این جنبش اعتراضی توسط مردمی که حقوق اقتصادی، سیاسی و اجتماعی خود را بر باد رفته می پندارند، دقیقا بر ضد وال استریت یعنی نماد نظام سرمایه داری آمریکا در 17 سپتامبر 2011 آغاز شد. این جنبش به دلیل پایگاه مردمی فراگیر در جامعه آمریکا و برخورداری از پشتوانه های عظیم تئوریک به سرعت در ایالات متحده فراگیر و شعاع حرکت خود را تا اعماق اروپا گستراند.

بررسی مفاهیم و دیدگاه های تئوریک در نقد نظام سرمایه داری، تبیین شعارها و مطالبات رهبران و اعضای جنبش ضد وال استریت و تحلیل آماری شاخص های توسعه اقتصادی، اجتماعی و سیاسی در جامعه آمریکا به خوبی فرضیه تحقیق حاضر را تأیید می کند که “تبعیض و نابرابری در نظام سرمایه داری آمریکا علت اصلی پیدایی جنبش ضد وال استریت در آمریکا و گسترش آن است.”

“نظام سرمایه داری” که اینک در ساحت نظر و عرصه عمل با چالش های فراوانی روبرو شده و مورد اعتراض گسترده قرار گرفته است، در مقطعی با هدف برقراری فضای “رقابت آزاد” و ایجاد شرایط برابر برای افراد جامعه به منظور فعالیت اقتصادی و “کسب سود حداکثری” شکل گرفت. لیکن این نظام به خصوص در ایالات متحده آمریکا به دلیل بحران های ذاتی،در فرآیند عمل به سمت فئودالیزم متمایل و شاخص های آن نظام را در درون خود بازتولید کرد.

از جمله ویژگی های “نظام فئودالی” که در نظام سرمایه داری باز تولید شد می توان به “استثمار اکثریت توسط اقلیت” و “تمرکز قدرت در دست عده ای معدود” از آحاد جامعه اشاره کرد.

تا کنون نظریات گوناگونی در غرب در خصوص تبیین فراشد نظام سرمایه داری و نقد بنیادی و کارکردی آن مطرح شده است؛ امادر این میان ریچارد بی فریمن – اقتصاددان مرکز تحقیقات اقتصادی لندن- نظریه نوین و متفاوتی را در سال 2012 مطرح کرد.

نظریه وی بر این انگاره استوار است که نظام سرمایه داری در فرآیند “باز فئودالی شدن” قرار دارد و در حال بازگشت به مرحله “پیشا سرمایه داری” یعنی نظام فئودالی می باشد.

نظریه بی فریمن مبتنی بر سه مفهوم کلیدی است که باز فئودالی را تشریح می کند. این سه مفهوم در عرصه های اجتماعی، اقتصادی و سیاسی تبیین شده است که عبارتند از:

نابرابری اجتماعی
معاملات قماری
نظارت و کنترل سیاسی معکوس.
نظریه “باز فئودالی شدن” با تبیینِ صورت گرفته، در واقع “نوآوری پژوهش” حاضر می باشد و این اولین باری است که این مفهوم در محافل آکادمیک ایران مطرح می شود. برای تولید این پایان نامه از روش توصیفی – تحلیلی استفاده شده است.

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                     صفحه

مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………….1

 

فصل اول: کلیات تحقیق……………………………………………………………………………………………….3

1-1-طرح مساله ………………………………………………………………………………………………………………….4

1-2- اهداف تحقیق …………………………………………………………………………………………………………….8

1-3- اهمیت تحقیق …………………………………………………………………………………………………………….8

1-4- سئوالات تحقیق ………………………………………………………………………………………………………….9

1-5- فرضیه تحقیق …………………………………………………………………………………………………………. 10

1-6- چارچوب نظری تحقیق ……………………………………………………………………………………………..10

1-7- متغیرهای تحقیق………………………………………………………………………………………………………. 12

1-8- تعریف مفاهیم کلیدی تحقیق………………………………………………………………………………………12

1-9- مروری بر ادبیات موضوع و پیشینه تحقیق ………………………………………………………………… 13

1-10- روش تحقیق ………………………………………………………………………………………………………….18

1-11- موانع، مشکلات و محدودیت های تحقیق ………………………………………………………………….18

1-12- سازماندهی تحقیق ………………………………………………………………………………………………… 19

 

