………………………………………………………… 64

( جدول شماره 2-4 ) ویژگیهای استخوانبندی شهر شیراز در دورههای تاریخی.. 69

جدول شماره 2-5: ویژگی های محتوایی استخوانبندی شهر– مشخصات عملکردی……………………………………………………………………………………………………….. 73

جدول شماره 2-6 : ویژگی های محتوایی استخوانبندی شهر– مشخصات کالبدی 74

جدول شماره 2-7 : ویژگی های محتوایی استخوانبندی شهر– مشخصات بصری و هماهنگی فرمها………………………………………………………………………………………………. 75

( جدول شماره 2-8 ) مشخصات طرح فیلادلفیا……………………………………………….. 80

(جدول شماره 2-9 ) مشخصات طرح خلیج توکیو اثر تانگه………………………………. 83

( جدول شماره 2-10 ) تحلیل دیدگاههای محققین پیرامون معیارهای شناخت ساخت اصلی شهر………………………………………………………………………………………………………. 85

( جدول شماره 2-11 ) قانونمندیهای ساماندهی استخوانبندی اصلی شهر – ویژگیهای کالبدی…………………………………………………………………………………………………… 86

عنوان صفحه

( جدول شماره 2-12 ) قانونمندیهای کلی ساماندهی استخوانبندی اصلی– ویژگیهای عملکردی………………………………………………………………………………………………… 99

( جدول شماره 2-13 ) قانونمندیهای کلی ساماندهی استخوانبندی اصلی شهر 100

( جدول شماره 2-14 ) نحوۀ سنجش معیارهای شناخت استخوانبندی اصلی شهر…………………………………………………………………………………………………………….. 102

( جدول شماره 3-1 ) مساحت، درصد تشكیل دهنده از كل مساحت شهر و سرانه كاربریهای شهری………………………………………………………………………………………….. 139

(جدول شماره 4-1 ) تغییر و تحولات کالبدی شهر گرگان در طول زمان………… 172

( جدول شماره 4-2 ) عناصر و کاربریهای تحت تحول شهر در طول تاریخ…….. 179

( جدول شماره 4-3 ) سطح عملکرد عناصر مهم و حیاتی فعالیتی شهر گرگان… 203

( جدول شماره 4-4 ) عناصر و فضاهای تسهیل کننده روابط اجتماعی……………. 210

جدول شماره 4-5 : عناصر و عملکردهای تسهیل کننده روابط اجتماعی به ترتیب اولویت

در شهر………………………………………………………………………………………………………… 211

( جدول شماره 4-6 ) وضعیت تولید سفر در نواحی ترافیكی شهر گرگان……….. 221

( جدول شماره 4-7 ) سهم سفرهای مختلف در سفرهای جذب شده به نواحی ترافیكی

شهر گرگان…………………………………………………………………………………………………. 222

( جدول شماره 4-8 ) سهم وسایل نقلیه مختلف در سفرهای شهر گرگان و

وسایل نقلیه فعال………………………………………………………………………………………… 222

( جدول شماره 4-10 ) نمادها و المانهای شهری گرگان………………………………… 238

( جدول شماره 4-11 ) تاثیر نشانه های شهری و عناصر نمادین بر استخوانبندی

شهر گرگان…………………………………………………………………………………………………. 240

( جدول شماره 4-12 ) الگوهای تحول استخوانبندی شهر گرگان در دوره های تاریخی ……………………………………………………………………………………………………………………. 246

