چکیده ………………………………………………………………………………………………………………………………………  1

فصل اول: کلیات

درآمد  ……………………………………………………………………………………………………………………………………..

1-1- بیان مسأله اساسی تحقیق  ………………………………………………………………………………………………….

1-2- اهمیت و ضرورت انجام تحقیق  ………………………………………………………………………………………..

1-3- مرور ادبیات و سوابق مربوطه  ……………………………………………………………………………………………

1-4- جنبه جدید بودن و نوآوری در تحقیق  ……………………………………………………………………………….

1-5- اهداف مشخص تحقیق  ……………………………………………………………………………………………………

1-6- سؤالات تحقیق  ……………………………………………………………………………………………………………….

1-7- فرضیه‏های تحقیق  ……………………………………………………………………………………………………………

1-8- روش شناسی تحقیق  ………………………………………………………………………………………………………..

1-9- شرح کامل روش و ابزار گردآوری داده‏ها  …………………………………………………………………………..

1-10- روش‌ها و ابزار تجزیه و تحلیل داده‏ها  ……………………………………………………………………………..

فصل دوم: تعاریف، مفاهیم و پیشینه

درآمد  ……………………………………………………………………………………………………………………………………..

2-1- مفاهیم و تعاریف  ……………………………………………………………………………………………………………

2-1-1- مفاهیم مطرح شده در قانون جرایم رایانه ای و مفاهیم مرتبط با فضای سایبر  ……………………..

2-1-2- تعاریف  …………………………………………………………………………………………………………………….

2-1-2-1- تعریف لغوی  …………………………………………………………………………………………………………

2-1-2-2- تعریف اصطلاحی  ……………………………………………………………………………………………………

2-2- پیشینه ی اخلال در شبکه های رایانه ای و مخابراتی  …………………………………………………………..

2-2-1- پیشینه ی اخلال در شبکه های رایانه ای و مخابراتی در حقوق بین الملل  ………………………….

2-2-2- پیشینه ی اخلال در شبکه های رایانه ای و مخابراتی در حقوق داخلی  ………………………………

فصل سوم: عنصر قانونی

درآمد    ……………………………………………………………………………………………………………………………………..

3-1- مبانی قانونی  …………………………………………………………………………………………………………………..

3-1-1- سو استفاده آمیز بودن فضای سایبر  ………………………………………………………………………………..

3-1-2- سیاست های کیفری  ……………………………………………………………………………………………………

3-1-3- رعایت منافع اجتماعی و اجرای عدالت  …………………………………………………………………………

3-1-4- رعایت منافع فردی  ……………………………………………………………………………………………………..

3-1-5- فراوانی جرم و بزه دیدگان  …………………………………………………………………………………………..

3-1-6- سهولت ارتکاب جرم  ………………………………………………………………………………………………….

3-1-7- وسعت ضرر ناشی از جرم  …………………………………………………………………………………………..

3-2- منابع و موارد قانونی  ……………………………………………………………………………………………………….

3-2-1- منابع اصلی  ………………………………………………………………………………………………………………..

3-2-1-1- قانون  …………………………………………………………………………………………………………………….

الف) قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران  ………………………………………………………………………………….

ب) قانون عادی  ……………………………………………………………………………………………………………………….

3-2-1-2- معاهدات بین المللی  ……………………………………………………………………………………………….

3-2-1-3- آرای وحدت رویه  ………………………………………………………………………………………………….

3-2-2- منابع فرعی  ………………………………………………………………………………………………………………..

3-2-2-1- عرف  …………………………………………………………………………………………………………………….

3-2-2-2- رویه قضایی  …………………………………………………………………………………………………………..

3-2-2-3- دکترین  ………………………………………………………………………………………………………………….

فصل چهارم: عنصر مادی

درآمد  ……………………………………………………………………………………………………………………………………..

4-1- رفتار فیزیکی  ………………………………………………………………………………………………………………….

4-1-1- وارد کردن  ………………………………………………………………………………………………………………….

4-1-2- انتقال دادن  …………………………………………………………………………………………………………………

4-1-3- پخش  ………………………………………………………………………………………………………………………..