فصل دوم: بررسی مبانی نظری نقد نظام سرمایه داری و بحران های ناشی از آن………………….20

2-1- دیدگاه های کارل مارکس درباره نظام سرمایه داری و نقد آن ………………………………………….21

2-1-1- تعریف مارکس از سرمایه داری ………………………………………………………………………………22

2-1-2- مفاهیم کلیدی در تشریح نظام سرمایه داری و نقد آن از دیدگاه مارکس………………………..22

2-1-2-1- نظریه ارزش …………………………………………………………………………………………………….22

2-1-2-2- ارزش اضافی…………………………………………………………………………………………………….23

 

2-1-2-3- سرمایه …………………………………………………………………………………………………………….24

2-1-2-4- جریان کالا ……………………………………………………………………………………………………….24

2-1-2-5- کاهش نرخ سود ……………………………………………………………………………………………….24

2-1-2-6- نیروی کار ……………………………………………………………………………………………………… 24

2-1-2-7- زیربنا و روبنای جامعه ………………………………………………………………………………………25

2-1-2-8- شیوه های تولید ………………………………………………………………………………………………..26

2-1-2-9- طبقه،آگاهی طبقاتی، نبرد طبقاتی ………………………………………………………………………. 26

2-1-2-10- کار بیگانه شده ……………………………………………………………………………………………… 28

2-1-3- نقد سرمایه داری در دیدگاه مارکس ………………………………………………………………………. 30

2-1-3-1- بحران زایی …………………………………………………………………………………………. …………30

2-1-3-2- بهره کشی و تشدید شکاف طبقاتی ……………………………………………………………………..31

2-1-3-3- پول سالاری …………………………………………………………………………………………………….34

2-1-3-4- از خود بیگانگی ……………………………………………………………………………………………….35

2-2- نظرات نئوماركسیست‌ها (مكتب فرانكفورت) در نقد نظام سرمایه داری …………………………..38

2-2-1- صنعت فرهنگ؛عامل تحمیق توده ها ……………………………………………………………………….39

2-2-2- ارتباطات نوین،عامل فریب فرد در جامعه سرمایه داری ……………………………………………..40

2-2-3- نابودی خلاقیت های ذهنی و تولید نیازهای کاذب ……………………………………………………42

2-2-4- انقلاب روشنفکران و دانشجویان در مقابل سرمایه داری …………………………………………….43

2-2-5- تولید نیازهای کاذب توسط دستگاه های ایدئولوژیک نظام سرمایه داری ………………………43