جدول شماره 4-13 : اطلاعات شبکه معابر شهر گرگان بر اساس Space Syntax 250

( جدول شماره 5-1 ) ایدئوگرام کلی جدول SWOT …………………………………….. 259

( جدول شماره 5-2 ) ماتریس swot معیار عوامل محدود کننده…………………….. 261

عنوان صفحه

( جدول شماره 5-3 ) ماتریس swot معیار مقیاس عملکردی عناصر……………… 261

( جدول شماره 5-4 ) ماتریس swot معیار عوامل پایدار در طول زمان……………. 262

( جدول شماره 5-5 ) ماتریس swot معیار عناصر و فضاهای تسهیل کننده

روابط اجتماعی……………………………………………………………………………………………. 262

( جدول شماره 5-6 ) ماتریس swot معیار عرصه های مهم و تأثیرگذار فعالیتی

و کارکردی………………………………………………………………………………………………….. 263

( جدول شماره 5-7 ) ماتریس swot معیار نشانه های شهری و شبکه نمادین…. 263

( جدول شماره 5-8 ) ماتریس swot معیار شبکه ترکیبی گذرها شامل مراکز و محورها……………………………………………………………………………………………………………………. 264

( جدول شماره5-9 ) معیارهای انتخاب الگوی مناسب شبکه گذرها………………… 276

فهرست تصاویر

عنوان صفحه

(تصویر شماره 1-1) فرمول محاسب حجم نمونه کوکران………………………………….. 18

(تصویر شماره 2-1 ( عناصر 5 گانه خوانایی لینچ……………………………………………… 43

(تصویر شماره 2-2) تئوریهای طراحی راجر ترانسیک…………………………………….. 45

تصویر شماره 2-3 : شهر اصفهان و میدان نقش جهان………………………………………. 63

( تصویر شماره 2-4 ) عوامل موثر در ساختار فضایی شیراز……………………………….. 68

( تصویر شماره 2-4 ) نقشه تئوتیهواکان…………………………………………………………… 76

( تصویر شماره 2-5 ) شهر فیلادلفیا، 1683 اجرا شده توسط هلم…………………….. 77

( تصویر شماره 2-6 ) ایده ساختاری طرح توماس هلم……………………………………… 78

( تصویر شماره 2-7 ) استخوانبندی شهر فیلادلفیا…………………………………………… 79

( تصویر شماره 2-8 ) طرح فیلادلفیا……………………………………………………………….. 81

( تصویر شماره 2-9 ) طرح فیلادلفیا……………………………………………………………….. 81

تصویر شماره 2-10: ایده اصلی طرح……………………………………………………………….. 81

تصویر شماره 2-11: طرح اجرا شده…………………………………………………………………. 81

( تصویر شماره 2-12 ) موقعیت خلیج توکیو……………………………………………………. 82

( تصویر شماره 2-13 ) ایده ساختاری طرح خلیج توکیو…………………………………… 84

( تصویر شماره 2-14 ) طرح خلیج توکیو – تانگه…………………………………………….. 84

( تصویر شماره 2-15 ) عوامل محدود کننده……………………………………………………. 89

( تصویر شماره 2-16 ) پایداری در طول زمان………………………………………………….. 90

عنوان صفحه

( تصویر شماره 2- 17 ) فضاهای تسهیل کننده روابط اجتماعی………………………… 92

( تصویر شماره 2-18 ) عرصه های تأثیرگذار فعالیتی و کارکردی…………………….. 93

( تصویر شماره 2-19 ) الگوی گستره و محور………………………………………………… 94

( تصویر2-20 ) نشانه های شهری و نمادین…………………………………………………….. 95

( تصویر شماره 3-1 ) پارک جنگلی ناهارخوران……………………………………………… 110

( تصویر شماره 3-2 ) منظر شهر از ارتفاعات هزارپیچ…………………………………….. 111

( تصویر شماره 3-3 ) پارک جنگلی النگ دره………………………………………………… 112

( تصویر شماره 3-4 ) مناره مسجد جامع گرگان – مربوط به دوران سلجوقی…… 119

( تصویر شماره 3-5 ) تپه قلعه خندان گرگان – دارای ثبت اثر ملی………………… 123

