فهرست مطالب
عنوان                                                                               صفحه

فصل اول- مقدمه و کلیات.. 1

1-1- مقدمه. 1

1-2- کلیات.. 6

1-2-1- ساختار. 6

1-2-2- ویژگی­های ساختاری.. 7

1-2-3- ویژگی­های عمومی بلوط ایرانی.. 8

1-2-3-1- گسترشگاه گونه بلوط ایرانی.. 8

1-2-3-2- ویژگی­های اکولوژیک بلوط ایرانی.. 9

1-2-3-3- ویژگی­های جنگل­شناسی بلوط ایرانی.. 9

1-2-4- مصارف و کاربردهای بلوط ایرانی: 11

1-2-5- عوامل تخریب در جنگل­های زاگرس… 12

1-2-6- خاک.. 12

1-2-6-1- خصوصیات فیزیکی خاک.. 13

1-2-6-2- خصوصیات شیمیایی خاک.. 14

1-2-6-2-1- pH.. 14

1-2-6-2-2- پتاسیم. 15

1-2-6-2-3- سدیم خاک.. 15

1-2-6-2-4-EC.. 15

1-2-6-2-5- آهک… 16

1-2-6-2-6- ماده آلی.. 16

1-2-6-2-6- فسفر. 16

1-2-7- تنوع زیستی.. 17

1-2-7-1- شاخص­های تنوع زیستی.. 18

1-2-7-2- شاخص‌ها و نمایه‌های ریاضی برای اندازه‌گیری تنوع. 18

1-2-7-2-1- شاخص‌های تنوع گونه‌ای.. 18

1-2-7-2-2- شاخص‌های غنای گونه‌ای.. 19

1-2-7-2-3- شاخص یکنواختی.. 19

فصل دوم- سابقه تحقیق.. 21

2-1- مطالعات انجام شده در زمینه­ ساختار جنگل.. 21

2-2- مطالعات انجام شده در زمینه­ خاک جنگل.. 26

فصل سوم- مواد و روش­ها 33

3- 1- منطقه مورد مطالعه. 33

3-1-1- اطلاعات هواشناسی.. 34

3-1-2- اطلاعات زمین شناسی.. 35

3-2- روش انجام کار. 37

3-2-1- روش نمونه­برداری.. 37

3-2-2- روش محاسبه پارامترهای جنگلشناسی.. 37

3-2-3- روش مطالعه تنوع زیستی.. 39

3-2-4- محاسبه­ی شاخص ارزش اهمیت (IVI) 40

3-2-5- روش نمونه­برداری خاک.. 41

3-2-6- روش آزمایشگاهی خصوصیات شیمیایی و فیزیکی خاک.. 41

3-2-6-1- اندازه­گیریpH خاک.. 41

3-2-6-2- اندازه‌گیری هدایت الکتریکیEC خاک.. 42

3-2-6-3- اندازه‌گیری پتاسیم قابل جذب.. 42

3-2-6-4- اندازه گیری کربن آلی (مواد آلی خاک) 42

3-2-6-5- اندازه‌گیری میزان آهک خاک (درصد کربنات کلسیم تبادلی خاک) 43

3-2-6-6- اندازه‌گیری سدیم خاک.. 44

3-2-6-7- تعیین بافت خاک به روش هیدرومتری.. 44

3-2-6-8- اندازه‌گیری فسفر قابل جذب خاک.. 45

 

3- 3- روش تجزیه و تحلیل داده­ها 46

3- 3- 1- آنالیز آماری.. 46

3-3-2- آنالیز پارامترهای ساختار جنگل.. 47

3-3-3- آنالیز خاک.. 47

3-3-4- آنالیز داده­های تنوع زیستی.. 48

3-3-5- آنالیز داده­های زادآوری.. 48

فصل چهارم- نتایج.. 49

4-1- بررسی ساختار جنگل.. 50

4-1-1- نتایج بررسی ساختار افقی جنگل.. 59

4-1-1-نتایج پراکنش درختان در طبقات قطری.. 61

4-1-2- ساختار عمودی توده: 63

4-2- نتایج بررسی خاک.. 70

4-3- نتایج بررسی تنوع زیستی.. 75

4-4- نتایج زادآوری گونه‌های درختی و درختچه‌ای.. 80

4-5- نتایج عوامل غیر زنده (عوامل تخریب) 84

4-6- نتایج عوامل رویشی.. 85

فصل پنجم: بحث و نتیجه­گیری.. 92

5-1-2- ساختار عمودی.. 94

5-2- بررسی خاک.. 96

5-3- بررسی تنوع زیستی.. 98

5-4- زادآوری.. 102

5-5- نتیجه­گیری کلی.. 106

پیشنهادات.. 109

فهرست جدول­ها

عنوان                                                                                                                                           صفحه

جدول 1-1- گونه­های همراه بلوط ایرانی…………………………………………………………………………………………………. 11

جدول 3-1- موقعیت جغرافیایی استان کهگیلویه و بویراحمد و شرایط اقلیمی محدوده مورد مطالعه……………………. 35

جدول 3-2- فرمول­های مربوط به شاخص­های تنوع زیستی ……………………………………………………………………….. 39

جدول 3-3- طبقه­بندی عوامل محیطی…………………………………………………………………………………………………… 40

جدول 3-4- فرمول­های مورد استفاده برای تعیین شاخص ارزش اهمیت……………………………………………………….. 41

جدول 4-1- گونه­های درختی و درختچه­ای موجود در دو رویشگاه تخریب­شده و کمتر­تخریب­شده……………………… 49

جدول 4-2- مقایسه میانگین از لحاظ تراکم و صفات رویشی درختان بلوط ایرانی در دو رویشگاه مورد مطالعه………. 50

جدول4-3- مقایسه­ی میانگین برخی از مؤلفه­های ساختاری دو رویشگاه سرآبتاوه و مختار………………………………… 51

جدول 4-4- همبستگی اسپیرمن بین پارامترهای رویشی درختان بلوط ایرانی در رویشگاه سرآبتاوه ……………………. 52

جدول 4-5- مقایسه همبستگی اسپیرمن بین پارامترهای رویشی درختان بلوط ایرانی در رویشگاه مختار …………….. 53

جدول 4-6- همبستگی بین پارامترهای رویشی درختان با عوامل محیطی در دو رویشگاه سرآبتاوه و مختار…………….54

جدول4-7- آنالیز واریانس پارامترهای رویشی بلوط ایرانی با عوامل فیزیوگرافی در رویشگاه سرآبتاوه ………………….. 55

جدول4-8- آنالیز واریانس پارامترهای رویشی بلوط ایرانی در عوامل فیزیوگرافی در رویشگاه مختار……………………… 56

جدول4-9- آنالیز واریانس ناپارامتریک پارامترهای رویشی در ارتباط با عوامل فیزیوگرافی در منطقه­ی سرآبتاوه ……. 56

جدول 4-10- آنالیز واریانس ناپارامتریک پارامترهای رویشی در ارتباط با عوامل فیزیوگرافی در منطقه­ی مختار ……..57

جدول 4-11- مقایسه میانگین دانکن بین پارامترهای رویشی در عوامل فیزیوگرافی در رویشگاه سرآبتاوه ……………. 57

جدول 4-12- مقایسه میانگین دانکن بین پارامترهای رویشی در عوامل فیزیوگرافی مختلف در رویشگاه مختار …….. 58

جدول4-13- فراوانی تعداد پایه­های مربوط به هر گونه درختی در دو رویشگاه جنگلی …………………………………….. 59

جدول 4-14- فراوانی پایه­های دانه­زاد مربوط به هر گونه درختی و درختچه­ای در دو رویشگاه مورد مطالعه………….. 60

