1-2- اهمیت و ضرورت انجام تحقیق. 4

1-3- مرور ادبیات و سوابق مربوطه. 5

1-4- جنبه جدید بودن و نوآوری در تحقیق. 8

1-5- اهداف مشخص تحقیق. 9

1-5-1- اهداف کلی.. 9

1-5-2- اهداف ویژه 9

1-6- سؤالات تحقیق. 9

1-6-1- سوال اصلی.. 9

1-6-2- سوالات فرعی.. 9

1-7- فرضیه‏های تحقیق. 9

1-7-1- فرضیه اصلی.. 9

1-7-2- فرضیه‌های فرعی.. 10

1-8- تعریف واژه‏ها و اصطلاحات فنی و تخصصی.. 10

1-9- شرح كامل روش تحقیق. 11

1-10- بررسی و اندازه‌گیری متغیرها 11

1-11- شرح کامل روش و ابزار گردآوری داده‏ها 12

1-12- روش‌ها، ابزار تجزیه و تحلیل داده‏ها 12

1-13- سازماندهی تحقیق. 12

فصل دوم: چارچوب نظری تحقیق

2-1- نظریه نو واقع‌گرایی (با تاکید بر اندیشه کنت والتز) 14

فصل سوم: عوامل تاثیرگذار در معادلات منطقه‌ای

3-1- تحولات عراق جدید. 19

3-2- طرح خاورمیانه بزرگ.. 24

3-3- تحولات عربی (بیداری اسلامی) 26

3-4- برنامه‌های هسته‌ای ایران. 30

3-5- لبنان. 36

3-6- تحولات افغانستان. 39

3-7- افراط‌گرایی در پاکستان. 42

3-8- امنیت خلیج فارس… 47

3-9- مسأله فلسطین.. 50

3-10- جمع‌بندی.. 56

فصل چهارم: بررسی موقعیت ایران و کشورهای رقیب در معادلات منطقه‌ای

4-1- ویژگی‌های استراتژیکی منطقه خاورمیانه. 59

4-2- تقابل ایران و عربستان در معادلات منطقه خاورمیانه. 64

4-3- اقدامات رقبای منطقه‌ای ایران برای تضعیف موقعیت و نفوذ این کشور در معادلات منطقه‌ای.. 67

4-3-1- ایران هراسی.. 67

4-3-2- تلاش آمریکا برای حداقل‌سازی نقش ایران. 68

4-3-3- موقعیت آمریکا در قبال تحولات منطقه‌ای.. 69

4-3-4- تشدید تعارضات مذهبی در قالب رقابت شیعه و سنی.. 72

4-3-4-1- شرایط گذشته. 72

4-3-4-2- فعال شدن عنصر شیعی در منطقه. 73

4-3-4-3- رویكرد و منافع دولت‌های عربی.. 74

4-3-4-4- سطح داخلی.. 75

4-3-4-5- سطح منطقه‌ای.. 77

4-3-4-6- سطح بین‌المللی.. 78

4-4- عوامل زمینه‌ساز قدرت‌گیری ایران در منطقه. 79

4-5- عراق نمونه برجسته تاثیرگذار در موقعیت ایران و کشورهای رقیب.. 81

4-5-1- تأثیر رقبای منطقه‌ای و بین‌المللی بر شكل‌گیری تنش در عراق. 81

4-6- تقسیم بندی تحولات جهان عرب از لحاط تأثیرگذاری بر منافع و ارزش‌های ایران و رویکرد کشورهای رقیب.. 92

4-6-1- مصر، لیبی، تونس و یمن.. 93

4-6-2- سوریه و اردن. 94

4-6-3- بحرین.. 95

4-6-4- رویکرد ایران در قبال تحولات بحرین.. 96

4-7- جمع‌بندی.. 103

فصل پنجم: نتیجه‌گیری

5-1- نتیجه‌گیری.. 105

فهرست منابع. 109

 

فهرست جدول‌ها

عنوان…………………………………………………………………………………………………………………..   صفحه

جدول 3-1- سطوح بازدارندگی.. 31

جدول 3-2- مقایسه توانایی قانونمند و توانایی كامل در تأمین اهداف پنج‌گانه‌ی برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران. 33

 

فهرست شکل‌ها

عنوان…………………………………………………………………………………………………………………… صفحه

 

شكل 3-1- چشم‌انداز ستیزه‌گری در پاكستان پس از سال 2000. 43

فهرست جدول‌ها

عنوان…………………………………………………………………………………………………………………..   صفحه

جدول 3-1- سطوح بازدارندگی.. 31

جدول 3-2- مقایسه توانایی قانونمند و توانایی كامل در تأمین اهداف پنج‌گانه‌ی برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران. 33

