1-3- هدف تحقیق.. 8

1-4- سؤالات تحقیق.. 9

1-5- فرضیات.. 9

1-6-پیشینه تحقیق.. 9

1-7- روش تحقیق.. 13

1-8- سازماندهی تحقیق.. 14

1-9- مفاهیم كلیدی تحقیق.. 15

فصل دوم: علل بزه دیدگی اطفال و پیشگیری از آن.. 17

2-1- مقدمه.. 18

2-2- بزه‌دیدگی اطفال.. 19

2-2-1- تاریخچه پیدایش بزه‌دیده‌شناسی اطفال.. 20

2-2-1-1-  سال‌های 1860تا1990 (دوران شكل‌گیری مفهوم كودك‌آزاری).. 20

2-2-1-2- سال‌های 1990- 2009 (دوره پیشگیری از كودك‌آزاری).. 21

2-2-2- مفاهیم و تعاریف.. 22

2-2-2-1- طفل.. 22

2-2-2-2- بزه‌دیدگی اطفال.. 25

2-2-2-3- طفل بزه‌دیده.. 27

2-2-2-3-1- طفل بزه‌دیده در معنای عام.. 27

2-2-2-3-2- طفل بزه‌دیده در معنای خاص.. 27

2-2-3- انواع بزه‌دیدگی اطفال.. 28

2-2-3-1- بزه‌دیدگی اطفال بر حسب موضوع.. 29

2-2-3-1-1- بزه‌دیدگی جسمانی.. 29

2-2-3-1-2- بزه‌دیدگی جنسی.. 29

2-2-3-1-3- بزه‌دیدگی عاطفی و روانی.. 30

2-2-3-1-4- مسامحه و غفلت.. 30

2-2-3-2-  بزه‌دیدگی نخستین – دومین و بزه‌دیدگی مكرر اطفال.. 31

2-2-3-2-1- بزه‌دیدگی نخستین – دومین اطفال.. 31

2-2-3-2-2- بزه‌دیدگی مكرر اطفال.. 33

2-2-3-3- بزه‌دیده‌ای ایده‌آل-  غیرایده‌آل و بزه‌دیدگی خاص- غیر خاص.. 33

2-2-3-3-1- بزه‌دیده‌ای ایده‌آل – بزه‌دیده غیرایده‌آل (بزه‌دیده سرزنش پذیر)   33

2-2-3-3-2- بزه‌دیدگی خاص- بزه‌دیدگی غیر خاص.. 34

2-3- علل بزه‌دیدگی اطفال.. 35

2-3-1- علل اجتماعی و محیطی.. 35

2-3-1-1- والدین.. 36

2-3-1-1-1-سن والدین.. 36

2-3-1-1-2-شغل والدین.. 36

2-3-1-2-  جمعیت خانواده.. 37

2-3-1-3- سابقه بیماری جسمی یا روانی در خانواده.. 37

2-3-1-4- طلاق و جدایی در خانواده.. 37

2-3-1-5- سابقه اعتیاد در خانواده.. 38

2-3-1-6- سابقه محكومیت‌ یا سوءپیشینه خانواده.. 38

2-3-1-7- تك والدینی بودن.. 39

2-3-1-8- انزوای اجتماعی خانواده.. 39

2-3-1-9- وجود تعارضات و اختلالات خانوادگی.. 40

2-3-1-10- شرایط اقتصادی خانواده.. 40

2-3-1-11- مذهب خانواده.. 40

2-3-1-12- منطقه محل سكونت خانواده.. 41

2-3-1-13- اشتغال كودكان خانواده.. 41

2-3-2- علل سیاسی و فرهنگی.. 42

2-3-3- علل آموزشی.. 44

2-3-4-  علل روان‌شناختی و بالینی.. 46

 

