ج) تعریف وصیت در قانون مدنی و ایرادات وارد برآن……………………………………………….. 8

د) ارکان وصی……………………………………………………………………………………………….. 10

گفتار دوم:تبیین مفاهیم مشابه ( وصی)……………………………………………………………………………. 11

الف) ولی…………………………………………………………………………………………………………. 11

ب) قیمومیت……………………………………………………………………………………………………. 11

ج) منجزات مریض…………………………………………………………………………………………… 12

گفتار سوم : تمیز وصایای عهدی و تملیکی……………………………………………………………………… 13

الف) ضایطه تمیز………………………………………………………………………………………………… 13

ب) وصیت به مضاربه…………………………………………………………………………………………. 14

ج) وصیت به غیر محصور و جهات عمومی……………………………………………………………… 16

گفتار چهارم: سایر وصایا…………………………………………………………………………………………… 18

الف) وصیت به واجبات………………………………………………………………………………………… 18

1- واجبات مالی……………………………………………………………………………………………. 18

2- واجبات بدنی…………………………………………………………………………………………… 19

3- وصیت به واجبات مالی، بدنی و تبرعی……………………………………………………………. 20

ب) وصیت به واجبات مختلط……………………………………………………………………………….. 21

مبحث دوم : ماهیت حقوقی وصیت و انواع آن…………………………………………………………………. 22

گفتار اول : ماهیت حقوقی وصیت…………………………………………………………………………………. 22

گفتار دوم : انواع وصیت…………………………………………………………………………………………….. 27

الف) وصیت تملیکی……………………………………………………………………………………………. 27

ب) وصیت عهدی……………………………………………………………………………………………… 34

مبحث سوم : مشخصات وصیت……………………………………………………………………………………. 35

گفتار اول : تنوع و رایگانی وصیت………………………………………………………………………………… 35

گفتار دوم : شریفات و تعلیق به مرگ وصیت…………………………………………………………………… 36

گفتار سوم : قابلیت رجوع…………………………………………………………………………………………… 38

الف) شرایط عدم رجوع……………………………………………………………………………………….. 38

ب) انشاء وصیت به صورت شرط ضمن عقد…………………………………………………………….. 39

فصل دوم : جایگاه وصی نسبت به نهادهای حقوقی مشابه و شرایط آن از دیدگاه فقه و حقوق موضوعه……………… 40

مبحث اول : جایگاه وصی نسبت به نهادهای حقوقی مشابه وصایت…………………………………………. 40

گفتار اول : تفاوت وصی با ولی و قیم…………………………………………………………………………….. 41

گفتار دوم : تفاوت وصی با وکالت……………………………………………………………………………….. 42

گفتارسوم : تفاوت وصایت و منجزات مریض…………………………………………………………………… 42

مبحث دوم : شرایط وصی از دیدگاه فقه و حقوق موضوعه…………………………………………………… 43

گفتار اول : شرایط عمومی………………………………………………………………………………………….. 43

الف) بلوغ…………………………………………………………………………………………………………. 43

1- بلوغ طبیعی…………………………………………………………………………………………………. 43

2- بلوغ تقدیری……………………………………………………………………………………………….. 44

ب) عقل…………………………………………………………………………………………………………. 46

ج) مسلمان بودن وصی………………………………………………………………………………………. 47

د) عدالت………………………………………………………………………………………………………. 49

نظریات فقه ها و دلایل آنان بر لزوم و عدم لزوم شرط عدالت در وصی…………………………………… 49

1-  دلایل قائلان به عدم لزوم شرط عدالت در وصی……………………………………………………… 50

2- دلایل معتقدان به لزوم شرط عدالت در وصی…………………………………………………………… 50

3- تفصیل بین دو نظریه(نظریه سوم)…………………………………………………………………………. 51

4- نقد و بررسی نظریات گروه اول و دوم…………………………………………………………………… 51

4 -1- نقد و بررسی نظریات گروه اول…………………………………………………………………… 51

 

