فصل اول: کلیات.. 1

1-1- مسئله تحقیق. 2

1-2- ضرورت و اهمیت تحقیق. 3

1-3- سابقه تحقیق. 4

1-4- سؤالات تحقیق. 5

1-5- روش تحقیق. 6

1-6- اهداف تحقیق. 6

1-7- سازمان تحقیق. 6

1-8- مشکلات و موانع تحقیق. 7

فصل دوم: پوشش و فرهنگ… 9

مقدمه. 10

2-1-  فرهنگ… 11

1-1-2- ضرورت تعریف فرهنگ… 11

2-1-2- درآمدی بر مفهوم فرهنگ… 12

3-1-2- تعریف فرهنگ… 13

4-1-2- تقسیم‌بندی انواع تعاریف از فرهنگ… 15

1-4-1-2- تعاریف توصیفی.. 15

2-4-1-2- تعاریف تاریخی.. 15

3-4-1-2- تعاریف هنجاری.. 16

4-4-1-2- تعاریف روانشناختی.. 16

5-4-1-2- تعاریف تکوینی.. 17

6-4-1-2- نتیجه‌گیری.. 17

5-1-2- عناصر و مؤلفه‌های درونی نظام فرهنگ… 18

2-2- پوشش: 23

1-2-2- مفهوم پوشش… 23

2-2-2- ریشه‌های پوشش… 24

3-2-2- عوامل مؤثر بر الگوی پوشش در جامعه. 27

4-2-2- پوشش و فرهنگ… 28

1-4-2-2- پوشش نماد فرهنگ… 29

2-4-2-2- پوشش و هویت و منزلت اجتماعی.. 30

5-2-2- پوشش در فرهنگ اسلامی.. 33

فصل سوم: دولت و فرهنگ… 38

مقدمه. 39

1-3- دولت و فرهنگ(سیاستگذاری در حوزه فرهنگ) 40

1-1-3- سیاستگذاری عمومی و توسعه فرهنگی.. 40

2-1-3- سیاستگذاری فرهنگی.. 44

3-1-3- رویکردهای نظری درباره سیاست‌پذیری فرهنگ… 49

1-3-1-3- دیدگاه فرهنگ آزاد. 49

2-3-1-3- دیدگاه کنترل فرهنگی.. 50

3-3-1-3- نقد و نتیجه. 52

4-1-3- ضرورت برنامه‌ریزی فرهنگی.. 56

5-1-3- دلایل دخالت و سیاستگذاری در فرهنگ… 58

1-5-1-3- وظیفه دولت اسلامی در مبارزه با هرج و مرج و فساد فرهنگی و زمینه‌سازی در جهت کمال جامعه: 60

2-5-1-3- ضرورت وجود مرکز واحد در مقابله با تهاجم فرهنگی: 60

3-5-1-3- ضرورت ملت‌سازی یا ایجاد هویت ملی: 61

4-5-1-3- ضرورت نظم‌دهی به تغییرات فرهنگی: 62

5-5-1-3- تضمین آزادی بیان، مشارکت و تمرکززدایی فرهنگی: 63

6-5-1-3- ضرورت آموزش فرهنگ: 63

7-5-1-3- تأثیر سیاستگذاری فرهنگی بر سایر زمینه‌ها: 63

8-5-1-3- افزایش رفاه و گسترش فعالیت‌های فرهنگی و تفریحی.. 64

 