2-3-4-1- علل روان‌شناختی.. 46

2-3-4-2- علل بالینی.. 47

2-3-4-2-1-  علل مربوط به والدین.. 47

2-3-4-2-2-  علل مربوط به كودك.. 48

2-3-4-2-2-1-  سن كودك.. 48

2-3-4-2-2-2- جنسیت كودك.. 49

2-4- انواع پیشگیری از بزه‌دیدگی اطفال.. 50

2-4-1- پیشگیری اجتماعی از بزه‌دیدگی اطفال.. 51

2-4-1-1-محیط اجتماعی عمومی.. 52

2-4-1-2- محیط اجتماعی شخصی.. 54

2-4-2-  پیشگیری وضعی از بزه‌دیدگی اطفال.. 66

2-4-2-1- پلیس كودك.. 68

2-4-2-2- سازمان‌های غیر دولتی.. 69

2-4-2-3- تأسیس نهادهای ملی حقوق كودك.. 71

فصل سوم:سیاست جنایی ایران در قبال پیشگیری از بزه‌دیدگی اطفال.. 73

3-1- سیاست جنایی تقنینی در قبال پیشگیری از بزه‌دیدگی اطفال.. 75

3-1-1- جنبه ماهوی سیاست جنایی تقنینی در قبال پیشگیری از بزه‌دیدگی اطفال   76

3-1-1-1-توجه به عالی‌ترین منافع كودک.. 76

3-1-1-1-1- حمایت.. 77

3-1-1-1-2- رشد هماهنگ.. 78

3-1-1-2-توجه به كرامت انسانی.. 78

3-1-1-3-  عدم تبعیض.. 79

3-1-1-1- جرم‌انگاری حمایتی.. 79

3-1-1-2- كیفرگذاری حمایتی.. 83

3-1-1-2-1- تشدید كیفر مرتكبان جرائم علیه كودكان.. 84

3-1-1-2-2-  اعمال كیفرهای مالی.. 85

3-1-1-2-3- اعمال كیفر دنباله دار.. 86

3-1-1-3- پیش‌بینی ساز و كار جبران آثار ناشی از بزه‌دیدگی.. 87

3-1-1-3-1- جبران آثار مادی ناشی از بزه‌دیدگی.. 88

3-1-1-3-2- جبران آثار معنوی ناشی از بزه‌دیدگی.. 88

3-1-2- جنبه شكلی سیاست جنایی تقنینی در قبال پیشگیری از بزه‌دیدگی اطفال   89

جنبه عمومی‌دادن به كودك‌آزاری.. 89
جرم‌انگاری در راستای الزام گزارش دهی موارد كودك‌آزاری.. 90
3-1-2-1- مراجع و نهادهای مرتبط با طفل بزه‌دیده در فرآیند كیفری.. 93

3-1-2-1-1-  مراجع رسیدگی كننده به جرم علیه كودك.. 93

3-1-2-1-1-1- مراجع رسمی.. 93

3-1-2-1-1-2- مرجع غیر رسمی.. 94

3-1-2-1-1-3- سایر مراجع مرتبط با طفل بزه‌دیده در فرآیند كیفری.. 94

3-1-2-1-2-  مقامات و دست اندركاران مرتبط با طفل بزه‌دیده در فرآیند كیفری   95

3-1-2-2- تشریفات ناظر بر طفل بزه‌دیده در فرآیند كیفری.. 96

3-1-2-2-1- اطلاع رسانی در خصوص فرآیند كیفری.. 96

3-1-2-2-2-كمك‌های مؤثر.. 97

3-1-2-2-3- حمایت از كودك در برابر آسیب‌های احتمالی و تأمین امنیت وی   98

3-1-2-2-4-حفظ حریم خصوصی.. 99

3-1-2-2-5- برخورد عادلانه.. 99

3-1-2-3- تشریفات خاص ناظر بر طفل بزه‌دیده در فرآیند كیفری.. 100

3-1-2-3-1- تشریفات مرحله قبل از رسیدگی در دادگاه.. 100

3-1-2-3-2- تشریفات خاص ناظر به طفل بزه‌دیده در دادگاه.. 104

3-1-2-3-3- تشریفات خاص ناظر بر طفل بزه‌دیده در مرحله اجرای حكم.. 108

3-1-2-4- تشكیلات ناظر بر طفل بزه‌دیده در فرآیند كیفری.. 109

3-1-2-4-1- تشكیلات اجرائی.. 109

3-1-2-4-2-  تشكیلات قضائی.. 112

3-2- سیاست جنایی قضائی، اجرائی و مشاركتی در قبال پیشگیری از بزه‌دیدگی اطفال.. 113

3-2-1- سیاست جنایی قضائی در قبال پیشگیری از بزه‌دیدگی اطفال.. 113

3-2-1-1- كشف، تعقیب و تحقیق.. 114

3-2-1-2- رسیدگی.. 115

3-2-1-3- صدور حكم.. 116

3-2-2- سیاست جنایی اجرایی و مشاركتی در قبال پیشگیری از بزه‌دیدگی اطفال   117

3-2-2-1- سیاست جنایی اجرایی.. 118

3-2-2-1-1- نهادهای نگهداری كودكان.. 118

3-2-2-1-2- نهادها و موسسات خدماتی و حمایتی.. 119

3-2-2-2- سیاست جنائی مشاركتی.. 124

فصل چهارم: سیاست جنایی بین‌المللی در قبال پیشگیری از بزه‌دیدگی اطفال   127

4-1- جنبه ماهوی سیاست جنایی بین‌المللی در قبال پیشگیری از بزه‌دیدگی اطفال   128

4-1-1-  كنوانسیون حقوق كودك به مثابه زیر بنای سیاست جنایی در قبال بزه‌دیدگی اطفال.. 129

4-1-1-1- اصول زیر بنائی.. 129

4-1-1-2- سایرحقوق اساسی كودكان.. 131

4-1-2- اقدامات بین‌المللی در زمینه حمایت از اطفال در برابر مواد‌مخدر   135

4-1-2-1- سوءاستفاده از كودكان در جرائم مواد‌مخدر.. 136

4-1-2-1-1-تهدید جهانی علیه كودكان.. 136

4-1-2-1-2- درك سوءاستفاده از مواد‌مخدر.. 137

4-1-2-2- بزه‌دیدگی كودكان در زمینه مواد‌مخدر و حمایت از آنها.. 137

4-1-3- اقدامات بین‌المللی در زمینه مقابله با بزه‌دیدگی جنسی، قاچاق و بهره‌كشی از كار اطفال.. 140

4-1-3-1-  سوءاستفاده از كودك برای هرزه‌نگاری و مقابله با استثمار جنسی آنها در اسناد بین‌المللی.. 140

4-1-3-2- اقدامات بین‌المللی برای مقابله با قاچاق كودكان.. 147

4-1-3-2- اقدامات بین‌المللی در مقا بله با بهره‌كشی از كار اطفال.. 152

4-1-3-2-1- اشتغال كودكان در مشاغل صنعتی.. 152

4-1-3-2-2- اشتغال كودكان در بخش كشاورزی و كارهای سخت.. 153

4-1-3-2-3- بد‌ترین اشكال كاركودكان.. 154

4-1-3-2-4- اشتغال كودكان در امور غیر صنعتی.. 155

4-1-3-2-5- اشتغال كودكان در معادن.. 156

4-1-4- حمایت از اطفال در برابر بزه‌دیدگی روانی، تحصیلی و ولادتی.. 156

4-1-4-1- حمایت‌های بعمل آمده از اطفال در زمینه ترك انفاق، توهین، عدم تحویل و رها كردن كودك.. 156

4-1-4-2- حمایت از اطفال در مقابل ربودن و اختفاء.. 157

4-1-4-3- حمایت از حقوق تحصیلی اطفال.. 158

4-1-5- حمایت از اطفال و پیشگیری از بزه‌دیدگی آنها درمخاصمات مسلحانه   161

4-1-5-1- بررسی وضعیت كودكان آواره و بی‌سرپرست.. 161

4-1-5-1-1- كودكان آواره و بی‌سرپرست.. 161

4-1-5-1-2- حمایت‌های حقوقی.. 162

4-1-5-2- بازپروری و حمایت عملی از كودكان آواره و بی‌سرپرست.. 163

4-1-5-2-1- نقش سازمان‌های غیردولتی و مجامع عمومی در حمایت از كودكان بزه‌دیده.. 163

