چکیده 1

مقدمه 1

1- بیان مسئله 1

2- هدف تحقیق 2

3- سوالات تحقیق 2

4- فرضیات تحقیق 2

5- پیشینه تحقیق 3

6- نوآوریهای تحقیق 3

7- روش تحقیق 4

8- سازماندهی تحقیق 4

فصل اول: مفاهیم و پیشینه تقنینی 6

مبحث اول: مفهوم معاونت در جرم و اعانت بر اثم 7

گفتار اول: تعریف لغوی معاونت و اعانت 7

گفتار دوم: تعریف اصطلاحی معاونت در جرم 8

بند اول: تعریف معاونت در جرم از دیدگاه حقوقی 8

بند دوم: تعریف معاونت در جرم از دیدگاه فقهی 9

گفتار سوم: مقایسه معاونت در جرم با نهادهای نزدیک 10

بند اول: معاونت و شرکت 11

الف) تفاوت اصلی 11

ب) تفاوتهای فرعی 11

بند دوم: معاونت، سبب و شرط 12

الف) شیوههای دخالت در وقوع فعل 13

ب) معاونت و تسببیت 14

ج) معاونت و شرط 15

گفتار چهارم: مقایسه جرم و اثم 15

بند اول: مفهوم  جرم و اثم 16

بند دوم: رابطه جرم و اثم 17

مبحث دوم: مفهوم امساک و دیده بانی 17

گفتار اول: امساک 18

گفتار دوم: دیده‌بانی 19

مبحث سوم: پیشینه تقنینی امساک و دیده‌بانی 19

گفتار اول: مقررات قبل از انقلاب اسلامی 20

گفتار دوم: مقررات بعد از انقلاب اسلامی 22

گفتار سوم: لایحه قانون مجازات اسلامی 25

فصل دوم:  جرم انگاری امساک و دیده‌بانی و تحلیل ارکان آنها 29

مبحث اول: جرم انگاری امساک و دیده‌بانی 30

گفتار اول:  جرمانگاری در پرتو نظریه معاونت در جرم 30

بند اول: مجرمیت عاریهای 30

بند دوم: مجرمیت مستقل 31

بند سوم: ارزیابی 32

گفتار دوم: جرمانگاری در پرتو قواعد فقهی 33

بند اول: قاعده حرمت اعانت بر اثم 34

بند دوم: قاعده التعزیر لکل امر محرم 35

مبحث دوم: تحلیل ارکان امساک و دیده‌بانی 36

گفتار اول: رکن قانونی 36

بند اول: وضعیت خاص رکن قانونی معاونت در جرم 36

بند دوم: شرائط تحقق رکن قانونی امساک و دیده‌بانی 37

الف) جرم بودن قتل عمدی 37

ب) عمدی بودن قتل 37

گفتار دوم: رکن مادی 39

بند اول: رفتار فیزیکی 39

 

