دانلود پایان نامه ارشد : دیوانه و دیوانگی در ادبیّات فارسی تا پایان قرن هفتم |
دکتر جلیل نظری
استاد مشاور:
دکتر مهدی غلامی بیدک
برای رعایت حریم خصوصی نام نگارنده پایان نامه درج نمی شود
(در فایل دانلودی نام نویسنده موجود است)
تکه هایی از متن پایان نامه به عنوان نمونه :
(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)
فهرست مطالب
عنوان صفحه
چکیده ………………………………………………………………………………………………………………………………………1
فصل اول: کلیات ………………………………………………………………………………………………………………………2
1-1- مقدمه…………………………………………………………………. ………………………………………………………….3
1-2- بیان مسأله……………………………………………………………………………………………………………………….5
1-3- پرسش اصلی تحقیق ………………………………………………………………………………………………………6
1-4- سوابق تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………..6
1-5- اهداف تحقیق ………………………………………………………………………………………………………………10
1-6- نوع روش تحقیق …………………………………………………………………………………………………………..10
1-6-1- روش گرد آوری اطلاعات ……………………………………………………………………………………..10
1-6-2- روش تجزیه و تحلیل اطلاعات …………………………………………………………………………….11
1-6-3- ابزار گردآوری اطلاعات …………………………………………………………………………………………11
فصل دوم: دیو،جایگاه وکارکردآن در متون اساطیری ایران …………………………………………12
2-1- پیدایش اسطوره …………………………………………………………………………………………………………..13
2-2- واژه دیو ………………………………………………………………………………………………………………………..13
2-3- مفهوم کلی دیوان در اساطیر وآیین ها ……………………………………………………………………….15
2-4- دیو در کتب پیش از اسلام……………………………………………………………………………………………16
2-5- جایگاه ونقش دیوان در ایران…………………………………………………………. …………………………..19
2-6- دیو در ادبیّات فارسی ……………………………………………………………………………………………… ….21
2-7- پری در فرهنگ ایران …………………………………………………………………………………………………..26
فصل سوم :دیوانگی ،مفهوم وگونه های آن ……………………………………………………………………..29
3-1- مفهوم دیوانه ………………………………………………………………………………………………………………..30
3-2- ملاک های دو گانه عاقلی ودیوانگی ……………………………………………………………………………31
3-3- مفهوم دیوانگی …………………………………………………………………………………………………………….35
3-4- انواع دیوانگی ………………………………………………………………………………………………………………..35
3-4-1- دیوانگی واقعی ………………………………………………………………………………………………………35
3-4-2- دیوانگی تصنعی ……………………………………………………………………………………………………37
3-4-3- دیوانه های عاقل نما …………………………………………………………………………………………….37
3-4-4- دیوانگان ما فوق عقلای معمولی ………………………………………………………………………….38
3-5- جنون در فرهنگ مردم ……………………………………………………………………………………………….39
3-6- نام های مترادف با دیوانه …………………………………………………………………………………………….40
3-7- انواع دیوانگی از دیدگاه ابوالقاسم نیشابوری ………………………………………………………………..41
3-7-1- کسانی که از خوف خدا دیوانه می شوند ……………………………………………………………..41
3-7-2- کسانی که خود را به دیوانگی می زنند ………………………………………………………………..42
3-7-3- کسانی که برای رسیدن به ثروت خود را به دیوانگی می زنند ……………………………42
3-7-4- کسانی که برای آسوده زیستن خود را به دیوانگی می زنند ……………………………….42
3-7-5- کسانی که برای نجات از بلا و خطر خود را به دیوانگی می زنند ………………………43
فصل چهارم: مفهوم جنون الهی وعقلاء المجانین ……………………………………………………………44
4-1- مفهوم جنون الهی ……………………………………………………………………………………………………….45
4-2- جایگاه عقلاءالمجانین در شعر وادبیّات فارسی ……………………………………………………………50
4-3- دیوانگان در آثار عطّار ………………………………………………………………………………………………….53
4-4- شخصیّت دیوانگان در مثنوی مولانا …………………………………………………………………………….60
4-4-1- حکایت ذوالنون از دیدگاه مولانا …………………………………………………………………………..67
4-4-2- آگاهی مریدان از دیوانه نمایی عامدانه ذوالنون …………………………………………………..71
