چکیده……………………………………………………………………………………………………………………………………….1

مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………………..2

فصل اول- کلیات تحقیق

1-1-بیان مسئله………………………………………………………………………………………………………………………….5

1-2-اهمیت موضوع و ضرورت تحقیق…………………………………………………………………………………………6

1-3- هدف های تحقیق………………………………………………………………………………………………………………7

1-3-1-هدف اصلی……………………………………………………………………………………………………………….7

1-3-2-اهداف فرعی……………………………………………………………………………………………………………..7

1-4-سوال های تحقیق……………………………………………………………………………………………………………….7

1-4-1-سوال اصلی……………………………………………………………………………………………………………….7

1-4-2-سوال های فرعی………………………………………………………………………………………………………..7

1-5-فرضیه های تحقیق………………………………………………………………………………………………………………8

1-5-1-فرضیه اصلی……………………………………………………………………………………………………………….8

1-5-2-فرضیه های فرعی………………………………………………………………………………………………………..8

1-6-روش تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………8

1-7- پیشینه تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………….9

1-8-تعاریف مفاهیم…………………………………………………………………………………………………………………10

­ 1-8-1-تعریف حمایت…………………………………………………………………………………………………………10

­­   1-8-2-تعریف بزه دیده………………………………………………………………………………………………………..10

­­   1-8-3- تعریف فرآیند………………………………………………………………………………………………………….11

­   1-8-4-تعریف دادرسی کیفری………………………………………………………………………………………………11

فصل دوم- خاستگاه،گونه،حقوق بنیادین بزه دیده و اشکال حمایت از آنها

2-1-خاستگاه تاریخی بزه دیدگی……………………………………………………………………………………………….14

2-2-خاستگاه تاریخی بزه دیده شناسی حمایتی………………………………………………………………………….16

2-3-انواع بزه دیدگان……………………………………………………………………………………………………………..17

2-3-1- بزه دیدگان عام……………………………………………………………………………………………………….17

2-3-2-بزه دیدگان خاص…………………………………………………………………………………………………….17

2-3-2-1-کودکان بزه دیده…………………………………………………………………………………………………17

2-3-2-2-زنان بزه دیده………………………………………………………………………………………………………19

2-3-2-3-سالمندان بزه دیده………………………………………………………………………………………………..20

2-3-2-4-ناتوانان بزه دیده…………………………………………………………………………………………………..21

2-3-2-5- اقلیت­ بزه دیده………………………………………………………………………………………………….22

2-4-انواع بزه دیدگی………………………………………………………………………………………………………………22

2-4-1-بزه دیدگی اولیه و ثانویه……………………………………………………………………………………………22

2-4-2-بزه دیدگی دوباره و مکرر…………………………………………………………………………………………23

2-4-3-بزه دیدگی فردی و   گروهی……………………………………………………………………………………….24

2-5-تشریک مساعی بین المللی در خصوص بزه دیدگان…………………………………………………………….24

2-6-حقوق بنیادین بزه دیدگان در فرآیند دادرسی کیفری…………………………………………………………….25

2-6-1-تعریف و مفهوم حقوق بنیادین…………………………………………………………………………………..25

2-6-2-جلوه های حقوق بنیادین بزه دیدگان………………………………………………………………………….26

2-6-2-1-حق مورد توجه قرار گرفتن…………………………………………………………………………………..26

2-6-2-2-حق دسترسی به نظام عدالت کیفری……………………………………………………………………….28

2-6-2-3-حق آگاهی یافتن………………………………………………………………………………………………….30

2-6-2-4-حق مورد حمایت واقع شدن…………………………………………………………………………………32

2-6-2-5-حق جبران ضرر و زیان………………………………………………………………………………………..33

2-7-اشکال حمایت از بزه دیدگان…………………………………………………………………………………………….35

2-7-1-حمایت کیفری……………………………………………………………………………………………………….35

2-7-2-حمایت مالی………………………………………………………………………………………………………….36

2-7-3-حمایت پزشکی………………………………………………………………………………………………………37

فصل سوم- حقوق و جایگاه بزه دیده در مرحله تعقیب تا صدور حکم

3-1-طرح شکایت……………………………………………………………………………………………………………………42

3-2-حق بر رسیدگی به دعوای خصوصی ضمن دعوای عمومی…………………………………………………….45

3-3-حق مطالبه خسارات ناشی از بزه…………………………………………………………………………………………46

3-3-1- خسارات مادی…………………………………………………………………………………………………………46

3-3-2-خسارات معنوی………………………………………………………………………………………………………..47

3-3-3-خسارت ناشی از منافع ممکن الحصول………………………………………………………………………..47

3-4-حق بزه دیده در داشتن وکیل معاضدتی……………………………………………………………………………….48

3-5-حق درخواست دادرسی غیرعلنی و محرمانه…………………………………………………………………………50

3-6-حق بزه دیده در رسیدگی غیابی………………………………………………………………………………………….51

3-7-توجه به بزه دیده با صدور قرارهای تامین کیفری………………………………………………………………….52

3-8-گذشت از تعقیب………………………………………………………………………………………………………………54

3-9-حق ترک تعقیب……………………………………………………………………………………………………………….55

3-10- حق بزه دیده در تعلیق تعقیب………………………………………………………………………………………….57

3-11-حق تجدید نظرخواهی…………………………………………………………………………………………………….58

­ 3-11-1-تجدید نظر خواهی نسبت به قرارهای نهایی………………………………………………………………..59

­ 3-11-2-تجدید نظر خواهی نسبت به احکام……………………………………………………………………………60

3-12- نقش گذشت بزه دیده در اعمال کیفیت های راجع به تخفیف مجازات…………………………………62

3-12-1-تخفیف در جرایم قابل گذشت…………………………………………………………………………………62

3-12-2-تخفیف در جرایم غیرقابل گذشت……………………………………………………………………………64

3-13-اهتمام بزهکار در جبران خسارت بزه دیده…………………………………………………………………………67

3-14-تاثیر شرایط و وضعیت بزه دیده در تشدید مجازات………………………………………………………..68

فصل چهارم-حقوق و حمایت از بزه دیده در مرحله اجرای حکم و پس از آن

4-1-آزادی مشروط…………………………………………………………………………………………………………………72

4-2-تعلیق اجرای مجازات……………………………………………………………………………………………………….75

4-3- اجرای احکام کیفری و پرداخت خسارات ناشی از جرم………………………………………………………78

­ 4-3-1-سابقه ی مورد نیاز قضات اجرا و ایجاد واحدهای تخصصی…………………………………………..78

4-3-2-ایجاد واحد های سجل کیفری در معاونت های اجرا…………………………………………………….79

4-3-3-اجرای قسمت قطعیت یافته ی رأی…………………………………………………………………………….79

4-3-4-پرداخت خسارات بزه دیده از محل تأمین……………………………………………………………………79

4-3-5-پرداخت خسارات بزه دیده و ضرر و زیان های ناشی از جرم………………………………………..80

4-4-اعاده دادرسی…………………………………………………………………………………………………………………..81

4-5-تکوین تامین اجتماعی و مصادیق ضروری توسعه خدمات…………………………………………………….85

4-5-1- تعریف و مفهوم تامین اجتماعی………………………………………………………………………………..85

4-5-2-توسعه خدمات تامین اجتماعی…………………………………………………………………………………..87

4-6-توسعه خدمات بیمه…………………………………………………………………………………………………………88

4-6-1-تعریف و مفهوم بیمه………………………………………………………………………………………………..88

4-6-2-ضرورت توسعه خدمات بیمه ای……………………………………………………………………………….89

4-7-ساخت و احداث درمانگاه بزه دیده……………………………………………………………………………………90

4-8-ایجاد مراکز مشاوره و خطوط بحران…………………………………………………………………………………..91

4-9-ایجاد کلینیک بزه دیده توسط نهاد های مردم نهاد…………………………………………………………………93

4-9-1-شناسایی و معرفی بزه دیده گان ………………………………………………………………………………..95

4-9-2-صدور گواهی های پزشکی……………………………………………………………………………………….96

4-9-3-درمان سریع…………………………………………………………………………………………………………….96

فصل پنجم- نتیجه گیری و پیشنهادها

نتیجه گیری …………………………………………………………………………………………………………………………… 99

پیشنهادها……………………………………………………………………………………………………………………………….106

منابع……………………………………………………………………………………………………………………………………..108

 

 

 

حمایت از بزه دیده در فرآیند دادرسی کیفری

 

 

چکیده:

از مهمترین اموری که می بایستی در دادرسی های کیفری مورد توجه قرار گیرد توجه به قواعد حمایت از بزه دیده است قواعدی که برگرفته از یکسری حقوق و ارزشهای بنیادین بوده و در قالب قوانین خاصه قوانین دادرسی کیفری متجلی     می­گردند در حقوق ایران با تصویب قانون جدید آیین دادرسی کیفری فصل جدیدی از به رسمیت شناخته شدن این حقوق آغاز شده است که با توصیف حقوق مزبور و تحلیل موردی آنها در قانون جدید مشخص می گردد در دو مرحله رسیدگی تا صدور حکم و اجرای حکم و پس از اجرا، حمایت های چشمگیری از بزه دیده صورت گرفته است به نحوی که      می توان گفت قانون گذار دادرسی کیفری در قانون جدید نسبت به شقوق مختلف مراحل فوق رویکرد بزه دیده محوری با این اندیشه که حقوق بزه دیده به نحو بهتر و مناسبتری تأمین گردد اتخاذ نموده است امری که پیش از این کمتر مورد توجه و امعان نظر قرار گرفته بود.

واژگان کلیدی:

حمایت، بزه دیده، فرایند کیفری، قانون جدید آیین دادرسی کیفری

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مقدمه

وقتی به محیط زندگیمان توجه می کنیم متوجه می شویم در مقایسه با سایر انسان ها، بزه دیدگان بیش از سایر اقشار جامعه نیازمند محیطی امن و سالم برای رشد و بالندگی و شکوفایی استعداد های بالقوه یا بالفعل خود می باشند به همین علت بایستی شرایطی موجود باشد که این اشخاص در مواقع لازم از حمایت و امداد های موثر برخوردار گردند از این رو هم به موجب قوانین بین المللی و هم به موجب قوانین داخلی کشور ها می بایست نسبت به بهبود شرایط جسمانی و روحی بزه دیدگان و حقوق آنها در مراحل مختلف خاصه فرایند دادرسی کیفری و توابع این فرایند، توجهات و تدابیر لازم صورت گیرد با توجه به نمود های فراوان بزه دیدگی که ره آورد اوضاع نابسامان اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، خاصه فقر و بحرانهای جهانی و منطقه ای است و این که به لحاظ شرایط مزبور اشکال خاص بزه دیدگی هر روزه با شیوه های جدید در سرتاسر جهانی متولد و مشاهده می شود وجود این حمایت ها و به کار گیری آن، توجیه پذیر و ضروری می نماید اگرچه بزه دیده شناسی در ایران مراحل آغازین خود را سپری می کند لیکن سابقه حمایت قانونی از بزه دیدگان به سال های نخستین قانونگذاری جدید در کشورها بر می گردد.

پایان نامه پیش رو با تمرکز بر مفهوم بزه دیده و بزه دیدگی و حقوق مربوط به آنها به بحث فهم حمایت های ضروری و لازم در عرصه داخلی با رویکرد و توجه به قانون آیین دادرسی کیفری پرداخته است بی شک حقوقی را که قوانین داخلی ایران به رسمیت شناخته است بی تأثیر از حقوق بنیادین و اسناد بین المللی نبوده و نمی باشد لذا در اولین فصل این پایان نامه ابتدا خاستگاه حمایت از بزه دیده، گونه های بزه دیده و بزه دیدگی، حقوق بنیادینی که مبنای قواعد حمایت از بزه دیده می باشد و اشکال مختلف حمایت از بزه دیدگان مورد بررسی قرار می گیرد و با مطالعه این فصل شمایی کلی از این که تفکر و فعلیت حمایت از بزه دیدگی از کجا نشأت گرفته و بر اساس آن مبانی چه تدابیر دیگری می توان اندیشید، به دست می آید.

در فصل بعدی حقوق و جایگاه بزه دیده در مرحله تعقیب تا صدور حکم در دادرسی کیفری و از منظر قوانین کشور بررسی می شود و مشخص می گردد که چه تدابیری تاکنون برای حمایت هرچه بیشتر از بزه دیده و به تبع آن از جامعه در دادسراها و دادگاه های جزایی اندیشیده شده است.

به این ترتیب که انواع حقوق متصوره برای بزه دیده در این مرحله از جمله طرح شکایت، حق داشتن وکیل، حق اعتراض ها و… مطرح شده و توضیحات در پی آن آمده است که با مطالعه آن حقوق بزه دیده و خلاء های موجود بدست می آید.

نهایتا در فصل آخر به بیان حقوق و حمایت های از بزه دیده در مرحله اجرای حکم و پس از آن پرداخته می شود مباحث این فصل مشتمل بر مواردی است که به نوعی موجب بر طرف شدن نهایی آلام و رنجهای بزه دیده خواهد شد.

بنابر این حمایت از بزه دیده در کلیه مراحل دادرسی به شرحی که فوقا بیان شد و با حد و مرزی که در آینده نزدیک خواهد آمد اهمیت نگارش این تحقیق را مشهود می سازد.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل اول

کلیات تحقیق

 

 

 

 

 

 

 

 

1-1- بیان مسئله

مطالعات تاریخی نشان می دهد که پدیده بزه دیدگی از صدر تاریخ و همراه با خلقت بشر ایجاد شده و تا به امروز ادامه داشته است ولی باید توجه داشت قواعد حمایت از بزه دیده همزمان با پدیده بزه دیدگی به وجود نیامده است اگرچه ادیان الهی خاصه دین اسلام و مکاتب حقوق طبیعی حاوی مبانی ای هستند که می تواند منشاء قواعد حمایت از بزه دیده قرار گیرد ولی نکته اینجاست که هیچ یک از آنها به طور خاص به بیان قواعد حمایت از بزه دیده نپرداخته بودند گذشت زمان و نیاز جامعه، موجب شد که از سال های 1970 به بعد نظریه سازی ها و ایجاد قواعد حمایت از بزه دیده با رویکرد و روش های دادرسی شکل بگیرد این قواعد هم در عرصه بین الملل و در قالب کنوانسیون ها و هم در عرصه داخلی و درقالب قوانین شکلی و ماهوی نمود یافتند. بزه دیده امروزه به یکی از مفاهیم رایج در گفتمان عدالت کیفری در هر کشوری مبدل شده است در این راستا حمایت از حقوق آنها باید به صورت نظام دادرسی عادلانه در نظر گرفته شود شاید به جرأت بتوان گفت قانون آیین دادرسی کیفری به لحاظ تعاملاتی که با حقوق و آزادی های بنیادین بشر دارد مهمترین قانون شکلی در هر کشور می باشد بدیهی است قانون جدید آیین دادرسی کیفری ایران نیز از این بیان مستثنا نیست و حمایت های متعددی از بزه دیدگان به عمل آورده است که البته ممکن است ریشه این حمایت ها حقوق طبیعی و ارزشهای موجود در آن یا حقوق اسلامی قلمداد شود بعلاوه اگرچه قانون آیین دادرسی کیفری جدید تضمینات خوبی را در جهت حمایت از بزه دیده با توجه به سیاست های حمایتی در نظر گرفته است ولیکن کماکان کاستی ها و چالشهای مختلفی در این خصوص وجود دارد که این کاستی ها در مقایسه با اسناد حقوق بشری نمایان می شود مع هذا آنچه می توان پیش بینی نمود این است که در آینده نزدیک فهرست جامعی از حقوق بزه دیدگان در دادرسی کیفری ترسیم شود و احقاق حقوق این اشخاص با کمترین چالش انجام گیرد.

 

 

 

 

 

 

 

 

1-2- اهمیت موضوع و ضرورت تحقیق

بزه دیدگی به عنوان یکی از پدیده های شایع در میان اقشار مختلف جامعه، اندیشمندان و نهاد های گوناگون را به فکر حمایت از افرادی که از این پدیده رنج می برند وادار کرده است این امر هم در داخل کشور و هم در سطح فراملی مد نظر بوده است چه این که علاوه بر قوانین داخلی، اسناد مختلف بین المللی نیز در صدد مقابله با این پدیده و کاهش آثار مخرب آن برآمده اند.از میان حمایت های صورت گرفته، حمایتی که کمتر مورد توجه قرار گرفته است حمایت از طریق ساز و کارهای حقوقی شکلی است که بایستی بیشتر به این سازوکار و تبیین نواقص آن پرداخته شود که این خود اهمیت موضوع را آشکار می سازد.

بعلاوه میتوان مواردی را احصا نمود که ضرورت تحقیق را مشخص می سازد:

1-تحقیقات منظم و جامعی مبنی بر حمایت از بزه دیدگان به خصوص از منظر قوانین شکلی و ماهوی وجود ندارد تا مشخص شود در این قوانین چه مقدار به حمایت از حقوق مزبور پرداخته شده است.

2- در تحقیقاتی که بیشتر در مورد قوانین مربوط به دادرسی انجام گرفته است حق بزه دیده به صورت دقیق و به عنوان محور اصلی مورد توجه قرار نگرفته است.

3- چنین تحقیقی به صورت دقیق و روشن خوانندگان را با حقوق بزه دیده در قوانین مربوط به دادرسی آشنا می نماید.

4-این تحقیق بیان گر این است که حمایت از بزه دیده در دادرسی های کیفری ایران تا چه حد مورد توجه قانون گذاران قرار گرفته است.

5-به دست آمدن معیاری مناسب برای ارتقای حقوق بزه دیده و در نهایت کمک به سلامت جامعه.

6-فهم ناخودآگاه خلاء های موجود و کمک به بهبود این نارسایی ها از طرق مختلف.

 

 

 

 

 

 

1-3- هدف­های تحقیق

1-3-1- هدف اصلی

هدف اصلی از انجام این تحقیق این است که حمایتهای قانونی از بزه دیدگان به طور خاص و موردی در قانون آیین دادرسی کیفری و قوانینی که به نوعی مربوط به دادرسی است مورد بررسی قرار گیرد چرا که در بسیاری از موارد، بزه دیدگی در قوانین شکلی مغفول مانده است.

1-3-2- اهداف فرعی