4-1-4- حذف کردن  ……………………………………………………………………………………………………………….

4-1-5- متوقف کردن  ……………………………………………………………………………………………………………..

4-1-6- دستکاری  …………………………………………………………………………………………………………………..

4-1-7- تخریب  ……………………………………………………………………………………………………………………..

4-2- شرایط و اوضاع و احوال خاص لازم برای تحقق  ………………………………………………………………..

4-2-1- ویژگی مرتکب  …………………………………………………………………………………………………………..

4-2-1-1- مباشرت در جرم اخلال در شبکه های رایانه ای و مخابراتی  ………………………………………..

4-2-1-2- همکاری در ارتکاب جرم  ……………………………………………………………………………………….

الف) شرکت در جرم اخلال در شبکه های رایانه ای و مخابراتی  …………………………………………………..

ب) معاونت در جرم اخلال در شبکه های رایانه ای و مخابراتی  ……………………………………………………

4-2-1-3- شروع به جرم اخلال در شبکه های رایانه ای و مخابراتی  ……………………………………………

4-2-2- سایر شرایط  ………………………………………………………………………………………………………………

4-2-2-1- غیر مجاز بودن عمل  ………………………………………………………………………………………………

4-2-2-2- موضوع جرم  …………………………………………………………………………………………………………

4-2-2-3- وسیله ی ارتکاب  …………………………………………………………………………………………………..

4-2-3- نتیجه حاصله  …………………………………………………………………………………………………………….

فصل پنجم: عنصر معنوی

درآمد  ……………………………………………………………………………………………………………………………………..

5-1- اراده ی ارتکاب فعل و علم وعمد  …………………………………………………………………………………….

5-1-1- ارده ی ارتکاب  …………………………………………………………………………………………………………..

5-1-2- علم و عمد  ………………………………………………………………………………………………………………..

5-2- قصد مجرمانه  …………………………………………………………………………………………………………………

5-2-1- سوء نیت  …………………………………………………………………………………………………………………..

5-2-1-1- سوء نیت عام  …………………………………………………………………………………………………………

5-2-1-2- سوء نیت خاص  …………………………………………………………………………………………………….

5-2-2- خطای جزایی  …………………………………………………………………………………………………………..

5-2-3- انگیزه یا داعی  ……………………………………………………………………………………………………………

5-3- مسئولیت کیفری و مجازات  ……………………………………………………………………………………………..

5-3-1- اشخاص حقیقی  …………………………………………………………………………………………………………

5-3-1-1- مسئولیت کیفری  …………………………………………………………………………………………………….

5-3-1-2- مجازات  ………………………………………………………………………………………………………………..

5-3-2- اشخاص حقوقی  ………………………………………………………………………………………………………..

5-3-2-1- مسئولیت کیفری  …………………………………………………………………………………………………….

5-3-2-2- مجازات  ………………………………………………………………………………………………………………..

5-4- تشدید و تخفیف مجازات  ……………………………………………………………………………………………….

5-4-1- تشدید مجازات  ………………………………………………………………………………………………………….

5-4-1-1- جهات عام تشدید  ………………………………………………………………………………………………….

الف) تکرار جرم  ……………………………………………………………………………………………………………………..

– تکرار جرم توسط شخص حقوقی  ………………………………………………………………………………………….

– تکرار جرم توسط شخص حقیقی  …………………………………………………………………………………………..

ب) تعدد جرم  ………………………………………………………………………………………………………………………..

– تعدد مادی  ………………………………………………………………………………………………………………………….

– تعدد معنوی  ………………………………………………………………………………………………………………………..

5-4-1-2- جهات خاص تشدید  ……………………………………………………………………………………………..

الف) جهات خاص تشدید عینی  ……………………………………………………………………………………………….

ب) جهات خاص تشدید شخصی  …………………………………………………………………………………………….

5-4-2- تخفیف مجازات  ………………………………………………………………………………………………………..

نتیجه گیری  ……………………………………………………………………………………………………………………………

منابع و مآخذ

منابع فارسی  …………………………………………………………………………………………………………………………..

