1- كلیات.. 5

1-1- طرح تحقیق.. 5

1-1-1- بیان مسأله. 5

1-1-2- پرسش اصلی تحقیق.. 7

1-1-3- فرضیه‌های تحقیق.. 7

1-1-4- اهداف تحقیق.. 7

1-1-5- سوابق تحقیق.. 7

1-1-6- جنبه نوآوری تحقیق.. 8

1-1-7- روش تحقیق.. 8

1-1-8- محدودیت‌ها و مشكلات.. 9

فصل دوم:چارچوب نظری اشتغال زنان

2- چارچوب نظری اشتغال زنان.. 11

2-1- كار و اشتغال.. 11

2-1-1- كار و اشتغال از دیدگاه فقه اسلامی.. 11

2-1-2- كار و اشتغال از دیدگاه قرآن.. 13

2-1-5- آثار تربیتی كار و اشتغال.. 18

2-2- جایگاه زن در اصل آفرینش…. 19

2-2-1- مقام انسانی زن از دیدگاه اسلام. 19

2-2-2- زن و جایگاه مادری او در آفرینش انسان.. 21

2-2-3- آفرینش زوج‌ها و دست یابی به سكینه و مودت.. 22

2-2-4- مهم ترین وظایف زن.. 23

2-3-2- سرپرست خانواده به دلایل مختلف… 28

2-3-5 پیامدهای مثبت اشتغال بانوان.. 30

2-4- دیدگاه تعارض شغلی – خانوادگی.. 33

2-5- مشاغل لازم و ضروری برای زنان.. 34

فصل سوم:مبانی فقهی اشتغال زنان

3- مبانی فقهی مشروعیت اشتغال زنان.. 39

3-1- قرآن کریم و اشتغال زنان.. 39

3-1-1- حق مالكیت زنان بر اموالشان در قرآن.. 40

3-1-2- كار زنان در بیرون از منزل از دیدگاه قرآن.. 40

3-1-3- تشویق عموم مردم به فعالیت‌های اقتصادی از دیدگاه قرآن کریم. 41

3-1-4- آیات تحلیل و تحریم برخی از معاملات.. 42

3-2-مشروعیت اشتغال زنان از دیدگاه روایات.. 43

3-3- ضوابط شرعی اشتغال زنان.. 47

3-3-1- آداب مشاركت اجتماعی زنان.. 51

3-3-2- رعایت حجاب و داشتن عفاف.. Error! Bookmark not defined.

3-4- قوامیت و ریاست مرد بر خانواده 58

3-4-1- قوامیت و ریاست شوهر بر زن از دیدگاه قرآن.. 58

3-4-2- قوامیت و ریاست شوهر بر زن از دیدگاه روایات.. 61

3-4-3- قوامیت و ریاست شوهر بر زن از دیدگاه فقها 62

3-4-4- قوامیت شوهر و اشتغال زن.. 65

3-5-اشتغال زن وتأثیر آن بر تربیت فرزند. 74

3-6- دیدگاه فقهای امامیه در خصوص اشتغال زنان.. 78

فصل چهارم:اشتغال زن از دیدگاه حقوق ایران

4- اشتغال زن از دیدگاه حقوق ایران.. 87

4-1- حق اشتغال در قانون اساسی ایران.. 87

4-1-1- بررسی حقوق زن از منظر برخی اصول قانون اساسی.. 87

4-1-2- بررسی حق اشتغال زنان از دید اصولی از قانون اساسی.. 89

4-2- حق برخورداری از فرصت‌های شغلی یكسان در قوانین موضوعه ایران.. 90

4-2-1- اصل برابری ورود به خدمت عمومی طبق قانون استخدام كشوری.. 90

4-2-2- ایجاد فرصت‌های یكسان برای اشتغال زنان.. 92

 