4-1-5-2-2- مجازات مرتكبان جرایم جنگی بر ضد كودكان.. 164

4-1-5-3- بررسی سایر اشكال بزه‌دیدگی در جنگ.. 164

4-2- جنبه شكلی سیاست جنایی بین‌المللی در قبال پیشگیری از بزه‌دیدگی اطفال   167

4-2-1- مراجع و نهادهای مرتبط با طفل بزه‌دیده در فرآیند كیفری.. 168

4-2-1-1- مراجع رسیدگی كننده به جرم علیه كودك.. 168

4-2-1-1-1- مراجع رسمی.. 168

4-2-1-1-2- مراجع غیر رسمی.. 169

4-2-1-2- سایر مراجع مرتبط با طفل بزه‌دیده در فرآیند كیفری.. 169

4-2-2- مقامات و دست اندركاران مرتبط با طفل بزه‌دیده در فرآیند كیفری   170

4-2-2-1- آموزش به مقامات و دست اندركاران.. 170

4-2-2-2- وظایف مقامات و دست اندركاران.. 171

4-2-3-  تشریفات ناظر بر طفل بزه‌دیده در فرایند كیفری.. 172

4-2-3-1- تشریفات عام ناظر بر طفل بزه‌دیده در فرایند كیفری.. 172

4-2-3-1-1- اطلاع رسانی در خصوص فرایند كیفری.. 173

4-2-3-1-2- كمك‌های مؤثر.. 173

4-2-3-1-3-  حمایت از كودكان در برابر آسیب‌های احتمالی.. 173

4-2-3-1-4- حفظ حریم خصوصی.. 174

4-2-3-2- تشریفات خاص ناظر بر طفل بزه‌دیده در فرایند كیفری.. 175

4-2-3-2-1-تشریفات ناظر بر مرحله قبل از رسیدگی در دادگاه.. 175

4-2-3-2-2- تشریفات ناظر در دادگاه.. 176

4-2-3-2-3-تشریفات ناظر در مرحله اجرای حكم.. 178

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات.. 179

نتیجه گیری:.. 180

پیشنهادات:.. 184

منابع و مأخذ.. 188

چكیده
ضرورت اتخاذ رویكرد افتراقی به حقوق كودكان بزه‌دیده در راستای اعمال سیاست‌های حمایتی برای آنان، مطابق با معیار‌های بین‌المللی از‌یك ‌سو و آسیب‌پذیری آنان در برابر رفتارهای خشن و گسترش جرایم از سوی دیگر قانون‌گذاران ملی را بر آن داشته است كه درصدد اصلاح قوانین موجود برای كودكان بزه‌دیده بر اساس واقعیت‌های اجتماعی، برآیند و قوانین ویژه‌ای را كه در بردارنده حقوق كیفری ماهوی و شكلی باشد، تدوین كنند. این پایان‌نامه ضمن پرداختن به جنبه‌های پیشگیری از بزه‌دیدگی كودكان، تعریف كودك بزه‌دیده و علل بزه‌دیدگی كودكان و نیز راه‌های پیشگیری از بزه‌دیدگی كودكان، معیار‌های مربوط به جرم‌انگاری و فراهم نمودن سازوكار جبران آثار ناشی از بزه‌دیدگی و همچنین تشریفات ناظر بر كودكان بزه‌دیده در فرآیند كیفری و همچنین به وظایف مقامات و در دست‌اندركاران مرتبط با كودك بزه‌دیده در فرآیند كیفری در سیاست جنایی ایران و اسناد بین‌المللی و مهمتر از همه به انطباق سیاست جنایی ایران با اسناد بین‌المللی در این زمینه را بررسی می‌كند. این اصول و معیارها كه توسط اسناد بین‌المللی تكلیف یا توصیه می‌شود در سطح ملی با توجه به نیازهای ویژه كودكان قابل اعمال خواهند بود و از این رو باید مورد توجه قانون‌گذاران داخلی نیز قرار گیرد.

