موفقیت در رسیدن به اهداف توزیع درآمد و برابری در یك اقتصاد، نیازمند شناخت ویژگی­های بنیانی آن اقتصاد
می­باشد؛ چراكه از این طریق می­توان منابع مالیاتی را به­منظور تأمین مالی مخارج و برنامه­های سرمایه­گذاری شناخت. اقتصادهایی كه از ظرفیت مالیاتی پایینی برخوردار می­باشند، به­منظور فراهم كردن خدمات اقتصادی و اجتماعی و همچنین دستیابی به رشد سریع اقتصادی، نیاز بیشتری به منابع مالی دارند. بنابراین به­دلیل نیاز به مخارج بالاتر در مقابل ظرفیت مالیاتی پایین، اقتصادهای مذكور اغلب شاهد شكاف زیادی بین منابع درآمدی و نیازهای هزینه­ای خود هستند. از آن­جا كه اقتصاد ایران نیز از جمله چنین اقتصادها به­شمار می­رود و همچنین نظر به­اینكه اقتصاد ایران در وضعیت مالی وخیمی(كسری بودجه شدید، تورم بالا و توزیع درآمدی بسیار ضعیف) قرار دارد كه هم­زمان با این وضعیت، در مسیر دشوار تغییر نظام مالی خود نیز گام بر­می­دارد، نیاز به رشد اقتصادی بالا و بدون تورم و همچنین تأمین مالی دولت از طریق مالیات­ها(به­جای استقراض عمومی و یا سیاست كسری بودجه مداوم) امری ضروری به­نظر می­رسد.

روش پژوهش حاضر برگرفته از روش مورد استفاده در مقاله “برآورد تلاش مالیاتی در ایران و مقایسه آن با کشورهای در حال توسعه منتخب” نوشته قطمیری، محمد علی و اسلاملوئیان، کریم، (1387) می­باشد. در این پژوهش ابتدا ظرفیت مالیاتی كشورهای ایران ، مصر، مالزی، مراکش، پاکستان، لبنان، اردن، اندونزی، بنگلادش، عراق، كویت، عمان، عربستان، و تونس به­عنوان كشورهای عضو سازمان كنفرانس اسلامی با استفاده از داده­های تلفیقی طی دوره 2005-1999 با بهره­گیری از روش پانل متوازن در قالب الگوی اثرات ثابت برآورد و پس از آن شاخص تلاش مالیاتی مربوط به كشورهای مذكور محاسبه می­گردد. در این پژوهش ظرفیت مالیاتی تابعی از متغیرهای سهم بخش­های كشاورزی، خدمات و صنعت از تولید ناخالص داخلی(GDP)، سهم بدهی­های خارجی از GDP، سهم بخش خارجی از GDP، معكوس GDP سرانه، سهم جمعیت شهری از كل جمعیت، پولی­کردن و ضریب جینی می­باشد. نتایج برآورد این الگو نشان می­دهند كه ضریب متغیرهای سهم بدهی­های خارجی، سهم بخش خدمات از GDP، سهم بخش­های صنعت و سهم بخش خارجی از GDP مثبت و معنادار می­باشد. همچنین ضریب متغیرهای نسبت شهرنشینی، كشاورزی از GDP،  ضریب­جینی، معكوس GDP سرانه و پولی­کردن منفی به­دست آمده­اند. در این رابطه می­توان گفت تمامی ضرایب به­دست­آمده  با نتایج مطالعات قبلی سازگار بوده­اند. در مورد مقایسه ظرفیت مالیاتی و تلاش مالیاتی ایران با سایر كشورهای مورد مطالعه، باید گفت اقتصاد ایران از ظرفیت مالیاتی متوسط و تلاش مالیاتی پایین­تری نسبت به این کشورها برخوردار است. بنابراین سیاست­گذاران می­توانند با اتخاذ سیاست­های مناسب در جهت افزایش تلاش مالیاتی، اتکای بودجه دولت به نفت را کمتر کرده، و عمده مخارج دولتی را از محل درآمدهای مالیاتی تأمین نمایند.

کلید واژه­ها: مالیات، ظرفیت مالیاتی، تلاش مالیاتی، داده­های پانل، كشورهای عضو سازمان كنفرانس اسلامی

 
 
فهرست مطالب

عنوان                                                صفحه

 

فصل اول: کلیات پژوهش

1-1- مقدمه. 1

1-2- شرح وبیان مسأله پژوهش 2

1-3- هدف پژوهش 3

1-4- فرضیه­های پژوهش 4

1-5- اهمیت و ارزش پژوهش 4

1-6- روش پژوهش 5

1-6-1- داده­های استفاده­شده در پژوهش 8

1-6-2- ابزار گردآوری و تحلیل داده­ها 8

1-7- واژگان کلیدی 9

1-8- جمع­بندی فصل 10

 

فصل دوم: مروری بر ادبیات موضوع و پیشینه پژوهش

مقدمه 11

2-1- تعریف، مفهوم کلی و اهمیت مالیات 13

2-2- پایه مالیاتی 13

2-3- نرخ مالیات و انواع آن 14

 

2-4- بار مالیاتی و تعلق واقعی مالیات 15

2-5- اصول مالیات 15

2-6- امتیاز، پرهیز و فرار مالیاتی 16

2-7- انواع درآمدهای دولت 17

2-8- بررسی ضرورت مالیات در اقتصاد 18

2-9- مالیاتهای مستقیم و غیر مستقیم وجوه تمایز آنها 20

2-10-  انواع مالیاتها 22

2-10-1-  مالیات بر درآمد وثروت 23

2-10-2-  مالیات بر کالاها و خدمات 23

عنوان                                                صفحه

 