جدول 4-15- فراوانی پایه­های شاخه­زاد (جست­گروه) مربوط به هر گونه درختی و درختچه­ای دو رویشگاه مورد مطالعه………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 60

جدول 4-16- فراوانی تعداد جست مربوط به هر گونه درختی در رویشگاه …………………………………………………….. 61

جدول 4-17- فراوانی تعداد متوسط جست در جست­گروه مربوط به هر گونه درختی و درختچه­ای در رویشگاه……… 61

جدول 4-18- پراکنش میانگین تعداد پایه­های بلوط در هکتار در طبقات قطری 5 سانتی­متری …………………………. 61

جدول 4-19- متوسط قطر برابر سینه (سانتیمتر)، سطح مقطع برابر سینه (سانتیمتر مربع) برای بلوط ایرانی در هر توده در پلات…………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 63

جدول 4-20- میانگین ارتفاع کل درختان در رویشگاه به تفکیک گونه………………………………………………………….. 63

جدول 4-21- پراکنش فراوانی در هکتار در طبقات ارتفاع درختان بلوط ایرانی……………………………………………….. 64

جدول 4-22- پراکنش سطح مقطع برابر سینه در هکتار(مترمربع) با طبقات ارتفاع درختان بلوط ایرانی………………. 67

جدول 4-25- نتایج مقایسه­ی میانگین (T-test) خصوصیات فیزیکی شیمیایی خاک در دو رویشگاه مورد مطالعه… 70

جدول 4-26- نتایج آنالیز واریانس بین تغیرهای فیزیکوشیمیایی خاک با تحت تأثیر سطح دریا به تفکیک رویشگاه. 71

جدول 4-27- نتایج مقایسه میانگین دانکن ویژگی­های فیزیکوشیمیایی خاک در ارتفاعات مختلف ارتفاع از سطح دریا در رویشگاه سرآبتاوه…………………………………………………………………………………………………………………………………. 71

جدول 4-28- نتایج مقایسه میانگین دانکن ویژگی­های فیزیکوشیمیایی خاکدر ارتفاعات مختلف ارتفاع از سطح دریا در رویشگاه مختار……………………………………………………………………………………………………………………………………. 72

جدول 4-29- نتایج همبستگی پیرسون بین عوامل خاکی و ارتفاع از سطح دریا………………………………………………. 72

جدول 4-30- نتایج همبستگی پیرسون بین عوامل خاکی با همدیگر در رویشگاه سرآبتاوه………………………………… 73

جدول 4-31- نتایج همبستگی پیرسون بین عوامل خاکی با همدیگر در رویشگاه مختار……………………………………. 73

جدول 4-32- نتایج همبستگی پیرسون بین پارامترهای رویشی با عوامل خاکی در رویشگاه سرآبتاوه………………….. 74

جدول 4-33- نتایج همبستگی پیرسون بین پارامترهای رویشی با عوامل خاکی در رویشگاه مختار …………………….. 75

جدول 4-34- نتایج مقایسه میانگین در دورویشگاه سرآبتاوه و مختار از لحاظ شاخص­های تنوع زیستی……………….. 76

جدول 4-35- نتایج آنالیز واریانس بین شاخص­های تنوع زیستی در ارتباط با عوامل فیزیوگرافی در رویشگاه سرآبتاوه…………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 77

جدول 4-36- نتایج آنالیز واریانس بین شاخص­های تنوع زیستی در ارتباط با عوامل فیزیوگرافی در رویشگاه مختار……………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 78

جدول 4-37- نتایج مقایسه میانگین دانکن بین شاخص­های تنوع زیستی با فاکتورهای محیطی در رویشگاه سرآبتاوه…………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 78

جدول 4-38- نتایج مقایسه میانگین دانکن بین شاخص­های تنوع زیستی با فاکتورهای محیطی در رویشگاه مختار……………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 79

جدول 4-39- نتایج همبستگی اسپیرمن بین شاخص­های تنوع زیستی  با عوامل محیطی در دو رویشگاه سرآبتاوه و مختار……………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 80

جدول 4-40- رتبه­بندی گونه­های درختی بر اساس شاخص ارزش اهمیت (IVI)……………………………………………… 80

جدول 4-41- تعداد زادآوری در هر رویشگاه به تفکیک گونه……………………………………………………………………….. 81

جدول 4-42- میانگین ارتفاع نهال در هر رویشگاه به تفکیک گونه……………………………………………………………….. 81

جدول 4-43- نتایج مقایسه میانگین مربوط به زادآوری بلوط ایرانی بین دو رویشگاه………………………………………… 82

جدول 4-44- نتایج آنالیز واریانس بین پارامترهای زادآوری بلوط ایرانی  با عوامل فیزیوگرافی در رویشگاه سرآبتاوه…………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 82

جدول 4-45- نتایج آنالیز واریانس بین پارامترهای زادآوری بلوط ایرانی  با عوامل فیزیوگرافی در رویشگاه مختار……. 82

جدول 4-46- نتایج همبستگی اسپیرمن بین پارامترهای رویشی درختان بلوط ایرانی با تعداد زادآوری………………… 83

جدول 4-47- نتایج همبستگی اسپیرمن بین پارامترهای زادآوری بلوط ایرانی با عوامل محیطی در دو رویشگاه …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………83

جدول 4-48- جدول طبقه‌بندی پلات‌ها در دو منطقه­ی سرآبتاوه و مختار بر اساس مدل رگرسیون لجستیک با استفاده از عوامل غیرزنده…………………………………………………………………………………………………………………………………. 85

جدول 4-51- نتایج طبقه­بندی پلات­ها در دو منطقه­ی مورد مطالعه بر اساس آنالیز تابع تشخیص با استفاده از عوامل رویشی………………………………………………………………………………………………………………………………………………. 91

فهرست شکل­ها

عنوان                                                                                                                                                 صفحه

شکل 3-1- موقعیت منطقه مورد مطالعه در کشور و در استان در استان کهگیلویه ­و بویراحمد……………………………  34

شکل 3-2- نمودار آمبروترمیک منطقه مورد مطالعه …………………………………………………………………………………. 35

شکل 4-1- نمودار میانگین تعداد پایه­های شمارش شده در هکتار  در هر  رویشگاه ………………………………………… 60

شکل 4-2- نمودار پراکنش تعداد در هکتار بلوط ایرانی در طبقات قطری 5 سانی­متری مربوط به منطقه جنگلی سرآبتاوه…………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 62

شکل 4-3- نمودار پراکنش تعداد پایه­های باوط در هکتار طبقات قطری 5 سانی­متری مربوط به منطقه جنگلی مختار……………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 62

شکل 4-4- نمودار پراکنش درختان بلوط ایرانی در طبقات ارتفاعی………………………………………………………………. 64

شکل 4-5- نمودار رابطه­ی بین قطر برابر سینه (سانتی­متر) و ارتفاع (متر) درختان بلوط ایرانی در رویشگاه سرآبتاوه… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………65

شکل 4-6- نمودار رابطه­ی بین قطر برابر سینه (سانتی­متر) و ارتفاع (متر) درختان بلوط ایرانی در رویشگاه مختار……………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 65

شکل 4-7- نمودار رابطه بین قطر برابر سینه (سانتی­متر) و مساحت تاج (متر مربع) درختان بلوط ایرانی در رویشگاه سرآبتاو……………………………………………………………………………………………………………………………………………… 66

شکل 4-8- نمودار رابطه بین قطر برابر سینه (سانتی­متر) و مساحت تاج (متر مربع) درختان بلوط ایرانی در رویشگاه مختار……………………………………………………………………………………………………………………………………………….. 66

شکل 4-9- نمودار پراکنش سطح مقطع برابر سینه (مترمربع در هکتار) با طبقات ارتفاع درختان بلوط ایرانی………………………………………………………………………………………………………………………………………………… 67

شکل 4-10- پراکنش تعداد در طبقه­های قطر تاج بلوط ایرانی، کیکم و زالزالک ……………………………………………… 69

شکل 4-11- نمودار میانگین شاخص­های تنوع زیستی به تفکیک رویشگاه ……………………………………………………. 76

شکل 4-12- میانگین حضور عوامل غیرزنده (عوامل تخریب) در دو توده­ی مورد مطالعه….………………………………… 84

شکل 4-13- میانگین حضور عوامل رویشی تراکم پایه در دو توده­ی مورد مطالعه…………………………………………….. 86

شکل 4-14- میانگین حضور عوامل رویشی ارتفاع در دو توده­ی مورد مطالعه………………………………………………….. 87

شکل 4-15- میانگین حضور عوامل رویشی قطر در دو توده­ی مورد مطالعه …………………………………………………… 87

شکل 4-16- میانگین حضور عوامل رویشی سطح مقطع برابر سینه در دو توده­ی مورد مطالعه ………………………….. 88

چک‍یده

مطالعه حاضر با هدف بررسی ساختار جنگل­شناسی و خاک در دو توده­ی طبیعی بلوط ایرانی با شدت دست­خوردگی و تخریب متفاوت صورت گرفته است. برای رسیدن به این هدف ابتدا پس از جنگل­گردشی در جنگل­های حوزه­ی شهرستان بویراحمد، دو توده­ی جنگلی با وضعیت تخریب­یافتگی متفاوت، توده­­ی با درجه­ی تخریب بیشتر (رویشگاه مختار) و توده­ی کمترتخریب­شده (رویشگاه سرآبتاوه) در مجاورت هم به فاصله­ی تقریبی 10 کیلومتر انتخاب شدند. نمونه­برداری در دو توده­ی مورد بررسی به روش تصادفی­سیستماتیک با استفاده از شبکه آماربرداری 250×150 متر صورت گرفت. تعداد 47 قطعه­نمونه­ با مساحت 1000 مترمربع در رویشگاه مختار، و در رویشگاه سرآبتاوه 52 قطعه نمونه برداشت ­شد. در قطعه نمونه­ها­ی اصلی پارامترهای جنگل­شناسی شامل نام و تعداد گونه­های درختی و درختچه­ای، ارتفاع کل، ارتفاع تنه، ارتفاع تاج، قطر برابر سینه، قطر در ارتفاع 50 سانتی­متری از سطح زمین، قطر بزرگ و کوچک تاج اندازه­گیری شد. جهت بررسی زادآوری گونه­های درختی و درختچه­ای در مرکز هر قطعه نمونه­ی اصلی از یک میکروپلات 200 مترمربعی (به شعاع 8 متر) استفاده شد. به منظور مقایسه­ی خصوصیات فیزیکوشیمیایی خاک در دو توده­ی مورد مطالعه، در هر یک از آنها بطور تصادفی تعداد 10 نمونه خاک از عمق 0 تا 20 سانتیمتری برداشت گردید. نتایج آنالیز واریانس نشان داد از لحاظ خصوصیات جنگل­شناسی تعداد پایه، تعداد جست­گروه، تعداد کل جست، ارتفاع­کل، ارتفاع تنه، ارتفاع تاج، ­آشکوب­بندی، مساحت تاج و درصد تاج­پوشش بین دو منطقه­ی مورد مطالعه تفاوت معنی­داری وجود دارد. نتایج مقایسه میانگین­ها نشان داد که میانگین ارتفاع کل، ارتفاع تاج و آشکوب بندی در رویشگاه سرآبتاوه بیشتر از رویشگاه مختار بود، اما میانگین پارامترهای تعداد پایه، تعداد جست گروه، تعداد