 

کلمات کلیدی: بزه‌دیدگی اطفال، سیاست جنایی، اسناد بین المللی، حمایت کیفری

فصل نخست:
کلیات پژوهش
 

1-1-مقدمه
كودكان به عنوان آسیب‌پذیر‌ترین قشر جامعه، همواره مظلوم‌‌ترین و ستمدیده‌‌ترین افراد بوده‌اند. تاریخ پیدایش كودك‌آزاری به زمان‌هایی كه انسان خود را شناخته است بر می‌گردد. در زمان‌های قدیم كودك به عنوان كالای داد و ستد می‌شد و هیچ حقی نسبت به اعتراض به حقوق از دست رفته خود نداشت. با گذشت زمان و متمدن شدن جوامع نسبت به حقوق اطفال توجه بیشتری داده شد و جوامع داخلی و بین‌المللی نیز به احیاء حقوق كودكان پرداخته‌اند. كودكان به لحاظ ویژگی‌های جسمی و روحی خاص نیازمند سیاست‌های متفاوت نسبت به بزرگ‌سالان می‌باشند. آسیب‌پذیریی فرد از نظر معیار آسیب‌شناسانه‌ی سن نه‌تنها در برخی از شاخه‌های علوم جنایی (مانند جرم‌شناسی و حقوق كیفری فنی یا خاص – گرایش كودكان و نوجوانان) جایگاه ویژه‌ای دارد، بلكه موضوع ‌یكی از شاخه‌های سیاست جنایی افتراقی است. در حقوق كیفریِ كودكان و نوجوانان، كودك انسانی است كه از نظر ویژگی بدنی و روانی با بزرگ‌سالان متفاوت است. این تفاوت او را بیش از بزرگ‌سالان در برابر كژروی و بزه‌كاری آسیب‌پذیر می‌سازد. از دیدگاه جرم‌شناسی نیز، گسترده تدابیر روان‌شناسانه – اجتماعی برای مداخله در پیشگیری از رفتارهای كژروانه با پایان دادن به عواملی كه فرد را از دوران كودكی در آستانه‌ی خطر قرار می‌دهد، در بردارنده افراد آسیب‌پذیری است كه امكان بزه‌كاری‌شان در آینده همواره وجود دارد. در مورد این افراد ممكن است جابه‌جاییِ نقش بزه‌كار – بزه‌دیده بسیار متداول باشد. بدین ترتیب این رهیافت نو كه در نوشتگان علوم جنایی ازآن به پیشگیری زودرس یاد می‌كنند، از یافته‌های بزه‌دیده‌شناسی نیز سرچشمه می‌گیرد. در این‌جا با اصطلاحی به نام كودكِ در معرض خطر یا درآستانه خطر روبه‌رو می‌شویم كه به كودكی گفته می‌شود كه سلامت بدنی، روانی و اخلاقی او درآستانه خطر شدید است. هرگاه این خطر شدید ویژگی مجرمانه داشته باشد، كودك درمعرض خطر بزه‌دیدگی انگاشته می‌شود. همچنین، كودكِ در آستانه خطر ممكن است با ادامه‌ی وضعیت خطر زا در آینده به بزه‌دیده تبدیل شود. در نوشتگانِ علوم جنایی برجسته‌‌ترین تعبیری كه به منزله‌یك اصطلاح فنی درباره‌ی بزه‌دیدگی كودكان به كار می‌رود بدرفتاری با كودك یا كودك‌آزاری است. كودك‌آزاری، عبارت است از آسیب رساندن بدنی، روانی یا عاطفیِ عمدی یا از روی غفلت به‌یك كودك، به‌ویژه به شكل بد رفتاری یا سوءاستفاده‌ی جنسی یا ترك كودك توسط پدر و مادر یا پرستار كودك كه به بهره‌كشی یا سوءاستفاده، آسیب شدید بدنی، روانی یا عاطفی، بدرفتاری یا سوءاستفاده‌ی جنسی، یا مرگِ كودك بیانجامد. بر پایه‌ی پژوهش‌های جرم‌شناسان، بر خلافِ پندار همگان، كودكان زیر‌یك سال بیشتر از دیگر گروه‌های سنی درآستانه خطر بزه‌دیدگی عمدی هستند. بسیاری از این كودكان را پدر و مادران یا پرستارانِ‌شان بزه‌دیده می‌سازند. به‌طور كلی از دیدگاه جرم‌شناسی میان آسیب‌پذیریی بزه‌دیده، شخصی یا خصوصی بودن ارتكاب جرم‌ها و رؤیت‌پذیری كمِ جرمِ روی داده پیوند چشم‌گیری وجود دارد. در سال‌های گذشته، رسانه‌ها از رسوایی‌های فراوانِ كودك‌آزاری گسترده در مراكز مراقبتی محلی پرده برداشته‌اند. نمونه‌ی دیگرِ این كودك‌آزاریها سوءاستفاده جنسی زنان از كودكان است، تصویر قالبی اجتماعی زنانگی و مادر بودن به این معناست كه عدالت جنایی و نظام‌های حمایت از كودكان به‌طور كلی از شناسایی زنان به منزله مرتكب سوءاستفاده‌ی جنسی ناتوانند و اینكه شرح رویداد بزه‌دیدگی این كودكان به سوی نادیده انگاشته شدن یا كم ارزش جلوه دادن جهت یافته‌است. فراتر از اینها در جرم‌شناسی، آسیب‌پذیریی فرد‌یكی از معیار‌های اصلی طبقه‌بندی در بزه‌دیده‌شناسی نخستین است كه در‌یكی از این طبقه‌بندی‌ها، كودكان بزه‌دیده بر پایه‌ی معیار آسیب‌شناسانه‌ی سن از بزرگ‌سالانِ بزه‌دیده جدا می‌شوند. پیامد چنین دیدگاهی عبارت بود از دگرگونی نگرش‌ها در چگونگی برخورد با بزه‌كاری نوجوانان كه به پیدایش شاخه‌ی نویی در سیاست جنایی به نام سیاست جنایی افتراقی در برابرِ كودكان و نوجوانان انجامید(رایجیان‌اصلی، 1381، ص 5- 4).

