شهریور ماه 1392
برای رعایت حریم خصوصی نام نگارنده پایان نامه درج نمی شود

(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)

تکه هایی از متن پایان نامه به عنوان نمونه :

(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)

چکیده
 
مطالعه سبک زندگی سلامت محور زنان واقع در سنین باروری (49 – 15 ساله)
در شهر شیراز
 

سبک زندگی سلامت ­محور، منبعی ارزشمند برای کاهش شیوع و تاثیر مشکلات بهداشتی و سازش با عوامل استرس ­زای زندگی و بهبود کیفیت آن است. زنان نیمی از افراد جامعه را تشکیل می­دهند و به عنوان یکی از اقشار آسیب­پذیر در معرض آسیب­های بیشتری قرار دارند، از اینرو توجه به وضعیت سلامتی آنان از جمله سبک زندگی سالم بسیار حائز اهمیت می­باشد. هدف از انجام این پژوهش، مطالعه سبک زندگی سلامت­­ محور زنان سنین باروری می­باشد. جامعه­ی آماری این تحقیق شامل زنان سنین باروری ساکن شهر شیراز است و حجم نمونه 392 نفر، با روش نمونه­گیری خوشه­ای چند مرحله­ای انتخاب شد. داده­ها با استفاده از پرسشنامه ساخت یافته از محلات انتخابی شیراز جمع آوری شد. و در دو سطح توصیفی و استنباطی با نرم افزارSPSS  تجزیه و تحلیل شد. مطالعه بر پایه­ی مدل ارتقاء سلامت پندر با برخی تجدید نظرها انجام شد. نتایج ضریب آلفای کرونباخ برای آزمون روایی جنبه­های مختلف سبک زندگی شامل مدیریت استرس، مسئولیت سلامتی، روابط اجتماعی، رشد روحی، تغذیه و فعالیت فیزیکی به ترتیب 46/0، 68/0، 62/0، 85/0، 76/0 و 83/0 است. یافته ها نشان داد که سبک زندگی سالم زنان شهر شیراز (متغیر وابسته) در سطح متوسط رو به بالایی می­باشد و بین تحصیلات، میزان مطالعه در حوزه­ی سلامت، میزان استفاده از وسایل ارتباطی، هویت طبقاتی، حمایت اجتماعی، خودکارآمدی، سلامت عمومی خودگزارش شده، آگاهی از رفتار سلامتی با سبک زندگی سلامت محور رابطه­ی معناداری وجود دارد. مطالعه نشان داد بین سن پاسخگویان، وضعیت تاهل، وضعیت اشتغال، بعد خانواده، درآمد و تجربه برخی بیماری­های خاص با متغیر وابسته رابطه معناداری وجود ندارد. نتایج مدل های رگرسیونی نشان داد 4 متغیر شامل خودکار آمدی سلامت، سلامت عمومی خود گزارش شده، مطالعه در حوزه سلامت و آگاهی از رفتار سلامتی توانستند 46 درصد از تغییرات واریانس سبک زندگی سلامت محور زنان سنین باروری را تبیین کنند که در این میان خودکارآمدی سلامت، موثرترین متغیر است.

واژه­های کلیدی : ارتقاء سلامت، سبک زندگی سلامت محور، زنان، سنین باروری، شیراز.

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                         صفحه

فصل اول  ………………………………………………………………………………………………………………………………………. 1

1-1- مقدمه. 2

1-2- بیان مسئله. 7

1-3- اهمیت و ضرورت.. 10

1-4- اهداف تحقیق.. 12

فصل دوم ……………………………………………………………………………………………………………………………………. 13

2-1- تحقیقات داخلی.. 14

2-2- تحقیقات خارجی.. 19

فصل سوم …………………………………………………………………………………………………………………………………… 23

 3-1- نظریات مرتبط با موضوع. 24

      3-1- 1- مدل باور بهداشتی 25

      3-1-2- نظریهی کنش منطقی و رفتار برنامه­ریزی شده 26

      3-1-3- مدل تغییر رفتار 28

      3-1-4- مدل قصد رفتاری.. 29

      3-1-5 – مدل ارتقاء دهنده سلامت 31

 