منابع غیر فارسی  …………………………………………………………………………………………………………………….

چکیده انگلیسی  ……………………………………………………………………………………………………………………..

 

چکیده

با توجه به پیشرفت تكنولوژی و اطلاعات، بطور یقین افرادی سودجو و فرصت طلب نیز با فراگیری دانش در صدد سوء استفاده از تكنولوژی می ‌باشد كه این افراد سود‌جو، امكاناتی را كه توسعه ی تكنولوژی برای جامعه بشری به ارمغان می‌آورد دست خوش امیال و اغراض خود ساخته و باعث ایجاد مشكلاتی برای استفاده كنندگان از تكنولوژی ‌گردیده و باعث ایجاد شبهه و تردید برای استفاده صحیح از این امكانات و تكنولوژی شده‌اند تا جایی كه امروزه توجه دولتمردان، حقوقدانان، متخصصین در امر تكنولوژی را به خود معطوف كرده است. هرچه بیشتر تكنولوژی كامپیوتری توسعه یابد جرایم كامپیوتری نیز توسعه پیدا خواهد نمود. ولی قوانینی كه بتواند با این جرایم برخورد نماید پاسخگو نخواهد بود و دولت ها می‌ بایستی قوانین خود را متناسب با جرایم نمایند. زیرا جرایم كامپیوتری با جرایم غیر كامپیوتری و كلاسیك اختلاف اساسی دارند.

هدف اصلی از این پژوهش این است که با استفاده از روش توصیفی – تحلیلی به تبیین این جرم و شناخت عناصر، مجازات، تشدید و تخفیف مجازات، مسئولیت کیفری اشخاص و دیگر مسائل مرتبط با آن بپردازیم. این جرم نیز همانند جرایم سنتی دارای سه عنصر قانونی، مادی و معنوی می باشد. اخلال در شبکه های رایانه ای و مخابراتی یکی از جرایم رایانه ای است که توسط قانونگذار جمهوری اسلامی ایران در ماده ی 737 قانون مجازات اسلامی جرم انگاری شده است. تصور تحقق این جرم به صورت ترک فعل هر چند دشوار، ولی امکانپذیر است. این جرم از آن دسته جرایمی است که داشتن سوء نیت عام اگر چه لازم است اما کافی نیست؛ و بایستی سوء نیت خاص نیز احراز شود، چرا که این جرم در زمره ی جرایم مقید به نتیجه است.

 

واژگان کلیدی: اخلال، شبکه های رایانه ای، رایانه، داده، غیرمجاز، مجازات.

 

فصل اول:

کلیات

 

درآمد

«ای دولت های جهان صنعتی، ای غول های کسل کننده ای که از فلز و شهوانیت ساخته شده اید، من از اهالی فضای سایبرم … در جایی که گرد هم می آییم، شما از هیچ حاکمیتی برخوردار نیستید … ما هیچ دولت منتخبی نداریم و امیدواریم هیچ حکومتی در اینجا وجود نداشته باشد»[1]

آنچه که در این اعلامیه آمده، سخن دور از ذهنی بود که اینک به عینه تحقق یافته و ما شاهد جریان آن در زندگی روزمره خود هستیم. البته به اعتقاد راقم این سطور، امروزه زندگی روزانه ی بشر به نوعی با رایانه و شبکه های رایانه ای و مخابراتی در هم آمیخته شده است که حتی تصور نبود آن مشکلات عدیده ای را به دنبال خواهد داشت چه رسد به این که تحقق عینی یابد، باری استفاده از این جریان چالشی است روز، و تمتع و بهره جستن از آن، آدابی دارد  که عدم رعایت این آداب، حاکمیت  کشورها را بر نظارت، تشویق کرده است.

در این فصل برآنیم که به شیوه ی معمول نگارش پایان نامه، کلیات پژوهش را که شامل بیان مسئله، اهمیت و ضرورت انجام تحقیق، مرور ادبیات و سوابق مربوطه، جنبه ی جدید بودن و نوآوری آن، اهداف مشخص تحقیق، سؤالات تحقیق، فرضیه های تحقیق، روش شناسی تحقیق، شرح کامل روش و روش ها و ابزار تجزیه و تحلیل داده ها ست بیاوریم تا مبین موضوع و مختصات پژوهش باشد.