4-3- حق انتخاب آزادانه حرفه وشغل در قوانین موضوعه ایران.. 93

4-4- محدودیت‌های موجود بر آزادی انتخاب شغل زنان.. 94

4-4-1- محدودیت‌های عمومی.. 94

4-4-2- محدودیت های اختصاصی.. 95

4-5- حق برخورداری برابر از ارتقاء مقام در قوانین موضوعه ایران.. 97

4-6- حق برخورداری برابر از امنیت شغلی درقوانین موضوعه ایران.. 99

4-7- حق دریافت مزد مساوی در مقابل كار مساوی درقوانین موضوعه ایران.. 101

4-8- حق برخورداری از تامین اجتماعی برابر درقوانین موضوعه ایران.. 103

4-8-1- ممنوعیت اخراج به دلیل بارداری یا مرخصی زایمان در قوانین موضوعه ایران.. 107

4-8-2- ارائه خدمات حمایتی به والدین در قوانین موضوعه ایران.. 114

4-8-3- برخورداری از حمایت در زمان بارداری در قوانین موضوعه ایران.. 117

4-9- بررسی تطبیقی اشتغال زنان در فقه امامیه و حقوق ایران.. 118

4-9-1- برابری زن و مرد از منظر حقوقی.. 118

4-9-2- حق انتخاب شغل.. 119

4-9-3- عدم تبعیض در هنگام اشتغال.. 120

4-9-4- نفقه، اشتغال و خروج زن از منزل.. 121

4-9-5- شرایط اشتغال زن در بیرون منزل.. 123

4-9-6- شغل منافی مصالح خانواده و اشتغال زن.. 123

4-9-7- قوامیت مرد بر زن.. 125

4-9-8-موارد جدید منحصر به حقوق در خصوص اشتغال زنان.. 127

بحث و نتیجه گیری 130

پیشنهادها 133

منابع و مآخذ. 134

چكیده

یكی از مسایل مهم و مورد توجه اسلام، حفظ و رعایت حقوق زنان و مراعات تساوی حقوق زن و مرد و عدم تبعیض بر اساس جنسیت است، در این میان مسأله اشتغال زنان مورد توجه اندیشمندان و از موضوعات مهم اجتماعی در ایران و جهان می باشد.

   دیدگاه اسلام در مورد اشتغال زنان و فعالیت های اجتماعی و اقتصادی آنان تابع نگاه جامع این دین به جایگاه انسانی، نیازها و مصلحت های فردی و اجتماعی انسان با در نظر گرفتن اهداف كلی خلقت و سازگاری این فعالیت‌ها با فطرت و طبیعت روحی و جسمی زنان می باشد. بر همین اساس در فرهنگ اسلامی، یكی از مسایل اساسی در انتخاب شغل، متناسب بودن شرایط احراز شغل با ویژگی های شاغل است و در این میان به مصلحت جامعه و خانواده توجه شده است. بسیاری از حقوقی كه در چارچوب خانواده برای یكی از طرفین قرار داده شده در حقیقت از حقوق نهاد خانواده است نه از حقوق فردی زوجین. برای مثال سرپرستی مرد در خانواده، لزوم نفقه برای همسر و مواردی از این قبیل اهتمامی است كه برای نهاد خانواده و در جهت استحكام آن می باشد. و نباید آن را دلیل بر تضعیف یكی از دو جنس در مقابل دیگری دانست.

     در این پایان نامه به بررسی حق اشتغال زنان از دیدگاه فقه امامیه و حقوق ایران پرداخته ایم. در فصل اول کلیات و مفاهیم، در فصل دوم به بررسی مبانی اشتغال زنان پرداخته، در فصل سوم اشتغال زنان از دیدگاه فقهی و در فصل چهارم اشتغال از منظر حقوق ایران مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.

    در خصوص اشتغال زنان به جز در مورد عدم خروج از منزل بدون اجازه شوهر و انتخاب شغل منافی مصالح خانواده در سایر موارد منع فقهی و حقوقی وجود ندارد.