      3-1-6- نظریهی شناخت اجتماعی.. 32

      3-1-7- نظریهی شبکه و حمایت اجتماعی 35

3-2- چارچوب نظری.. 36

3-3- مدل مفهومی و تجربی تحقیق.. 41

3-4- فرضیات تحقیق.. 43

فصل چهارم …………………………………………………………………………………………………………………………………… 43

4-1- روش و تکنیک تحقیق.. 45

4-2- ابزار جمع آوری اطلاعات.. 46

4-3- جامعه آماری و واحد تحلیل. 46

4-4- حجم نمونه و شیوه نمونه گیری.. 47

4-5- پایایی ابزار سنجش… 48

4-6- تکنیک­های آماری تحلیل داده­ها 49

4-7- تعاریف متغیرها 49

       4-7-1 – متغیرهای مستقل. 50

       4-7-2 – متغیر وابسته. 52

       4-7-3- متغیرهای بینابین.. 52

فصل پنجم ………………………………………………………………………………………………………………………………….. 52

5-1- آمار توصیفی.. 55

5-2- آمار استنباطی.. 70

       5-2-1- بررسی فرضیات.. 71

       5-2-2- تحلیلهای چند متغیره 85

       5-2-2-1- نتایج تحلیل رگرسیون چند متغیره 85

       5-2-2-2- مدل تحلیل مسیر. 88

فصل ششم …………………………………………………………………………………………………………………………………… 92

6-1- پیشنهادات.. 105

6-2- محدودیتها 106

منابع. 107

منابع فارسی.. 108

منابع انگلیسی.. 114

 

 

فهرست جداول

عنوان                                                                                                     صفحه

جدول 1-4 ضریب آلفای کرونباخ مقیاس های پرسشنامه ……………………………………………………………………………… 48

جدول 5-1-1 توزیع فراوانی و درصدی سن پاسخگویان و آماره­های توصیفی ………………………………………………. 56

جدول 5-1-2 توزیع فراوانی و درصدی وضعیت تاهل پاسخگویان ………………………………………………………………… 57

جدول 5-1-3 توزیع فراوانی و درصدی وضعیت اشتغال پاسخگویان …………………………………………………………….. 58

جدول 5-1-4 توزیع فراوانی و درصدی بعد خانوار پاسخگویان ……………………………………………………………………… 59

جدول 5-1-5 توزیع فراوانی و درصدی تحصیلات پاسخگویان ……………………………………………………………………… 60

جدول 5-1-6 توزیع فراوانی و درصدی درآمد ماهیانه­ی خانواده پاسخگویان ……………………………………………….. 61

جدول 5-1-7 توزیع فراوانی و درصدی مطالعه پاسخگویان در حوزه­ی سلامت…………………………………………….. 61

جدول 5-1-8 توزیع فراوانی و درصدی میزان استفاده­ی پاسخگویان از وسایل ارتباطی……………………………….. 62

جدول 5-1-9 توزیع فراوانی و درصدی هویت طبقاتی پاسخگویان ……………………………………………………………….. 63

جدول 5-1-10 آماره­های توصیفی نمره­ی مقیاس حمایت اجتماعی و ابعاد آن ………………………………………….. 64

جدول 5-1-11 آماره­های توصیفی نمره­ی مقیاس سبک زندگی سلامت محور و ابعاد آن …………………………… 65

جدول 5-1-12 سطوح سبک زندگی سلامت محور زنان مورد مطالعه ………………………………………………………….. 66

جدول 5-1-13 آماره­های توصیفی نمره­ی مقیاس سلامت عمومی خودگزارش شده …………………………………… 66

جدول 5-1-14 آماره­های توصیفی نمره­ی مقیاس خودکارآمدی سلامت عمومی………………………………………….. 67

جدول 5-1-15 توزیع فراوانی و درصدی سابقه­ی بیماری………………………………………………………………………………. 68

جدول 5-1-16 توزیع فراوانی و درصدی پاسخگویان برحسب سابقه­ی بیماری ……………………………………………. 69

جدول 5-1-17 آماره­های توصیفی سابقه­ی بیماری ………………………………………………………………………………………. 69