فهرست شکل‌ها

عنوان…………………………………………………………………………………………………………………… صفحه

شكل 3-1- چشم‌انداز ستیزه‌گری در پاكستان پس از سال 2000  43

چکیده
نوشتار حاضر به بررسی موقعیت ایران و کشورهای رقیب در معادلات منطقه‌ای می‌پردازد. در این راستا، سوال اصلی این گونه مطرح شده است که معادلات منطقه‌ای چه تاثیری بر موقعیت ایران و کشورهای رقیب داشته است؟ در پاسخ این فرضیه مطرح شده است که معادلات منطقه‌ای زمینه‌ساز ارتقای موقعیت ایران و تضعیف کشورهای رقیب شده است. نوع روش تحقیق نیر توصیفی – تحلیلی می‌باشد. همچنین در جهت حمایت نظری از موضوع از نظریات واقع گرایی، نو واقع‌گرایی، واقع‌گرایی تدافعی و تهاجمی بهره گرفته‌ایم. به طور کلی، منطقه‌ی خاورمیانه به واسطه‌ی تحولاتی همچون بیداری اسلامی، مساله فلسطین، تحولات داخلی لبنان، بحران‌های عراق، سوریه و افغانستان دستخوش بحران‌های بسیاری شده است. این مساله، تنش‌ها و واگرایی موجود میان ایران و سایر قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای رقیب را بالا برده است. در نتیجه، بحران‌های موجود پیچیده‌تر شده و راه برای ناامنی‌های گسترده باز می‌شود.

کلمات کلیدی:

ایران، کشورهای رقیب، خاورمیانه، بحران، معادلات منطقه‌ای

-1- بیان مسأله
ماهیت نظام بین‌الملل در دنیای امروز به گونه­ای است که به همان اندازه که دامنه­های نقش و نفوذ و منافع ملی قدرت‌ها در دنیا افزایش می‌یابد، به همان اندازه نیز ضرورت گسترش تعامل و همکاری و نیاز به ائتلاف‌ها و تمرکز بر منطقه‌گرایی نیز گسترش می‌یابد. منطقه‌ی خاورمیانه از جمله مهم‌ترین عرصه‌های سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران و کشورهای رقیبش از جمله عربستان، ترکیه، آمریکا، اسرائیل و… است که همواره برای دولت مردان این کشورها از اهمیت فراوانی برخوردار بوده است. در این راستا، تحولات مربوط به عراق و افغانستان، مساله فلسطین و لبنان، امنیت خلیج فارس، مباحث مربوط به بیداری اسلامی باعث شده است تا کشورهای قدرتمند منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای خاورمیانه را به عنوان یکی از مهم‌ترین کانون‌های سیاست خارجی خود قرار دهند تا موقعیت و جایگاه خود را در نظام بین‌الملل و همچنین سطوح منزقه‌ای ارتقا بخشند.

منطقه خاورمیانه بعد از سال 2001 در حال انتقال به نظام سیاسی و امنیتی جدیدی است که در آن تمامی بازیگران مهم منطقه‌ای در حال رقابت برای تثبیت نقش‌های جدید خود در منطقه هستند. ایران نیز به عنوان یک قدرت مهم منطقه‌ای برای تثبیت نقش خود، سیاست خارجی خود را در راستای تقویت همکاری‌ها و گسترش تبادلات در سطح منطقه‌ای، تعامل با ملت‌ها، ایجاد ائتلاف‌های جدید در سطح دولت‌ها، حمایت از جنبش‌های و گروه‌های شیعی، مقابله با قدرت‌های فرامنطقه‌ای و… قرار داده است. به عبارت دیگر، حضور فعال ایران در مسائل منطقه‌ای پس از سال 2003، ضمن تثبیت نقش‌های سیاسی، امنیتی و اقتصادی ایران در منطقه، اهمیت استراتژیک ایران را صحنه نظام بین‌الملل نیز افزایش داده است. از سوی دیگر باید اشاره داشت که اتخاذ این سیاست‌ها از سوی جمهوری اسلامی ایران زمینه ساز ایجاد حساسیت‌ها و تقابلات بعضاً گسترده‌ای از سوی ایران در یک سمت و کشورهای رقیبش در سوی دیگر شده است. در این میان ایران که مقامات و رسانه‌های غربی از آن با عنوان سرچشمه هلال شیعی و به تعبیر دیگر هلال مقاومت یاد می‌کنند به‌نظر می‌رسد براساس شاخص‌های رفتاری بازیگر مستقل منطقه‌ای است که به معماری تحولات خاورمیانه منطبق با خواست قدرت‌های فرامنطقه‌ای اعتقادی ندارد و بر این باور است که سیر تحولات خاورمیانه درپی فراگیری بیداری اسلامی در مسیری متناسب با خواست مردم خاورمیانه پیش می‌رود، اما صرف‌نظر از این قدرت‌های منطقه‌ای برخی بازیگران نظیر کشور کوچک قطر نیز به‌ دنبال سمت ‌و سو دادن به روند تحولات خاورمیانه هستند که جای تحلیل دارد.

با این حال، وجود چند عامل بر ابهامات و پیچیدگی‌های موقعیت ایران و کشورهای رقیبش در معادلات منطقه‌ای افزوده است. یکی از مهم‌ترین این عوامل، وجود گروه‌های افراطی مذهبی است. این گروه‌ها ضمن پیچیده‌تر کردن تحولات امنیتی منطقه، بر راهبردهای سیاست خارجی کشورهای منطقه نیز اثرگذار بوده است. همچنین می‌توان به نقش متفاوت و متعارض کشورهای فرامنطقه‌ای و به طور مشخص آمریکا اشاره داشت. اتخاذ سیاست‌های متضاد در قبال مسائل منطقه از جمله در بحث بیداری اسلامی، از مهم‌ترین