2-2-6- لزوم انقلاب در برابر سرمایه داری ………………………………………………………………………….45

2-2-7- گرایش به بحران در جوامع پیشرفته ………………………………………………………………………..47

2-2-8- پول و قدرت عامل مستعمره شدن زیست جهان در نظام سرمایه داری …………………………49

2-2-9- مستعمره شدن حوزه عمومی (افکار عمومی از سوی سرمایه داران) …………………………….50

2-3- سایر نظرات در نقد نظام سرمایه داری………………………………………………………………………….51

2-3-1- تسلط نخبگان قدرت بر جامعه سرمایه داری آمریکا ………………………………………………….51

2-3-2- رابطه ذاتی میان بحران و نظام سرمایه داری در آمریکا ……………………………………………….53

2-3-3- استثمار و انباشت رقابتی؛ معضل سرمایه داری…………………………………………………………..56

2-3-4- بحران مزمن سرمایه داری ………………………………………………………………………………………57

2-3-5- فروپاشی نظام سرمایه داری ………………………………………………………………………………….. 57

2-3-6- بحران سرمایه داری نئولیبرال ………………………………………………………………………………….58

2-3-7- دموکراسی نظام سرمایه داری؛ پیوندی صوری میان افراد انتزاعی………………………………….61

2-3-8- مناسبات دموکراتیک در تسلط سرمایه داری ……………………………………………………………..63

2-4- نظریه «باز فئودالی شدن» و نقد بنیادین نظام سرمایه داری ………………………………………………64

2-4-1- تبیین مختصات نظام فئودالی ………………………………………………………………………………….66

2-4-2- استثمار اکثریت؛اساس نظام فئوادالی ………………………………………………………………………..67

2-4-3- تبدیل شیوه فئودالی به شیوه تولید سرمایه داری و چرخش آن ……………………………………69

2-4-4- تبیین فرایند باز فئودالی شدن جامعه از دیدگاه یورگن هابرماس ………………………………….70

2-4-5- تبیین تئوریک فرایند باز فئودالی شدن نظام سرمایه داری از دیدگاه ریچارد بی فریمن…….72

2-4-5-1- نابرابری اجتماعی ……………………………………………………………………………………………..73

2-4-5-2- کنترل و نظارت سیاسی ……………………………………………………………………………………..76

2-4-5-3- معاملات قماری ……………………………………………………………………………………………… 78

 

فصل سوم: بررسی نظری جنبش‌های اجتماعی با تاکید بر جنبش ضد وال استریت در آمریکا….81

3-1- تعریف جنبش‌های اجتماعی ……………………………………………………………………………………….83

3-2- انواع جنبش‌های اجتماعی…………………………………………………………………………………………..85

3-3- مراحل جنبش‌های اجتماعی ……………………………………………………………………………………….86

3-4- کارکردهای جنبش های اجتماعی ………………………………………………………………………………..87

3-5- مهمترین جنبش‌های اجتماعی در تاریخ آمریکا………………………………………………………………87

3-5-1- جنبش قدرت سیاهان……………………………………………………………………………………………..87

3-5-2- جنبش حقوق‌ مدنی ………………………………………………………………………………………………87

3-5-3- جنبش حق رای زنان …………………………………………………………………………………………….88

3-5-4- جنبش ضدجنگ …………………………………………………………………………………………………..88

3-5-5- جنبش کارگری …………………………………………………………………………………………………….88

3-5-6- جنبش ضدجهانی شدن ………………………………………………………………………………………….88

3-5-7- جنبش اجتماعی پیشرو……………………………………………………………………………………………89

3-5-8- جنبش تی پارتی …………………………………………………………………………………………………..91

3-5-9- جنبش ضد وال استریت بر “ضد نظام سرمایه داری فئودالی شده” ………………………………93

3-5-9-1- استمرار بحران اقتصادی آمریکا …………………………………………………………………………..93

3-5-9-2- تشدید شکاف‌های اجتماعی و نابرابری طبقاتی …………………………………………………….95

3-5-9-3- نقش کارکردی وسایل نوین ارتباط جمعی در شکل‌گیری اعتراض……………………………96

3-5-9-4- اهداف و مطالبات تظاهر کنندگان جنبش ضد وال استریت …………………………………….96

3-5-9-5- حذف فئودال ها از حکومت و حاکمیت آمریکا؛خواست اصلی جنبش ضد وال استریت……………………………………………………………………………………………………………………………..97 3-5-10- مقایسه دو جنبش مهم آمریکا (جنبش ضد وال استریت و جنبش تی پارتی)………………..98

 

فصل چهارم: بررسی تحلیلی و آماری  دلایل تبعیض و نابرابری در نظام سرمایه داری آمریکا (به سوی باز فئودالی شدن)……………………………………………………………………………………………103

4-1- بررسی فئودالیزم اقتصادی در نظام سرمایه داری آمریکا ……………………………………………….105

4-1-1- افزایش  نابرابری در ” درآمد” ……………………………………………………………………………..107

4-1-2- تعمیق شکاف طبقاتی ………………………………………………………………………………………….112

4-1-3- توزیع نابرابر ثروت و افزایش فقر در ایالات متحده …………………………………………………120

4-1-4- بحران مسکن………………………………………………………………………………………………………123

4-1-5- کاهش تبعیض آمیز دستمزدها………………………………………………………………………………..124

4-1-6- افزایش شهریه دانشگاه ها……………………………………………………………………………………..128

4-1-7- پدیده باز فئودالیزم حاصل انباشت ثروت در طبقه بالا……………………………………………….128

4-1-8- معاملات قماری…………………………………………………………………………………………………..134

4-2- بررسی روند “نابرابری اجتماعی” در نظام سرمایه داری آمریکا……………………………………..135

4-2-1- کاهش امید به زندگی در آمریکا…………………………………………………………………………….136

4-2-2- وخامت امنیت غذایی در ایالات متحده…………………………………………………………………..137

4-2-3- گسترش فزآینده انواع تبعیض‌های اجتماعی در ایالات متحده آمریكا………………………….139

4-2-3-1- تبعیض مدنی ………………………………………………………………………………………………….139

4-2-3-2- تبعیض علیه زنان…………………………………………………………………………………………….140

4-2-3-3- تبعیض علیه مسلمانان ……………………………………………………………………………………..141

4-2-3-4- تبعیض علیه مهاجران لاتین تبار ………………………………………………………………………..143

4-2-3-5- تبعیض نژادی …………………………………………………………………………………………………144

4-2-4- افزایش فزآینده فقر و تبعات اجتماعی آن………………………………………………………………..147

4-2-5- بیکاری؛ عامل تشدید نابرابری اجتماعی در آمریکا……………………………………………………152

4-3- بررسی “کنترل و نظارت سیاسی” نابرابر در نظام سرمایه داری آمریکا………………………….. 154

4-3-1- خطاهای راهبردی در سیاست‌گذاری‌های دولتمردان آمریکا……………………………………….158

4-3-2- دموکراسی معکوس و حاکمیت اقلیت بر اکثریت……………………………………………………..159

4-3-3- نفوذ ثروتمندان در سیاست گذاری‌های دولتی (لابی گری و رانت خواری)………………….161

 

نتیجه گیری و جمع بندی………………………………………………………………………………………………… 165

منابع و مآخذ.………………………………………………………………………………………………………………….169

فهرست جداول

عنوان                                                                                                     صفحه

طبقه‌بندی انواع محتمل بحران از دیدگاه هابرماس (هابرماس، 1380)………………………………………..47

دو فرضیه علمی ریچارد بی. فریمن………………………………………………………………………………………74

میزان نابرابری در یک مؤسسه با درجه دکتری طی سال‌های 1973 تا 2006……………………………….75

جدول 1.2- شاخص های نابرابری درآمد خانوارها در امریکا در دوره‌ی زمانی 2005-2009…….109

جدول 1.2- درآمد ملی سرانه آمریک در سال های مختلف……………………………………………………118

جدول 1.3- توزیع درآمد در آمریکا در بین سال های 1982- 2006………………………………………119

جدول 1.4- توزیع ثروت خالص در ایالات متحده آمریکا در بازه زمانی 1983-2007………………130

جدول 1.5- توزیع ثروت مالی در ایالات متحده آمریکا در بازه زمانی 1983-2007………………….130

جدول 1.6- ددرصد سهم ثروت یک درصد مرفه ترین گروه در مقایسه با سهم 99 درصد بقیه جمعیت آمریکا در طی سال های 1922-2007…………………………………………………………………….130

 

 

فهرست نمودارها

عنوان                                                                                                     صفحه