جدول 5-1-18 آماره­های توصیفی نمره­ی مقیاس آگاهی زنان از رفتار سلامتی ………………………………………….. 70

جدول 5-2-1 نتایج ضریب همبستگی سن پاسخگو و سبک زندگی سلامت محور و ابعاد آن …………………….. 72

جدول 5-2-2 نتایج تحلیل واریانس آنوا  سبک زندگی سلامت محور و ابعاد آن بر حسب وضعیت تاهل …… 73

جدول 5-2-3 نتایج تحلیل واریانس سبک زندگی سلامت محور و ابعاد آن بر حسب وضعیت اشتغال………… 75

جدول 5-2-4 نتایج ضریب همبستگی بعد خانواده و سبک زندگی سلامت محور و ابعاد آن ………………………. 76

جدول 5-2-5  نتایج ضریب همبستگی تحصیلات پاسخگو و سبک زندگی سلامت محور و ابعاد آن ………….. 77

جدول 5-2-6 نتایج ضریب همبستگی درآمد ماهیانه خانواده و سبک زندگی سلامت محور و ابعاد آن ……… 77

جدول 5-2-7 نتایج تحلیل واریانس سبک زندگی سلامت محور و ابعاد آن  برحسب میزان مطالعه در حوزه سلامت ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 78

جدول 5-2-8 نتایج ضریب همبستگی میزان استفاده از وسایل ارتباطی و سبک زندگی سلامت محور و ابعاد آن ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 79

جدول 5-2-9 نتایج تحلیل واریانس سبک زندگی سلامت محور و ابعاد آن برحسب هویت طبقاتی …………… 80

جدول 5-2-10 نتایج ضریب همبستگی حمایت اجتماعی و سبک زندگی سلامت محور و ابعاد آن …………… 81

جدول 5-2-11 نتایج ضریب همبستگی سلامت عمومی خود گزارش شده و سبک زندگی سلامت محور و ابعاد آن ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 82

جدول 5-2-12 نتایج ضریب همبستگی خودکارآمدی سلامت و سبک زندگی سلامت محور و ابعاد آن……… 83

جدول 5-2-13 نتایج ضریب همبستگی سابقه­ی بیماری و سبک زندگی سلامت محور و ابعاد آن………………. 84

جدول 5-2-14 نتایج ضریب همبستگی آگاهی از رفتار سلامتی و سبک زندگی سلامت محور و ابعاد آن …. 84

جدول 5-2-15 نتایج رگرسیون گام به گام سبک زندگی سلامت محور………………………………………………………… 87

جدول 5-2-16 متغیرهای خارج شده از معادله رگرسیون در مرحلهی نهایی………………………………………………… 88

جدول 5-2-18 ضرایب رگرسیونی متغیرهای تاثیر گذار بر شاخص خودکارآمدی سلامت عمومی ……………… 89

جدول 5-2-19 ضرایب رگرسیونی متغیرهای تاثیر گذار بر شاخص سلامت عمومی خودگزارش شده…………. 89

جدول 5-2-20 ضرایب رگرسیونی متغیرهای تاثیر گذار بر شاخص آگاهی از رفتار سلامتی………………………… 90

جدول 5-2-21 میزان تاثیر مستقیم، غیرمستقیم و کل متغیرهای مستقل بر متغیر وابسته ……………………….. 93

جدول 1-6 نتایج آزمون فرضیه­های تحقیق…………………………………………………………………………………………………….. 98

 

 

 

فهرست نمودارها

عنوان                                                                                                   فهرست

نمودار 3-1 : مدل نظریه­ی عمل منطقی و رفتار برنامه­ریزی شده ………………………………………………………………….. 28

نمودار 3-2 : طرح مدل قصد رفتاری ……………………………………………………………………………………………………………….. 31

نمودار 3-3 : اجزای اصلی نظریه­ی شناخت اجتماعی ……………………………………………………………………………………… 33

نمودار 3-4 : مدل ارتقاء سلامت پندر ………………………………………………………………………………………………………………. 40