این گرایش نو، بر بكارگیری تدابیر ویژه نسبت به كودكان و نوجوانان تأكید می‌كند، تدابیری كه با داشتن ویژگی‌های آموزشی – پرورشی، به حمایت از این قشر آسیب‌پذیری در برابر كژروی‌ها و بزه‌كاری می‌اندیشد. هم‌سو با این تحولات، مقرّرات بین‌المللی كه در اسناد الزام‌آوری مانند كنوانسیون حقوق كودك بازتاب یافته‌اند، بر حمایت ویژه ازكودكان و بكارگیری تدابیرِ آموزشی – پرورشی و باز پرورانه تأكید می‌كند. برای نمونه، ماده‌ی 39 كنوانسیون حقوق كودك كشور‌های عضو را متعهد می‌سازد كه همه اقدام‌هایی را كه برای تسریع بهبودی بدنی وروانی كودك بزه‌دیده لازم است، به كار بندد. دولت ایران نیز به این كنوانسیون پیوسته است، ولی حمایت‌های دولت ایران بیشتر در سطح سیاست جنایی تقنینی و در چارچوب حمایت كیفری نمود، دارد، كه از آن جمله می‌توان به مواد112، 198، 147 و.. . قانون مجازات اسلامی 1370 و مواد 646، 642، 631 و.. . از قانون مجازات اسلامی 1375 و نیز در سطح سیاست جنایی تقنینی می‌توان به قانون حمایت از كودكان و نوجوانان(25/09/1381) اشاره كرد كه كودك‌آزاری را جرم و سزاوار كیفرهای حبس و جزای نقدی دانسته است كه نشانه‌هایی از بزه‌دیده‌شناسی حمایتی در آن آشكار است.‌یكی دیگر از پیشرفت‌هایی كه ‌این بار از بعد آئین دادرسی بر پایه‌ی‌یك سیاست جنایی افتراقی صورت گرفته است «لایحه قانون تشكیل دادگاه اطفال و نوجوانان » است كه مقررات آن را نیز می‌توان از دیدگاه بزه‌دیده‌شناسی تفسیر كرد. زیرا در این‌جا بزه‌كاری كودك یا نوجوان به منزله‌ی‌یك ناهنجاری نگریسته می‌شود كه ممكن است از بزه‌دیدگی او در گذشته برخاسته باشد. وانگهی در صورت برخورد نادرست با بزه‌كاری روی داده، مرتكب نوجوان ممكن است در آستانه بزه‌دیدگی قرار بگیرد. از این رو سیاست جنایی افتراقی ایجاب می‌كند كه حتی زمانی كه‌یك كودك یا نوجوان رفتاری مرتكب می‌شود كه ماهیت آن با جرم‌های بزرگ‌سالان‌یكسان است، به دلیل آسیب‌پذیری بودن به‌ویژه از دیدگاه سن، پاسخی متناسب و سازگار با این وضعیت آسیب‌شناسانه برگزیده شود (رایجیان‌اصلی، 1384، ص3).