4-1-1) بررسی دلیل اول……………………………………………………………………………….. 52

4-1-2) بررسی دلیل دوم………………………………………………………………………………. 52

4-2- نقد و بررسی نظریات گروه دوم…………………………………………………………………… 53

5- نقد و بررسی نظریه قائلان به تفصیل( نظریه سوم)……………………………………………………… 54

برآیند نظریه ها……………………………………………………………………………………………………….. 54

و) کفایت……………………………………………………………………………………………………….. 55

1- معنی لغوی و شرعی کفایت…………………………………………………………………………. 55

2- بررسی بیانات فقه ها پیرامون کفایت………………………………………………………………. 55

ه) بینایی…………………………………………………………………………………………………………. 56

ز) ذکوریت……………………………………………………………………………………………………… 57

گفتار دوم: شرایط اختصاصی وصی………………………………………………………………………………. 57

الف) وضع خاص غیر رشید……………………………………………………………………………………… 58

ب) وصایت محجور همراه با رشید…………………………………………………………………………… 58

ج) ناتوانی وصی………………………………………………………………………………………………….. 59

د)عدم صلاحیت غیر مسلم در ولایت بر مسلمان…………………………………………………………… 60

گفتارسوم : زمان اعتبار شرایط لازمه در وصی………………………………………………………………….. 61

الف) لزوم وجود شرایط لازمه در وصی به هنگام فوت موصی…………………………………………….. 61

ب) لزوم وجود شرایط لازمه هم در زمان وصیت و هم زمان فوت موصی……………………………… 62

ج) استمرار وجود شرایط لازم از لحظه انشای وصیت تا لحظه فوت موصی……………………………. 62

مبحث سوم : محدوده حقوق و اختیارات موصی در تعیین وصی…………………………………………….. 63

گفتار اول : تعیین وصی برای صغار……………………………………………………………………………….. 63

گفتاردوم : تعیین وصی برای اداره ثلث و اداره و تصفیه ترکه………………………………………………… 65

فصل سوم : حدود اختیارات،وظایف و مسؤلیت های وصی از منظر فقه و حقوق مدنی………………….. 66

مبحث اول : حدود اختیارات و وظایف و مسؤلیت های وصی………………………………………………… 66

گفتار اول : اختیارات وصی…………………………………………………………………………………………. 66

الف) اختیار رد وصایت و الزام به اجرای آن…………………………………………………………………. 66

ب) رد و قبول اشخاص حقوقی……………………………………………………………………………….. 68

گفتاردوم : وظایف و مسؤلیت های وصی………………………………………………………………………… 69

الف) حفظ و اداره ترکه…………………………………………………………………………………………… 70

1-  مهر و موم ترکه…………………………………………………………………………………………. 70

2- تحریر ترکه………………………………………………………………………………………………. 70

3- تقسیم ترکه……………………………………………………………………………………………….. 70

ب) طرح دعوی……………………………………………………………………………………………………. 71

ج) اجرای وصایا………………………………………………………………………………………………….. 72

1- تسلیم موصی به………………………………………………………………………………………….. 72

2- اجرای تعهدات و وصول مطالبات…………………………………………………………………….. 73

3- پرداخت دیون مسلم…………………………………………………………………………………….. 73

4- سرپرستی محجوران…………………………………………………………………………………….. 74

5- اداره اموال مولی علیه……………………………………………………………………………………. 75

گفتارسوم: ضمانت اجرای وظایف و مسؤلیت های وصی……………………………………………………… 75

الف) عدم اجرای وصایا…………………………………………………………………………………………… 75

ب) ضمان وصی نسبت به اموالی که در تصرف دارد……………………………………………………… 77

ج) وضع خاص اعمال حقوقی وصی………………………………………………………………………….. 77

 