نمودار 3- 5 : مدل مفهومی تحقیق ………………………………………………………………………………………………………………….. 41

نمودار 3 – 6 : مدل تجربی تحقیق …………………………………………………………………………………………………………………… 42

نمودار 5-1 مدل تحلیل مسیر- روند تاثیرگذاری متغیرهای جمعیتی، اجتماعی – اقتصادی و سلامتی بر سبک زندگی سلامت محور ………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 91

 

فصل اول

 

کلیات

 

1-1- مقدمه

 

یکی از ارکان عمده پیشرفت جوامع، ارتقاء بهداشت و تامین سلامت افراد می­باشد. از آنجا که رفتار ارتقاءدهنده سلامت به عنوان یک موضوع کلیدی در مفهوم ارتقاء سلامت[1] توجه ویژه­ای به خود جلب کرده است، لذا کاربرد الگوهای رفتاری مثبت در زندگی نه تنها در ارتقاء سلامت فردی بلکه در حفظ، بهبود و پیشبرد سلامت عمومی و برنامه­های مرتبط با آن نقش به سزایی دارد.

تعریف سلامت در مرکز دیدگاه رفتار ارتقاء دهنده سلامت، قرار می­گیرد. در این مرحله سلامتی با استفاده از کیفیت­های مثبت که توسط سازمان جهانی بهداشت[2] پیشنهاد شده است، تعریف می­شود. سلامتی به معنی تحقق بخشی به پتانسیل انسان و حفظ تعادل و جهت گیری هدفدار در محیط است (طل و همکاران، 1390 : 443).

مهم­ترین جنبه اهداف و استراتژی­های سازمان جهانی بهداشت در طرح «سلامت برای همه» در سال 2000، تاکید بر «ارتقای سلامت» بود. این مفهوم در اولین کنفرانس بین المللی ارتقای سلامت که در سال 1986 در اتاوای کانادا برگزار شد، به عنوان جریانی تعریف شد که «طی آن مردم تلاش می­کنند سلامت خود را افزایش دهند و کنترل بهتری بر آن داشته باشند» (سونمزر و دیگران[3] ، 2012 : 1241). به عبارت دیگر این مفهوم اشاره می­کند به «جریان توانمندسازی مردم برای افزایش کنترل و مدیریت سلامتشان و پیشرفت دادن آن جهت دستیابی به وضعیت بهزیستی کامل اجتماعی، فیزیکی و روانی. پس افراد و گروه­ها باید قادر به تشخیص آرزوها و مطلوبات خود برای جبران نیازها و تغییر یا انطباق با محیط باشند» (سازمان جهانی بهداشت : 1986).

ارتقاء سلامت با توجه به نقش محوری آن در مراقبت­های بهداشتی مورد توجه روز افزون است. امروزه با توجه به هزینه بالای مراقبت­های بهداشتی لزوم تغییر رویکرد درمانی به رویکرد پیشگیری بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. در همین راستا، سازمان جهانی بهداشت معتقد است ارتقاء سلامت شامل تشویق سبک زندگی سلامت محور، ایجاد محیط­های حمایتی برای سلامت، تقویت اقدام جامعه، جهت­دهی مجدد خدمات بهداشتی و تعیین سیاست­های بهداشت عمومی است (آدامز[4]، 2000 : 23).

امروزه انجام رفتارهای ارتقاءدهنده سلامت یکی از بهترین راه­هایی است که مردم توسط آن می­توانند سلامتی خود را حفظ و کنترل کنند (مروتی شریف آباد و دیگران 2003 : 24). زیرا تحقیقات بسیاری نشان داده است که علت بسیاری از بیماری­های مزمن، سبک زندگی و رفتارهای انسان است (شعبان، 2007 :  24).

سبک زندگی سلامت محور، عبارتی است که به وفور در مباحث ارتقای سلامت، سلامت همگانی و اجرای مداخلات مربوط به سلامت به کار می­رود. سبک زندگی سلامت­محور، منبعی ارزشمند برای کاهش شیوع و تاثیر مشکلات بهداشتی، و نیز منبعی با ارزش برای ارتقای سلامت، سازش با عوامل استرس­زای زندگی و بهبود کیفیت آن است (نوری، 1385 : 8).

مفهوم «سبک زندگی» متکی بر این ایده است که مردم به طور معمول الگوی قابل تشخیصی از رفتار (برای مثال، مسایل عادی کار، فراغت، زندگی اجتماعی و …) را در زندگی روزانه­شان به نمایش می­گذارند. شیوه زندگی به عنوان یکی از تعیین کننده­های سلامت و بیماری مورد تاکید قرار گرفته است. تعریفی که للوند[5] از شیوه زندگی ارائه کرده است، به قرار زیر می­باشد : «مجموعه تصمیمات اتخاذ شده توسط افراد که بر سلامتشان تاثیر می گذارد و از سوی دیگر کما بیش تحت کنترل خود آنهاست. عادات بد بهداشتی افراد، موجب ایجاد مخاطرات خود خواسته برای آنها می­شود. وقتی مخاطرات مذکور موجب بیماری یا مرگ شود، می­توان شیوه زندگی قربانی را عامل مؤثر یا موجب بیماری یا مرگش دانست» (للوند، 1974؛ به نقل از نوری، 1385 : 8). همچنین سبک زندگی سلامت محور توسط والکر[6] چنین تعریف شده است : «الگویی چند بعدی از ادراکات و اعمال آغاز شده با انگیزه خود شخص که به تدوام و تقویت سطح سلامت و خود شکوفایی شخصی کمک میکند» (والکر، 1990 : 270). پندر[7] رفتارهای سبک زندگی سلامت محور را به 6 بخش تقسیم می­کند : مسئولیت در قبال سلامتی، ورزش، تغذیه، روابط بین فردی، رشد روحی و مدیریت استرس (پندر، 1996؛ به نقل از آدامز، 2000 : 2 ).

تعریف سازمان جهانی بهداشت حاکی از آن است که الگوهای رفتاری به طور مداوم در پاسخ به شرایط متغیر اجتماعی و محیطی تعدیل می­شوند. طبق تعریف مذکور، تلاش برای بهبود سلامت از طریق توانمندسازی مردم برای تغییر شیوه زندگی­شان باید هم در راستای تغییر فرد و هم در راستای تغییر شرایط زیستی و اجتماعی موثر در رفتار یا شیوه زندگی تنظیم گردد. تعریف سازمان جهانی بهداشت بیشتر مؤید آن است که شیوه زندگی ایده آل یا حداکثری وجود ندارد و عوامل زیادی در تعیین راه مناسب برای زندگی هر فرد موثرند (نوری، 1385: 8).

اهمیت یافتن مبحث ارتقاء سلامت نتیجه تغییر در ماهیت مسایل سلامتی است که صاحب نظران علوم سلامت از آن با عنوان «انتقال اپیدمولوژیک»[8] یاد می­کنند. در گذشته عامل بسیاری از بیماری­ها و به تبع آن مرگ و میرها، عفونت بوده است، لذا در اواخر قرن نوزدهم با تغییراتی که در سبک زندگی افراد (تغذیه و بهداشت فردی) اتفاق افتاد، این نوع بیماری­ها کاهش یافته و جای خود را به بیماری های مزمن داده است، که نمی توان از طریق دارو درمان کرد. بیماری­های مزمن اغلب بر حسب شرایط زندگی ناسالم ایجاد شده اند. این بیماری­ها را می توان از طریق تغییر در سبک زندگی کاهش داد. با تغییر علل مرگ و میر از بیماری­های عفونی به بیماری­های مزمن، توجه مراقبان بهداشتی به سرچشمه این بیماری­ها، یعنی سبک زندگی و رفتار انسان­ها معطوف گشته است. عواملی مانند استعمال سیگار، الگوی تغذیه نامناسب، نداشتن فعالیت جسمی، صدمه دیدن و غیره از مهم ترین عوامل مرگ و میر بوده­اند (قاسمی و دیگران، 1387 :184 – 183).

گزارش هاروارد از پیشگیری سرطان و کنترل علت­های آن در سال 1996 نشان می دهد که بیشتر علت­های عمده مرگ و میر و ناتوانی در جوامع مدرن، مربوط به سبک زندگی ناسالم مانند : سیگار کشیدن، شیوه زندگی راکد و عادات غذایی نامناسب می­باشد (لام و دیگران[9]، 2006 : 1846).

دپارتمان خدمات انسانی و سلامتی آمریکا در سال 1996 و سازمان جهانی بهداشت در سال 2003 اعلام کرده­اند که عدم فعالیت فیزیکی بهمراه غذا و سبزیجات ناکافی عوامل خطرآفرین بیماری­های قلبی-عروقی و نوع خاصی از سرطان­ها هستند. همچنین پژوهش­های بسیاری نشان می­دهد که افراد ناسالم تمایل دارند که تعدادی از رفتارهای سبک زندگی ناسالم را انجام دهند. رفتارهایی که خطر برای سلامتی­شان را افزایش می­دهد (بین و برگ[10]،1990؛ سفتون و ونکل[11]، 1994؛ فروچارت و همکاران[12]، 1998؛ به نقل از لام و دیگران، 2006 : 1846).

انتقال اپیدمولوژیک بهمراه آگاهی از ارتباط بین وضعیت سلامتی و سبک زندگی و درک این مهم که مراقبت پزشکی لزوماً توانایی­اش را به کنترل اختلالات در جوامع مدرن محدود کرده است- منجر به نوعی انتقال در مدل سلامت و بیماری از دهه­ی 1970 به بعد شده است. در پی این تغییر، مدل ترکیب عوامل اجتماعی- روانی جایگزین مدل صرف پزشکی شده است (پل و توماس، 2002 :32). بدین ترتیب لزوم پرداختن به تعیین کننده­های اجتماعی سلامت و بیماری و رفتارهای ارتقاءدهنده سلامت، از جمله سبک زندگی سلامت محور امری ضروری به نظر می­رسد.

از آنجا که فعالیت­های ارتقاءدهنده سلامت و شیوه زندگی بهداشتی، استراتژی­های اصلی تسهیل و حفاظت از سلامتی هستند (محمدی زیدی و همکاران، 1390 : 104)، لذا توجه به سلامت و رفاه اجتماعی زنان که نیمی از جمعیت جامعه را تشکیل می دهند، نه تنها به عنوان یک حق انسانی شناخته شده، بلکه تاثیر آن در سلامت خانواده و جامعه نیز اهمیت روزافزونی یافته است. سلامت زنان به طور کلی چارچوب مفهومی یک رویکرد مرتبط و موثر را در برنامه­های ارتقاءسلامت و پیشگیری از بیماری ارائه می دهد و از آنجا که نقش زنان در مراقبت از خود و در منزل از کودکان، سالمندان، بیماران و سایر اعضای خانواه بسیار با اهمیت است (احمدی و همکاران، 1387 : 116)، بنابراین انتخاب هر نوع سبک زندگی به وسیله زنان، نه تنها بر زندگی شخصی خودشان، بلکه بر رفتارها و سبک زندگی سایر افراد نیز تاثیر می گذارد. زیرا این گروه از افراد جامعه می­توانند به عنوان یک مجرا و کانال ترویج دهنده مسایل مربوط به ارتقای سلامت خود، خانواده و جامعه باشند.

سنین باروری به دلیل تاثیرگذاری بر مجموعه تغییرات و انتقال­های عمده در زندگی زنان از اهمیت فوق العاده­ای برخوردار است. لذا انتخاب نوع سبک زندگی و رفتارهای مرتبط با آن، نه تنها نقشی اساسی در سلامتی زنان دارد بلکه پیامدها و نتایجی در سال­های آینده خواهد داشت که می تواند بر عملکرد و بهزیستی جسمی، روانی- ذهنی و اجتماعی آنان موثر باشد. هم­چنین این امکان را به وجود می­آورد که در آینده نسل­های سالم­تری داشته باشیم.

 

 

 

 

 

1-2- بیان مسئله

 

با توجه به گذار اپیدمولوژیک و تغییر در ماهیت مسایل سلامتی و بیماری­ها، از حاد به مزمن، امروزه بیماری­های غیرواگیردار به علت پدیده نوسازی جوامع، پیشرفت فناوری و تراکم جمعیت در مناطق شهری، تغییر سبک و شیوه زندگی و گرایش افراد به عادات نامناسب شیوع گسترده­ای پیدا کرده است (پل و توماس، 2002 :7 ).