( تصویر شماره 3-6 ) الگوی تجریدی پیشنهادی طرح جامع سال 1375………… 153

تصویر شماره 4-1 : فضاهای برخوردار از روابط اجتماعی شهر گرگان………………. 212

تصویر شماره 4-2 : المانها و نمادهای شهری گرگان……………………………………… 239

( تصویر شماره 4-3 ) تحلیل پیوستگی شبکه معابر مرکزی شهر گرگان………….. 249

( تصویر شماره 5-1 ) الگوی شماتیک فعالیتی شهر گرگان…………………………….. 255

( تصویر شماره 5-2 ) الگوی شماتیک استقرار عرصههای فعالیتی نسبت به

استخوانبندی شهر……………………………………………………………………………………….. 256

( تصویر شماره 5-3 ) الگوی شماتیک توسعه محدوده استخوانبندی شهر گرگان 268

( تصویر شماره 5-4 ) الگوی فعالیتی تکی قطبی ( مرکزی )………………………….. 271

( تصویر شماره 5-5 ) الگوی آرایش فعالیتی خطی…………………………………………. 272

( تصویر شماره 5-6 ) الگوی فعالیتی چند مرکزی………………………………………….. 272

فهرست نقشه ها

عنوان صفحه

( نقشه شماره 2-1 ) بستر طبیعی شهر شیراز………………………………………………….. 67

( نقشه شماره 3-1 ) تقسیمات سیاسی استان گلستان…………………………………… 106

( نقشه شماره 3-2 ) نقشه تقسیمات سیاسی گرگان…………………………………….. 107

( نقشه شماره 3-3 ) نقشه گردشگری شهر گرگان…………………………………………. 108

( نقشه شماره 3-4 ) جایگاه عوارض طبیعی و مصنوع در توسعه شهر……………… 113

( نقشه شماره 3-5) مسیردیواردفاعی گرگان………………………………………………….. 117

( نقشه شماره 3-6 ) جبال و دیلم و طبرستان و گرگان (قرن 4 ه ق)……………… 118

( نقشه شماره 3-7 ) نقشه گرگان در سال 1236ه . ش – 1279 ه.ق……………… 124

( نقشه شماره 3-8 ) سازمان فضایی شهر در دوران قاجاریه…………………………… 126

( نقشه شماره 3-9 ) فضاها و عناصر شاخص محلات گرگان در اواخر دوره قاجاریه………………………………………………………………………………………………………… 129

( نقشه شماره 3-10 ) بافت شهر در انتهای دوره پهلوی اول…………………………… 130

( نقشه شماره 3-11 ) توسعه شهر تا سال 1353…………………………………………… 134

( نقشه شماره 3-12 ) نقشه شهر گرگان – سال 1365…………………………………. 134

( نقشه شماره 3-13 ) مراحل توسعه كالبدی شهر…………………………………………. 136

نقشه شماره 3-14: کاربری اراضی موجود شهر………………………………………………. 141

( نقشه شماره 3-15 ) سلسله مراتب شبکه دسترسی معابر…………………………….. 146

( نقشه شماره 3-16 ) الگوی ساختار شبکه معابر وضع موجود………………………… 147

( نقشه شماره 3-17 ) الگوی توسعه پیشنهادی سازمان فضایی شهر در سال 1375………………………………………………………………………………………………………….. 154

عنوان صفحه

( نقشه شماره 3-18 ) الگوی توسعه پیشنهادی سال 1390 مهندسین پارت….. 156

( نقشه شماره 4-1 ) عوارض طبیعی محدود کننده توسعه پیرامون شهر…………. 167

( نقشه شماره 4-1 ) عوارض طبیعی داخل محدوده شهر……………………………….. 168

( نقشه شماره 4-3 ) عوارض مصنوعی داخل و پیرامون شهر…………………………… 169

( نقشه شماره 4-4 ) عوامل محدود کننده یا مانع استخوانبندی شهر گرگان…… 170

( نقشه شماره 4-5 ) عناصر پایدار شهر گرگان در دوره های تاریخی ……………… 203

( نقشه شماره 4-6 ) عناصر دارای عملکرد شهری در شهر گرگان…………………… 205

( نقشه شماره 4-7 ) عناصر دارای عملکرد فراشهری در شهر گرگان……………….. 206

( نقشه شماره 4-8 ) عناصر و فضاهای تسهیل کننده روابط اجتماعی در سطح شهر گرگان213…………………………………………………………………………………………………………..

( نقشه شماره 4-9 ) نقشه زون بندی سرشماری فعالیتی کارگاهها ۱۳۸۷……….. 215

( نقشه شماره 4-10 ) توزیع کارگاهها در سطح شهر………………………………………. 216

( نقشه شماره 4-11 ) تراکم کارگاهها در بلوکهای آماری سطح شهر گرگان….. 217

( نقشه شماره4-12 ) ناحیه بندی ترافیکی شهر گرگان …………………………………. 220

( نقشه شماره 4-13 ) تولید سفر در نواحی ترافیکی شهر گرگان……………………. 223

( نقشه شماره 4-14 ) جذب سفر در نواحی ترافیکی شهر گرگان……………………. 223

( نقشه شماره 4-15 ) شدت جذب سفر در نواحی ترافیکی شهر گرگان………….. 224

( نقشه شماره 4-16 ) عرصه های مهم و تأثیرگذار فعالیتی و کارکردی…………… 225

( نقشه شماره 4-17 ) شبکه معابر اصلی شهر گرگان……………………………………… 227

( نقشه شماره 4-18 ) راههای ارتباطی قدیمی و پایدار سطح شهر گرگان……….. 230

( نقشه شماره 4-19 ) سطح سرویس معابر شهر گرگان در صبح، ظهر و عصر…. 232

( نقشه شماره 4-20 ) گره ها و مراکز تجمع فعالیتی و ترافیکی……………………… 234

( نقشه شماره 4-21 ) شبکه گذرها و مراکز اصلی شهر گرگان……………………….. 235

( نقشه شماره 4-22 ) نشانهها و شبکه نمادین در شهر گرگان……………………….. 242

عنوان صفحه

( نقشه شماره 4-23 ) استخوانبندی موجود شهر گرگان………………………………… 244

( نقشه شماره 4-24 ) الگوی فعالیتی استخوانبندی موجود شهر گرگان………….. 248

( نقشه شماره 5-1 ) محدودیتها و امکانات توسعه شهر گرگان……………………… 269

( نقشه شماره 5-2 ) الگوی پیشنهادی فعالیتی – عملکردی استخوانبندی شهر گرگان…………………………………………………………………………………………………………………… 279

فهرست دیاگرام

عنوان صفحه

(دیاگرام شماره 1-1 ) فرایند شناخت و ساماندهی استخوان بندی اصلی شهر گرگان…………………………………………………………………………………………………………….. 16

(دیاگرام شماره 2 -1 ) دیدگاه های رایج در خصوص ساختار فضایی شهر………….. 27

( دیاگرام شماره 2-2 ) نظریه پردازان ساخت اصلی شهر…………………………………… 31

( دیاگرام شماره 2-3 ) معیارهای شناخت استخوانبندی اصلی شهر…………………… 88

( دیاگرام شماره 3-1 ) عناصر و فضاهای خدماتی شهر گرگان دوران قاجاریه…. 128

(دیاگرام شماره 3-2) نمودار فرآیند شناخت استخوانبندی شهر………………………. 157

( دیاگرام شماره 4-1 ) معیارهای شناخت استخوانبندی اصلی شهر………………… 162

( دیاگرام شماره 4-2 ) روند شناخت استخوانبندی اصلی شهر گرگان……………… 163

( دیاگرام شماره 4-3 ) مقاطع تاریخی مورد بررسی ………………………………………. 171

( دیاگرام شماره 4-4 ) عناصر پایدار شهر در طول زمان…………………………………. 202

( دیاگرام شماره 4-5 ) اولویت بندی معیارهای اجتماعی بودن فضاها

بر اساس پرسشنامه …………………………………………………………………………………….. 211

( دیاگرام شماره 4-6 ) پایدارترین راههای ارتباطی شهر گرگان………………………. 229

( دیاگرام شماره 4-7 ) نشانه های طبیعی و مصنوع شهر گرگان…………………….. 237

( دیاگرام شماره 4-8 ) کارکردهای نمادهای شهری……………………………………….. 240

( دیاگرام شماره 4-9 ) انواع المانها و نمادها در سطح شهر……………………………… 241

عنوان صفحه

( دیاگرام شماره 4-10 ) انواع الگوهای تحول و توسعه استخوانبندی شهر………. 245

( دیاگرام شماره 5-1 ) راهبردهای استخراجی به منظور ارائه الگوی

استخوانبندی پیشنهادی………………………………………………………………………………. 265

( دیاگرام شماره 5-2 ) ابعاد مختلف ساماندهی استخوانبندی اصلی شهر…………. 266

( دیاگرام شماره 5-3 ) الگوی توسعه پیشنهادی استخوانبندی شهر………………… 267

فصل اول

مقدمه

کلیات

شهر به‌ عنوان‌ عالی‌ترین‌ نوع‌ مجتمع‌ زیستی‌ انسان‌ تحت‌ تاثیر عوامل‌ مختلف‌ فرهنگی‌، اجتماعی‌ و اقتصادی‌، اقلیمی‌ و … در گذر زمان‌ اشكال‌ فضائی‌ خاصی‌ پیدا كرده‌اند. مطالعه و شناخت مؤلفهها و عوامل موثر در شکل گیری و توسعه شهرها، از مهمترین مباحثی است که از گذشتههای دور توجه اندیشمندان مختلف در رشتههای مرتبط را به خود معطوف داشته و نظریهها و مدلهای مختلفی جهت تحلیل این پدیده ارائه گردیده شده است. ساخت‌ فضائی‌ هر شهر از یكسو نمایانگر هماهنگی‌ فضای‌ كالبدی‌ شهر با شرایط‌ و عوامل‌ مزبور و از سوی‌ دیگر گویای‌ چگونگی‌ جریان‌ فعالیتهای‌ اصلی شهر می‌باشد.

ساخت[1] یک مفهوم کلی و دارای کاربرد وسیع در علوم اجتماعی میباشد. در برداشتی عام، یک ساخت اجتماعی مجموعه یا کلی است اجتماعی، متشکل از اجزایی سازمان یافته، کم و بیش وابسته به هم و دارای پیوندی بادوام با یکدیگر(بیرو، 1366: 382). بدین ترتیب هرگاه میان عناصر و اجزای یک مجموعه که کلیت آن مورد نظر است رابطهای نسبتاً ثابت و پابرجا برقرار باشد، به مفهوم ساخت و انسجام دست یافته میشود.

امروزه بحرانهای گوناگونی شهرهای ما را تهدید مینماید و انسجام شهری در معرض اغتشاش و بیسامانی قرار گرفته است. وحدت و هویت شهری – که از مشخصه های ویژه شهرسازی کهن ماست- کم کم به بوته فراموشی سپرده میشود. آشفتگی و عدم انسجام ساختار شهر با گسترش شبكه ارتباطی سواره و تسلط خودرو در شهرهای ما به حدی افزایش یافته كه زندگی اجتماعی و آئین شهروندی بیش از گذشته در معرض خطر قرار گرفته و انسانمداری و انسانگرایی را تحت الشعاع خود قرار داده است. سوارهها و پیادهها در كشمكشی دائمی در تمامی عرصههای شهری درگیر شدهاند.

نیازهای جدید باعث تغییر ساختار شهرها شده و فرصت انطباق ساختار قدیم با عملکرد جاری از شهرها گرفته شده است. این عوامل به تدریج باعث تضعیف ساختار و استخوانبندی شهر شده و در نهایت انتظار جدایی و تکه تکه شدن آن میرود. از همین رو ساماندهی نظام حركتی و ساختار فعالیتهای شهری به طور موازی و هماهنگ، به نحوی كه مسیرهای حركتی شهر به صورت یك كل منسجم و یکپارچه عمل نماید و ادراك شوند، كاملا ضروری است.