نمودار1.1- ضریب جینی و منحنی لورنز…………………………………………………………………………….108

نمودار 1.3- سهم درآمدی صدک های 81-99 و صدک بالا…………………………………………………..110

نمودار1.4- سهم درآمدی هزارک های 990-999 و هزارک بالا……………………………………………..111

نمودار1.5 – رشد درآمد حقیقی در صدک های مختلف………………………………………………………..112

نمودار 1.6- توزیع درآمد در آمریکا در بین گروه های کم درآمد و پردرآمد جامعه…………………..114

نمودار 1.7 – رشد درآمد سرمایه ای بین گروه 5% بالاترین درآمدها و 95% بقیه گروه ها در آمریکا…………………………………………………………………………………………………………………………….115

نمودار 1.8 – شکاف درآمد در آمریکا: نسبت های بالاترین درآمدهای خانوارها به درآمدهای 90 درصد پایینی در سال 1979- 2007……………………………………………………………………………………116

نمودار1.9 – توزیع نامتوازن افزایش درآمد در مقایسه با دوران پیشین که منافع رشد به طور گسترده توزیع می شد…………………………………………………………………………………………………………………..117

نمودار 1.10 – درصد درآمد پس از مالیات ها و انتقال های نقدی فدرال بین سال های 1979 و 2007……………………………………………………………………………………………………………………………..118

نمودار 1.11- مقایسه ی درصد رشد میانگین حقوق و دستمزدهای سالانه برای گروه های درآمدی مختلف در آمریکا در بازه زمانی 1979-2006……………………………………………………………………..126

نمودار1.12- مقایسه ی درصد رشد درآمد خانواده ها در بازه زمانی 1979-2007……………………126

نمودار 1.13- درصد رشد ثروت خانوارهای آمریکایی در بازه 1983-2009……………………………132

نمودار 1.14- درصد سهم گروه های مختلف جامعه از کل ثروت اندوخته شده در بازه زمانی
1983-2009…………………………………………………………………………………………………………………..134

نمودار1-2………………………………………………………………………………………………………………………136

نمودار2-2………………………………………………………………………………………………………………………137

نمودار3-2………………………………………………………………………………………………………………………137

نمودار4-2………………………………………………………………………………………………………………………146

نمودار5-2.وضعیت فقر مردم بر حسب نژاد در سال های 2000-2011(منبع:اداره آمار آمریکا)…..148

نمودار6-2 درصد افراد با سطوح مختلف نسبت درآمدبه فقر(منبع:اداره آمار آمریکا)…………………148

نمودار7-2 افراد زیر 125 درصداز سطح فقر وفقیرنزدیک در سالهای1991-2011……………………149

نمودار8-2.تعداد خانوارهای زیر سطح فقر و نرخ فقر(منبع:اداره آمار آمریکا)…………………………..149

نمودار 9-2 تعداد فقیر و رنخ فقر در آمریکا در بازه 1959- 2011 (منبع: اداره آمار آمریکا)……….150

نمودار10-2.نرخ بیکاری بر اساس نژادهای مختلف در سال های 1975- 2010 ……………………..153

نمودار11-2. نرخ بیکاری آمریکاطی1980-2010…………………………………………………………………154

 

 

 

فهرست شكلها

عنوان                                                                                                     صفحه

شکل 2.1 – نا امنی غذایی در ایالت های مختلف و نواحی شمالی و جنوبی آمریکا…………………..138

شکل 2.3- درصد مردم فقیر در نواحی و ایالات آمریکا در سال 2011 (منبع: اداره آمار آمریکا)…151

شکل 2.4- تغییر در نرخ فقر در نواحی و ایالات آمریکا در سال های 2010- 2011 (منبع: اداره آمار آمریکا)……………………………………………………………………………………………………………………………151