از آنجا که زنان بخش عمده­ای از جمعیت را تشکیل می­دهند و همواره از آنان به عنوان محور سلامت خانواده و جامعه یاد می­شود، توجه به سلامت آنان و رفتارهای مرتبط با آن مانند سبک زندگی، به علت تاثیرگذاری بر سلامت سایر افراد، اهمیت بسزایی دارد.

کجرویک (1377: 21) در بررسی خود تحت عنوان «زنان در سلامت و بیماری» به این نتیجه می­رسد که اگر چه زنان بیشتر از مردان عمر می­کنند و ظاهراً از نظر ژنتیک بر مردان برتری دارند (با توجه به بعضی از بیماری­های مغلوب در زنان که در مردان غالب است)، اما اغلب بیش از مردان دچار بیماری می­شوند.

مای[13] در یک بررسی ابتدا به اهمیت موضوع سلامت برای مادر و جنین اشاره می­کند و سپس نشان می­دهد که رفتارهای ناسالم یا سبک زندگی ناسالم مثل سیگار کشیدن، نوشیدن الکل و عدم استفاده صحیح از دارو، ممکن است هم سلامت مادر و هم سلامت جنین را به خطر بیاندازد (مای، 2001؛ لین و دیگران[14]، 2009 : 651).

لئون و لانگی[15]، سبک­زندگی را، روش­زندگی مردم معرفی می­کنند که تحت­تاثیر متقابل خصوصیات فردی و تعاملات اجتماعی و محیط زندگی قرار می­گیرد. (لئون و لانگی،2000؛ به نقل از یداالهی و دیگران، 1385 : 82).

سلامتی مستلزم ارتقاء سبک زندگی بهداشتی است. از آنجا که سبک زندگی علاوه بر جنبه فردی، دارای جنبه و تاثیرات اجتماعی می­باشد، لذا انتخاب نوع و کیفیت زندگی هر فردی می­تواند اثرات عمده­ای بر زندگی سایر افراد داشته باشد.

کاکرهام سبک زندگی سالم را اینگونه تعریف می­کند : «سبک زندگی؛ الگوهای جمعی از رفتارهای سالم مبتنی بر انتخاب­های مردم و مطابق با موقعیت زندگی آنان است. فعالیت­هایی مثل استفاده از الکل، سیگار­کشیدن، بستن کمربندایمنی و … می­توانند موفقیت زندگی یک شخص را تقویت یا تضعیف سازد». وی هم­چنین لزوم تحقیق در مورد سبک زندگی سالم را یادآوری می­کند اما معتقد است اندازه گیری و تجزیه و تحلیل نباید در سطح فردی متوقف شود، بلکه بایستی با در نظر گرفتن الگوهای جمعی رفتار مربوط به سلامتی که سبک زندگی سلامت محور را تشکیل می­دهد، گسترش یابد. سبک های زندگی مختلف باید در ارتباط با زمینه­ اجتماعی که در آن رخ می­دهند، مورد توجه قرار گیرند (قاسمی و دیگران، 1387 : 189).

در دهه گذشته سازمان جهانی بهداشت به میزان زیادی بر اهمیت سبک زندگی سالم تاکید کرده است. بحث­های اولیه در مورد سبک زندگی در درجه اول بر تغذیه، ورزش، سیگار و استفاده از الکل متمرکز بود درحالی که امروزه درک سبک زندگی و رابطه آن با سلامتی تغییر کرده است. در همین راستا یکی از اهداف تعیین شده سازمان جهانی بهداشت تا سال 2020 ارتقاء سبک زندگی سالم در بین افراد است که بر اساس آن تمامی کشورها باید تا سال2020 فعالانه راهبردهایی را که در بهبود زندگی فردی و اجتماعی مؤثر هستند در دستور کار خود قرار دهند و عواملی که به سلامتی افراد آسیب می­رسانند مثل فعالیت­های فیزیکی نامناسب، تغذیه غلط، روابط فردی معیوب، استفاده از مواد مخدر و رابطه جنسی غیر ایمن را کاهش دهند. دارا بودن سبک زندگی خاص دلالت بر انتخاب آگاهانه یا ناآگاهانه یک سری از رفتارها دارد (یداللهی، 1385 : 82-81).

