1-1 اهمیت و ارزش تغذیه‏ای آبزیان…………………………………………………………….. 1

1-2 کپور نقره‏ای و اهمیت آن…………………………………………………………………… 2

1- 3 محصولات جنبی آبزیان…………………………………………………………………….. 3

1-4 فرآورده‏های گوشتی…………………………………………………………………………. 4

1-4-1 سوسیس‏های حرارت‏دیده………………………………………………………………… 5

1-4-2 سوسیس‏های خام……………………………………………………………………….. 6

1-5 سوسیس ماهی و تاریخچه آن…………………………………………………………… 6

1-5-1 مواد تشکیل دهنده سوسیس ماهی…………………………………………………. 7

1-1-5-1 گوشت ماهی………………………………………………………………………….. 7

1-6 مکانیسم تولید سوسیس…………………………………………………………………. 8

1-6-1 مینسِ ماهی……………………………………………………………………………… 9

1-6-2 سوریمی………………………………………………………………………………… 10

1-7 کیفیت مغذی………………………………………………………………………………… 11

1-8 نگهداری در یخچال………………………………………………………………………… 12

1-9 نگهداری در فریزر………………………………………………………………………….. 12

1-10 فرضیه‏ ها………………………………………………………………………………….. 13

1-11 هدف……………………………………………………………………………………… 14

فصل دوم…………………………………………………………………………………………

2- بررسی منابع………………………………………………………………………………. 15

2-1 مطالعات انجام شده پیرامون مبحث سوسیس و کیفیت مغذی……………………. 15

2-1-1 ترکیبات شیمیایی…………………………………………………………………… 15

2-1-2 بافت……………………………………………………………………………………. 17

2-1-3 رنگ…………………………………………………………………………………….. 18

2-1-4 اسید چرب……………………………………………………………………………….. 19

2-1-5 ارزیابی حسی…………………………………………………………………………… 20

2-2 مطالعات انجام شده پیرامون مبحث تغییرات کیفی در طی دوره نگهداری………….. 22

2-2-1 رطوبت…………………………………………………………………………………….. 23

2-2-2 چربی…………………………………………………………………………………… 24

2-2-3 آب آزاد شده……………………………………………………………………………… 24

2-2-4 رطوبت تحت فشار…………………………………………………………………… 25

2-2-5 ارزیابی‏های بافت‏سنجی………………………………………………………………….. 25

2-2-6 pH………………………………………………………………………………………….

2-2-7 میزان ازت تام فرار……………………………………………………………………….. 27

2-2-8 تیوباربیتوریک اسید…………………………………………………………………….. 28

2-2-9 اسیدهای چرب آزاد…………………………………………………………………….. 29

2-2-10 بررسی‏های باکتریولوژیک………………………………………………………………. 29

2-2-11 تغییرات رنگ…………………………………………………………………………. 31

2-2-12 ارزیابی حسی……………………………………………………………………….. 32

فصل سوم………………………………………………………………………………………

مواد و روش­ها……………………………………………………………………………………

3-1-مواد…………………………………………………………………………………………

3-1-1- مواد مصرفی…………………………………………………………………………..

3-1-2-  وسایل غیر مصرفی…………………………………………………………………..

3-2 روش‏های تولیدی………………………………………………………………………….

3-2-1 تهیه مینس ماهی…………………………………………………………………….

3-2-2 تهیه مینس شسته………………………………………………………………….

3-2-3 تهیه سوریمی…………………………………………………………………………..

3-2-4 تهیه سوسیس………………………………………………………………………….

3-3 روش‏های اندازه ‏گیری…………………………………………………………………….

3-3-1 اندازه گیری رطوبت…………………………………………………………………….

3-3-2 اندازه گیری چربی کل………………………………………………………………

3-3-3 اندازه گیری پروتئین …………………………………………………………………..

3-3-4 اندازه گیری pH……………………………………………………………………..

3-3-5 اندازه گیری خاکستر………………………………………………………………..

3-3-6 اسید چرب……………………………………………………………………………

3-3-7 اندازه گیری نمک……………………………………………………………………….

3-3-8 آب آزاد شده…………………………………………………………………………

3-3-9 اندازه گیری میزان رطوبت تحت فشار (EM)………………………………………

3-3-10 بافت‏سنجی…………………………………………………………………………..

3-3-11 اندازه گیری ترکیباته نیتروژنی فرار(TVN)……………………………………….

3-3-12 آزمایش تیوباربیتوریک اسید (TBA)……………………………………………..

3-3-13 اندازه‏گیری میزان اسیدهای چرب آزاد (FFA)…………………………………..

3-3-14 اندازه ­گیری شمارش کلی باکتری­ها (TVC)…………………………………….

3-3-15 رنگ‏سنجی…………………………………………………………………………

3-3-16 ارزیابی حسی…………………………………………………………………..

3-4 روش‏های آماری………………………………………………………………………..

فصل چهارم………………………………………………………………………………..

نتایج……………………………………………………………………………………….

4-1 کیفیت مغذی………………………………………………………………………….

4-1-1 کیفیت مغذی ماده خام………………………………………………………….

4-1-1-1 ترکیبات تقریبی………………………………………………………………..

4-1-1-2 ترکیب اسیدهای چرب………………………………………………………

4-1-2 کیفیت مغذی سوسیس‏های ماهی…………………………………………..

4-1-2-1 ترکیبات تقریبی و شاخص‏های کیفی…………………………………….

4-1-2-2 ترکیبات اسیدهای چرب………………………………………………….

4-1-2-3 ارزیابی حسی……………………………………………………………….

4-2 نتایج تغییرات کیفی در طی دوره نگهداری در یخچال و فریزر…………………

4-2-1 میزان رطوبت کل………………………………………………………………..

4-2-2 میزان چربی کل………………………………………………………………….

4-2-3 میزان آب آزاد شده……………………………………………………………..

4-2-4 میزان رطوبت تحت فشار……………………………………………………….

4-2-5 خصوصیات بافتی……………………………………………………………………

4-2-5-1 سختی………………………………………………………………………….

4-2-5-2 انسجام………………………………………………………………………….

4-2-5-3 فنریت……………………………………………………………………………

4-2-5-4 چسبناکی……………………………………………………………………..

4-2-6 میزان pH …………………………………………………………………………..

4-2-7 میزان ازت تام فرار……………………………………………………………….

4-2-8 میزان تیوباربیتوریک اسید………………………………………………………

4-2-9 میزان اسیدهای چرب آزاد………………………………………………………

4-2-10 خصوصیات رنگی………………………………………………………………..

4-2-10-1 میزان روشنایی………………………………………………………………

4-2-10-2 میزان قرمزی………………………………………………………………….

4-2-10-3 میزان زردی…………………………………………………………………

4-2-10-4 میزان ته‏رنگ………………………………………………………………

4-2-10-5 میزان فام………………………………………………………………………

4-2-10-6 میزان سفیدی…………………………………………………………………

4-2-10-7 شاخص قرمزی………………………………………………………………..

4-2-11 شمارش و بررسی‏های میکروبی و کپک و مخمر…………………………….

4-2-12 ارزیابی حسی…………………………………………………………………

4-2-12-1 ارزیابی حسی طی مدت نگهداری سوسیس‏ها در یخچال…………….

فصل پنجم………………………………………………………………………………

بحث و نتیجه ‏گیری……………………………………………………………………  

5-1- کیفیت مغذی…………………………………………………………………..

5-2 تغییرات کیفی سوسیس ماهی در طی دوره نگهداری…………………..

جمع‏بندی نهایی…………………………………………………………………….

پیشنهادات اجرایی………………………………………………………………….

پیشنهادات پژوهشی……………………………………………………………….

فهرست منابع……………………………………………………………………….

چکیده:

هدف از این پژوهش تعیین کیفیت مغذی و مدت ماندگاری سوسیس تهیه شده از گوشت ماهی کپور نقره‏ای که به روش‏های مختلف شستشو شده، در دوره نگهداری در یخچال و فریزر بود. بدین منظور گوشت چرخ شده‏ی ماهی کپور نقره‏ای (مینس)، یکبار با آب خالص مخلوط و آبکشی شد (مینش شسته) و یکبار گوشت چرخ شده در 3 دوره 5 دقیقه‏ای شستشو داده شد که در دوره آخر شستشو، 3/0 درصد نمک به مخلوط شستشو اضافه شد (سوریمی). تیمار شاهد در این تحقیق گوشت چرخ شده و نشسته‏ی ماهی بود. در ادامه گوشت‏های فرآوری شده شامل مینس، مینس شسته شده و سوریمی، در فرمولاسیون سوسیس وارد شد و سوسیس ماهی تولید گردید. جهت تعیین کیفیت مغذی و مدت ماندگاری، آزمایشات فیزیکی، شیمیایی، میکروبی و حسی روی سوسیس‏های تولیدی صورت پذیرفت. میزان پروتئین، چربی و خاکستر در سوسیس‏های تیمار مینس بیشتر از سوسیس‏های تیمار مینس شسته و سوریمی بود (05/0>P). رطوبت و pH نیز در سوسیس‏های حاوی سوریمی بیشتر از تیمار مینس بود. سوسیس‏های تولید شده از مینس نسبت به سایر تیمارها، مقادیر بیشتری اسیدهای چرب امگا-3 را دارا بودند (05/0>P). رطوبت سوسیس‏های نگهداری شده در یخچال در طول دوره 40 روزه نمونه‏برداری تغییر نشان نداد (05/0<P). چربی کل فقط در سوسیس‏های تیمار مینس کاهش یافت (05/0>P). رطوبت تحت فشار و آب آزاد شده در همه تیمارها روند افزایشی را با گذشت زمان آشکار نمود. سوسیس‏های تهیه شده از مینس بیشترین میزان سختی را دارا بودند (05/0>P). سوسیس‏های تهیه شده از مینس نسبت به سوسیس‏های تهیه شده از مینس شسته و سوریمی، طی دوره نگهداری در یخچال و فریزر، دارای مقادیر بیشتری ازت تام فرار، تیوباربیتوریک اسید و اسیدهای چرب آزاد بودند (05/0>P). تعداد باکتری در کلیه زمان‏های نمونه‏برداری در این تحقیق صفر بود. فرایند شستشو در سوسیس‏های نگهداری شده در یخچال در تیمار مینس شسته و سوریمی موجب افزایش روشنایی و کاهش قرمزی و زردی طی زمان گردید (05/0>P). ارزیابی حسی بیانگر مقبولیت بیشتر سوسیس‏های تیمار مینس نسبت به سایر تیمارها بود. به‏طور کلی نتایج این تحقیق نشان داد که فرایند شستشو موجب کاهش کیفیت و مقبولیت سوسیس ماهی کپور نقره‏ای می‏گردد و فقط روند پیشرفتِ  شاخص‏های شیمیایی فساد را کند می‏کنند.