 واژگان کلیدی: اشتغال زنان، فقه امامیه، حقوق ایران، مصالح خانواده.

مقدمه

موضوع این نوشتار « بررسی حق اشتغال زنان از دیدگاه فقه امامیه و حقوق ایران» می‌باشد كه با ارائه مباحث تمهیدی و ضروری در این ‌باره، به مطالعه و تحلیل مبانی و قلمرو آن می‌پردازد.

اشتغال زنان در خارج از منزل از یك سو و نیز مسئولیت اولیه زن مسلمان در خصوص ایفای نقش خود در خانواده به عنوان همسر و مادر و اهتمام به پرورش فرزندانی مكتبی از سوی دیگر، بسیار دشوار و سنگین می‌باشد، به طوری كه آنها باید با تحمل مشكلات و سر پنجه‌ی تدبیر و توانمندی، آن را به سر منزل مقصود برسانند و تلفیقی مناسب و سالم بین این دو مسئله ایجاد نمایند. از طرفی نمی توان شایستگی‌ها و توانایی‌های زنان را به عنوان نیمی از نیروی فكری جامعه در پذیرش بعضی از مسئولیت‌ها در عرصه‌های فرهنگی، علمی و تربیتی نادیده گرفت. در جهان امروز آن چه در توسعه و پیشرفت كشورها نقش مؤثری دارد بهره برداری اصولی از توانایی‌ها و استعدادهای انسانی است، كه دراین میان زنان می‌توانند نقش مؤثری را در بخش‌های آموزش بهداشت و درمان و… ایفا كنند. و حذف زنان از صحنه‌های اجتماعی در حقیقت حذف نیمی از جامعه‌ی انسانی است. لذا ضروری است نظام اسلامی با رعایت مصالح كلی جامعه و مصالح فردی مبتنی بر استعدادهای فطری زنان و مصالح خانوادگی (حفظ كیان خانواده) زمینه مشاركت متناسب با شئونات زن مسلمان راباحفظ حریم الهی عفاف وتقوی وبراساس آموزه‌های دینی و فقه پویای اسلامی برای زنان فراهم آورد (یزدخواستی، 1375، ص81).

با توجه به این كه زن به عنوان موجودی اجتماعی می‌باشد كه پا به پای مرد در اجتماع فعالیت نموده و در عین حال در كانون خانوادگی خویش نیز عهده دار مسئولیت‌های مهم می‌باشد. لذا بررسی عوامل مرتبط با وضعیت اشتغال او و تأثیر آن بر روابط خانوادگی و تحت الشعاع قراردادن حقوق شوهر بالاخص تربیت فرزندان حائز اهمیت خواهد بود.

این تحقیق به دنبال تحلیل و بررسی دقیق یکی از حقوق زنان به نام اشتغال در خارج از خانه و جمع آن با سایر وظایف فطری و مادری زن می‌باشد که در این پایان‌نامه به آن پرداخته شده است.

برای ورود به بحث اشتغال زنان ابتدا نیاز است که مبانی اشتغال و لازمه‌های اشتغال برای زنان و شرایط اشتغال زنان بررسی گردد تا بتوان دلالیل فقهی اشتغال زنان در خارج از خانه را بهتر تبیین نمود.

این امر در فصل دوم محقق گردیده است.

در فصل سوم نیز به بررسی مبانی مشروعیت اشتغال زنان با رویکردی به قرآن و سنت پرداخته‌ایم و دلایل و نظریات فقهی مرتبط را تبیین نموده ایم. و در فصل چهارم این موضوع را در حقوق ایران بررسی کرده و در پایان اشتغال زنان به طور تطبیقی اشاره کرده ایم.

1-1- طرح تحقیق

1-1-1- بیان مسأله

یكی از مسایل مهم و مورد توجه‌ی جامعه بین الملل، حفظ و رعایت حقوق زنان و مراعات تساوی حقوق زن و مرد و عدم تبعیض بر اساس جنسیت است، در این میان مسأله اشتغال زنان در خارج از منزل مورد توجه اندیشمندان و از موضوعات مهم اجتماعی در جهان می‌باشد.

دیدگاه اسلام در مورد اشتغال زنان و فعالیت‌های اجتماعی و اقتصادی آنان تابع نگاه جامع این دین به جایگاه انسانی و نیازها و مصلحت‌های فردی و اجتماعی انسان با در نظر گرفتن اهداف كلی خلقت و سازگاری این فعالیت‌ها با فطرت و طبیعت روحی و جسمی زنان می‌باشد. بر همین اساس در فرهنگ اسلامی، یكی از مسایل اساسی در انتخاب شغل، متناسب بودن شرایط احراز شغل با ویژگی‌های شاغل است و به مصلحت جامعه و خانواده توجه شده است (بیایانگرد، 1372، ص59).

در فرهنگ اسلامی خانواده نهادی مقدس و مورد نظر خداوند است. مودت و رحمت عطیه‌ای است كه از ناحیه خداوند به دو ركن خانواده اعطا شده است. با توجه به اهمیت و نقش خانواده در سعادت انسان،مقرراتی برای استحكام این نهاد وضع شده و در شریعت، سرپرستی واحد برای آن منظور گردیده است (اَلرِّجالُ قَوّاموُنَ عَلَی النَّساءِ…) (نساء/ 34).

بسیاری از حقوقی كه در چارچوب خانواده برای یكی از طرفین قرار داده شده در حقیقت از حقوق نهاد خانواده است نه از حقوق فردی زوجین. برای مثال سرپرستی مرد در خانواده، لزوم نفقه برای همسر و مواردی از این قبیل اهتمامی است كه برای نهاد خانواده و در جهت استحكام آن می‌باشد. و نباید آن را دلیل بر تضعیف یكی از دو جنس در مقابل دیگری دانست (قائمی، 1386،‌ ص126).

چگونه می‌توان به استحكام خانواده نظر داشت اما نسبت به نیاز خانواده به سرپرستی كه بر مصالح، حیثیات و تصمیمات خانوادگی افراد نظارت كند بی توجه بود؟

آیا می‌توان وظیفه تأمین معاش و نفقه‌ی خانواده را از دوش مرد برداشت و زن را برای تأمین مالی خود یا خانواده روانه‌ی بازاركاركرد و در عین حال انتظار برخورداری از محیطی آرام و توأم با مودت و رحمت و تربیت نسلی صالح را داشت؟

وظیفه اصلی زنان بنا بر خلقت الهی ایفای نقش مادری و تربیت فرزندان به عنوان راز تداوم حیات بشری می‌باشد و به گواهی تاریخ، هیچ زنی نبوده است كه در كنار وظایف جانبی خود نخواسته باشد از این وظیفه خطیر كه با مقتضیات فطری او ارتباط دارد، اجتناب ورزد.

با توجه به وظیفه اصلی زن كه بنابر خلقت الهی ایفای نقش مادری و تربیت فرزندان می‌باشد و انجام این مهم از متقضیات فطری وی می‌باشد، و از طرفی نمی توان شایستگی‌ها و توانایی‌های زنان را به عنوان نیمی از پتانسیل فكری جامعه در پذیرش بعضی از مسئولیت‌ها در عرصه‌های مختلف اجتماعی نادیده گرفت، لذا بررسی این حقوق و تبیین حدود و ثغور آن از دیدگاه فقه مذاهب اسلامی و در نتیجه آشنایی زنان مسلمان از حدود وظایف خود مهم است.

قانون مدنی ایران مطابق با فقه امامیه بحث اشتغال زنان را منوط به اجازه همسر می‌داند. به موجب ماده 1117 قانون مدنی: “شوهر می تواند زن خود را از حرفه یا صنعتی