با توجه به اهمیت نقش عناصر و پیکرههای ساختاری شهر در انسجام فضایی-كالبدی بافت شهری، این پژوهش درصدد آن میباشد تا مفهوم استخوانبندی را با تاکید بر عناصر اصلی شکل دهندهی ساختار شهر تبیین نماید و تاثیر این ویژگی را در ایجاد یک ساختار منسجم پیرامون یکی از شهرهای شمالی کشور؛ شهر گرگان، مورد بررسی قرار دهد.

طرح مسئله

اولین فعالیت در هر پژوهشی انتخاب و بیان مساله پژوهش میباشد (خورشیدی و قریشی, 1381: 40). یک مساله زمانیکه صورت خارجی پیدا می کند که احساسی به پژوهشگر مبنی بر اینکه پدیدهای یا رویدادی درست نیست یا آنطور که باید باشد، نیست یا نیاز به تبیین بیشتری دارد، دست دهد (دلاور،1382: 78) و بیان آن مرحله اقدام را برای تحقیق مهیا میسازد.

گسترش روز افزون شهرها، اقدامات عاجل عمرانی را طلب مینماید و شهر ناگزیر از پذیرفتن تغییرات میباشد. عدم شناخت و درک ساختار و استخوانبندی شهرها و عدم تلاش درحفظ و ساماندهی آن، موجب بروز لطمات فراوانی به ارزشهای نهفته در شهرها و الگوهای شهرسازی گردیده است. (حمیدی, 1376: 4)

اقدامات شهرسازانه دردوره پهلوی که شامل خیابان کشیهای وسیع بود باعث ازهم گسیختگی استخوانبندی قدیمی اکثر شهرهای ایران گردید. لذا آگاهی و تسلط طراحان وسیاستگذاران، از ساختار گذشته و حال شهرها امری ضروری میباشد.

این نکته که توسعه شهرها تا چه اندازه بر مبنای استخوانبندی میباشد، مسئلهای است که در این پژوهش پیرامون شهر گرگان، به عنوان مجموعه شهری دارای پتانسیل، بدان پرداخته خواهد شد.

دردوران اخیر پراگندگی عناصر شهری و فعالیتهای عمومی به عبارت دیگر تغییر الگوی ساختاری مراکز و بخشهای عمومی شهر در سازمان مرکز شهر و استخوانبندی اصلی آن موجب اغتشاش گریده است. فقدان سیاستهای صحیح توسعه و نابسامانی توزیع کاربریهای شهری موجب ازهم گسیختگی در استخوانبندی اصلی شهرها که برخوردار از وحدت و یکپارچگی و پیوند مناسب بوده اند، شده است. از مشکلات اساسی دیگر ناشی از ساختار فضایی نامناسب، توسعه و رشد بیرویه میباشد. این رشد بیرویه ناشی از اثر متقابل و پیچیده بین نیروهای بازار، سرمایه گذاریهای عمومی و اجرای نامناسب ضوابط و مقررات بوده است.

همچنین در عصر حاضر، آشفتگی و عدم انسجام ساختار شهر با گسترش شبكه ارتباطی سواره و تسلط خودرو در شهرهای ما به حدی افزایش یافته كه زندگی اجتماعی و آئین شهروندی بیش از گذشته در معرض خطر قرار گرفته و انسان مداری را تحت الشعاع خود قرار داده است. سوارهها و پیادهها در كشمكشی دائمی در تمامی عرصههای شهری درگیر شدهاند.

نیازهای جدید باعث تغییر ساختار شهرها شده و فرصت انطباق ساختار قدیم با عملکرد جاری از شهرها گرفته شده است و به تدریج باعث تضعیف ساختار و استخوانبندی شهر شده و در نهایت انتظار جدایی و تکه تکه شدن آن میرود. از همینرو ساماندهی نظام حركتی و ساختار فعالیتهای شهری به طور موازی و هماهنگ، به نحوی كه مسیرهای حركتی شهر به صورت یك كل منسجم و یکپارچه عمل نماید و ادراك شوند، كاملا ضروری است.