فصل اول

1- مقدمه و کلیات

1-1- اهمیت و ارزش تغذیه ‏ای آبزیان

تغذیه مناسب از مقوله‏هایی است که انسان معاصر پی به اهمیت آن برده و بر این اساس سعی می‏کند با بهره گرفتن از روش‏های مناسبِ فرآوری، وضع تغذیه خود را بهبود ببخشد. یکی از منابع پروتئین‏های حیوانی گوشت آبزیان و ماهی می‏باشد. ماهی‏ها دارای مجموعه‏ای از اسیدهای چرب چند غیراشباعی می‏باشند که در سالهای اخیر از نظر جلوگیری از بروز بیماری‏های قلبی‏عروقی مورد توجه قرار گرفته‏اند (سیدهو[1]، 2003). مطالعات فراوانی که در دهه اخیر در مورد روغن ماهی صورت پذیرفته است نشان داده‏ است که وجود اسیدهای چرب اُمگا-3  در غذای روزانه انسان می‏تواند از طریق تاثیر بر فعالیت‏های بیولوژیک باعث کاهش فشار خون، پایین آمدن لیپیدهای سرم و متعاقباً کاهش خطر بروز تصلب شرائین[2] و ترومبوز[3] گردد و در نتیجه مرگ و میرهای ناشی از سکته‏های قلبی و مغزی را تا حد چشمگیری کاهش می‏دهد (کریستوز[4] و همکاران، 2005). علاوه بر این در تقویت چشم، مغز و ضریب هوشی کودکان، حفظ پوست و بافت‏ها در افراد مُسن و افزایش طول عُمر و تثبیت کلسیم بدن و جلوگیری از پوکی استخوان (ترواتیل[5] و همکاران، 2008؛ به نقل از بلچیور[6] و واسکا، 2006)، کاهش فشار عصبی و دردهای قاعدگی در بانوان نقش دارد و حتی از دیگر نقش‏های مصرف آبزیان می‏توان به پیشگیری ابتلا به سرطان (سینه، پروستات و کولون) و دیابت اشاره نمود.  با این‏وجود به‏دلیل رشد روز افزون جمعیت جهان، آبزیان یکی از منابع قابل اتکای بشر برای تامین پروتئین است (عادلی، 1387). براساس آمار انتشار یافته از سازمان خوارو بار جهانی[7] در سال 2006 میلادی، در سطح جهان 5/157 میلیون تن آبزی تولید و بهره‏برداری می‏گردد (سازمان خواروبار جهانی، 2006). بر اساس آمار منتشره متوسط سرانه مصرف آبزیان در جهان به‏طور متوسط 6/16 کیلوگرم، در کشورهای در حال توسعه 5/14 کیلوگرم، در کشورهای توسعه یافته 7/23 کیلوگرم و در کشورهای کم ‏درآمد با فقر غذایی 9/13 کیلوگرم می‏باشد. درحالی‏که در کشور ایران بر اساس آخرین آمار (سال 1385) مصرف سرانه‏ی 8 کیلوگرم نشان می‏دهد که بسیار پایین‏تر از متوسط جهانی می‏باشد.

2-1- کپور نقره‏ ای و اهمیت آن

كپور نقره‏ای Hypophthalmichthys molitrix یکی از ماهیان پُر تولید و ارزان قیمت آب شیرین می‏باشد که به‏واسطه‏ی رشد سریع و مقاومت در مقابل استرس، بیماری و دستكاری به‏طور گسترده پرورش و مصرف می‏شود (یانگجین[1] و همكاران، 2008). تولید این ماهی حدود 50 درصد تولید کل ماهیان گرمابی را مشمول می‏گردد. طبق آمار سازمان شیلات سال 1387، تولید این ماهی در کشور 61994 تُن بوده است که با رشد روزافزون آبزی ‏پروری و تقاضا، این رقم همچنان رو به افزایش است. این ماهی همچون دیگر ماهیان پرورشی گرمابی در کشور ایران و سایر کشورها معمولاً به‏صورت تازه و بدون هیچ گونه فرآوری مقدماتی و یا بسته بندی و عمدتا به شکل فله به بازار عرضه می‏گردد. این نحوه عرضه موجب آسیب دیدگی فیزیکی و کاهش کیفیت ماهیان پرورشی می‏گردد (یحیایی، 1375) و در نتیجه مصرف کنندگان تمایل کمتری به مصرف آن دارند (تروواتیل و همکاران، 2008). عرضه همزمان ماهیان پرورشی و دریایی به بازار مصرف، كم اهمیت بودن ماهی در رژیم غذایی مردم ایران و عدم شناخت كافی مردم نسبت به مصرف ماهیان پرورشی از دیگر عوامل عدم تمایل مصرف‏كننده ایرانی به استفاده از ماهیان پرورشی همچون ماهی کپور نقره‏ای می‏باشد. ماهی کپور نقره‏ای به لحاظ فرآوری در طبقه‏ی ماهیان سفید گوشت قرار می‏گیرد و در صورت تازه بودن دارای طعم مناسبی می‏باشند. این ماهی بسیار ارزانتر از ماهیان دریایی بوده و استفاده از آن به ‏منظور ماده اولیه فرآورده‏های جنبی شیلاتی از نظر اقتصادی و در دسترس بودن مقرون به صرفه است (شویک‏لو، 1376).

3-1- محصولات جنبی آبزیان

از جمله معضلات مصرف آبزیان و مخصوصاً ماهی بوی گوشت ماهی، میزان چربی زیاد در بدن، اُفت سریع کیفی و سرعت بالای فساد آن (ارسلان و همکاران[1]، 2001) وجود استخوان‏های بین عضلانی فراوان و دشواریِ مصرف آن، عدم تشخیص مناسب ماهی تازه توسط مصرف کنندگان (رضوی شیرازی 1، 1385)، عدم دسترسی به ماهی تازه در مناطق غیر شیلاتی، مشکلات پوست کندن و پاک کردن آن برای مصرف کنندگان، عدم تنوع شیوه‏های مصرف ماهی، عدم فرهنگ مصرف ماهی و بسیاری موارد دیگر می‏باشد. یکی از مهم‏ترین راهکارهای افزایش سرانه مصرف آبزیان تولید فرآورده‏های جنبی متنوع از آبزیان می‏‏باشد.

ظهور فرآورده‏های جنبی شیلاتی در جهان روند تدریجی داشته و امروزه با تشکیلات جدیدتری رشد سریع‏تری را نشان می‏دهد (ترواتیل و همکاران، 2008).

فرآورده ‏های جنبی معمولاً به شکل آماده مصرف[2] تولید و توزیع می‏گردند. در این محصولات پروتئین ماهی با ترکیبات مختلف مثل پروتئین‏های گیاهی مختلف از جمله نشاسته، آرد گندم و ادویه‏جات و غیره مخلوط گردیده و خمیر متشکله بر اساس هدف نهایی فرآوری محصول به فرم مطلوب شکل‏دهی می‏گردند (شویک‏لو[3]، 2008). از قرن 15 میلادی تولید فرآورده‏های مختلف از گوشت ماهی در خاور دور، به‏خصوص کشور ژاپن به‏صورت سنتی رایج بوده و طی چند دهه اخیر تولید این فرآورده‏ها در سایر کشورها نیز رشد چشمگیری نشان داده است.

از جمله این فرآورده‏های جنبی می‏توان برگر ماهی، فیش فینگر[4]، سوسیس ماهی، خمیر ماهی، کوفته ماهی و بسیاری محصولات متنوع دیگر را نام برد. برخی از دلایل عمده رشد روز افزون این محصولات جنبی آبزیان را می‏توان به شرح زیر برشمرد:

– افزایش آگاهی مصرف‏ کنندگان نسبت به ارزش غذایی آبزیان از نظر سالم بودن آن

– توجه روز افزون نسبت به غذاهای آماده از قبیل ساندویچ، همبرگر، سوسیس و کالباس و غیره به لحاظ صرفه‏ جویی در وقت

– افزایش تنوع و طعم مناسبِ محصولات جنبی آبزیان با توسعه‏ی تکنولوژی و ایجاد رغبت در مصرف کنندگان

– توسعه استفاده از نگهدارنده ‏های شیمیایی

– با بهره‏ مندی از مواد اولیه‏ ارزان قیمت و فرمولاسیون‏های مناسب، محصولاتی با قیمت پایین و ارزش غذایی مناسب تهیه گردیده و می‏تواند در دسترس افراد با درآمدهای پایین و متوسط قرار ‏گیرد.

– به‏ منظور تولید فرآورده ‏های جنبیِ آبزیان می‏توان از ماهیان ریز جثه و یا ماهیانی که به هر دلیلی قابلیت مناسبی برای طبخ را ندارند، استفاده کرد و درنتیجه علاوه بر افزایش بهره ‏وری از کلیه سطوح زنجیره غذایی آبزیان ارزش افزوده مناسبی حاصل نمود (کاردوسو[1]، 2006؛ سازمان شیلات، 1385)

4-1- فرآورده های گوشتی

فرآورده‏های گوشتی، فرآورده‏هایی را می‏نامند که لااقل نیمی از آنها را گوشت تشکیل داده (رکنی، 1385) و حاوی نمک و چاشنی باشد (فلاحی، 1374). سوسیس یکی از معروف‏ترین محصولات ارزش افزوده می‏باشد که در سالهای اخیر بیشتر شناخته شده‏ است. سوسیس فرآورده‏ای می‏باشد که در آن گوشت طی فرایندهای مختلف به فرآورده‏ای تبدیل می‏گردد که دارای خواص حسی و شرایط نگهداری مطلوب‏تر و بهتر می‏باشد (ترواتیل و همکاران، 2008؛ به نقل از ساویک[1] 1985). بر اساس تعریف استاندارد ملی ایران سوسیس و کالباس عبارت است از: مخلوطی پایدار حاصل از گوشت دام‏های کشتاری (شامل گاو، گوساله، گوسفند و مرغ)، چربی و آب که همراه با مواد دیگری در داخل پوشش‏های طبیعی و یا مصنوعی در شرایط مناسب پر شده و پس از طی فرایند حرارتی مناسب و سایر فرایندهای لازم برای مصرف خوراکی انسان آماده می‏گردد (استاندارد ملی ایران، 2303). سوسیس و کالباس[2] از نظر تکنولوژی تولیدی اختلاف شایانی با یکدیگر ندارند و مهمترین اختلاف آنها در قطر پوشش است که در کالباس بیشتر بوده و نیز میزان آب افزودنی در سوسیس بیشتر است (رکنی، 1385).