 

1-1- بیان مسأله اساسی تحقیق

ظهور و گسترش ابزارهای اطلاعاتی که طی چندین سال اخیر روند رو به رشدِ فوق العاده ای را داشته است تمامی شئونات و جنبه های زندگی انسان را به شدت تحت تاثیر قرار داده است. در حال حاضر فضای مجازی و بزرگراههای اطلاعاتی در ابعاد عمومی، فردی و اجتماعی در دسترس همگان است.[2]

از جمله آثار پیشرفت های علمی و فن آورانۀ اواخر سده بیستم، تولید دنیای جدیدی بود که از پیوند فن آوری های اطلاعاتی و ارتباطی پدید آمده است و  فضای مجازی(سایبری) یا اطلاعاتی _ ارتباطی نام گرفت و فضای زمینی، دریایی و هوایی دنیای حقیقی افراد شد. بیش از یک چهارم جمعیت کره زمین کاربران فضای مجازی محسوب می شوند بدین ترتیب انسانهای آغاز هزاره ی سوم، دارای حقوق وتکالیف شهروندی دوگانه حقیقی و مجازی و به عبارتی زندگی دوم شده اند. بدین ترتیب، بخشی از زندگی اجتماعی، فرهنگی، علمی و اقتصادی انسان های دنیای امروزی در دنیای سایبر در جریان است و طبیعی است که دولت ها به فکر تأمین امنیت و نیز حفظ حقوق و آزادی های مدنی مردم در این دنیا نیز باشند.[3] به موازات گسترش فعالیت ها و ارتباطات در فضای سایبر بخشی از بزهکاران نیز فعالیت های مجرمانه ی خود را به فضای سایبر منتقل کرده اند یا از رهگذر چنین فضایی مرتکب جرم  یا جرایمی می شوند و از سوی دیگر گونه های بزه کارانه نوین مرتبط با ویژگی ها و ماهیت محیط مجازی پیدا کرده اند. بنابراین حقوق جزا باید این پیشرفتهای فن آوری را که فرصت های بسیار پیچیده ای برای سو استفاده  از امکانات فضای سایبر و آسیب رساندن به منافع مشروع فراهم آورده اند مد نظر قراردهد.[4]

شایان ذکر است که براساس آخرین آمارهای منتشر شده بر روی وب سایت          (internet world states) تعداد کلی کاربران اینترنت در جهان  دو میلیارد و نود و پنج میلیون و شش هزار و پنج نفر محاسبه شده است و هم چنین تعداد کاربران اینترنت در سال 2012 نسبت به سال گذشته سه میلیون و دویست هزار و نسبت به سال 2010 در حدود چهار میلیون و سیصد هزار نفر افزایش داشته است.

برای جرایم سایبر سه ویژگی اصلی برشمرده اند:

1- سیالیت[5] و انعطاف پذیری عناصر تشکیل دهنده جرم در زمان و مکان.

2- آسانی گمنام و ناشناس ماندن نسبی مرتکبان در فضای شبکه ای که در واقع شناسایی آنان و محل ارتکاب جرم را دشوار می نماید.

3-جهانی بودن گستره ارتکاب بزه که به بزهکاران اجازه می دهد بتوانند جرم  را  بدون حضور در محل حضور بزه دیده یا آماج و از اقصی نقاط جهان مرتکب شوند.