الف) امساک 39

ب) دیده‌بانی 41

بند دوم: شرایط و اوضاع و احوال لازم 43

الف) تقدم یا اقتران زمانی 43

ب) رابطه سببیت 43

ج) نتیجه حاصله 44

گفتار سوم: رکن روانی 45

بند اول: وجود قصد 45

بند دوم: وحدت قصد 50

الف) ابعاد و شرائط وحدت قصد 50

ب) وحدت شخصی یا نوعی 54

فصل سوم: کیفر ممسک و دیده بان از نظر فقهی 55

مبحث اول: کیفر ممسک 56

گفتار اول: بیان و ارزیابی دلایل 57

بند اول: بیان دلایل 57

بند دوم: ارزیابی دلایل 59

گفتار دوم: ماهیت کیفر 62

بند اول: حق‌الله یا حق‌الناس 62

الف) نظریه حق‌الناس  بودن 62

ب) نظریه حق الله بودن 65

بند دوم: حد یا قصاص یا تعزیر 66

الف) نظریه قصاص بودن 66

ب) نظریه حد بودن 68

ج) نظریه تعزیر بودن 69

بند سوم: نظریه مختار 69

الف) روش کشف نوع مجازات 69

1) تصریح شارع مقدس 69

2) خصوصیات مجازاتها 70

ب) تمیز جرائم حدی از جرائم تعزیری 71

1) تعداد جرایم حدی 71

2) فایده تمییز جرایم حدی از جرایم تعزیری 72

بند چهارم: نظریات مختلف در مورد مجازاتهای مقدر 73

بند پنجم: نتیجه بحث 78

مبحث دوم: کیفر دیدهبان 84

گفتار اول: موافقان مجازات نابینا کردن 84

بند اول: دلیل روایی 84

بند دوم: اجماع 85

گفتار دوم:  مخالفان مجازات نابینا کردن 85

بند اول: نقد دلیل روایی 86

بند دوم: نقد اجماع 88

بند سوم: دلیل عقل 89

فصل چهارم: کیفر ممسک و دیده‌بان از نظر حقوقی 90

مبحث اول: نظریه اول- کیفر عام معاونت برای ممسک و دیده‌بان 91

گفتار اول: بیان دیدگاه و دلایل 91

بند اول:  تبیین دیدگاه 91

بند دوم: بیان دلایل و ارزیابی آن 92

الف) بیان دلایل 92

ب) ارزیابی دلایل 93

گفتار دوم: ماهیت حقوقی کیفر عام معاونت 95

بند اول: حق‌الله یا حق‌الناس 95

الف) نظریه حق الله بودن 95

ب) نظریه حق الناس بودن 96

ج) نظریه تفصیلی 97

1) فرض اول 97

2) فرض دوم 98

بند دوم: تعزیر یا مجازات بازدارنده 101

الف) مجازات معاون قتل در صورت عدم گذشت شاکی 102

ب) مجازات معاون در صورت گذشت شاکی 104

مبحث دوم: نظریه دوم- کیفر خاص معاونت برای ممسک و دیدهبان 107

گفتار اول: دیدگاه رایج و دلایل آن 107

بند اول: بیان دیدگاه 107

گفتار دوم: نظریه تفصیلی 111

بند اول: تبیین نظریه 112

بند دوم: ارزیابی نظریه 112

بند سوم: نظریه مختار 112

گفتار سوم: ماهیت حقوقی کیفر خاص 113

بند اول: حد یا تعزیر منصوص 113

بند دوم: حق الله یا حق الناس 113

گفتار چهارم: همکاری در امساک 114

بند اول: شرکت در امساک 114

بند دوم: معاونت در امساک 114

نتایج و پییشنهادات 115

الف) نتایج 115

ب) پیشنهادات 116

فهرست منابع 117

الف) کتب فارسی 117

ب) کتب عربی 119

مقدمه

1- بیان مسئله

جرم همواره از سوی یک نفر انجام نمی­شود، بلکه گاهی دستاورد همکاری دو یا چند نفر است. معاونت در جرم یکی از اشکال همکاری در جرم است که در آن معاون بدون آنکه جرم مستند به عمل او باشد، مجرم اصلی را در ارتکاب جرم کمک کرده یا وقوع جرم را تسهیل می­کند. (میرمحمد صادقی، 1387، ص370) چنین فردی قطعاً باید قابل مجازات باشد زیرا وی نیز در تحقق جرم نقش داشته و عمل او نوعی مساعدت در گناه و عدوان است «و لا تعاونوا علی الاثم و العدوان» (مائده 2)

جرم قتل از زمره جرایم خشونت آمیز است؛ این جرم علیه جان یعنی آنچه که (بر خلاف مال) تنها دارایی واقعی انسان است ارتکاب می­یابد از این رو از قدیم­الایام در نظام­های حقوقی مختلف مجازاتهای سنگینی برای کسانی که در این جرم دخالت داشته­اند در نظر گرفته می­شده است.

قانونگذار جمهوری اسلامی ایران نیز به تبع از فقه اسلامی برای قاتل، مجازات قصاص در نظر گرفته و معاونت در جرم را در ماده 43 ق.م.ا جرم انگاری و برای معاون در قتل از سال 1370 در مواد 207 و 208 ق.م.ا مجازات حبس را بعنوان تعزیر پیش­بینی کرده است.

در فقه اسلامی نیز معاونت در قتل مصداق قاعده «حرمت اعانت بر اثم» بوده و طبق قاعده «التعزیر لکل امر محرم» قابل تعزیر می­باشد که مقدار آن «بما یراه الحاکم» تعیین می­گردد.

البته فقها در رابطه با دو صورت خاص معاونت در قتل یعنی امساک (نگه داشتن کسی برای قادر ساختن دیگری برای کشتن او) (میر محمد صادقی،1387، ص382) و دیده‌بانی (کسی که مواظب اطراف است تا قاتل بتواند کار خود را به سهولت انجام دهد.) (میر محمد صادقی،1387،ص 383) با استناد به روایات، برای ممسک مجازت حبس­ابد و برای دیده­بان مجازات نابینا کردن هر دو چشم را تعیین کرده­اند؛ البته برخی فقها در صحت حکم مجازات دیده­­بان تردید و وی را نیز مشمول کیفر عام معاونت، یعنی تعزیر می­دانند.

در حقوق موضوعه فعلی در اینکه کیفر ممسک و دیده­بان چیست؟ و چه نوع مجازاتی است؟ (قصاص، حد، تعزیر و بازدارنده) و آیا قابل گذشت می­باشد یا نه؟ برخی از مسائلی است که در این نوشته به آنها خواهیم پرداخت.

2- هدف تحقیق

تبیین مبانی مجازات ممسک و دیده­بان
بررس میزان، نوع و ماهیت مجازات ممسک و دیده­بان
ارائه پیشنهادهایی برای رفع نقایص لایحه قانون مجازات اسلامی در رابطه با ممسک و دیده­بان
 

3- سوالات تحقیق

در مجموع می­توان مجهولاتی را که انگیزه نوشتن این تحقیق می­باشد در هفت سوال زیر خلاصه کرد: