فصل اول: کلیات تحقیق …………………………………………………………………………………………………………..1

 

1- مقدمه ………………………………………………………………………………………………………………………………………..2

 

اکوسیستم ……………………………………………………………………………………………………………………………..2
1-1-1- تعریف لغوی اکوسیستم…………………………………………………………………………………………………………2

1-1-2- تعریف اصطلاحی اکوسیستم…………………………………………………………………………………………………..3

1-1-3- انواع اکوسیستم ……………………………………………………………………………………………………………………4

1-1-4- اکوسیستم های آبی ایران ………………………………………………………………………………………………………5

1-1-4-1- تالاب ها …………………………………………………………………………………………………………………………5

1-1-4-2- دریاچه ارومیه ………………………………………………………………………………………………………………….8

1-1-4-3- دریای خزر ……………………………………………………………………………………………………………………10

1-1-4-4- خلیج فارس ………………………………………………………………………………………………………………….13

بیان مساله …………………………………………………………………………………………………………………………..14
 

اهمیت و ضرورت تحقیق ……………………………………………………………………………………………………..16
 

اهداف ………………………………………………………………………………………………………………………………..17
1-5- فرضیه ها و سوالات تحقیق ……………………………………………………………………………………………………..18

 

فصل دوم: مروری بر ادبیات و پیشینه تحقیق ……………………………………………………………………………..20

 

مروری تاریخی بر حفاظت از محیط زیست آبی در پرتو حقوق بین‌الملل …………………………………….21
 

نگاه اجمالی ……………………………………………………………………………………………………………………..21
2-2- کنوانسیون های زیست محیطی ……………………………………………………………………………………………25

2-2-1- دوره کنفرانس استکهلم و بعد از آن …………………………………………………………………………………25

2-2-2- معاهدات زیست محیطی که ایران آنها را تصویب نموده است …………………………………………….29

2-2-2-1- کنوانسیون سازمان بین المللی آب نگاری ……………………………………………………………………..29

2-2-2-2- کنوانسیون بین المللی منع گسترش سلاحهای هسته ای ………………………………………………….30

2-2-2-3- کنوانسیون بین المللی حفظ نباتات ………………………………………………………………………………30

2-2-2-4- کنوانسیون منع تکمیل و توسعه و انباشت سلاحهای بیولوژیک ……………………………………….31

2-2-2-5- کنوانسیون مربوط به تالاب های مهم بین المللی (کنوانسیون رامسر) ………………………………..32

2-2-2-6- کنوانسیون مسئولیت بین المللی در مورد خسارات ناشی از اجسام فضایی ………………………..33

2-2-2-7- کنوانسیون 1972 در ارتباط با حمایت از میراث طبیعی و فرهنگی جهان …………………………..34ةوردآ

2-2-2-8- کنوانسیون 1973در مورد تجارت بین المللی گونه های در خطر انقراض ………………………….35

2-2-2-9- کنوانسیون همکاری منطقه ای کویت ……………………………………………………………………………37

2-2-2-10- پروتکل همکاری منطقه ای برای مبارزه با آلودگی ناشی از نفت ……………………………………39

2-2-2-11- کنوانسیون وین 1985 درباره حفاظت از لایه اوزون …………………………………………………….40

 

2-2-2-12- پروتکل مونترال 1987 بر مواد شکاف دهنده لایه اوزون ………………………………………………42

2-2-2-13-کنوانسیون آلودگی دریایی ناشی از اکتشافات و استخراج از فلات قاره ……………………………43

2-2-2-14- کنوانسیون بازل در کنترل حرکت فرامرزی زباله های خطرناک و دفع آنها ………………………43

2-2-2-15- پروتکل حمایت از محیط زیست دریایی در برابر منابع آلودگی مستقر در خشکی…………….45

2-2-2-16- کنوانسیون بین المللی نجات دریایی …………………………………………………………………………..46

2-2-2-17- کنوانسیون تنوع زیستی …………………………………………………………………………………………….47

2-2-2-18- کنوانسیون بین المللی مداخله در دریای آزاد در صورت بروز سوانح آلودگی نفتی……………50

2-2-2-19- پروتکل مداخله در دریاهای آزاد در صورت بروز آلودگی غیر نفتی………………………………..50

2-2-2-20- کنوانسیون جلوگیری از آلودگی دریایی (کنوانسیون لندن) …………………………………………….51

2-2-2-21- کنوانسیون بین المللی آمادگی، مقابله و همکاری در برابر آلودگی نفتی …………………………..51

2-2-2-22- کنوانسیون چارچوب ملل متحد در مورد تغییرات آب و هوایی ……………………………………..52

2-2-2-23- کنوانسیون مبارزه با بیابان زایی سازمان ملل ………………………………………………………………..54

2-2-2-24- کنوانسیون مربوط به مدیریت ذخایر ماهیان مهاجر و دوکاشانه ای…………………………………..54

2-2-2-25- کنوانسیون منطقه ای کویت در مورد کنترل جابجایی فرامرزی دریایی……………………………..55

2-2-2-26- کنوانسیون بین المللی جلوگیری از آلودگی دریا ناشی از کشتی ها …………………………………55

2-2-2-27- کنوانسیون ایمنی زیستی (کارتاهنا) …………………………………………………………………………….57

2-2-2-28- کنوانسیون روتردام …………………………………………………………………………………………………..58

2-2-2-29- کنوانسیون استکهلم درباره آلاینده های آلی پایدار ………………………………………………………..59

2-2-2-30- کنوانسیون محیط زیست دریای خزر (کنوانسیون تهران) ………………………………………………61

2-2-2-31- پروتکل کیوتو 1997 در مورد تغییرات آب و هوایی …………………………………………………….61

2-2-2-32- کنوانسیون حفاظت از میراث فرهنگی زیر آب …………………………………………………………….63

2-2-2-33- کنوانسیون بین المللی کنترل سامانه های مضر ضد خزه بر روی کشتی ها ………………………63

2-2-2-34- کنوانسیون بین المللی کنترل و مدیریت آب توازن کشتی ها…………………………………………..64

2-2-2-35- کنوانسیون نایروبی درباره انتقال لاشه کشتی ها…………………………………………………………….64

2-2-2-36- کنوانسون بین المللی درباره مسئولیت مدنی برای خسارت آلودگی نفت………………………….65

2-2-2-37- پروتکل اصلاحات کنوانسیون سازمان بین المللی آب نگاری………………………………………….66

فصل سوم: روش تحقیق و تجزیه و تحلیل اطلاعات ………………………………………………………………67

3- روش تحقیق و تجزیه و تحلیل اطلاعات ………………………………………………………………………………….68

3-1- کلیات روش تحقیق …………………………………………………………………………………………………………..68

 

3-2- تجزیه و تحلیل مسایل زیست محیطی در پرتو حقوق بین الملل……………………………………………….69

3-2-1- مسئولیت دولت ها در قبال نقض تعهدات زیست محیطی……………………………………………………69

3-2-1-1- مفهوم و جایگاه خسارات زیست محیطی ……………………………………………………………………..70

3-2-1-2- عمومی یا خصوصی بودن زیان زیست محیطی ……………………………………………………………..72

3-2-1-3- عناصر تشکیل دهندۀ مسئولیت ناشی از خسارات محیط زیستی ………………………………………72

3-2-1-4- عمل زیانبار ………………………………………………………………………………………………………………73

3-2-1-5- مسئولیت محض برای خسارات زیست محیطی …………………………………………………………….75

3-2-1-6- شیوه های جبران خسارات زیست محیطی ……………………………………………………………………77

3-2-2- توسعه پایدار و حقوق بین الملل محیط زیست ………………………………………………………………….80

3-2-2-1- مفاهیم مرتبط با توسعه پایدار در کنوانسیون ها و اسناد بین المللی محیط زیست………………..80

3-2-2-1-1- مفهوم توسعه پایدار ……………………………………………………………………………………………….80

3-2-2-1-2- مفهوم میراث مشترک بشریت …………………………………………………………………………………81

3-2-2-1-3- مفهوم حقوق نسل های آینده ………………………………………………………………………………….82

3-2-2-2- اصول توسعه پایدار در حقوق بین الملل محیط زیست …………………………………………………..83

3-2-2-2-1- اصل حاکمیت بر منابع طبیعی …………………………………………………………………………………83

3-2-2-2-2- اصل تعهد به همکاری و اطلاع رسانی و کمک در مواقع اضطراری………………………………85

3-2-2-2-3- اصل حمایت و حفاظت از محیط زیست ………………………………………………………………….87

3-2-2-2-4- اصل جلوگیری ……………………………………………………………………………………………………..88

3-2-2-2-5- اصل احتیاطی ……………………………………………………………………………………………………….89

3-2-2-2-6- اصل الزام به پرداخت غرامت توسط آلوده کننده محیط زیست……………………………………..90

3-2-2-2-7- اصل مسئولیت های مشترک اما متفاوت ……………………………………………………………………92

3-2-2-2-7-1- اصل مسئولیت مشترک اما متفاوت در حقوق هنجاری ……………………………………………99

3-2-2-2-7-2- اصل مسئولیت مشترک اما متفاوت در معاهدات زیست محیطی ………………………………99

3-2-2-2-7-3- اصل مسئولیت مشترک اما متفاوت در رویه بین المللی …………………………………………102

3-2-2-2-8- بررسی اصل مشارکت در حقوق بین الملل محیط زیست …………………………………………104

3-2-2-2-8-1- حق دسترسی به اطلاعات زیست محیطی …………………………………………………………..105

3-2-2-2-8-2- مشارکت عمومی در فرآیند تصمیم سازی و تصمیم گیری زیست محیطی……………….113

3-2-2-2-8-3- حق دسترسی و توسل به مراجع اداری و قضایی در حوزه محیط زیست…………………116

3-2-3- نقش رسانه ها در توانمندسازی حقوق محیط زیست ……………………………………………………….120

3-2-3-1- اینترنت در توسعه محیط زیست ………………………………………………………………………………..121

3-2-3-2- نقش رسانه ها در تهییج افکار عمومی به نفع محیط زیست …………………………………………..122

3-2-3-3- رسانه و حقوق محیط زیست در قانون ایران ……………………………………………………………….123

3-2-3-4- سیر تحول حقوق محیط زیست در قانون برنامه توسعه کشور ……………………………………….124

3-2-3-5- محیط زیست و رسانه در قانون برنامه پنج ساله توسعه …………………………………………………125

3-2-4- نقش سازمانهای غیردولتی در توانمندسازی حقوق محیط زیست ……………………………………….125

3-2-4-1- وضعیت موجود سازمان های غیردولتی ………………………………………………………………………127

3-2-4-2- پیشگیری مشارکتی جرایم زیست محیطی …………………………………………………………………..129

3-2-4-3- سازمان های غیردولتی و پیشگیری مشارکتی در حوزه محیط زیست ……………………………..130

3-2-4-4- حق دادخواهی سازمان های غیردولتی در دعاوی زیست محیطی …………………………………..133

3-2-4-4-1- مطالعه تطبیقی …………………………………………………………………………………………………….133

3-2-4-4-2- نظام حقوقی ایران ……………………………………………………………………………………………….135

3-2-4-4-3- قانون اساسی ………………………………………………………………………………………………………136

3-2-4-4-4- آیین نامه اجرایی تأسیس و فعالیت سازمان های غیر دولتی ………………………………………137

3-2-5- نقش سیاستگذاری در حوزه حقوق محیط زیست ……………………………………………………………138بایسته های سیاستگذاری حوزه محیط زیست ……………………………………………………………..138
سیاستگذاری مسائل عمومی و مساله محیط زیست ……………………………………………………..139
3-2-5-3- مفهوم شناسی سیاستگذاری زیست محیطی …………………………………………………………………140
خط مشی گذاری کلان و رعایت مسائل زیست محیطی ……………………………………………….140
سیاستگذاری محیط زیست در حوزه حقوق عمومی …………………………………………………….141
3-2-5-6- راهبردهای سیاستگذاری زیست محیطی …………………………………………………………………….144
مدل های سیاستگذاری در حوزه محیط زیست …………………………………………………………..146
جایگاه سیاستگذاری زیست محیطی در نظام حقوقی ایران ……………………………………………148
نظام پیشنهادات برای نیل به یک سیاستگذاری زیست محیطی مطلوب…………………………….150
3-2-6- مشکلات زیست محیطی اکوسیستم های آبی از منظر حقوق بین الملل………………………………..152

3-2-6-1- حفاظت از تالاب دریاچه ارومیه در حقوق بین الملل محیط زیست………………………………..152

3-2-6-1-1- کنوانسیون رامسر؛ حقوق بین الملل خاص حاکم بر حفاظت از تالاب ها ……………………153

3-2-6-1-2- استفاده معقول؛ قلب کنوانسیون رامسر ……………………………………………………………………154

3-2-6-1-3- مشکلات زیست محیطی تالاب ارومیه در چارچوب کنوانسیون رامسر ……………………….156

3-2-6-2- حفاظت از دریای خزر در چارچوب حقوق محیط زیست ……………………………………………161

3-2-6-2-1- منابع آلودگی دریای خزر ……………………………………………………………………………………..161

3-2-6-2-2- کنوانسیون چارچوب محیط زیست دریای خزر (تهران) …………………………………………..163

3-2-6-3- حفاظت از محیط زیست خلیج فارس در پرتو حقوق بین الملل …………………………………….164

3-2-6-3-1- کنوانسیونهای بین المللی و مساله آلودگی دریا ………………………………………………………..165

3-2-6-3-2- آزادی دریاها و حمایت از محیط زیست دریایی ……………………………………………………..169

3-2-6-3-3- ماهیت تعهدات؛ تعهد به فعل و تعهد به نتیجه ………………………………………………………..171

3-2-6-3-4- همکاری منطقه‌ای و تکوین استانداردهای منطقه‌ای زیست‌محیطی ……………………………..172

3-2-6-3-5- مبارزه با منابع آلودگی دریاها در پرتو حقوق بین‌الملل ……………………………………………..173

3-2-6-4- حقوق بین الملل محیط زیست دریاچه ها و آبراههای بین المللی ………………………………….178

3-2-6-4-1- کنوانسیون نیویورک راجع به حقوق بهره برداری از آبراههای بین المللی …………………….180

فصل چهارم: نتیجه گیری و پیشنهادات ………………………………………………………………………………184

نتیجه گیری و پیشنهادات …………………………………………………………………………………………………….185
4-1- توجه به اصول توسعه پایدار در توانمندسازی حقوق محیط زیست ………………………………………..185

توانمندسازی حقوق محیط زیست از طریق نظام مشارکت عمومی …………………………………………186
4-2-1- ضرورت حضور سازمان های غیردولتی در عرصه تصمیم گیری بین المللی ………………………..188

4-2-2- چالش های سازمان های غیردولتی برای مشارکت در فرایند تصمیم گیری بین المللی …………..190

4-2-3- سازوکارهای پیشنهادی برای مشارکت عمومی ………………………………………………………………..191

4-3- توانمندسازی مسئولیت بین المللی دولت ها در حوزه حقوق محیط زیست …………………………….193

4-3-1- چالش های موجود در حقوق بین الملل برای پرداختن به جرایم زیست محیطی ………………….194

4-3-2- ضرورت تأسیس دادگاه بین الملل محیط زیست ……………………………………………………………..196

4-4- توانمندسازی حقوق محیط زیست در گستره اکوسیستم های آبی ایران …………………………………..200

4-4-1- راهکارهای حل بحران زیست محیطی دریاچه ارومیه ……………………………………………………….200

4-4-2- توانمندسازی حقوق محیط زیست دریای خزر ………………………………………………………………..204

4-4-2-1- راهکارها و پیشنهادات در حوزه حقوق محیط زیست دریای خزر …………………………………207

منابع و مآخذ …………………………………………………………………………………………………………………211

 

 
فصل اول
 

مقدمهاکوسیستم[1]
اکوسیستم رابطه نزدیکی با محیط زیست دارد. برای آنکه بتوان درک بهتری از محیط زیست و انواع آن داشت، آگاهی یافتن از اکوسیستم مفید و ضروری خواهد بود. در ضوابط و مقررات ملی و بین المللی زیست محیطی به این نکته توجه شده است و در کنار محیط زیست از اکوسیستم سخن به میان آمده است[2]. استفاده از اصطلاح اکوسیستم دارای سابقه تاریخی طولانی نیست. واژه اکوسیستم برای نخستین بار در سال 1935 میلادی توسط یک اکولوژیست انگلیسی به نام تانسلی[3] بیان شده است [1]. از آنجا که واژه های علمی اصولاً دارای معانی لغوی و اصطلاحی هستند و برای ورود به موضوعات مربوط به آنها ابتدا باید از این معانی آگاهی پیدا کرد، بنابراین پیش از آنکه نقش و جایگاه اکوسیستم در مقررات زیست محیطی داخلی و بین المللی مورد بررسی قرار  گیرد، لازم است در آغاز به بررسی معانی دوگانه یاد شده مبادرت شود.

1-1-1- تعریف لغوی اکوسیستم

«اکوسیستم» لغتی است که خود از دو کلمه «اکو» و «سیستم» تشکیل شده است. به عبارت دیگر از یک صفت و یک اسم ساخته شده است. اکو (ایکوس) به معنای مسکن، خانه و محل زندگی است و سیستم به معنای نظام است [3]. پس در لغت می توان اکوسیستم را نظام محل زندگی (اعم از جاندار و بی جان) نامید. در مورد واژه سیستم تعاریفی بیان شده است که یکی از آن تعریف ها چنین است: «یک سیستم عبارت است از مجموعه ای از عناصر (عوامل، اجزاء و قطعات) که به گونه ای در کنار یکدیگر قرار گرفته، برهم سوار شده نسبت به یکدیگر تنظیم یافته و یا به طور خلاصه با یکدیگر به نحوی در تماس متقابل قرار گرفته اند که در کل به صورت یک واحد منسجم و در جهت انجام یک کار و یا رسیدن به یک هدف مشخص عمل می کنند» [3]. بنا بر تعریف یاد شده می توان گفت که سیستم، مجموعه ای از اجزای به هم پیوسته است و به خاطر همین پیوستگی است که گسترده و فراگیر است. به این ترتیب عملکرد یک سیستم که متشکل از عناصر و اجزا است با عملکردهای اجزای آن یکسان نیست.

1-1-2- تعریف اصطلاحی اکوسیستم

اکوسیستم یا سیستم اکولوژیک[4]، در واقع یک نظام اکولوژیکی است که به منزله یک واحد اساسی در اکولوژی به شمار می رود و در قالب عبارات گوناگون تعریف شده است که چند نمونه از این تعاریف در اینجا ارائه می شود. «اکوسیستم مجموعه جاندار و غیر جاندار محیط در یک ناحیه معینی است که با روابط و تاثیر متقابل به ساختن و مبادله مواد غذایی و انرژی مشغول هستند. به عبارت دیگر در هر ناحیه از طبیعت که موجودات زنده و عوامل غیر جاندار محیط در حال تعادل و تاثیر متقابل بر روی یکدیگر بوده و به مبادله مواد با یکدیگر مشغول هستند یک نظام اکولوژیک یعنی اکوسیستم وجود دارد»[1]. به یک محیط اجتماعی یا وجود موجودات زنده (گیاهی، جانوری و انسانی) و غیر زنده (آبی، خاکی و غیره) در یک منطقه اکوسیستم می گویند مانند جنگل و محیط غیر زنده در آن، دریا و موجودات زنده آن و غیره»[4].

در ماده 2 معاهده 1992 سازمان ملل متحد راجع به تنوع زیستی، در تعریف اکوسیستم چنین آمده است: «اکوسیستم به مفهوم مجموعه پویایی از گیاه، حیوان و موجودات ذره بینی و محیط پیرامون آنهاست که به عنوان یک واحد کارکردی بر یکدیگر اثر می گذارند.» در قوانین و مقررات زیست محیطی ایران تعریفی از اکوسیستم ارائه نشده است و آشکارا از این واژه به ندرت یاد شده است، اما مقررات پراکنده درباره مفهوم و یا اجزای اکوسیستم های گوناگون  وجود دارد. در مقررات بین المللی اکوسیستم، اجزا و اشکال آن به شکل گسترده مورد توجه قرار گرفته است که از آن جمله می توان به اصل ششم بیانیه 1972 کنفرانس استکهلم اشاره کرد. در این اصل آمده است: «تخلیه مواد سمی و یا مواد زائد دیگر، به میزان و یا تراکمی که از ظرافت مجاز محیط زیست بالا رود، باید متوقف شود تا اطمینان حاصل شود که صدمه غیرقابل بازگشتی به اکوسیستم وارد نمی شود». در فصل دهم دستور کار 21[5] (که از برنامه های مهم زیست محیطی بین المللی است)، با عنوان «برنامه ریزی و مدیریت استفاده از زمین»، موضوع اکوسیستم و نقش والای آن در ملاحظات زیست محیطی مورد توجه واقع شده است. عبارت این فصل چنین است: «این نهادها باید دریابند که ملاحظات مربوط به محیط زیست را در تصمیم گیری هایی که شاید صدمات جبران ناپذیری بر اکوسیستم ها بگذارند، دخیل سازند». در کنوانسیون ساختاری نیویورک 1992 سازمان ملل متحد درباره تغییرات اقلیمی، مقدمه و فصل پانزدهم دستور کار 21، منشوری برای آینده با عنوان «حفاظت از تنوع زیستی» اکوسیستم مورد توجه زیادی قرار گرفته است.

1-1-3- انواع اکوسیستم

درباره اکوسیستم، طبقه بندی های گوناگونی از سوی متخصصین بویژه دانشمندان علوم زیستی ارائه شده است و برای آن انواع مختلفی ترسیم گردیده است که به برخی از این موارد به طور خلاصه اشاره می شود. بنابر یک طبقه بندی، دو نوع اکوسیستم وجود دارد که عبارتند از:

اکوسیستم خشکی که در بسیاری از موارد به آن «بیومس»[6] گفته می شود. این نوع اکوسیستم خود دارای شقوق مختلفی می باشد مانند اکوسیستم جنگل، مرتع، کویر، بیابان، کشتزار، حیات وحش و مانند آن.
اکوسیستم دریایی که این نوع از اکوسیستم دارای شاخه های فرعی متعدد است. از جمله این شاخه ها می توان از اکوسیستم آب های شیرین، دریاها، دریاچه ها، مرداب ها، باتلاق ها، چاله های آبدار و مانند آن نام برد [5].
بنابر طبقه بندی دیگر انواع اکوسیستم ها با در نظر گرفتن ویژگی  های مختلف عبارتند از:

اکوسیستم های خشکی و اکوسیستم های آبی که پیش از این بیان شد.
اکوسیستم های گیاهی و اکوسیستم جانوری که موجبات اصلی این کنوانسیونها، گیاه (جنگل و مرتع) و یا جانور (ماهی دریا، حیات وحش، جانوران خشکی مانند آهو) هستند.
اکوسیستم های بزرگ و اکوسیستم های کوچک که برحسب سطح و گستره اکوسیستم طبقه بندی می شوند. اکوسیستم های بزرگ مانند اقیانوس ها، جنگل ها، دریاها، دریاچه های بزرگ، بیابان ها، کویرهای بزرگ و رودهای بزرگ و اکوسیستم های کوچک مانند قسمتی از یک کویر یا یک جنگل، یک چاله آب، یک استخر، یک دریاجه کوچک، یک گلخانه، یک مزرعه.
اکوسیستم های باز و اکوسیستم های بسته که بر مبنای اجزای اصلی، شکل ظاهری و کارکرد آن طبقه بندی شده اند.
اکوسیستم های برهم خورده و اکوسیستم های برهم نخورده. به بخشی از اکوسیستم های طبیعی که بشر با استفاده و برخورداری از وسایل، فناوری و صنعت در آن تصرف کرده و شکل آن را تغییر داده است، اکوسیستم های برهم خورده گفته می شوند. حتی اقداماتی مانند رفت و آمد، لگدمال کردن، ریختن زباله و مانند آن نیز سبب به وجود آمدن این گونه از اکوسیستم ها می باشد. بدیهی است که اگر این اقدامات و تصرفات از سوی انسان در بخشی از اکوسیستم کل یعنی بیوسفر واقع نشده باشد، آن بخش یا بخش ها را اکوسیستم های بر هم نخورده می گویند که اکنون در سطح بیوسفر چنین اکوسیستم هایی یافت می شوند. البته طبقه بندی دیگر اکوسیستم ها به اکوسیستم های طبیعی، انسانی و اجتماعی می باشد [6].
1-1-4- اکوسیستم های آبی ایران

1-1-4-1- تالاب ها

اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی (IUCN) در کنوانسیون بین‌المللی تالاب‌ها که به کنوانسیون رامسر معروف است و اولین اجلاس آن در سال ۱۹۷۱ در رامسر تشکیل شد، تعریف زیر را برای تالاب ارائه نموده است: تالاب به مناطق مردابی، آب مانده اراضی سیاه خیس باتلاقی، برکه ها اعم از مصنوعی یا طبیعی، بطور دائم یا موقت دارای آب ساکن یا جاری، با مزه آب شیرین، شور و لب شور بوده و همچنین مناطق ساحلی دریاها که هنگام جذر، ارتفاع آب بیشتر از ۶ متر نباشد، تالاب گفته می شود [7]. تالاب‌ها، خاستگاه نهایی بسیاری از آبراهه‌ها، نهر‌ها، رودخانه‌ و سیلاب‌ها می‌باشند. تنوع زیستی، ژنتیکی و تنوع گونه‌هایی که در تالاب زندگی می‌کنند از اهمیت بالایی برخوردار است. تالاب‌ها اگرچه وسعت چندانی نسبت به سایر محیط‌های زیستی ندارند، ولی در عمل به خاطر داشتن شرایط خاص محیطی، ویژگی‌های آب و خاک و پیچیدگی‌های بوم‌شناختی تنوع قابل ملاحظه‌ای را به وجود می‌آورند. تالاب‌ها در جلوگیری از گسترش کویر نیز نقش به‌سزایی دارند. بسیاری از تالاب‌های جهان در نقاطی واقع شده‌اند که در واقع مرز بین دو محیط آبی و خشکی است. به طور مثال تالاب گاوخونی به عنوان تنها دریاچه آب شور دایمی در فلات مرکزی ایران و در دل کویر واقع شده و نقش موثری را در جلوگیری از گسترش کویر ایفا می‌کند. علاوه بر موارد ذکر شده تالاب‌ها در جلوگیری از فرسایش سواحل دریاها، تثبیت هوای منطقه از لحاظ مقدار بارندگی و دمای محیط، آموزش و تحقیق، تامین علوفه دام، مصارف کشاورزی، استخراج مواد معدنی مثل پتاسیم و فسفر، تصفیه هوای مناطق مجاور، بهره‌برداری و اشتغال مردم حاشیه تالاب، جلوگیری از فرسایش بادی نقاط همجوار، پرورش ماهی و … نیز نقش دارند [8]. پایداری روند تخریب تالاب‌ها وجه اشتراک تمام کشورهای جهان است. حجم عظیم تخریب‌های گذشته و نابودی‌هایی که بعضاً هنوز هم به چشم می‌خورد، اوضاع نگران‌کننده‌ای را در مورد وضعیت آینده تالاب‌ها فراهم کرده است. امروزه خطر نابودی تالاب‌ها و آلودگی آب‌های ساحلی همانند بحران تخریب لایه ازن، نابودی جنگل‌ها و انقراض بسیاری از گونه‌های جانوری و گیاهی به یکی دیگر از بحران‌های زیست‌محیطی جهان تبدیل شده است. بر اساس اطلاعات منتشر شده از طرف کنوانسیون رامسر (۱۹۹۷) آمار تخریب و از بین رفتن تالاب‌ها در برخی از کشورهای جهان به این گونه است:

بر اساس اطلاعات موجود، در ایالات متحده آمریکا تقریباً ۵۰ % تالاب‌های طبیعی نابود شده‌اند و تاثیر این نابودی در انواع زیستگاه‌های مهم مشهود است. برای مثال دشت غرقابی جنگل‌های می‌سی‌سی‌پی تنها به چند درصد رسیده و تالاب‌های کالیفرنیا ۹۰ % کاهش یافته است. در بریتانیا ۶۰ % تالاب‌ها نابود شده و از سال ۱۹۳۰ تا کنون ۶ گونه گیاهی تالابی منقرض شده‌اند. در سراسر اروپا تغییرات مشابهی در جریان است،‌۴۰ % تالاب‌های ساحلی از سال ۱۹۶۰ تاکنون نابود و ۷۰ درصد تالاب‌های پرتغال جهت کشت و زرع، خشک شده‌اند. روند تخریب و نابودی تالاب‌ها در ایران نیز وضعیت بهتری از سایر کشورها ندارد. در ایران آمار دقیق و کاملی از وضعیت تخریب و دگرگونی تالاب‌های کشور از لحاظ پوشش گیاهی و نقشه رویشی آبزیان، پرندگان مهاجر و بومی،‌ گونه‌های بومی و وحشی گیاهی و جانوری، وجود ندارد و تحقیقاتی که در این راستا انجام گرفته است، پراکنده و به صورت مقطعی بوده است. اما گزارش‌ مقدماتی ارایه شده از وضعیت تالاب‌های جمهوری اسلامی ایران دل‌نگرانی‌های درخور توجهی را از وضعیت آینده‌ تالاب‌های کشور به وجود آورده است. میزان قابل ملاحظه‌ای از تالاب‌های حوزه آبریز دریای خزر برای مقاصد کشاورزی، ساخت مسکن و جایگاه دفن زباله نابود شده‌اند.

همچنین در حوزه آبریز خلیج فارس و دریای عمان بخش قابل ملاحظه‌ای از تالاب‌ها طی جنگ تحمیلی و عوارض ناشی از آن آسیب دیده و البته جنگ خلیج فارس نیز بر آن بی‌تاثیر نبوده است. در حوزه آبریز هامون نیز علاوه بر جنگ طولانی مدت داخلی در کشور افغانستان که موجب بروز آثار سوء در تالاب‌های آن حوزه شده است، اعمال مدیریت نامناسب منطقه‌ای از جمله تغییر مسیر، ایجاد تاسیسات جدید و وارد کردن گونه‌های غیر بومی، صدمات و خسارات قابل ملاحظه‌ای را به دنبال داشته است. نابودی تالاب کمجان و تبدیل اراضی آن به زمین‌های کشاورزی، پس از مدتی موجب غیرقابل استفاده شدن اراضی کشاورزی مذکور شده است.

جدول1: فهرست تالاب های مهم ایران که در کنوانسیون رامسر به ثبت رسیده اند