6-1-3- سیاستگذاری و برنامه‌ریزی فرهنگی در ایران. 64

2-3- دولت و پوشش(سیاستگذاری در حوزه پوشش) 67

1-2-3- حق و حکم. 68

1-1-2-3- حق و ویژگی‌های آن. 68

2-1-2-3- حکم و ویژگی‌های آن. 69

3-1-2-3- حق یا حکم بودن حجاب.. 69

2-2-3- حجاب از منظر حقوق و حوزه عمومی و خصوصی.. 70

1-2-2-3- حوزه خصوصی.. 70

2-2-2-3- نسبت حکومت با حوزه خصوصی و شخصی.. 73

3-2-2-3- حجاب: خصوصی یا عمومی.. 74

4-2-2-3- تزاحم حقوق در مسئله حجاب.. 75

3-2-3- حجاب از منظر احکام اسلامی.. 77

1-3-2-3- توجیه فردی بودن حجاب.. 78

2-3-2-3- توجیه اجتماعی بودن حجاب.. 79

3-3-2-3- نسبت حکومت با احکام. 82

4-2-3- تعامل رویکرد کیفری با سیاست‌های غیرکیفری در حوزه پوشش… 84

فصل چهارم: سیاستگذاری پوشش در. 88

جمهوری اسلامی ایران. 88

مقدمه. 89

2-4- پوشش در قوانین و سیاست‌های پیش از انقلاب.. 89

1-2-4- پهلوی اول. 90

2-2-4- پهلوی دوم. 94

3-4- سیاستگذاری پوشش پس از پیروزی انقلاب اسلامی.. 96

1-3-4- دهه اول (سال‌های 57 تا 68) 96

1-1-3-4- بخشنامه‌ها و اطلاعیه‌های سازمان‌های قضایی و اجرایی.. 101

2-1-3-4- قوانین مجلس… 106

1-2-1-3-4- قانون بازسازی نیروی انسانی وزارتخانه‌ها و مؤسسات دولتی و وابسته به دولت.. 106

2-2-1-3-4- لایحه امر به معروف و نهی از منکر. 106

3-2-1-3-4- قوانین رسیدگی به تخلفات اداری(مصوب 1362، 1365، 1371، 1372) 107

4-2-1-3-4- ماده 102 قانون مجازات اسلامی.. 107

5-2-1-3-4- قانون مقررات انتظامی هیأت علمی دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی و تحقیقاتی كشور  108

‌6-2-1-3-4- قانون نحوه رسیدگی به تخلفات و مجازات فروشندگان لباسهایی كه استفاده از آنها در ملاء عام خلاف شرع است و یا‌عفت عمومی را جریحه‌دار می‌كند. 108

3-1-3-4- مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی.. 109

‌1-3-1-3-4- آیین‌نامه انضباطی دانشجویان دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی.. 109

2-3-1-3-4- آئین‌نامه‌ حفظ‌ حدود و آداب‌ اسلامی‌ در دانشگاه‌ها و مؤسسات‌ آموزش‌ عالی‌ 110

2-3-4- دهه دوم (سال‌های 1368 تا 1378) 110

1-2-3-4- چند بخشنامه‌های از قوه قضائیه. 111

2-2-3-4- دولت.. 112

1-2-2-3-4- آیین‌نامه اجرایی قانون رسیدگی به تخلفات و مجازات فروشندگان لباس‌هایی که استفاده از آنها در ملاء عام خلاف شرع است و یا عفت عمومی را جریحه‌دار می‌کند. 112

2-2-2-3-4- مصوبات کمیسیون سیاستگذاری در امور اجرایی مبارزه فرهنگی با مظاهر فساد  113

3-2-3-4- مصوبات مجلس… 117

1-3-2-3-4- قوانین رسیدگی به تخلفات اداری.. 117

2-3-2-3-4- كتاب پنجم قانون مجازات اسلامی.. 117

4-2-3-4- شورای عالی انقلاب فرهنگی.. 118

1-4-2-3-4- ‌آیین‌نامه انضباطی دانشجویان جمهوری اسلامی.. 118

2-4-2-3-4- اصول، مبانی و روش‌های اجرایی گسترش فرهنگ عفاف.. 119

3-3-4- دهه سوم (سال‌های 78 تا 88) 121

1-3-3-4 دولت.. 121

1-1-3-3-4- آیین‌نامه اجرایی مدارس… 121

2-3-3-4- مجلس… 121

1-2-3-3-4- قانون ساماندهی مد و لباس… 121

3-3-3-4- شورای عالی انقلاب فرهنگی.. 122

1-3-3-3-4- سیاست‌های مقابله با تهاجم فرهنگی.. 122

2-3-3-3-4- سیاست‌های فرهنگی تبلیغی روز زن. 123

3-3-3-3-4- سیاست‌های فعالیت‌های بین‌المللی زنان. 124

4-3-3-3-4- منشور حقوق و مسئولیت‌های زنان در جمهوری اسلامی ایران. 124

5-3-3-3-4- شاخص‌های ارزیابی آموزش عالی.. 125

6-3-3-3-4- راهبردها و راهکارهای گسترش فرهنگ عفاف.. 125

7-3-3-3-4- سیاست‌های ارتقاء مشارکت زنان در آموزش عالی.. 126

8-3-3-3-4- راهکارهای اجرایی گسترش فرهنگ عفاف و حجاب.. 126

4-3-4- سیاستگذاری پوشش در صدا و سیما و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.. 127

1-4-3-4- راهبردها و اهداف کلان. 127

2-4-3-4- سیاست‌ها و راهکارها 133

3-4-3-4- وظایف… 135

1-3-4-3-4- صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران. 136

2-3-4-3-4- وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.. 140

4-4-3-4- اقدامات و عملکردها 142

1-4-4-3-4- صدا و سیما 142

1-1-4-4-3-4- اقدامات سال 1385. 142

2-1-4-4-3-4- اقدامات سال 1386. 146

2-4-4-3-4- وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.. 152

1-2-4-4-3-4- اقدامات سال 1385. 152

2-2-4-4-3-4- اقدامات سال 1386. 163

فصل پنجم: نتیجه‌گیری.. 172

پیوست‌ها 204

منابع: 257

 