4-4-2-1- جنبه اجتماعی ………………………………………………………………………………………………71
4-4-2-2- جنبه اخلاقی …………………………………………………………………………………………………72
4-4-2-3- جنبه عرفانی ………………………………………………………………………………………………….72
فصل پنجم: دیوانه ودیوانه نمایی در شعر وادبیّات فارسی تا پایان قرن هفتم ………..75
5-1- ویژگیهای دیوانگان در شعر وادبیّات فارسی ………………………………………………………………76
5-1-1- گستاخی ورک گویی دیوانگان………………………………………………………………………………77
5-1-2- اعتراض گستاخی دیوانگان با خدا…………………………………………………………………………79
5-1-3- اعتراض دیوانگان بر خلقت…………………………………………………………………………………….81
5-1-4- اعتراض به ریاکاری زاهدان و واعظان ………………………………………………………………….84
5-1-5- اعتراض بر امیال درونی وهواهای نفسانی …………………………………………………………….85
5-1-6- اعتراض دیوانگان بر خود خواهی ………………………………………………………………………….86
5-1-7- اعتراض بر خرافات ………………………………………………………………………………………………..87
5-1-8- اعتراض بر ظالمان وپادشاهان ………………………………………………………………………………89
5-1-9- اعتراض بر انحرافات اخلاقی ………………………………………………… …………………………….94
5-1-10- از خود گذشتگی ………………………………………………………………………………………………..96
5-1-11- بی تکلفی دیوانگان …………………………………………………………………………………………….98
5-1-12- تسلیم و رضا ……………………………………………………………………………………………………101
5-1-13- عاشق پیشگی ………………………………………………………………………………………………….104
5-1-14- تحمّل رنج ودرد ………………………………………………………………………………………………109
5-1-15- عقل در نگاه دیوانگان ……………………………………………………………………………………..113
5-1-16- مرگ از نگاه دیوانگان ………………………………………………………………………………………117
5-1-17- دنیا در نظر دیوانگان ……………………………………………………………………………………….121
5-1-18- بیداری مردمان زمان از سخنان شوریدگان دیوانه …………………………………………123
5-1-19- زیبایی ودیوانگی ………………………………………………………………………………………………124
فصل ششم: بحث ونتیجه گیری ……………………………………………………………………………………..126
6-1- نتیجه گیری ………………………………………………………………………………………………………………127
6-2- پیشنهادات …………………………………………………………………………………………………………………130
فهرست منابع ……………………………………………………………………………………………..131
چکیده
مطالب این پایاننامه در بارهی دیوانگی و دیوانگان در شعر و ادب فارسی از دورههای آغازین ادب فارسی تا قرن هفتم هجری است. حضور این طبقه در دورههای مختلف متفاوت بوده و حتّی در یک دوره بعضی شاعران مخصوصاً شعرای متصوّفه مطالب و نکات آموزندهای از زبان این طبقه بیان کردهاند. برای این که زمینه مناسب ورود به این بحث فراهم آید، ابتدا لازم دیده شد که مطالبی در باره دیوانگان آورده شود. ریشهیابی واژهی دیوانه و ارتباط آن با دیو هم از نکاتی بود که با این نوشته در پیوند است. به همین سبب تا آنجا که ضرورت داشت به سابقهی دیو و مفهوم آن در بین ایرانیان و هندوان اشاره شده و علل و اسباب خباثت و انتساب این موجود به تبهکاری هم ذکر شده است. بنابراین در این پایاننامه مسیر دیوانگی مورد بررسی قرار گرفته است. در بررسیهای انجام گرفته در متون ادبی این نکته مهم حاصل شده که بر خلاف عوام اندیشی، دیدگاه شاعران مخصوصاً شعرای صوفی مسلک نسبت به دیوانگان مثبت بوده است. به طوری که میبینیم مطالب و نکتههای بسیار حکیمانه و حقایق ناگفتنی از زبان همین طایفه بیان شده است. به هر حال تجّلی دیوانگان در ادب فارسی همراه صفاتی بودهاند که فصل پنجم این پایانه اختصاص به این صفات یافته است؛ صفاتی هم چون گستاخی و رکگویی، اعتراض به وضعیت موجود، اعتراض به هستی و نظام خلقت و جامعه و حاکمان، عاشق پیشگی، بیان نکتههای حکیمانه، به سخرهگرفتن عقل و عاقلی و … اینها مطالبی است که در این پایاننامه بدانها پرداخته شده است.
واژههای کلیدی: دیو، دیوانه، دیوانهنمایی، جنون، جنونالهی، عقلاءالمجانین، تصوف و عرفان.