د) مسؤلیت اوصیاء……………………………………………………………………………………………….. 78

مبحث دوم : تعدد وصی و احکام مربوط به آن در فقه و حقوق موضوعه…………………………………… 79

گفتار اول : حالت اجتماع…………………………………………………………………………………………… 79

الف) حالت اجتماع و اطلاق……………………………………………………………………………………… 79

ب) اختلاف نظر بین اوصیاء……………………………………………………………………………………. 81

ج) فوت،انعزال و عجز یکی از اوصیاء………………………………………………………………………. 82

د) اجتماع وصی کبیر و صغیر………………………………………………………………………………… 83

گفتار دوم: حالت استقلال…………………………………………………………………………………………… 84

الف) استقلال عرضی………………………………………………………………………………………………. 85

ب) استقلال طولی………………………………………………………………………………………………… 85

مبحث سوم: پایان و عزل وصی…………………………………………………………………………………….. 86

گفتار اول: شرایط عزل ویا انعزال وصی………………………………………………………………………….. 86

گفتاردوم: مداخله دادگاه در اجرای وصایا………………………………………………………………………. 90

الف) وصایت بر محجوران……………………………………………………………………………………….. 90

ب) وصایت بر اموال…………………………………………………………………………………………….. 91

ج) دادگاه صالح………………………………………………………………………………………………….. 91

نتیجه گیری و پیشنهادات……………………………………………………………………………………………. 94

منابع و مأخذ…………………………………………………………………………………………………………… 95

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

چکیده

این پایان نامه سعی بر آن شده ، که جایگاه وصی در فقه و قانون ایران به نحو دقیق تری مشخص شود و مفاهیم ان با عنوان های مشابه دیگر از جمله:ولی،وکالت،قیم،منجزات مریض و … مشخص گردد و شباهتها و تفاوت های آن محرض گردد که آیا وصی جایگاه خاصی در فقه و قانون دارد و یا اینکه برای وصی جایگاهی مدنظر نیست و همان مطالب بیان شده در خصوص عنوان های مشابه با وصی میباشد که مطرح گردیده است.وصی مقامی است که از سوی موصی برای تأمین آخرین اراده او بعد از مرگش تعیین می شود. موصی برای رفع دغدغه های خاطر و اطمینان از اجرای آخرین اراده خویش، دوست و امین مورد وثوقی را انتخاب می کند تا وصایا و دستورهای او را اجرا کند. این حق را قانون به وی داده و در انتخاب فرد به عنوان وصی مخیر است به نحوی که بیم ناشی از جدال ورثه و اختلافات  میان آنان در تصاحب ماترک و جلب منافع مادی، گاهی موصی را وا می دارد تا از تعیین نزدیکان خود برای وصایا اجتناب کند و مأموریت را به بیگانه بسپارد وصی منتسب ممکن است یک یا چند شخص حقوقی یا حقیقی باشد و اختصاص به یک فرد ندارد و موصی نیز می تواند حدود اختیار هر یک را به نحو دلخواه معین نماید. در صورت سکوت موصی نیز در مورد اختیارات اوصیا آنان باید مجتمعا عمل به وصایت کنند. غیر از پدر و جد پدری کس دیگری حق تعیین وصی بر صغار را ندارد، و این سوأل و ابهام وجود دارد که حدود مسولیت وصی در عدم اجرای مفاد وصیت نامه به چه نحو میباشد و چون در قانون و فقه مسولیت وصی در جایگاه امین قرار دارد و فقط در صورت تعدی و تفریط ضامن است و یا با خیانت منعزل میشود،در قانون و فقه به علت وجود نظرات به صورت کلی و یا موارد خیانت، به نحو صریح بیان نشده است و نمی توان به اجماع نظر رسیدو یا اینکه چرا مراجع قضایی نمی توانند شبیه به مورد قیم برخورد کرده و تا پایان فعالیت های وصی نظارت و مداخله نمایند که این امر به نفع موصی و مولی علیه می باشد.به نظر میرسد میبایست مواد قانونی وصی اصلاح گردد و برای حفظ منافع مولی علیه سازمانی به کارهای وصی نظارت داشته و محدوده ی فعالیت های وصی را به نحو دقیقی مشخص گردد و سوء نیت های مادی را به حداقل برساند و یا اینکه نهادی تاسیس گردد که در جایگاه وصی قرار گیرد و موارد وصیت نامه های عهدی را انجام دهد.

واژگان کلیدی: وصی، وصایت، وصیت عهدی، جایگاه وصی.

 

 

 

مقدمه:

 

 

در مورد وصی که از جانب پدر و یا جد پدری برای سرپرستی محجور تعیین شده است نیز که یک نوع ولایت است، ولی  غیر از ولایت قهری ست هرچند که مشمول عنوان ولایت خاص می باشد . که اصطلاح ولی خاص: شامل ولی قهری و وصی منصوب از جانب پدر و جدپدری است،و فقها از انواع ولایت از جمله : ولایت پدر و جد پدری،ولایت وصی،ولایت حاکم و… به تفصیل سخن گفته اند و گاهی تصریح کرده اند که ولایت پدر و جد پدری ولایت اجباری است

آزادی اراده یکی از اصول مهم حقوقی است که براساس آن اشخاص می توانند هر نوع دخل و تصرفی را در اموال خود به عمل آورند. اگر چه اراده انسان با فوتش زائل می شود و لیکن اثرات اراده بعد از فوت پایدار خواهد ماند. قدرت اراده از این هم فراتر رفته و شخص می تواند برای بعد از مرگ خویش در اموال خود می کند به لسان حقوقی «وصیت» نامیده می شود.