به این ترتیب بزه کاری سایبری از یک سو شامل جرایم متعارفی مانند سرقت، کلاهبرداری، جاسوسی ، افترا، هرزه نگاری، تطهیر و تروریسم می شود که در فضای سایبر و به کمک فن آوریهای نوین اطلاعات و ارتباطات ارتکاب می یابد (جرایم سایبری در معنای موسع) و از سوی دیگر، به جرایم جدیدی اطلاق می شود که موضوع آن اقدام علیه امنیت سامانه ها، شبکه ها یا داده های سایبری و انفورماتیکی است (جرایم سایبری در معنای مضیق).[6]این جرایم در واقع خاص این فضاها -ازجمله اینترنت- هستند.[7]

در این پایان نامه جرم خاص اخلال در شبکه های رایانه ای و مخابراتی مورد توصیف قرار می گیرد. در حقوق ایران، نه در قانون تجارت الکترونیک و نه در قانون جرایم رایانه ای مصوب 5/3/88 که در قالب بخش سی ام از فصل بیست و نهم کتاب پنجم قانون مجازات اسلامی در آمده است هیچ تعریف واضح و روشنی از این مفهوم ارائه نشده است. شاید دلیل آن اختلافات مبنایی است که میان حقوقدانان از تعریف جرایم رایانه ای وجود دارد.

ماده ی 737 قانون مجازات اسلامی مصوب 1/2/1392 این جرم را بیان نموده است.

1- رکن مادی

1-1) موضوع جرم

موضوع بزه اخلال در ماده 737 قانون مجازات اسلامی، سامانه های رایانه ای و مخابراتی است. سامانه ممکن است ازآن شخص حقیقی یا حقوقی خصوصی باشد یا این که ممکن است از آن نهادها و سازمان های دولتی باشد. البته ناگفته نماند که اخلال سامانه های دولتی سبب افزایش کیفر می گردد.

1-2) رفتارمرتکب

در ماده 737 دو نوع رفتار پیش بینی شده است: اول، رفتارهای احصایی که شامل از کار انداختن و مختل کردن می شود و دوم رفتارهای تمثیلی که در صدر ماده آمده و عبارتند از وارد کردن، انتقال دادن، پخش، حذف کردن، متوقف کردن، دستکاری یا تخریب و مانند آن ها.

رفتارهای تمثیلی بر روی سامانه رخ نمی دهند بلکه بر روی داده یا موج انجام می شوند و سپس به اخلال می انجامند. از کار انداختن و مختل کردن بر روی سامانۀ رایانه ای و مخابراتی انجام می شوند.

2- رکن روانی

در اخلال سامانه، مرتکب باید عمد در انجام رفتار را داشته باشد. همچنین او باید به موضوع بزه آگاهی داشته باشد. یعنی هم نسبت به اینکه سامانه از آنِ دیگری است و یا این که از آنِ دولت است و هم نسبت به غیرمجاز بودن آن آگاه باشد.

3- مجازات : بر اساس ماده ی 737  قانون مجازات اسلامی برای بزه مزبور حبس از شش ماه تا دو سال یا جزای نقدی از ده تا چهل میلیون ریال یا هر دو مجازات، مقرر گردیده است.

1-2- اهمیت و ضرورت انجام تحقیق

نباید تصور کرد که فعالیت در دنیای مجازی، فاقد اعتبار و پیامدهای حقوقی است، بلکه به همان اندازه و در مواردی حتی بیشتر از نمونه های دنیای فیزیکی، آثار حقوقی به دنبال دارد. بخشی از زندگی اجتماعی، فرهنگی، علمی و اقتصادی انسان های امروزی در اینترنت و به طور کلی در دنیای سایبر و فضای مجازی در جریان است و طبیعی است که دولت ها به فکر تامین امنیت و نیز حفظ حقوق و آزادی های مدنی مردم در دنیا نیز باشند.

آگاهی نداشتن جامعه در مورد یکسری جرم ها که به ظاهر ممکن است جرم به شمار نیایند و قابل لمس هم نباشند و به صورت مجازی و غیر قابل ملموس در محیط های مجازی صورت گیرند، سبب شده که موضوع اخلال در فضای مجازی و سامانه های رایانه ای از اهمیت دو چندانی برخوردار باشد، البته درست است که این جرم ها را با چشم نمی توان دید ولی در بعضی موارد ممکن است خطرات بی شماری را به وجود آورند که ممکن است سالیان سال نتوان آنها را جبران نمود.