فصل اول: کلیات
 

 

1-1- مسئله تحقیق
لباس و پوشش یكی از شئون انسانی و زیرمجموعه‌های فرهنگ است که به خصوصیات متفاوت فردی و اجتماعی انسان مربوط می‌شود. لباس پرچم وجود آدمی است كه از اعتقادات و فرهنگ و آداب و رسوم وی سخن می‌گوید. پیدایش لباس منشأهای گوناگونی دارد، منشأ روانی، امنیتی، اجتماعی، اخلاقی و دینی. مفسرین در تفسیر آیه 26 سوره اعراف (7) لباس را از جمله نعمات الهی به بشر دانسته‌اند. (حسینی شاه عبدالعظیمی، 1363: ج 4، 29 و قرائتی، 1383: ج 4، 44 و  مکارم شیرازی، 1374: ج 6، 133)

لباس به عنوان یک پدیده فرهنگی قدمتی به اندازه زندگی بشر داشته و در سراسر زندگی انسان و تا هنگام مرگ همراه اوست. پوشاک به مثابه همراه همیشگی انسان دارای اهمیت فراوانی است که تأثیرات و کارکردهای مختلفی چون فرهنگی، مذهبی-آیینی، سیاسی، اقتصادی، نشانه‌شناسی و ارتباطی، زیبایی‌شناسی، مردم‌شناسی، روانی، اقلیمی و…. دارد و می‌توان آن را از دیدگاه‌های مختلفی از قبیل روان‌شناسی، اخلاق، اقتصاد، جامعه‌شناسی، مذهب، قانون، تاریخ و جغرافیا بررسی کرد.

کارکردهای گوناگون لباس سبب ظهور مسائل مختلف در حوزه اجتماع مانند مسائل اخلاقی-اجتماعی(عفاف و حجاب، فساد اخلاقی و ناهنجاری های اجتماعی و طرح مسئله امنیت اخلاقی-اجتماعی)، فرهنگی(مد و مدگرایی، تهاجم فرهنگی و غرب‌گرایی و غرب‌زدگی در پوشش، هویت ملی و طرح مسئله لباس ملی) و اقتصادی(سلطه اقتصادی و تبدیل شدن کشورها و جوامع به بازار مصرف تولیدات کشورهای بیگانه و آسیب به تولیدات داخلی) شده است. بر این اساس پوشش یکی از نمادهای فرهنگی و از ارزش‌های خاص هر جامعه و فرهنگ و به خصوص فرهنگ اسلامی-ایرانی ما به شمار می‌رود که در طی چند دهه عمر انقلاب همواره با مسائل فرهنگی و اجتماعی دیگری گره خورده و مورد سؤال واقع شده است.

از سوی دیگر توجه به نقش حکومت در زمینه فرهنگ سازی در این زمینه انکارناپذیر بوده و در نگاهی عمیق‌تر، ضروری و اساسی است. در سده‌ی اخیر موضوع پوشش همواره مورد توجه جوامع اسلامی، اندیشمندان و رهبران فرهنگی و دولت‌ها بوده است. در جمهوری اسلامی ایران نیز حجاب و عفاف در طول چند دهه‌ی اخیر همواره یکی از معضل‌های مهم فرهنگی و اجتماعی جامعه بوده و مورد توجه صاحبنظران، کارشناسان و مسئولان دستگاه‌های فرهنگی جامعه قرار گرفته است. در سال‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی طرح‌ها و برنامه‌های مختلفی از سوی نهادها و سازمان‌های مختلف در جهت گسترش و نهادینه سازی فرهنگ عفاف و حجاب در جامعه، تدوین و تصویب شده است.

حال با توجه به اهمیت و ضرورت پوشش به عنوان یکی از مهم‌ترین مسائل فرهنگی جوامع و به خصوص جامعه ایران از یک سو و نقش بی‌بدیل و غیرقابل انکار حکومت‌ها در این زمینه، بجاست که سیاست‌های دولت در این زمینه را مورد سؤال قرار دهیم و بپرسیم حکومت در قبال این مسئله مهم فرهنگی چه اقداماتی انجام داده و سیر تحول سیاستگذاری و مداخله دولت در حوزه پوشش افراد جامعه پس از انقلاب اسلامی ایران تا کنون به چه صورت بوده است.

 

1-2- ضرورت و اهمیت تحقیق