طراحی کل شهر در مقیاس بزرگ ممکن نیست. از نظر اقتصادی و اجرایی نیز غیر این اقدام غیر عملی مینماید و از طرف دیگر مطلوب هم نیست؛ زیرا موجب ایستایی، عدم امکان رشد و ایجاد تصور کلی توسط ساکنین شهر میشود. لذا ضرورت طراحی و ساماندهی استخوانبندی شهر به شیوهای که وسیله ایجاد یک حوزه مشترک و ارتباطی بین عناصر خاص شود، مطرح میگردد. برای جلوگیری ازافزایش نابسامانیها در شهر ضروری است، اقدامات منفرد و پراکنده در ارتباط با یکدیگر قرار گرفته و ساختاری واحد و یکپارچه درکلیت شهر به وجودآورد (حمیدی، 1376: 5). ساماندهی استخوانبندی شهر، فرصتی را پدید میآوردکه تمام عملکردهای شهری و انواع ارتباطات انسانی در یک شبکه درهم تنیده و نزدیک به هم قرار گیرند.

ضرورت طرح موضوع شناخت و ساماندهی استخوانبندی اصلی شهرها، از دو نقطه نظر مطرح است.

نخست آنکه بی توجهی به استخوانبندی شهرها به ویژه در شهرهای کهن، چه عواقبی را در پی داشته است و دیگر آنکه با توجه به شرایط کنونی چه روشی می تواند برای ساماندهی و توسعه شهرها دارای حداکثر کارایی باشد.

توسعه شهری همواره تحت تاثیر نیروهای اقتصادی بیرونی است و بقاء آن بستگی به راه حلهای خلاق و سریع برای مسائل و مشکلاتی که در طی زمان پیش میآید دارد.

از نقطه نظر اقتصادی، شهر یک بازارکار و بازار مصرف بزرگ است و ساختار فضایی ناکارامد باعث پراکندگی بازار کار و فعالیت و در نتیجه تحمیل هزینه اضافی از لحاظ جا به جایی (حمل و نقل) و کاهش درآمد و … میشود و نیز می تواند باعث پایین آمدن کیفیت زیست محیطی شود که همه این عوامل باعث غیرقابل رقابتی گردیدن شهر میشود.

ازضرورتهای دیگر ساماندهی شهر براساس احیاء استخوانبندی این نکته می.باشد که اگر در روند رشد کلان شهرها، توسعه به سوی نواحی حومهای صورت گیرد، جایی که مظاهر شهری پراکنده پراکندگی بسیاری مییابند، مراکز قدیمی نهایتاً از اعتبار خواهند افتاد و همه فعالیتهای شهری به صورت پراکنده، درسراسر منطقه گسترده میشوند.

به تدریج درهیچ کجا گره شهری وجود نخواهد داشت و هیچ محدودهای به عنوان هسته مرکزی شهر قابل درک نخواهد بود و این عامل موجب کاهش روابط اجتماعی و تعاملات بین شهروندان میگردد.

برخی فضاها و عملکردهای شهری میتوانند موجد خوانایی شهر و تمایز آن شده و بیان کننده هویت ملی و برانگیزنده احساس غرور در مردم شهر شوند، که تعداد این نوع عناصر در شهرهای کشور ما، ایران؛ کم نیست. اما باید دید در طول ادوار گذشته و رشد سریع این شهرها آیا به استخوانبندی اصلی شهر توجهی شده است؟! باید دید این شهر به عنوان مرکزی که سالانه جاذب گردشگران بسیاری است و جمعیت عدیدهای را درخود جای داده، تا چه حد در توسعههای اخیر خود ارتباطات فضایی استخوانبندی را مدنظر قرارداده است؟ آیا این توجه موجب تقویت آن شده و یا موجب تضعیف گردیده است؟

موضوعات: بدون موضوع لینک ثابت

فرم در حال بارگذاری ...

فید نظر برای این مطلب