وصیت اعم از عهدی یا تملیکی به عنوان یک نهاد و تأسیس حقوق خصوصی، یکی از مصادیق احوال شخصیه است، قواعد مربوط به ارث و وصیت دارای ویژگی واحد و ارتباطی به هم پیوسته می باشد. به علاوه چون وصیت طریق خاصی از تصرفات مانند بیع، هبه و اجاره نیست و ممکن است شامل تملیکات مجانی، حبس اموال، تعلیمات لازم جهت نگهداری صغار و … باشد ارتباط تنگاتنگی با سایر موضوعات قانون مدنی دارد. در وصیت اعم از عهدی یا تملیکی، وجه مشترک همه اعمال موضوع آن، تعلیق آنها به مرگ موصی است. فقهای هفت گانه ( امامیه ، حنفی ، مالکی ، حنبلی ، شافعی ، زیدی ، و ظاهریه) شرایطی را برای آن در نظر گرفته اند : بلوغ،عقل،مسلمان بودن،عدالت و … . وصی همانند پدر اصلی کودک اختیارات مالی و حقوقی کاملی خواهد داشت و به طور کلی و دقیق تر وصی جانشین ولی و دادستان و اداره امور سرپرستی می باشد،و اینکه موصی میتواند یک یا چند وصی تعیین کند که در صورت تعدد بودن اوصیاء باید مجتمعاٌ عمل به وصیت کنند مگر در مورد تصریح به استقلال هر یک شده باشد ودر وصایت به اجتماع، تصمیم ها باید به اشتراک گرفته شود و عمل یکی از آنها نافذ نیست مگر دیگران نیز آن را تنفیذ کنند و وصی نیز باید دارای اهلیت باشد و در مورد وصی بودن صغیر نیز میتوان به اتفاق یک نفر کبیر وصی قرار داد  و اگر وصی مرتکب افراط و تفریط در مورد انجام مفاد وصیت گردد، ضامن است و در مورد شرایط رد و قبول وصیت توسط وصی در قبل و بعد از فوت موصی دارای ابهاماتی نیز میباشد که توضیح داده میشود.مورد تفحص قرار گرفته است که آیا وصی میتواند پس از فوت موصی، وصایت عهدی را به فرض جهل به آن ،رد نماید؟ و یا پدر و یا جد پدری میتواند با وجود حیات دیگری برای مولی علیه خود وصی معین کند؟ که در خصوص سوأل اول بیان شده که بر اساس ماده 834 قانون مدنی در وصیت عهدی قبول شرط نیست لیکن وصی میتواند مادام که موصی زنده است وصایت را رد کند و اگر قبل از فوت موصی رد نکرد بعد از آن حق ندارد،اگرچه جاهل به وصایت بوده است، و دیگر اینکه چون ولایت قهری مقدم بر وصی میباشد و به صراحت قانون ایران پدر و جدپدری نمیتواند با وجود حیات دیگری وصی تعیین کند. هدف از این تحقیق بررسی دقیق ماهیت وصی از نظر حقوقی و فقهی و اینکه چه جایگاهی را میتوان برای وصی مدنظر قرارداد و ایا دارای جایگاه خاصی میباشد؟ یا خیر ، همچنین مشخص نمودن محدوده ی اعمال وصی و مسئولیت های او ، با وجود اینکه فقه ها و حقوق دانان نظراتی در این زمینه بیان کرده اند باز هم ابهاماتی وجود دارد. با وجود اینکه موضوع وصی یکی از مباحث مهم فقه وحقوق است و در کتب فقهی به آن اشاره شده که البته به این موضوع در کتب فقهی و حقوقی به نحو اجمال پرداخته شده و فقط به بیانات مختلف و یا مواردی تکراری بسنده کرده اند و ماهیت وصی را با جامع شرایط مورد بحث قرارنداده اند و در مواردی هم اجماع نظری برداشت نمیشود،که در این پایان نامه سعی میشود به جزییات بیشتری مربوط به وصی در فقه و حقوق پرداخته شود و ابهامات را به حداقل برسانیم،و از روش توصیفی و تحلیلی مورد استفاده قرار گرفته است . پایان نامه حاضر در سه فصل سامان یافته است که در فصل اول به تبیین مفاهیم مرتبط با موضوع، ماهیت حقوقی و مشخصات وصیت پرداخته شده است. در  فصل دوم، جایگاه وصی نسبت به نهادهای حقوقی مشابه، شرایط وصی از دیدگاه فقه و حقوق موضوعه و محدوده حقوق و اختیارات موصی در تعیین وصی مورد بررسی قرار گرفته است. در قصل سوم نیز حدود اختیارات، وظایف و مسئولیت های وصی از منظر فقه و حقوق مدنی، تعدد وصی و احکام مربوط به آن در فقه و حقوق موضوعه و پایان و عزل وصایت مورد تحلیل و واکاوی قرار گرفته است.