زنان به طور کلی حوادث و انتقال­های عمده­ای همچون ازدواج، بارداری، مادر شدن و … را در زندگی خود تجربه می­کنند لذا هر مرحله از این انتقال­ها و تجارب، مستلزم سبک زندگی خاصی است که نه تنها با مسئله سلامت زن که با کیفیت سلامت و سبک زندگی دیگر اعضای خانواده و در مرتبه­ی بالاتر، سایر افراد جامعه در ارتباط است. مثلاً میزان بهره­مندی یک زن تازه ازدواج کرده از سلامت جسمی، روحی- روانی و اجتماعی بر ادامه زندگی زناشویی وی بسیار مؤثر است یا سبک زندگی مادران در دوران بارداری و بعد از آن با میزان سلامت کودک در ارتباط است، هم­چنین با توجه به نقش همراهی زنان در دوران کهنسالی با شریک زندگی خود، سلامت و نوع سبک زندگی آنان از اهمیت روزافزونی برخوردار است. در نتیجه متناسب با احساس مسئولیت پذیری بیشتر زنان در قبال سایر اعضا و با توجه به نقش تعیین­کنندگی آنان در خانواده و جامعه، از زنان انتظار بیشتری می­رود که توجه عمده­ای به سلامت خود و سایر اعضاء نشان دهند. بنابراین این برای زنان بسیار مهم است که سبک زندگی سالمی داشته باشند و پیگیری بیشتری جهت ارتقاءسلامت خود و سایر اعضاء نشان دهند.

از جمعیت 75149669 نفری کشور در سال 1390، 22390943 آن را زنان در سنین باروری تشکیل می­دهند. با این وجود، تحقیقات بسیار اندکی به مطالعه سبک زندگی سلامت محور زنان در این سنین پرداخته­اند.

با توجه به مباحث ذکر شده، درک بهتر از رفتارهای سلامتی زنان در سن باروری و تعیین کننده های جمعیتی و اجتماعی- اقتصادی آن این امکان را به وجود می­آورد که سلامت این گروه اجتماعی در جنبه­های متفاوتی به منظور ارتقاء کیفیت زندگی، افزایش یابد.

در این پژوهش تلاش شده است با توجه به تعریف سازمان جهانی بهداشت از سلامت و رفتارهای ارتقاءدهنده آن مانند سبک زندگی سلامت محور، به موضوع پرداخته شود. لذا پژوهش حاضر به دنبال بررسی ابعاد سبک زندگی سلامت محور زنان است، این که سبک زندگی سلامت محور زنان در شهر شیراز به عنوان نمونه، چگونه است و تعیین کننده­های جمعیتی و اجتماعی – اقتصادی آن کدامند؟

 

 

 

1-3- اهمیت و ضرورت

 

با توجه به نقش کلیدی و عمده سلامت افراد در عملکرد و ایفای نقش فردی و اجتماعی آن­ها، سلامت و ابعاد مختلف آن اهمیت روزافزونی پیدا کرده است. نگاه ویژه اندیشمندان از جمله جمعیت شناسان و ایجاد زیر شاخه­هایی مانند جمعیت­شناسی سلامت، از پیامدهای چنین اهمیتی است.

همچنین از آنجا که سلامت و ارتقای آن به کانون مطالعات بسیاری از متفکران و متخصصان تبدیل شده است و در بعد عمومی، امروزه بیشتر افراد، سعی در انجام رفتارهای پیشگیرانه قبل از ابتلا به بیماری و ارتقای سلامت خود دارند، لذا پرداختن به رفتارهای ارتقاءدهنده سلامت از اهم فعالیت­های روزمره هر فردی است (پل و توماس، 2002 : 7).

رفتارهای ارتقاءدهنده سلامت به عنوان عامل زمینه­ای در عدم ابتلا به بسیاری از بیماری­ها شناخته شده است و ارتقاءسلامت و پیشگیری از بیماری­ها مستقیماً با این رفتارها در