سوسیس و کالباس را می‏توان از قدیمی‏ترین فرآورده‏های گوشتی برشمرد. پانصد سال قبل از میلاد مسیح راجع‏به این ماده غذایی در ادبیات یونان مطالبی نوشته شده است. همچنین رومیان قدیم علاقه وافری به نوعی محصول گوشتی شبیه سوسیس و کالباس امروزی داشتند. طی سالیان متمادی جوامع انسانی مختلف این محصولات را با روش‏های مختلف فرآوری کرده و با ادویه‏جات و چاشنی‏های مختلفی مخلوط و محصولاتی با اختصاصات جدید و مطلوب تولید نموده‏اند، به‏طوریکه تا به امروز تکامل چشمگیر در صنعت فرآورده‏های گوشتی مشاهده می‏گردد. در ایران صنعت فرآورده‏های گوشتی در مقیاس کوچک و ابتدایی از سال 1310 و در مقیاس صنعتی در سال 1337 آغاز گردید و در حال حاضر بیش از 250 کارخانه فعال در سراسر ایران دائر است (ناصری و ناصری، 1384). اسامی فرآورده‏های گوشتی در سایر نقاط جهان بعضاً متفاوت می‏باشد. مهمترین گروه فرآورده ‏های گوشتی شامل:

1-4-1 سوسیس ‏های حرارت‏دیده

تقریباً کلیه سوسیس و کالباس‏های تهیه شده در کارخانه‏های فرآورده‏های گوشتی کشور ایران از نوع حرارت دیده می‏باشد. سوسیس‏های حرارت‏دیده فرآورده‏هایی می‏باشند که مواد اصلی تشکیل دهنده آنها گوشت، چربی و آب بوده و حرارت حداقل 70 درجه سانتیگراد دما دریافت می‏کنند (بنیادیان، 1386). مهمترین مساله در تولید این گونه فرآورده‏ها این است که ترکیبات فوق و مواد افزودنی به‏صورتی آمیخته گردند تا هنگام حرارت دادن از یکدیگر جدا نشده و فرآورده تهیه شده دارای قوام و قابلیت برش مطلوب باشد؛ بنابراین نگهداری و جذب آب، پایداری چربی و ایجاد ساختار مناسب سه اصل مهم در تولید این فرآورده محسوب می‏گردد. در این رابطه پروتئین‏های میوفیبریلی نقش مهمی را ایفا می‏نمایند زیرا بخش اعظم آنها در حین خردکردن[3] به‏صورت قابل حل درآمده و قادر به جذب آب می‏گردد. به عبارت دیگر سوسیس‏‏های حرارت‏دیده، فرآورده‏هایی هستند که به‏وسیله‏ی خرد کردن و کوتریزاسیون گوشت، با حضور املاح بویژه نمک طعام و افزودن مقدار ضروری از آب قادر به فعال کردن پروتئین‏های میوفیبریلی به‏صورت فوق‏الذکر می‏باشد (یارمند، 1384). مهمترین مرحله در تولید این فرآورده خرد کردن گوشت و چربی می‏باشد؛ در این مرحله آب را به‏صورت یخ خرد شده اضافه کرده تا سیستم کلوییدی مناسب به‏وجود آید؛ این سیستم کلوییدی شامل یک فاز محلول حقیقی، محلول به صورت ژل، سوسپانسیون و امولوسیون است. برخی از محققین خمیر این‏گونه فرآورده را امولوسیون می‏نامند. در این سیستم کلوییدی، املاح و پروتئین‏های محلول در آب به صورت محلول حقیقی، پروتئین‏های میوفیبریلی به‏صورت محلول ژل، ذرات گوشت و بافت پیوندی و چربی و ادویه‏ها به صورت سوسپانسیون و بخشی از چربی به‏صورت امولوسیون چربی در آب است. در این سیستم هوا به‏صورت کف نیز وجود دارد (بنیادیان، 1386).

1-4-2 سوسیس‏ های خام

سوسیس‏های خام فرآورده‏هایی هستند که از گوشت، چربی، نمک، نیتریت و مواد کمکی و ادویه‏جات تشکیل شده و پس از دوره رسیدن، به دو صورت دودی و غیر دودی مصرف می‏شوند. نام دیگر این فرآورده سوسیس تخمیری[4] می‏باشد. به‏دلیل کاهش pH این فرآورده طی رسیدن[5] می‏توان آنرا در حرارت بالای 10 درجه سانتیگراد نگهداری کرد. این فرآورده بر اساس نوع فناوری به کار رفته به دو صورت قابل برش و قابل مالش تهیه و اغلب به‏صورت خام مصرف می‏گردد. در این فرآورده‏ها می‏توان از فلور

1-2-2. سؤالات فرعی. 5

1-3. فرضیه‌ها 5

1-4. سابقه و پیشینه تحقیق. 6

1-5. ضرورت و اهمیت تحقیق. 6

1-6. هدف‌ها و كاربردهای مورد انتظار از انجام تحقیق. 7

1-7. روش تحقیق. 7

1-8. سازماندهی تحقیق. 8

فصل دوم: سوره‌ی نبأ 9

2-1. معرفی اجمالی سوره‌ی نبأ 10

2-1-1. محتوای سوره‌ی نبأ 10

2-1-2. فضیلت تلاوت سوره نبا 11

2-2. نبأ 11

الف) روایات.. 11

ب) اقوال لغویان. 14

ج) نتیجه‌گیری. 15

2-3. معصرات.. 16

الف) روایات.. 16

ب) اقوال لغویان. 17

ج) نتیجه‌گیری. 20

2-4. أحقاب.. 20

الف) روایات.. 20

ب) اقوال لغویان. 22

ج) نتیجه‌گیری. 24

2-5. مفاز 26

الف) روایات.. 26

ب) اقوال لغویان. 26

ج) نتیجه‌‌گیری. 28

2-6. کواعب.. 29

الف) روایات.. 29

ب) اقوال لغویان. 29

ج) نتیجه‌گیری. 31

2-7. روح. 31

الف) روایات.. 32

ب) اقوال لغویان. 32

ج) نتیجه‌گیری. 36

2-8. صواب.. 37

الف) روایات.. 37

ب) اقوال لغویان. 39

ج) نتیجه‌گیری. 40

2-9. تراب.. 41

الف) روایات.. 41

ب) اقوال لغویان. 42

ج) نتیجه‌‌گیری. 44

فصل دوم: سوره‌ی نازعات.. 45

3-1. معرفی اجمالی سوره‌ی نازعات.. 46

3-1-1. محتواى سوره‌ی نازعات.. 46

3-1-2. فضیلت تلاوت این سوره 47

3-2. نازعات.. 47

الف) روایات.. 47

ب) اقوال لغویان. 48

ج) نتیجه‌گیری. 50

3-3. غرق. 51

الف) روایات.. 51

ب) اقوال لغویان. 51

ج) نتیجه‌گیری. 55

3-4. ناشطات.. 55

الف) روایات.. 55

ب) اقوال لغویان. 56

ج) نتیجه‌گیری. 59

3-5. سابحات.. 60

الف) روایات.. 60

ب) اقوال لغویان. 61

ج) نتیجه‌گیری. 64

3-6. سابقات.. 65

الف) روایات.. 65

ب) اقوال لغویان. 65

ج) نتیجه‌گیری. 67

3-7. مدبرات.. 68

الف) روایات.. 68

ب) اقوال لغویان. 69

ج) نتیجه‌گیری. 70

3-8. راجفه. 71

الف) روایات.. 71

ب) اقوال لغویان. 72

ج) نتیجه‌گیری. 74

3-9. رادفه. 74

الف) روایات.. 75

ب) اقوال لغویان. 75

ج) نتیجه‌گیری. 77

3-10. حافره 77

الف) روایات.. 78

ب) اقوال لغویان. 78

ج) نتیجه‌گیری. 81

3-11. کره 82

الف) روایات.. 82

ب) اقوال لغویان. 83

ج) نتیجه‌گیری. 84

3-12. خاسره 85

الف) اقوال لغویان. 85

ب) نتیجه‌گیری. 87

3-13. ساهره 87

الف) روایات.. 87

ب) اقوال لغویان. 88

ج) نتیجه‌گیری. 91

3-14. دحاها 92

الف) روایات.. 92

ب) اقوال لغویان. 94

ج) نتیجه‌گیری. 96

3-15. طغی. 96

الف) روایات.. 96

ب) اقوال لغویان. 97

ج) نتیجه‌گیری. 100

فصل سوم:  سوره‌ی عبس… 101

4-1. معرفی اجمالی سوره‌ی عبس… 102

4-1-1. محتواى سوره‌ی “عبس”. 102

4-1-2. فضیلت تلاوت این سوره 102

4-1. سفره 103

الف) روایات.. 103

ب) اقوال لغویان. 103

ج) نتیجه‌گیری. 108

4-3. قتل. 109

الف) روایات.. 109

ب) اقوال لغویان. 110

ج) نتیجه‌گیری. 112

4-4. انسان. 112

الف) روایات.. 112

ب) اقوال لغویان. 113

ج) نتیجه‌گیری. 117

4-5. طعام. 117

الف) روایات.. 117

ب) اقوال لغویان. 118

ج) نتیجه‌گیری. 120

4-6. أَبّا 120

الف) روایات.. 121

ب) اقوال لغویان. 121

ج) نتیجه‌گیری. 124

نتیجه‌گیری.. 125

فهرست منابع. 126

الف. منابع فارسی. 126

ب. منابع عربی. 12

چکیده‌:

شناخت و فهم دقیق مفردات قرآن کریم از مقدمات مهم فهم و تفسیرِ آن است. در ضمنِ برخی از روایات منسوب به معصومان:، که مفسران حقیقی قرآن کریم‌اند، توضیحاتی درباره‌ی برخی از مفردات قرآن کریم آمده است. ارزیابی تطبیقی این توضیحات با اقوال لغویان درباره‌ی مفردات مورد نظر برای بهره‌مندی هر چه بهتر از آنها، سودمند است. در این پژوهش، توضیحاتی که به معصومان: درباره‌ی مفردات سوره‌های مبارکه‌ی نبأ، نازعات و عبس منسوب است، با اقوال لغویان ارزیابی تطبیقی شده است. برای این منظور، ابتدا روایاتِ متضمن توضیح درباره‌ی یکی از مفردات سوره‌های مذکور از منابع روایی و تفسیری استخراج و ترجمه شد. سپس اقوال برخی از لغویان درباره‌ی آن مفردات بر اساس ترتیب تاریخی گزینش و ترجمه شد. و سرانجام ذیل هر یک از آن مفردات، توضیحات روایی با اقوال لغویان مقایسه و نتیجه‌گیری شد. در این سه سوره، روایات منسوب به معصومان: 27 واژه را توضیح داده‌اند که با ارزیابی تطبیقی آنها با اقوال لغویان نتایج ذیل به دست آمد: (1) در شش واژه روایات معنای لغوی را ذکر کرده‌اند که با اقوال لغویان مطابق است؛ (2) در دو واژه روایات، معنایی را ذکر کرده‌اند که تا حدودی با اقوال لغویان اختلاف دارد، ولی با هم نقطه‌ی اشتراک دارند؛ (3) در شش واژه روایات مصداق واژه را ذکر کرده‌اند که با معنای لغوی سازگار است؛ (4) در پنج واژه روایات هم معنا و هم مصداق را ذکر کرده‌اند که با معنای لغوی سازگار است؛ (5) در هشت واژه، روایات به تأویل آن واژه پرداخته‌اند.

 در مجموع نتایج نشان داد که راهبردهای مقابله‌ای نقش واسطه را بین متغیرهای ادراک فرزندان از تعارضات زناشویی و تاب‌آوری ایفا می‌کند.

واژه‌های کلیدی: تعارضات زناشویی، راهبردهای مقابله‌ای، تاب‌آوری

فهرست مطالب

عنوان                                       صفحه

فصل اول: کلیات

1-1- مقدمه                                    1

1-2- بیان مسئله                               8

1-3- ضرورت و اهمیت تحقیق                     10

1-4- هدف اصلی تحقیق                          11

1-5- اهداف فرعی تحقیق                        11

1-6- سؤال اصلی تحقیق                         11

1-7- سؤال‌های فرعی تحقیق                      12

1-8- تعاریف مفهومی متغیرها                   12

1-8-1- تاب‌آوری                             12

1-8-2- راهبردهای مقابله‌ای                  13

1-8-2-1- سبک مقابله مسأله مدار           13

1-8-2-2- سبک مقابله هیجان مدار           13

1-8-3- تعارض زناشویی                       14

1-9- تعریف عملیاتی متغیرها                   14

1-9-1- تاب‌آوری                             14

1-9-2- راهبردهای مقابله‌ای                  14

عنوان                                       صفحه

1-9-3- تعارض زناشویی                       15

1-9-4- عوامل جمعیت شناختی                  15

فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه‌ی تحقیق

2-1- مبانی نظری                              16

2-1-1- تاب‌آوری                             16

2-1-2- راهبردهای مقابله‌ای                  19

2-1-2-1- سبک مقابله مساله مدار           23

2-1-2-2- سبک مقابله هیجان مدار           24

2-1-3- تعارض زناشویی                       25

2-2- پیشینه تحقیق                            27

2-2-1- پژوهش‌های مربوط به تعارضات زناشویی و راهبردهای مقابله‌ای 28

2-2-2- پژوهش‌های مربوط به راهبردهای مقابله‌ای و تاب‌آوری 31

2-2-3- پژوهش‌های مربوط به تعارض زناشویی و تاب‌آوری 33

2-2-4- پژوهش‌های مربوط به نقش واسطه‌ای راهبردهای مقابله‌ای   37

2-2-5- پژوهش‌های انجام شده در زمینه‌ی عوامل جمعیت شناختی    38

فصل سوم: روش تحقیق

3-1-  جامعه آماری                            41

3-2-  نمونه و روش نمونه‌گیری                  41

3-3-  ابزار پژوهش                            42

3-3-1- پرسشنامه‌ی تاب‌آوری (CD-RISC)            42

3-3-2- پرسشنامه‌ی تجدیدنظر شده‌ی  سبک‌های مقابله‌ای  43

3-3-3- پرسشنامه‌ی ادراک فرزندان از تعارض والدین   44

عنوان                                       صفحه

3-4- روش تجزیه و تحلیل آماری                 45

فصل چهارم: یافته‌ها

4-1- یافته‌های توصیفی                         47

4-2- تحلیل آماری مربوط به سؤالات پژوهش        50

4-2-1- پیش‌بینی تاب‌آوری بر اساس ادراک فرزندان از تعارضات زناشویی                                               51

4-2-2- پیش‌بینی راهبردهای مقابله‌ای بر اساس ادراک فرزندان از تعارضات

زناشویی52

4-2-3- پیش‌بینی تاب‌آوری بر اساس راهبردهای مقابله‌ای با کنترل ادراک فرزندان از

تعارضات زناشویی                            54

4-3- مقایسه‌ی متغیرها بر اساس عوامل جمعیت شناختی    58

4-3-1- مقایسه‌ی متغیرهای پژوهش بر حسب ناحیه‌ی آموزشی    58

4-3-2- مقایسه‌ی متغیرهای پژوهش بر حسب شرایط زندگی 59

4-3-3- مقایسه‌ی متغیرهای پژوهش بر حسب جنسیت 60

فصل پنجم: بحث و نتیجه‌گیری

5-1- پیش‌بینی تاب‌آوری بر اساس ادراک فرزندان از تعارضات زناشویی   62

5-2- پیش‌بینی راهبردهای مقابله‌ای براساس ادراک فرزندان از تعارضات زناشویی                                       68

5-3- پیش‌بینی تاب‌آوری بر اساس راهبردهای مقابله‌ای با کنترل فرزندان از تعارضات

زناشویی                                      71

5-4- تاثیر عوامل دموگرافیک بر راهبردهای مقابله‌ای و تاب‌آوری فرزندان                                              74

5-5- کاربردهای نظری و عملی                   78

5-6- محدودیت‌ها                               79

عنوان                                       صفحه

5-7- پیشنهادها                               79

پیوست یک                                      80

پیوست دو                                      88

 منابع فارسی                                  97

 منابع لاتین                                  103

مقدمه

خانواده، به عنوان نخستین واحد اجتماعی مرتبط با کودک و نوجوان، و همچنین ارتباط والدین و فرزندان، از جمله مواردی هستند که نظر صاحب‌نظران تعلیم و تربیت را به خود جلب کرده‌اند. خانواده نخستین پایگاهی است که پیوند بین کودک و محیط اطراف او را به وجود آورده و موجب رشد همه جانبه‌ی کودک می‌شود. از این‌رو بیش از تمام محیط‌های اجتماعی در رشد و تکامل فرد تأثیر دارد و یکی از فضاهای مؤثر در تکوین ابعاد شخصیتی فرزندان می‌باشد (سامرز[1]، 2006). کودکان و نوجوانان بیشتر وقت خود را در ارتباط مستقیم با خانواده سپری می‌کنند. در نتیجه انتظار می‌رود که والدین محیطی امن و به دور از استرس را برای رشد هر چه بهتر فرزندانشان فراهم سازند. فرزندان از دوران کودکی تا هنگام بلوغ و بعد از آن دارای مشکلات مخصوص به خود می‌باشند. بر این اساس، والدین موظف هستند تا با آگاهی داشتن از این مشکلات و خطرات احتمالی، درصدد رفع آنها برآیند و با این کار محیطی امن و سر پناهی مناسب، برای آنها بوجود آورند. در نتیجه، کودکان در چنین شرایطی به والدین خود اعتماد کرده و آنها را به عنوان تکیه گاهی امن به حساب می‌آورند که می‌توانند در صورت وجود مشکلات به آنها پناه برند. بنابراین، تزلزل پایه‌های خانواده باعث به وجود آمدن پیامدهای مخرب می‌شود و فرزندان به عنوان اولین قربانیان این پیامدها دچار آسیب‌پذیری‌های روان شناختی بسیار می‌شوند.

یکی از مؤلفه‌های متزلزل کننده‌ی پایه‌های خانواده، تعارضات زناشویی می‌باشد. ازدواج یکی از مهم‌ترین رویدادهای زندگی است که ممکن است برای هر فرد رخ دهد. اکثر زوج‌ها زندگی خود را با عشق، و به امید داشتن یک زندگی موفق و همچنین خوشبخت شدن شروع می‌کنند. در اوایل زندگی دو طرف فکر می‌کنند که هیچگاه مشکلی پیش نخواهد آمد. اما به مرور زمان و با شناخت بیشتر از یکدیگر مشکلات کم‌کم شروع شده و عدم تفاهم آشکار می‌شود. این اختلافات ممکن است در نتیجه حساسیت‌ها به وجود آید و باعث اختلافات جزئی تا تعارضات شدید شود. در واقع پیش درآمد جدایی و طلاق زوجین، تعارضات زناشویی است که از بگومگوهای ساده شروع شده و تا درگیری‌های شدید لفظی، نزاع و کتک‌کاری و گاهاً جدایی گسترش می‌یابد (لانگ و یانگ[2]، 1998). نخستین نشانه‌های هشدار دهنده در مورد اینکه تعارض در حال افزایش و شدت می‌باشد اغلب همراه با رخ دادن مسائلی از قبیل طعنه‌زنی، کنایه‌ای بودن، سر به سر همدیگر گذاشتن، بهانه‌گیری و انتقادگرایی، فریاد یا نعره کشیدن، دوری از همدیگر و سکوت سنگین می‌باشد. نارضایتی و ناسازگاری مفاهیمی هستند که با تعارض رابطه دارند، بدین معنی که با افزایش تعارض در ارتباط‌های زوجی، ناسازگاری افزایش یافته و نارضایتی بیشتر می‌شود (سودانی، نظری‌فر و مهرابی‌زاده هنرمند، 1385).