مقدمه

نظام سرمایه‌داری پس از زوال نظام فئودالی در کشورهای غربی به وجود آمد و از قرن 16 میلادی به بعد و به دنبال توسعه ی صنعت پارچه بافی انگلستان در قرون 16، 17 و 18 به عنوان یک نظام اقتصادی شکل گرفت. تولید بیش از مصرف، موجب افزایش تولید و تراکم سرمایه و در نهایت پیدایش نظام سرمایه داری شد. این خصوصیت، سرمایه داری را از نظام های پیشین متمایز ساخت. در نظام سرمایه داری، افزایش سود و انباشت سرمایه، هدف اصلی است. فرض بر این است که هر فرد مادامی که قوانین اجتماعی را نقض نکند، می‌تواند آزاد و منطقی عمل کند و به فعالیت‌های اقتصادی بپردازد. در این نظام کسب حداکثر سود، تنها انگیزه‌ی معقول برای فعالیت‌های اقتصادی است.

این نظام در واقع بروز اقتصاد های مرتبط و درهم تنیده‌ای است که می‌خواهد جریان تولید، توزیع و مصرف جهانی را اداره کند. اما در پس این یكپارچگی، منافع و ثروت حاصل از تولید به شکل ناعادلانه عمدتاً متوجه كانون‌های قدرت و ثروت می‌شود كه غالبا معترضانی از طیف های مختلف مردم را به همراه دارد.

آنچه مبرهن است نظام اقتصادی و سیاسی سرمایه‌داری، از قرن نوزدهم تا کنون به كمك تحولات تكنولوژیک و مدیریتی، دستاوردهایی در افزایش تولید و ثروت داشته است؛ یعنی سطحی از رفاه را ایجاد کرده که زندگی به‌شدت ساده شده است. اما در عمل هرچه جلوتر رفته تناقضات درونی خود را شدیدتر نشان داده است؛ مثلاً در مقابل افزایش رفاه مادی شكاف طبقاتی رو به گسترشی را سبب شد و مهم‌تر از آن چون ماهیتاً الگوهای رشد و توسعه سرمایه‌داری صرفاً به جنبه‌های مادی بشر توجه داشته است در زمینه‌های معنوی نه تنها رشد نکرد بلکه دچار عقب گرد شد.

دستاوردهای تکنولوژیک در تولید كالا و خدمات هرچند توانسته با تولید ثروت و درآمد، سطح رفاه را بالا ببرد، منتها اکثریت مردم جهان و حتی بیشتر مردم کشورهای پیشرفته مثل امریکا یا اتحادیه‌ی اروپا از این رشد درآمد و پیشرفت کم‌بهره و بعضاً بی‌بهره هستند. نتیجه‌ی این امر چیزی نیست جز شکاف طبقاتی و گستردگی معضل فقر که یکی از موضوعات اعتراض در جنبش وال‌استریت است.

در حقیقت قواعد مستقیم و غیر‌مستقیم نظام سرمایه‌داری ذاتا نابرابری ایجاد می‌كند؛. مطالعات در امریکا  نشان می‌دهد. بیش از نیمی از درآمد آمریکا به 398 نفر از ثروتمندان آمریکایی تعلق دارد. این‌ها نشان‌دهنده‌ی نابرابری‌های بسیار عمیقی است که یکی از دلایل فریاد معترضان جنبش ضد وال استریت به ‌شمار می‌رود.

جنبش تسخیر وال استریت که در آغاز تنها بر مطالبات اقتصادی متمرکز بود، با فراگیرتر‌شدن اعتراضات، وجوه متفاوت اجتماعی و سیاسی را نیز در دستور کار قرار داده که همین امر، اهمیت تحقیق پیرامون آن را دوچندان کرده است. وال استریتی‌ها با شعار معروف «ما 99 درصدیم»، در عمل مطالبات اجتماعی و خواست خود برای برقراری عدالت را مورد تأکید قرار داده و علیه آنچه بی‌عدالتیِ یک درصد ثروتمندِ حاکم بر آمریکا می‌خوانند فعالیت می‌کنند.

در واقع جنبش ضد وال‌استریت یك بحران سیاسی  و اقتصادی  عظیمی است که برعلیه نظام بازفئودالی شده کنونی آمریکا به پا خواسته است.  مسؤولان غربی در تلاش هستند