جست، ارتفاع تنه، مساحت تاج و درصد تاج در رویشگاه مختار بیشتر بود. نتایج آنالیز همبستگی­ها نشان داد در رویشگاه سرآبتاوه بین ارتفاع از سطح دریا و تعداد جست همبستگی منفی و معنی دار وجود داشت. در رویشگاه مختار بین ارتفاع از سطح دریا با پارامترهای درصد پوشش علفی، قطر برابر سینه، قطر در ارتفاع 5/0 متر، سطح مقطع برابر سینه، مساحت تاج و درصد تاج پوشش همبستگی مثبت و معنی دار و با تعداد پایه و تعداد جست گروه و تعداد جست همبستگی منفی و معنی دار وجود داشت. در رویشگاه مختار بین شیب با درصد پوشش علفی، ارتفاع کل، ارتفاع تنه و ارتفاع تاج درخت همبستگی منفی و معنی دار وجود داشت. نمودار توزیع تعداد درختان بلوط ایرانی در طبقات قطری در هر دو توده به صورت چوله به راست و حالت کم­شونده دارد که نشان دهنده توده­های ناهمسال و نامنظم است. نتایج آنالیز واریانس فاکتورهای خاکی در دو رویشگاه نشان داد از لحاظ فاکتورهای pH، ماسه، مقدار ماده آلی، سیلت درشت و سیلت ریز بین دو رویشگاه اختلاف معنی­داری وجود دارد به طوری که مقدار pHو ماسه در رویشگاه مختار و مقدار مقدار ماده آلی، سیلت درشت و سیلت ریز در رویشگاه سرآبتاوه بیشتر بود. نتایج بررسی تنوع زیستی نشان داد از لحاظ کلیه­ی شاخص­های غنا، تنوع و یکنواختی بین دو توده اختلاف معنی­داری وجود دارد که به استثناء شاخص سیمپسون، سایر شاخص­ها در رویشگاه سرآبتاوه بالاتر بود. نتایج زادآوری نیز نشان داد که در رویشگاه سرآبتاوه برای 11 گونه­ی درختی و درختچه­ای و در رویشگاه مختار برای 7 گونه­ی درختی و درختچه­ای زادآوری در میکروپلات­ها مشاهده گردید. طبق نتایج بدست آمده در سرآبتاوه، 72/35 درصد نهال­ها دانه­زاد و 28/64 درصد آن­ها شاخه­زاد بودند، اما در رویشگاه مختار 58/5 درصد نهال به صورت دانه­زاد و 42/92 درصد نها­ل­ها شاخه­زاد بودند. در منطقه کمترتخریب­شده سرآبتاوه، صفات رویشی مساحت تاج، تعداد جست، تعداد جست­گروه و تعداد پایه همبستگی مثبت و معنی­داری با تعداد زادآوری بلوط داشتند. اما در منطقه مختار، سطح مقطع برابر سینه و مساحت تاج همبستگی منفی با تعداد زادآوری داشتند. به­طور کلی نتایج زادآوری نشان داد که در هر دو رویشگاه مورد بررسی وضعیت زادآوری بسیار ضعیف و نگران کننده است. نتایج آنالیز واریانس و مقایسه­ی میانگین عوامل غیر زنده در دو توده­ی مورد مطالعه نشان داد که از لحاظ عوامل تخریب چرای دام، شاخه­زنی و بهره­برداری غیرمجاز تفاوت معنی­داری بین دو رویشگاه وجود دارد به­طوری که میانگین حضور این عوامل در رویشگاه مختار بیشتر از رویشگاه سرآبتاوه بود. همچنین نتایج آنالیز تجزیه به مولفه­های اصلی نشان داد که  بر اساس پارامترهای رویشی گونه­های موجود  دو رویشگاه مورد مطالعه قابل تفکیک نبوده و درصد ضریب کاپا پایین بدست آمد.  نتایج کلی