با توجه به این که قانونگذار ما نتوانسته خود را با توجه به پیشرفت های روزافزون این علم به خوبی همسو کند و در جهت حفظ بیشتر امنیتِ فضاها و شبکه های مجازی و تقویت آگاهی مردم قدم اساسی بردارد، لذا چنین تحقیقی که با هدف شناسایی سامانه ها و شبکه های مجازی و به طور کلی فضای مجازی، تهدیدات و آسیب های احتمالی که موجب اخلال در این فضا می شود و همچنین شناخت مصادیق اخلال و آگاهی دادن در این خصوص و ارائۀ راهکارهای پیشگیرانه می تواند از اهمیت بسزایی برخوردار باشد، به همین دلیل این تحقیق از آن جهت که قوانین و مقررات مرتبط را به صورت یک جا مورد بررسی قرار می دهد می تواند مورد استفادۀ کاربران، قضات، وکلا و قانونگذار قرار گرفته و با توجه به اهمیت سامانه ها، در تصویب قوانین بازدارنده به منظور جلوگیری از اخلال در شبکه های اجتماعی و دولتی مؤثر باشد.

در نتیجه با توجه به موارد گفته شده انجام تحقیق در این مورد یک امر ضروری و بدیهی به نظر می رسد تا گامی موثر در جهت افزایش اطلاعات عمومی ملت از یک سو در مورد فعل ها و ترک فعل ها و از سویی دیگر حقوق و تکالیف آنها در فضای مجازی و ارائه راهکارهایی به دولت جهت تامین امنیت عمومی برداشت.

فرآیند جدیدی که در این تحقیق مورد استفاده قرار داده می شود این است که تجربیات کاربران و اساتید علم حقوق و عندالاقتضاء اساتید علم کامپیوتر مورد استفاده قرار می گیرد تا با تلفیق دانسته های آنان به تحلیلی جامع و ارائۀ راهکارهایی مناسب در این زمینه دست یافته شود.

1-3- مرور ادبیات و سوابق مربوطه

طبق بررسی های به عمل آمده تحقیق های زیر در این حوزه انجام پذیرفته است:

تحقیقات داخلی:

–  نامور، فوجردی و اسلامی(1386)، مصادیق جرایم رایانه ای را به صورت نظری و کتابخانه ای مورد بررسی قرار داده اند که برای تطبیق مطالب از کتب مختلف و تحقیقات بنیادین گذشتگان و ترجمه متون و کتابهای مرتبط استفاده کرده اند. در این تحقیق انواع جرایم رایانه ای از جمله سرقت، کلاهبرداری، جعل رایانه ای و … و ارکان آنها به تفکیک بیان شده است.

– خان زاده(1388)، جرایم سایبری را مورد بررسی قرار داده است. این تحقیق به صورت کتابخانه ای انجام گرفته است و به جرایمی که در فضای مجازی به وقوع می پیوندد پرداخته است. در این تحقیق به   مقایسه ی جرایم کلاسیک و تطبیق آن با جرایم سایبری پرداخته شده است.

– آل کجباف(1388)، موضوع بزهکاری مدرن را بررسی کرده است. در این تحقیق پس از مقدمه به بررسی تاریخچه جرایم کامپیوتری، تبیین مفهوم و ماهیت جرایم اینترنتی، بررسی انواع مختلف جرایم اینترنتی، بررسی نقاط قوت و ضعف قوانین و ارایه راهکارهای مناسب برای پیشگیری از وقوع جرایم کامپیوتری پرداخته شده است.

– تحقیقات خارجی:

– پری بارلو(1990)، برای اولین بار در یک کنفرانس اصطلاح کلی جرایم سایبری و مجازی را به کار برد که این اصطلاح، برگرفته از یک داستان علمی-تخیلی بود. پروفسور بارلو بعدها در کتابی با همین عنوان مطالعات خود را به جرایمی که امکان وقوع آن در فضای سایبر می باشد را مطرح نمود.

1-4- جنبه جدید بودن و نوآوری در تحقیق:

طبق بررسی های انجام شده توسط محقق تا کنون تحقیقی در این زمینه به عمل نیامده است، البته شایان ذکر است که تحقیقاتی انجام شده و مقالاتی نوشته شده که در مورد