وجود تعارضات زناشویی در خانواده می‌تواند به صورت مستقیم یا غیرمستقیم، تاب‌آوری کودکان را تحت تأثیر قرار دهد. در سال‌های اخیر، رویکرد روانشناسی مثبت، با هدف توجه به استعدادهای انسان، مورد توجه پژوهشگران حوزه‌های مختلف روانشناسی قرار گرفته است. این رویکرد هدف غایی خود را شناسایی سازه‌ها و شیوه‌هایی می‌داند که بهزیستی و شادکامی انسان را فراهم می‌کند (جوکار، 1386). تحقیقات متعدد حاکی از آن است که وقایع استرس‌زای زندگی نقش مهمی را در آسیب‌های روانشناختی و جسمانی ایفا می‌کنند. از این‌رو، شناخت عواملی که سبب سازگاری هر چه بیشتر آدمی با نیازها و تهدیدهای زندگی گردند، امری ضروری به نظر می‌رسد. در این میان تاب‌آوری، یکی از عواملی است که باعث ایجاد سازگاری مثبت با شرایط استرس‌زا می‌شود.

خانواده از جمله مواردی است که هم می‌تواند آرامش روحی فرد را تامین کند و هم می‌تواند تبدیل به یک محیط تنش‌زا و مملو از استرس برای فرد شود. مشکلات درون خانوادگی، تعارضات والدین و تاثیر آن بر روابط اعضای خانواده، می‌تواند به عنوان یک منبع تهدید و استرس مطرح گردد که بر سلامت روان افراد، به خصوص فرزندان تاثیر بسزایی دارد. در این خانواده‌ها، والدین به جای توجه به فرزندان خود، مدام سرگرم اختلافات خود بوده و نسبت به شرایط فرزندان خود بی‌تفاوت شده و یا تحت تاثیر تعارضات با همسر خود، رفتاری متفاوت را با فرزندان نشان خواهند داد، و فرزندان نیز به جای درگیری با مشکلات خود و یا حتی لذت بردن از دوران زندگی خود به طور مداوم درگیر این تعارضات والدینی شده و به گونه‌ای متفاوت رشد پیدا خواهند کرد. ترس از اختلافات و جدایی احتمالی والدین، کودکان را از دنیای کودکانه خود بیرون کشانده و آنها را به سمت نگاهداری بنیاد خانواده سوق خواهد داد. و در حالت دیگر ممکن است نوجوانان را از خانه و خانواده دور کرده و وارد جامعه کند تا از این تنش درون خانواده رهایی یابند. در واقع تعارضات زناشویی تاثیر مخربی بر فرزندان می‌گذارد که ممکن است تا مدت‌ها باقی بماند و بعضی مواقع موجب افسردگی، پرخاشگری و … شود. در نتیجه پرداختن به این مسئله امری ضروری است که افراد مهارت‌هایی را بیاموزند که هنگام مواجهه با مشکلات و موقعیت‌های استرس‌زا به شیوه‌ی تاب‌آورانه‌تری تفکر و سپس عمل کنند. از این‌رو، مداخله‌هایی که هدفشان تحت تاثیر قراردادن فرآیندهای فکری است، می‌توانند گام مهمی در ایجاد مهارت‌ها و تواناییهای مربوط به تاب‌آوری باشند (کاوه، 1388). در جوامع، مرسوم است که به نقصان‌ها و کاستی‌ها بیشتر از توانایی‌ها توجه شود، اما تاب‌آوری آن روی سکه است (شیخ‌الاسلامی، 1388) و از جمله سازه‌هایی است که جایگاه ویژه‌ای در حوزه‌های روان‌شناسی تحولی، روان‌شناسی خانواده و بهداشت روانی یافته است، به‌ طوری‌که هر روز بر شمار پژوهش‌های مرتبط با این سازه افزوده می‌شود (سامانی و همکاران، 1386).

از نظرکورهونن[3] ( 2007)، اگر چه تاب‌آوری تا حدودی یک ویژگی شخصی و تا حدود دیگری نیز نتیجه تجربه‌های محیطی افراد است، ولی انسان‌ها قربانی محیط یا وراثت خود نیستند، افراد می‌توانند تحت آموزش قرار گیرند تا ظرفیت تاب‌آوری خود را به وسیله‌ی آموختن برخی مهارت‌ها افزایش دهند. همچنین می‌توان عکس‌العمل افراد در مقابل استرس، رویدادهای ناخوشایند و دشواری‌ها را تغییر داد، به طوری‌که بتوانند بر مشکلات منفی محیطی غلبه کنند (کاوه ، 1388). رسنیک[4] (2000)، در تحقیقات خود مطرح می‌کند که بخشی از محبوبیت مفهوم تاب‌آوری و پژوهش‌های مرتبط با آن به این دلیل است که این دیدگاه بر توانمندی‌ها، ظرفیت‌ها، امید و قدرت فرد تمرکز دارد. این‌که عوامل محافظت کننده به عنوان سپری بر علیه رفتارهای خطرزا و پیامدهای همراه با آنها مطرح هستند، تبیین کننده‌ی این موضوع است که چرا بسیاری از جوامع در سطوح محلی و ملی به شناسایی عوامل موثر بر تاب‌آوری و به دنبال آن، طراحی برنامه‌های درمانی و ارتقای توانایی‌های لازم در نوجوانان اقدام کرده‌اند. بنابراین، از آن‌جا که تاب‌آوری به عنوان معیاری برای توانایی مقابله با استرس قلمداد می‌شود، می‌تواند هدف مهمی در روان درمانی باشد (کردمیرزا نیکوزاده، 1388)، که بررسی پیش آیندهای آن در رابطه با تعارضات زناشویی، هدف پژوهش حاضر است.

کامینگز و دیویس[5] (1994)، مدلی را بر اساس امنیت هیجانی[6] ارائه دادند که فرض می‌کرد، کودکان به دلیل تعارضات والدینی، استرس زیادی را متحمل می‌شوند. چون این تعارضات، امنیت هیجانی آنها را تهدید می‌کند که می‌تواند به صورت امنیت شخصی و یا امنیت رابطه‌ای با والدینشان باشد، فرزندان را تحریک می‌کند تا استرس را کاهش دهند. یکی از روش‌هایی که توسط فرزندان استفاده می‌شود تا با استرس ناشی از تعارضات روبرو شوند، راهبردهای مقابله ای است. فروید سال‌ها قبل اظهار داشت که شخصیت انسان مرکب از سه قسمت نهاد، من و من برتر می‌باشد. در درون شخصیت انسان، تعارض و تضاد دائمی وجود دارد. زمانی که نهاد

بیان مسأله   ………………………………………………………………………………………………………………………  14     اهمیت موضوع ……………………………………………………………………………………………………………………..18

اهداف تحقیق ……………………………………………………………………………………………………………………..21

هدف کلی پژ.هش………………………………. 21

اهداف اختصاصی پژوهش…………………………………………………………………………………………………….. 21

سؤال های تحقیق……………………………………………………………………………………………………………………..22

سؤال کلی پژوهش……………………………………………………………………………………………………………………..22

سؤال های اختصاصی پژوهش…………………………………………………………………………………………………….22

متغیرهای پژوهش……………………………………………………………………………………………………………………..23

تعریف واژه های کلیدی  …………………………………………………………………………………………………………23

تعاریف عملیاتی   ……………………………………………………………………………………………………………………..25

فصل دوم. 28

2-2- بخش اول: سقف شیشه ای. 30

2-2-1- عامل پدید آورنده سقف شیشه ای. 34

2-2-1-1 کلیشه ها. 35

2-2-1-2- شبکه های ارتباطی ………………………………………………………………………………………………..35

2-2-1-3- ارزش گذاری به کار زنان. 36

2-2-1-4- تضاد کار- خانواده. 36

2-2-1-5- سبک مدیریت. 36

2-2-3- ضرورت مشارکت زنان. 37

2-2-4- جانشین پروری. 38

2-2-4-1- نقش مدیریت در جانشین پروری. 40

2-2-4-2- مدیریت صف و ستاد. 43

2-2-4-3-تاریخچه برنامه ریزی جانشین پروری. 46

2-2-4-3-اهمیت و ضرورت جانشین پروری. 47

2-2-4-4-مدل های اصلی در برنامه ریزی و مدیریت جانشین پروری. 48

2-2-4-5-عوامل مؤثر بر موفقیت جانشین پروری. 49

2-3-بخش دوم: عوامل مؤثر در عدم ارتقاء زنان. 51

2-3-1-عوامل سیاسی. 51

2-3-2-عوامل سازمانی. 52

2-3-2-1 عدالت سازمانی. 53

2-3-2- 2-تأثیر سبک رهبری بر جایگاه زنان در سازمان ها. 54

1-سبک دستوری. 55

2-سبک ایجابی. 55

3-سبک مشارکتی. 55

4-سبک تفویضی. 56

2 -3-2 -3مقایسه مدیریت (رهبری) زنان و مردان. 56

2-3-3-عوامل اقتصادی. 59

2-3-4-عوامل فرهنگی. 59

2-3-4-1- 1زن از منظر پیش مدرنیسم. 61

2-3-4-1-2-زن از منظر مدرنیسم. 61

2-3-4-1-4-زن از منظر پست پست مدرنیسم. 62

2-3-4-2-عوامل خانوادگی. 63

2-3-5-عوامل نگرشی – اجتماعی. 65

2-3-5-1-عوامل نگرشی. 65

2-3-5-1-1هویت و انواع آن. 66

2-3-5-2-عوامل اجتماعی. 68

2-3-5-2-1- زن از دیدگاه نظریه نقش در روانشناسی اجتماعی. 68

2-3-5-2-2-زنان و فناوری اطلاعات و ارتباطات. 69

2-3-5-2-3 باورهای  مذهبی. 70

2-3-5-2-3 -1 – ضوابط شرعی و عمومی اشتغال زن. 70

2-3-5- عوامل بیولوژیکی. 71

2-3-5-1-هویت جنسی ، تقسیم کار و نقش های جنسیتی. 71

2-4- بخش سوم: زن و موضوع اشتغال. 72

2-5- بخش چهارم: پیشینه پژوهش. 75

2-5- 1- پیشینه  داخلی پژوهش. 75

2-5- 2- پیشینه  خارجی پژوهش. 82

2-5- 3-  نقد پیشینه پژوهش. 84

2-6- بخش پنجم :مبانی نظری پژوهش. 88

2-6-1 نظریههای حضور زنان در عرصه مدیریت. 88

2-6-1-1- نظریه فمینیزم. 88

2-6-1-2-نظریه منطقه حائل. 90

2-6-1-3-نظریه تحرک وارونه (موازنه منفی). 90

2-6-1-4-نظریه انسداد اجتماعی. 90

2-6-1-5- نظریه سقف شیشه ای. 90

2-6- 2- چارچوب نظری. 91

فصل سوم. 99

مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………………….100

روش تحقیق. 99

قلمرو تحقیق …………………………………………………………………………………………………………………………101

جامعه آماری ……………………………………………………………………………………………………………………… 101

نمونه آماری……………………………………………………………………………………………………………………… 101

برآورد حجم نمونه ………………………………………………………………………………………………………………..102

ابزار گردآوری………………………………………………………………………………………………………………………103

روایی و پایایی پرسشنامه …………………………………………………………………………………………………….104

روش اجرا …………………………………………………………………………………………………………………………..106

تحلیل داده ها………………………………………………………………………………………………………………………106

فصل چهارم  تجزیه و تحلیل آماری. 108

4-1مقدمه. 109

4-2- توصیف داده‌ها:. 109

4-2 تحلیل داده‌ها. 113

استخراج اطلاعات مربوط به پرسشنامه تحقیق. 113

4-3 بخش سوم- تحلیل مولفه‌ها در راستای سوال‌های تحقیق. 132

تحلیل سؤال اصلی ………………………………………………………………………………………………………………145

تحلیل عاملی. 146

مراحل اعتباریابی …………………………………………………………………………………………………………………147

ضرایب بارهای عاملی……………………………………………………………………………………………………………149

فصل پنجم نتیجه گیری و پیشنهادات. 169

5-1مقدمه. 170

5 -2خلاصه. 170

5 -3 نتایج یافته ها. 172

5-3-1 نتایج حاصل از یافته های توصیفی………………………………………………………………………. 172

5-3-2 نتایج حاصل از یافته های استنباطی ……………………………………………………………………..172

5 -4 پیشنهادات پژوهش. 181

5 -5 محدودیتهای پژوهش. 183

منابع فارسی. 186

منابع لاتین. 193

پرسشنامه…………………………………………………………………………………………………………………………….195

چکیده

پژوهش حاضر با هدف مطالعه  سقف شیشه ای در جانشین پروری و ارتقای زنان در مناصب مدیریتی از دیدگاه مدیران و کارشناسان ستادی در سازمان آموزش و پرورش استان البرز صورت گرفته است.

روش این تحقیق از نوع توصیفی – پیمایشی می باشد.جامعه آماری تحقیق، شامل کلیه مدیران زن و مرد، کارشناسان ارشد و مدیران ستادی شاغل در اداره کل و مناطق هشتگانه استان البرز می باشد. بر اساس جامعه آماری 1806 نفره، نمونه آماری317 نفرکه از طریق فرمول کوکران به صورت تصادفی ساده انتخاب شدند. ابزارپژوهش، پرسشنامه محقق ساخته می باشدکه بر اساس ادبیات و پیشینه پژوهش تهیه شده و برای روایی ابزار از روایی صوری ومحتوایی از دیدگاه متخصصان و برای پایایی پژوهش از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد که مقدار 95%به دست آمد ، داده ها به وسیله آزمون آماری گرسیون یک متغیره  وآزمون رتبه بندی فریدمن بررسی شده اند. داده ها نشان داد عوامل اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، سازمانی، بیولوژیکی و فرهنگی، خانوادگی و دیدگاه زنان نسبت به جایگاهشان همگی برایجاد سقف شیشه ای در ارتقا و جانشین پروری زنان مؤثر هستند و عوامل سیاسی ، فرهنگی ، سازمانی  به ترتیب اهمیت و تأثیربیشتری بر ایجاد سقف شیشه ای دارند.

واژگان کلیدی:

سقف شیشه ای، جانشین پروری، عوامل خانوادگی، فرهنگی –اجتماعی، سازمانی، بیولوژیکی و اقتصادی

 1-1-مقدمه

ازآن جا که همواره توجه به موضوعات و پژوهش‌های علمی، همراه با پدیده‌ها و نیازهای هر عصر بوده است، امروزه نیز توجه به مسایل زنان و مطالعات پیرامون آنها و نیاز به پژوهش علمی در رابطه با آنها به صورت  یک امر ضروری ظاهر شده است. موضوعی که تقریباً تا یک و یا دو دهه پیش به دلایل خاص فرهنگی، تاریخی و یا شاید به دلیل عدم شناخت و اهمیت آن نقش چندانی در مطالعات علوم انسانی نداشته است لیکن اکنون بخشی از کل رشته‌های علوم انسانی را به خود اختصاص داده است و از مباحث پر رونق در محافل علمی و اجرایی در سطح ملی و بین‌المللی گردیده است.

به رغم این که از نظر قانون به زنان و مردان یکسان نگریسته شده است و با توسعه آموزش عالی زنان در اشغال مشاغل بیرون از خانه موفقیتهای نسبی کسب نموده اند، ولی هنوز در اشغال سمتهای مدیریتی از تبعیضهای چندگانه رنج می برند. این مسئله به « تقسیم کار جنسیتی عمودی » بر می گردد که در آن، مردان به ویژه در سمت های مدیریتی موقعیت برتری کسب می نمایند.(کار، 1384 :46)

با توجه به این که حداقل نیمی از جمعیت هر کشور را زنان تشکیل می دهند برخورد با آنان به عنوان یک پدیده اقلیتی نادرست است . درنظر گرفتن زنان به عنوان یک گروه محروم به خودی خود مورد توافق تمام جریان های فمینیستی نبوده است زیرا بر این امرتاکید داشته اند که موقعیت نیمی از افراد کل جوامع انسانی را نمی توان با موقعیت یک اقلیت دینی، سیاسی و قومی مقایسه کر د)میشل، 2001).

آشکارا، زنان در محل کار به اندازه مردان شایسته تلقی نمی شوند. زنان در سازمانها معمولا دارای نقش ها و پست های پایین تری هستند. گزارش اخیر وزارت کار ایالات متحده حاکی از این است که زنان شاغل فشار روانی را بزرگترین مشکل روزانه خود تلقی می کنند. اکثر شکایات از سوی زنانی ابراز شده است که دارای مشاغل حرف های یا مدیریتی هستند.(قدم نژاد،1381 :25)

امروزه مدیریت زنان نه تنها در کشورهای در حال توسعه، که در کشورهای توسعه یافته نیز از مقوله های مهمی است که مورد توجه صاحب نظران علوم مختلف قرار گرفته است؛ و در سطح جهانی نیز سازمان های بین المللی توجهی ویژه به جایگاه زنان درکشورهای مختلف دارند.از این رو، همواره مقوله­ی زنان و به ویژه مشارکت آنان در تصمیم گیری ها و مشاغل سطوح عالی مورد توجه بوده است. یکی از شاخص های مهمی که به عنوان معیار توسعه ی جنسیتی و نیز توانمندسازی زنان مورد توجه قرار می گیرد، میزان مشارکت زنان در تصمیم گیری های کلان کشور، و هم چنین حضور آنان در پست های مدیریتی است. علی رغم برنامه ریزی هایی که در این حوزه انجام شده است حضور زنان در پست های مدیریتی هنوز چشم گیر نیست و به نظر می آید که زنان در مسیر پیشرفت شغلی خود در سطوح مدیریتی با مسائل و مشکلات زیادی روبه رو هستند که این موضوع نه تنها در کشورهای در حال توسعه، که در کشورهای توسعه یافته نیز هنوز در حد یک مسئله باقی مانده است و صاحب نظران نتوانسته اند آن گونه که باید و شاید پاسخی برای آن بیابند .(جعفرنژاد و اسفیدانی، 1384 :78)

جدول زیردرصد حضور زنان در کرسی های پارلمانی، پست های تصمیم سازی در دولت، مدیریت میانی دولت، و پست های مدیریتی – اجرایی طی سالهای مختلف و در مناطق مختلف را نشان می دهد.

جدول 1-1-اقتباس از:هفته نامه فرهیختگان (1380-شماره 34)

پیشنهاد موضوع تحقیق با عنوان «بررسی عوامل موثر بر ایجاد سقف شیشه­ای در جانشین­پروری و ارتقای زنان در مناصب مدیریتی در سازمان آموزش و پرورش استان البرز» بهانه‌ای بود تا شاید بتوان با بررسی و بحث بیشتر گره نابرابری را در زمینه ارتقاء شغلی زنان در ایران و به ویژه در سیستم آموزشی کشور از هم گشود و همگام با کشورهایی که رفع تبعیض نسبت به زنان را پذیرفته‌اند، در این راستا اقدام نمود.

 امید است بتوانیم در جهت ارتقاء وضعیت شغلی زنان و احقاق حق نیمی از جمعیت فعال کشور که در همه عرصه‌های اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و … ظرفیت، قابلیت و شایستگی خود را به اثبات رسانیده‌اند، گامی هر چند کوتاه برداریم.

1-2- بیان مساله

یکی از مهم‌ترین معیارها جهت سنجش درجه توسعه­یافتگی یک کشور، میزان اهمیت و اعتباری است که زنان در آن کشور دارا می­باشند. اکنون نگاه جهان، بیشتر به سوی زنان معطوف شده است؛ زیرا امروز، برای تحقق توسعه اجتماعی، تسریع فرایند توسعه اقتصادی و محقق شدن عدالت اجتماعی، چنانچه به زن به عنوان نیروی فعال و سازنده نگریسته شود، قطعاً تأثیر بسیاری در روند توسعه و افزایش کمّی و کیفی نیروی انسانی آن جامعه خواهد داشت. نقش زنان در توسعه، مستقیماً با هدف توسعه اجتماعی و اقتصادی بستگی داشته و از این رو در تحول همه جوامع انسانی، عاملی بنیادی محسوب می گردد (محمدی، 1387 :52) .

زنان تقریبا نیمی از جمعیت جامعه را تشکیل می­دهند و سازندگان و پرورش­دهندگان نسل­های آینده محسوب می­شوند. آنها منبع انسانی بالقوه مهمی در توسعه علمی، اجتماعی و فرهنگی کشورند، از این رو توجه به مسیر پیشرفت شغلی آنها ضرورت دارد و هرگونه بی­عدالتی پذیرفته شده علیه آنان ممکن است بر بهره­وری نیمی از نیروی کار سازمان­ها اثر منفی داشته باشد.

همچنین احراز پست­های کلیدی برای زنان بسیار پیچیده است و متغیرهای زیادی بر آن تأثیر گذارند. (حسینیان، 1۳۸۴ :۱۵). حضور زنان در عرصه مدیریت با چالش­ها و مشکلاتی همراه است که نیاز به بررسی زیادی در این زمینه وجود دارد که در پژوهش­های گذشته یا چنین چالش­هایی مورد بررسی قرار نگرفته و یا تنها بخشی از آنها بررسی شده است.

امروزه شمار زیادی از زنان جامعه بدون پی بردن به نابرابری موجود به زندگی روزمره خود ادامه می­دهند، با این تصور که شرایط باید این گونه باشد. جالب آنکه این واقعیت نابرابر، زمانی موجب احساس نابرابر در آنها می شود که آنان از طریق تحصیل در دوره­های عالی و در پی آن آگاهی از حقوق خود و شرایط دیگر زنان جامعه، به نوعی خودآگاهی از وضع موجود می رسند (دهنوی و معیدفر، ۱۳۸۴: ۵۲). از دیدگاه تاریخی همواره زنان در پست­هایی قرار گرفته­اند که ناگزیر بوده­اند کارهای تکراری انجام دهند و  پست­هایی در سطوح پایین احراز کنند. اغلب آنها در پست­های ستادی و به عنوان دستیار مدیران صفی انجام وظیفه کرده­اند و به ندرت مسئولیت­های مدیران صفی را بر عهده داشتند. بنابراین مدیران زن کمتر درگیر وظایف صفی سازمان­ها بوده­اند (افقهی، 1387: 85).

هم چنین سلطه دیرینه مردان بر ساختارهای اداری سبب شده است که فرهنگ و زبان مردانه در سازمان گسترش یافته، نوعی مردسالاری در سازمان ظاهر شود که باعث شده زنان از رشد و ترقی بازمانده و نتوانند همپای مردان رشد یابند. بنابراین فرهنگ سازمانی مردسالار، علت اصلی عدم حضور زنان در پست­های مدیریتی اجرایی است (اسفیدانی، ۱۳۸۱: ۸۰).

زنان ایران در انقلاب اسلامی نقش بسیار مهمی بر عهده داشتند ، چنان که سهم داشتن بانوان در انقلاب اسلامی یکی از ویژگی های آن شمرده شده است . هسته اصلی زنان فعال در انقلاب نیز به این ترتیب شکل گرفت ، در دوره پهلوی دو الگوی متفاوت برای زن وجود داشت ، نخست الگوی زن مدرن غرب گرا که رژیم به شدت از آن حمایت می کرد و چنین الگویی را برای تمام جامعه ایران تبلیغ می کرد ؛ دوم الگوی زن سنتی و عمدتاً خانه نشین و بی تفاوت به مسائل کلان جامعه . به تدریج بین این دو الگوی متفاوت و قشر بینابینی از زنان ایجاد گردید .

این قشر جدید درحالی که به هر دو الگوی اشاره شده تعلقاتی داشت بر هیچ کدام از آن ها نیز کاملاً منطبق نبود . در واقع نقاط قوت هر یک را جذب کرده ، تلاش می کرد تا از نقاط منفی هر دو الگو کناره گیرد . مشخصه این گرده از زنان این بود که در عین حالی که تحصیل کرده بودند و حتی اشتغال داشتند ، غرب گرایی را به شکل افراطی آن نمی خواستند و همچنین در عین وفاداری به ارزش های سنتی و مذهبی و الگوبرداری از حضرت فاطمه زهرا (س( و حضرت زینب (س) خود را از حضور در صحنه های اجتماع کنار نمی کشیدند و درباره مسائل سیاسی – اجتماعی جامعه بی تفاوت نبودند .

امام خمینی (ره) که رهبری نهضت را بر عهده داشتند با درایت خاص خود ، متوجه پتانسیل عظیم آنان گردیدند ، در نتیجه نه تنها زنان را به مشارکت در انقلاب دعوت نمودند بلکه شرکت آنان را در مراسم انقلابی را واجب و لازم شمردند و حتی موافقت پدر و شوهر را نیز لازم ندانستند ( طغرانگار،۱۳۸۳ : 144-145)

تکه هایی از متن پایان نامه به عنوان نمونه :

(ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)

فهرست مطالب:

فصل اول : کلیات پژوهش

1-1 ) مقدمه-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——— 1

1-2 ) بیان مسئله-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—— 1

1-3 ) ضرورت و اهمیت موضوع———— 3

1-4 ) اهداف تحقیق-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—- 5

1-4-1 ) هدف اصلی-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد- 5

1-4-2 ) اهداف فرعی-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد 5

1-5 سوالات تحقیق-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—- 5

1-5-1 ) سوال اصلی-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد- 5

1-5-2 ) سوالات فرعی—————- 5

1-6 ) فرضیات تحقیق-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد— 5

1-6-1 ) فرضیه اصلی-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد 5

1-6-2 ) فرضیه‌های فرعی————— 6

1-7 ) روش تحقیق-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—– 6

1-7-1 ) نوع روش تحقیق————— 6

1-7-2 ) روش گردآوری اطلاعات——— 6

1-7-3 ) ابزار گردآوری اطلاعات ——— 6

1-7-4 ) روش تجزیه و تحلیل اطلاعات—– 7

1-7-5 ) حجم نمونه و روش نمونه گیری—- 7

1-7-6 ) قلمرو مکانی و زمانی تحقیق——- 7

1-7-7) جامعه آماری-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد- 7

1-8 )تعریف مفاهیم و اصطلاحات———– 8

1-8-1 ) تعاریف نظری متغیرها———– 8

1-8-2 ) تعاریف عملیاتی متغیرها——— 9

فصل دوم : مبانی نظری و پیشینه تحقیق

2-1 ) مقدمه-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——– 11

2-2 )  تاریخچه فرسودگی شغلی———— 12

2-3 ) تعاریف فرسودگی شغلی———— 13

2-4 ) مدل‌های فرسودگی شغلی———— 16

2-4-1 ) مدل فرسودگی شغلی مسلچ و جکسون————– 19

2-5 ) عوامل موثر در ایجاد فرسودگی شغلی— 20

2-5-1 ) عوامل فردی  و بین فردی——- 23

2-5-2 ) عوامل سازمانی————— 23

2-6 ) علائم فرسودگی شغلی————– 24

2-7 ) پیامدهای فرسودگی شغلی———– 25

2-8 ) سلامت روانی-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد— 29

2-9 ) تعریف سلامت روانی————— 29

2-9-1 ) الگوهای عمده در تعریف سلامتی– 29

2-9-2 ) ابعاد سلامت—————- 30

2-10 ) سلامت روانی در محیط کار——— 39

2-11 ) اهمیت سلامت روانی————– 39

2-12 ) وضعیت سلامت روانی در جهان و ایران- 41

2-13 ) اصول سلامت روانی و ارتقاء آن—— 42

2-14 ) مشخصه‌ های سلامت روانی———- 43

2-15 ) عوامل موثر در سلامت روانی——– 45

2-16 ) مدل‌های اندازه‌گیری سلامت روانی—- 46

2-16-1 ) مدل دراگوتیز و همکاران (1973)- 46

2-16-2 ) مدل گلدبرگ و همکاران (1979)- 46

2-16-3 ) مدل راتر و همکاران (1970)—- 47

2-16-4 ) مدل ریف و همکاران (1926)— 47

2-17 ) نظریات مرتبط با سلامت روانی—— 49

2-17-1 ) نظریه زیگموند فروید——— 49

2-17-2 ) نظریه کورت لوین———— 50

2-17-3 )  نظریه آدلر-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد 50

2-17-4 ) نظریه سالیون————— 50

2-17-5 ) نظریه کارل راجرز———— 51

2-17-6 ) نظریه آلبرت الیس———— 52

2-18 ) پیشینه  تحقیق-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد– 52

2-18-1 ) تحقیقات انجام شده داخلی—– 52

2-18-2 ) مطالعات انجام شده خارجی—– 58

2-19 ) رابطه بین فرسودگی شغلی و سلامت روانی————– 62

2-20 ) چارچوب نظری تحقیق———— 62

فصل سوم : روش تحقیق

3-1 ) مقدمه-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——– 65

3-2 ) روش تحقیق-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—- 65

3-3 ) متغیر‌های تحقیق-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد- 67

3-3-1 ) متغییر مستقل—————- 67

3-3-2 ) متغیر وابسته-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد 67

3-4 ) تعاریف عملیاتی متغیرها————- 67

3-5 ) جامعه و نمونه آماری————— 68

3-5-1 ) قلمرو مکانی تحقیق———— 68

3-5-2 ) قلمرو زمانی تحقیق———— 68

3-5-3 ) جامعه آماری—————- 68

3-5-4 ) نمونه آماری-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد 69

3-6 ) روش گردآوری داده‌ها————– 69

3-6-1 ) روش کتابخانه ای————- 69

3-6-2 ) روش میدانی—————- 69

3-7 ) ابزار اندازه‌گیری-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد- 70

3-8 ) پایایی و روایی پرسشنامه————- 72

3-8-1 ) روایی-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—- 72

3-8-1-1 ) روایی محتوا———— 73

3-8-1 ) پایایی-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—- 73

3-9 ) تجزیه و تحلیل داده‌ها————— 75

3-9-1 ) آمار توصیفی—————- 75

3-9-2 ) آمار استنباطی—————- 75

3-9-2-1 ) آزمون ضریب همبستگی—- 75

فصل چهارم : تجزیه و تحلیل داده‌ها

4-1 ) مقدمه-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——– 78

4-2 ) تجزیه و تحلیل توصیفی داده‌ها——– 78

4-2-1 ) توزیع فراوانی نمونه بر حسب استان—————- 78

4-2-2 ) توزیع فراوانی نمونه بر حسب جنسیت————– 79

4-2-3 ) توزیع فراوانی نمونه بر حسب سن- 79

4-2-4 ) توزیع فراوانی نمونه بر حسب تحصیلات————- 82

4-2-5 ) توزیع فراوانی نمونه بر حسب سابقه خدمت———– 83

4-2-6 ) فراوانی تحلیل عاطفی، مسخ شخصیت و عدم موفقیت فردی آزمودنی‌ها به تفکیک در هر استان– 85

4-3 ) تجزیه و تحلیل استنباطی داده‌ها——– 89

4-3-1 ) تحلیل فرضیه‌های تحقیق——– 89

4-3-1-1 ) آزمون فرضیه اصلی——- 89

4-3-1-2 ) آزمون فرضیه فرعی اول—- 89

4-3-1-3 ) آزمون فرضیه فرعی دوم—- 90

4-3-1-4 ) آزمون فرضیه فرعی سوم—- 90

فصل پنجم : نتیجه گیری و پیشنهادات

5-1 ) مقدمه-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——– 93

5-2 ) نتایج حاصل از فرضیه اصلی تحقیق—– 93

5-3 ) نتایج حاصل از فرضیه فرعی اول تحقیق– 93

5-4 ) نتایج حاصل از فرضیه فرعی دوم تحقیق– 94

5-5 ) نتایج حاصل از فرضیه فرعی سوم تحقیق- 94

5-6 ) بحث و تفسیر-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد— 94

5-7 ) پیشنهادات پژوهش—————- 97

5-7-1 ) پیشنهادهای مربوط به فرضیه اصلی- 97

5-7-2 ) پیشنهادهای مربوط به فرضیه  فرعی اول————- 98

5-7-3 ) پیشنهادهای مربوط به فرضیه  فرعی دوم————- 98

5-7-4 ) پیشنهادهای مربوط به فرضیه  فرعی سوم————- 98

5-8 ) پیشنهاداتی برای پژوهش‌های آتی——- 99

5-9 ) محدودیت‌های پژوهش————– 99

منابع و مآخذ

منابع فارسی-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد———- 102

منابع انگلیسی-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد——— 106

 پیوست

الف ) پرسشنامه‌ها-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد—— 109

ب ) نتایج خروجی Spss-بلافاصله پس از پرداخت لینک دانلود فایل در اختیار شما قرار می گیرد

چکیده:

فرسودگی شغلی سندرم روانی متشكل از خستگی عاطفی، مسخ شخصیت(واكنش منفی و عاری از احساسات نسبت به ارباب رجوع) و كاهش احساس كفایت می‌باشد كه نگرش منفی نسبت به خود، شغل و دیگران ایجاد كرده و سلامت عمومی‌فرد را به خطر می‌اندازد. هدف تحقیق حاضر بررسی ارتباط بین فرسودگی شغلی و سلامت عمومی‌كاركنان آزمایشگاه فنی و مکانیک خاک استان گلستان و خراسان شمالی می‌باشد. این مطالعه از نوع توصیفی ـ همبستگی است، جمعیت مورد مطالعه، كلیه کارکنان آزمایشگاه فنی و مکانیک خاک استان گلستان و خراسان شمالی بوده كه بدلیل کم بودن حجم جامعه کلیه کارکنان به تعداد 82 نفر از طریق پرسشنامه مورد مطالعه قرار گرفتند. ابزار جمع آوری اطلاعات شامل 2 پرسشنامه استاندارد بود: الف) پرسشنامه فرسودگی شغلی مسلچ (MBI) این پرسشنامه كه از 22 گزاره جداگانه تشكیل شده است و سه جنبه فرسودگی شغلی (خستگی عاطفی، مسخ شخصیت وعدم كفایت شخصی) را می‌سنجد. پرسشنامه بر اساس مقیاس هفت درجه ای لیكرت تنظیم شده و با مقیاس 0 تا 6 نمره گذاری شده است. ب)آزمون سلامت عمومی‌(GHQ-28) گلدبرگ، 1972، كه دارای 28 سؤال می‌باشد و به بررسی سلامت عمومی‌فرد(در زیر مقیاس‌های سلامت جسمانی، اضطراب، اختلال در كاركردهای اجتماعی و افسردگی) می‌پردازد كه با مقیاس0 تا 3 نمره گذاری شده است. برای بررسی اعتبار پرسشنامه از ضریب آلفا کرونباخ استفاده شد که مقدار به ترتیب برای پرسشنامه فرسودگی شغلی و سلامت روانی برابر با 734/0 و 940/0 بود. برای تحلیل داده‌ها از آمار توصیفی(فراوانی، درصد) و آمار استنباطی(ضریب همبستگی اسپیرمن) استفاده شد. یافته‌های تحقیق نشان دادند که همبستگی معناداری بین فرسودگی شغلی و ابعاد آن (خستگی عاطفی، مسخ شخصیت وعدم كفایت شخصی) با سلامت عمومی‌ مشاهده شد.

فصل اول: کلیات پژوهش

1-1- مقدمه

همواره نحوه كار افراد و محیط آن می‌تواند بر روی سلامت روان ایشان تأثیرگذار باشد و در نتیجه باعث ارتقا یا افت كاری ایشان می‌گردد. زندگی لاجرم ما را در مواجهه با محرك‌های تنش زا قرار می‌دهد و فشار روانی بسیار كم كه فشار روانی خفیف نامیده می‌شود، می‌تواند به اندازه فشار روانی بسیار زیاد كه فشار روانی بسیار شدید نام دارد برای ما نامطلوب باشد. همچنین، فشار روانی می‌تواند زندگی را سرشار از چالش و تهییج سازد. هنگامی‌كه خواست‌های یك موقعیت با توانایی‌های ما كاملاً جور درآیند می‌توانیم یك حالت شنگولی را كه غرق شدن در كار نامیده می‌شود، تجربه كنیم. در این حالت حداكثر كارآیی را داشته و خود را با لذت در كارمان غرق می‌كنیم. اكثر تحقیقات نشان می‌دهند كه نگرش خوش بینانه در مواجهه با فقدان‌ها و شكست‌ها، سلامت روان را بالا می‌برد، در حالی كه بدبینی تأثیر منفی بر آن دارد. افكار ما به طور زیادی بر مشكلات هیجانی و شخصی مان تأثیر می‌گذارند. افكار منفی در خلق منفی و افسردگی رایج است و افكار مثبت در احساسات خوب و شاد نقش دارند. تجربیات نشان می‌دهد زمانی كه ما در مورد موقعیت‌ها به طرز خوشحال، غمگین و عصبانی فكر می‌كنیم، اغلب احساسات مربوطه به وجود می‌آیند. در بسیاری از بررسی‌ها معلوم شده است كه محیط بر كاركرد روانی ما تأثیر می‌گذارد(آندرورا، 1382).

2-1- بیان مسأله

آزمایشگاه فنی و مکانیک خاک در سال 1334 برای اولین بار با نام شرکت مهندسین مشاور جان و مولم جهت تحقیق و مطالعه خاک های ایران در ساخت راه های اصلی تحت عنوان آزمایشگاه خاکشناسی در دانشکده فنی دانشگاه تهران فعالیت خود را آغاز نمود و پس از 2 سال این آزمایشگاه تحت نظر سازمان برنامه و بوسیله شرکت امان و ویتنی[1] برای مدت یکسال دیگر به کار خود ادامه داد و سپس مستقیماً زیر نظر سازمان برنامه و با مسئولیتها و شرح وظایف جدید شروع بکار کرد. در سال 1342 به استناد مصوبه شماره 4296 هیئت وزیران با نام آزمایشگاه فنی خاک شناسی تغییر نام یافت. در سال 1350 این مرکز به دلیل حجم بالای پروژه های بخش عمرانی، راه سازی و سایر پروژه های مرتبط با وزارت راه و ترابری با نام آزمایشگاه فنی و مکانیک خاک به وزارت راه و ترابری انتقال یافت. در حال حاضر بصورت یک شرکت صد در صد دولتی فعالیت می نماید. خدمات این آزمایشگاه طیف وسیعی از فعالیتها را شامل می گردد از قبیل مطالعه ، طراحی ، محاسبه ، نظارت و مشاوره در موارد مکانیک خاک و سنگ ، راه ، فرودگاه ، بنادر ، راه آهن ، ژئوتکنیک و مقاومت مصالح بر اساس ضوابط سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور.

یکی از موارد بیانیه ماموریت و چشم انداز شرکت آزمایشگاه فنی و مکانیک خاک اصلاح و بهبود ساختار سازمانی منابع انسانی و مالی شرکت و همچنین ارتقا بهره وری ، بهبود کیفیت  و زنجیره ارزش می باشد و از آنجایی که منابع انسانی جز لاینفک، اساسی و استراتژیک هر سازمانی محسوب می گردد، بنابراین یكی از مشكلات ناشی از محیط كار در شرکت های آزمایشگاه فنی و مکانیک خاک، موضوع استرس می‌باشد كه اگر به مدت زمان طولانی و به طور وسیع توسط شخص احساس شود، احتمال دارد نشانه‌ها شكل قطعی به خود بگیرد. و به مرحله فرسودگی زیاد می‌انجامد.

بنابراین پدیده رایج محیط‌های شغلی امروزی، موضوع فرسودگی شغلی می‌باشد و آن به فشار روانی در محیط‌های شغلی اسناد می‌شود كه امروزه اقدامات فراوانی برای پیشگیری از آن در دست اجرا است. ولی همواره به ارتباط آن با تیپ‌های شخصیتی اشاره می‌شود و مطرح می‌شود كه برخی افراد خاص مستعد تجربه فرسودگی شغلی