گذشته از تدابیركیفری، نمونه‌های پراكنده‌ای از تدابیر غیركیفری را در حمایت از كودكان آسیب‌پذیری می‌توان شناسایی كرد كه به نوعی با بزه‌دیدگی این قشر آسیب‌پذیری نیز پیوند می‌خورند. برای نمونه می‌توان از قانون تأمین زنان و كودكان بی‌سرپرست مصوب(1371) نام برد كه كودكان بی‌سرپرست را به منزله كودكانی تعریف می‌كند كه «بنا بر علتی به‌طور دائم یا موقت سرپرست خود را از دست داده باشند» به این تدابیر تقنینی باید پاره‌ای  تدابیر اجرایی از سوی برخی نهادها مانند سازمان بهزیستی را افزود كه بر پایه قانون اساسی برای برنامه‌ریزی، هماهنگی و ارزشیابی و تهیه‌ی ملاك‌ها و استانداردهای خدماتی به‌ویژه در زمینه حمایت از زمینه‌هایی چون جمع كردن كودكان خیابانی، ایجاد خانه‌های سلامت برای دختران و راه اندازی طرح‌هایی مانند طرح مركز مداخله در بحران‌های اجتماعی، طرح جایگزینی كودكان خیابانی و طرح سازماندهی موارد آزار و اذیت كودكان فعالیت می‌كند. نهادهای دولتی یاد شده در اجرای این طرح‌ها با سازمان‌های غیر دولتی علاقه مند به كار در این زمینه همكاری داشته‌اند. (معظمی، 1382، ص 228– 226).

 

 

1-2- بیان مسئله
كودكان به عنوان آسیب پذیر ترین قشر جامعه، همواره مظلوم ترین و ستمدیده ترین افراد بوده اند. تاریخ پیدایش كودك آزاری به زمان هایی كه انسان خود را شناخته است بر می گردد. در زمان های قدیم كودك به عنوان كالا داد و ستد می شد و هیچ حقی نسبت به اعتراض به حقوق از دست رفته خود نداشتند. با گذشت زمان و متمدن شدن جوامع نسبت به حقوق اطفال توجه بیشتری داده شد و جوامع داخلی و بین المللی نیز به احیاء حقوق كودكان پرداخته اند.كودكان به لحاظ ویژگی های جسمی و روحی خاص نیازمند سیاست های متفاوت نسبت به بزرگسالان می باشند. آسیب پذیری فرد از نظر معیار آسیب شناسانه ی سن نه تنها در برخی از شاخه های علوم جنایی (مانند جرم شناسی و حقوق كیفری فنی یا خاص – گرایش كودكان و نوجوانان )جایگاه ویژه ای دارد، بلكه موضوع یكی از شاخه های سیاست جنایی افتراقی است. در حقوق كیفریِ كودكان و نوجوانان،كودك موجود انسانی است كه از نظر ویژگی بدنی و روانی با بزرگسالان متفاوت است. این تفاوت او را  بیش از بزرگسالان در برابر كژروی و بزهكاری آسیب پذیر می سازد. از دیدگاه جرم شناسی نیز،گسترده تدابیر روان شناسانه – اجتماعی برای مداخله در پیشگیری از رفتارهای كژروانه با پایان دادن به عواملی كه فرد را از دوران كودكی در آستانه ی خطر قرار می‌دهد، در بر دارنده  افراد آسیب پذیر ی است كه امكان بزهكاری شان درآینده همواره وجود دارد. در مورد این افراد ممكن است جابه جاییِ نقش بزه كار – بزه دیده بسیار متداول باشد. بدین ترتیب این رهیافت نو كه در نوشتگان علوم جنایی ازآن به پیشگیری زودرس یاد میكنند، از یافته های بزه دیده شناسی نیز سر چشمه میگیرد. در این جا با اصطلاحی به نام كودك در معرض خطر یا درآستانه  خطر رو به رو می شویم كه به كودكی گفته می شود كه سلامت بدنی، روانی و اخلاقی او درآستانه  خطر شدید است. هرگاه این خطر شدید ویژگی مجرمانه داشته باشد،كودك درمعرض خطر بزه- دیده گی انگاشته می شود. همچنین، كودك در آستانه خطر ممكن است با ادامه ی وضعیت خطر زا در آینده به بزه دیده تبدیل شود. كودك آزاری، عبارت است از آسیب رساندن بدنی، روانی یا عاطفیِ عمدی یا از روی غفلت به یك كودك، به ویژه به شكل بد رفتاری یا سوء استفاده ی جنسی یا ترك كودك  توسط پدر و مادر یا پرستار كودك كه به بهره كشی یا سوءاستفاده، آسیب شدید بدنی، روانی یا عاطفی، بد رفتاری یا سوء استفاده ی جنسی، یا مرگ كودك بینجامد. نمو نه ی دیگرِ این كودك آزاریها سوء استفاده جنسی زنان از كودكان است، تصویر قالبی اجتماعی زنانگی و مادر بودن به این معناست كه عدالت جنایی و نظام های حمایت از كودكان به طور كلی از شناسایی زنان به منزله مرتكب سوء استفاده ی جنسی ناتوانند و اینكه شرح رویداد بزه دیدگی این كودكان به سوی نادیده انگاشته شدن یا كم ارزش جلوه دادن جهت یافته است( معظمی، 1382، صص 228- 226).

هم سو با این تحولات، مقرّرات  بین المللی كه در اسناد الزام آوری مانند كنوانسیون حقوق كودك بازتاب یافته اند، بر حمایت ویژه ازكودكان و بكار گیری تدابیرِ آموزشی  – پرورشی و باز پرورانه تاكید می كند. برای نمونه، ماده ی 39 كنوانسیون حقوق كودك كشور های عضو را متعهد می سازد كه همه اقدام هایی را كه برای تسریع بهبودی بدنی وروانی كودك بزه دیده لازم است، به كار بندد. دولت ایران نیز به این كنوانسیون پیوسته است، ولی حمایتهای دولت ایران بیشتر در سطح سیاست جنایی تقنینی و در چارچوب حمایت كیفری نمود دارد، كه از آن جمله می توان به مواد  112، 198، 147 و… قانون مجازات اسلامی 1370 و مواد 646 ، 642 ، 631 و… از قانون مجازات اسلامی 1375 و نیز در سطح سیاست جنایی تقنینی می توان به قانون حمایت از كودكان و نوجوانان (25/9/1381) اشاره كرد كه كودك آزاری را جرم و سزاوار كیفر های حبس و جزای نقدی دانسته است كه نشانه هایی از بزه دیده شناسی حمایتی در آن آشكار است. یكی دیگر از پیشرفت هایی كه این بار از بعد آئین دادرسی بر پایه ی یك سیاست جنایی افتراقی صورت