مقدمه:
اگر ادّعا شود که بخش وسیعی از منابع فرهنگی این مرز و بوم را هم چون آیینها، باورها، اعتقادات و حتّی رویدادهای تاریخی را شعر منتقل کرده است نه کتابهایی که به منظور خاصی نگاشته شدهاند ادّعای بیموردی نخواهند کرد. خوشبختانه این منبع غنّی، یعنی شعر در زبان فارسی از قدمت دیرینهای برخوردار است و ایران و زبان پارسی یکی از قدیمیترین و غنّیترین آثار شعری و ادبی جهان را در خود نهفته دارد. قدیمیترین آثاری که حفظ شده و موجود میباشند و میتوان آنها را در ردیف آثار شعری و منظوم زبان فارسی نامید، گاتهای زردشت میباشند.
شعر در زبان فارسی با سیر تکاملی جوامع بشری نیز دستخوش تغییرات بسیاری زیادی شد. «در قرن چهارم و اواخر قرن پنجم شعرحماسی رونق زیادی یافت و حماسههای ملی دراین دوره به درجهای رسید که مهمترین آثار حماسی ایران و یکی از بهترین حماسههای ملی عالم یعنی شاهنامه در همین دوره بوجود آمد است.»(صفا، 1373: 1/366). با آغاز قرن پنجم تا اواخر قرن ششم تحولات بسیار مهمّی در تاریخ اجتماعی ایران بوجود آمد که به میزان بسیار زیادی شعر را متأثّر از آن حوادث ساخت و دگرگونیهایی در شعر و ادبیّات فارسی و عرب بوجود آورد. قرن پنجم و ششم دورهای بود پر اضطراب که از برافتادن حکومت غزنوی در خراسان و حکومتهای ایرانی در عراق و فارس و کرمان و گرگان و طبرستان آغاز میشود و قبایل مختلفی بخصوص ترکها و تاتارها برسرزمینهای ماوراءالنهر و خراسان حمله آورده و این سرزمینها را بارها به اشغال خود درآوردند و قتل و غارت وجنایات و خونریزیهای زیادی به وقوع پیوست. این وقایع تلخ، ادبیّات و شعر را به میزان بسیار زیادی تحت تأثیر خود قرار داد. رواج یافتن و اوج گرفتن شعر عرفانی در آن دوره بازتاب و نتیجه همان قتل و جور و جنایتها بود. « در آن زمان که ناتوانی مردم مشهود بود و قدرت مقابله با تجاوزات را نداشتند، دست به دامان خدا برده و غم و دردهای سنگین دلهای افسرده و داغ دیده خود را با خدا در میان گذاشته و با خدا به راز و نیاز و دعا پرداخته.»(شجیعی، 1373: 18)
عطّار یکی از شاعران عارفی است که با آثار خود، شعر عرفانی را به اوج رساند. عطّار درباره زمان خود و نحوهی برخورد مردم با وی چنین گفته است:
«قصد من بسیار مردم کردهاند
خاطر مسکین من آزردهاند
جور بسیار از جهان بر من رسید
جـور دنــیا را هــمـی بـایـــدکـــشیـــد.»
(عطّار ،1389، 94).
گفتههای عطّار حاکی است که نه تنها حکام مستبد، اندیشمندان و سخنوران را مورد آزار و اذیت قرار میدادند بلکه مردم عادی به سبب جهل و بیسوادی و همچنین به سبب طمع و خودشیرینی و چاپلوسی برای قدرت حاکم، این اندیشمندان را آزار و اذیّت میکردند و این آزار و اذّیت بیشتر باعث میشد که شاعران به خلوتگزینی و عزلّت پناه ببرند. با پناه بردن مردم و اندیشمندان به خدا و توکل کردن بر او، زمینهای شد که صومعهها و خانقاهها گسترش یابند و عارفان و زاهدان زیادی به صومعهها پناه ببرند و خلوت گزینی و عبادت و یاری خواستن از خدا به صورت یک فرهنگ غالب درآید. خلوت گزینی و اعتراض به وضع زمان و توکل خواستن از خدا باعث شد توجه ارباب و اندیشمندان به شعر عرفانی جلب شود و همین امر باعث شد شعر عرفانی بخش عمدهای از تاریخ ادبیّات ایران در آن دوره را به خود اختصاص دهد و عارفان مشهور و بزرگی در عرصه ادبیّات فارسی و عرفان ایرانی ظهور یابند و شعر عرفانی را بر اوج قلّل ادبیّات فارسی قرار دهند و خود نیز بر آن قلّل جاودانه مانند. از معروفترین عرفای آن دوره سنایی، عطّار، مولوی و … میباشند که آثار بسیار ارزشمندی از آنان بر جای مانده که نه تنها مایه افتخار ادبیّات فارسی میباشند بلکه
فرم در حال بارگذاری ...
[جمعه 1398-07-26] [ 11:00:00 ق.ظ ]
|