2-10-3- مالیات بر سازمانها ……………….25

2-10-4- مالیات بر رهن 26

2-10-5- مالیات در اقتصاد جهانی 27

2-11- بررسی نقش مالیاتها در تخصیص منابع، تصحیح و تثبیت فعالیتهای اقتصادی………………………………..28

2-12- اختلالات در تخصیص منابع وکاهش رفاه و رشد اقتصادی…………………………………………………………..30

2-13- سیاستگذاری و اصلاح نظام مالیاتی در کشورهای در حال توسعه……………………………………………….31

2-14- اثرات عامل مالیات در یک مدل دو بخشی رشد درونزا……………………………………………………………………31

2-15- بررسی مالیات از جنبه های انگیزه و منابع…………………………………………………………………………………….32

2-16- مسأله انتقال مالیاتها………………………………………………………………………………………………………………………32

2-17- ظرفیت مالیاتی……………………………………………………………………………………………………………………………….33

2-17-1- تعاریف مختلف از ظرفیت مالیاتی……………………………………………………………………………………………33

2-17-2- ساختار انواع ظرفیت مالیاتی……………………………………………………………………………………………………..35

2-17-3- عوامل تشخیص ظرفیت مالیاتی جامعه…………………………………………………………………………………..38

2-18- تلاش مالیاتی…………………………………………………………………………………………………………………………………..38

2-18-1- تلاش مالیاتی، تعریف، مفهوم و نحوه محاسبه………………………………………………………………………….39

2-18-2- عوامل تعیین کننده تلاش مالیاتی( برسی اجمالی ادبیات مربوطه)………………………………………….39

2-19- سابقه تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………………..42

2-19-1- کارهای انجام شده در داخل کشور……………………………………………………………………………………………42

2-19-2- کارهای انجام شده برای کشورهای در حال توسعه……………………………………………………………………..48

2-20-  نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………………………………………………..59

 

فصل سوم: الگوی نظری پژوهش

مقدمه 61

3-1- تعیین و تصریح الگو 61

3-1-1- عوامل تعیین کننده ظرفیت مالیاتی 62

3-1-1-1- نسبت مالیاتی مطلوب 63

3-1-1-2- سهم بخشهای مختلف از تولید ناخالص داخلی .63

3-1-1-3- درجه باز بودن اقتصاد 64

3-1-1-4- سهم بخش جمعیت شهری از کل جمعیت……………………………………………………………………………….64

3-1-1-5- درجه پولی کردن…………………………………………………………………………………………………………………….64

عنوان                                                صفحه

 

3-1-1-6- ضریب جینی ………………………………………………………………………………………………………………………..65

3-2- تصریح الگو………………………………………………………………………………………………………………………….65

3-2-1- تابع رفاه اجتماعی مطلوبیت­گرایان ………………………………………………………………………………………………….67

3-2-2- تابع رفاه اجتماعی رالزین …………………………………………………………………………………………………………………68

3-2-3- تابع رفاه اجتماعی برنولی-نش ………………………………………………………………………………………………………..69

3-2-4- تابع رفاه اجتماعی هم­کشش …………………………………………………………………………………………………………..69

3-3- تلاش مالیاتی…………………………………………………………………………………………………………………………………..78

3-4- داده های تابلویی………………………………………………………………………………………………………………………………79

3-5- روشهای تخمین داده های تابلویی……………………………………………………………………………………………………79

3-5-1- مراحل تخمین به وسیله داده های تلفیقی………………………………………………………………………………….80

3-5-2- اثرات ثابت………………………………………………………………………………………………………………………………………82

3-5-3-  اثرات تصادفی…………………………………………………………………………………………………………………………..83

3-5-4- آماره هاسمن………………………………………………………………………………………………………………………………….83

3-5-5- آزمون LM بروش پاگان……………………………………………………………………………………………………………….84

3-6- جمع بندی……………………………………………………………………………………………………………………………………….85

 

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل الگو بر اساس مشاهدات تجربی

مقدمه 87

4-1- داده های پانل 87

4-1-1- اثرات ثابت 88

4-1-2- اثرات تصادفی 89

4-2- برآورد الگو 90

4-2-1- محاسبه نسبت مالیاتی تخمینی 96

4-2-2-  محاسبه تلاش مالیاتی …………………………………………………………………………………………………….97

4-3-  نتیجه گیری……………………………………………………………………………………………………………….104

 

فصل پنجم: نتیجه­گیری و پیشنهادها

5-1- مقدمه 105

5-2- نتایج پژوهش 106

5-3- آزمون فرضیه­ها 107

عنوان                                                صفحه

 

5-4- محدودیت­های پژوهش 108

5-5- پیشنهادات ……………………………….. 108

5-5-1- پیشنهادات پژوهشی ……………………….. 108

5-5-2- پیشنهادات کاربردی ………………………. 108

پیوست 109

منابع و مآخذ 119

فهرست شکل­ها

عنوان                                                صفحه

شکل (3-1)نمودار رفاه اجتماعی مطلوبیت­گرایی ……………………………………………………………………………………………68

شکل (3-1) نمودار  رفاه اجتماعی رالزین ……………………………………………………………………………………………………….69

شکل (3-1)نمودار تابع عمومی رفاه اجتماعی ………………………………………………………………………………………………..70

شکل (4-1)  نمودارهای نسبت مالیاتی واقعی و تخمینی كشورهای مورد مطالعه…………………………………..101

شکل(4-2) نمودارهای تلاش مالیاتی كشورهای مورد مطالعه……………………….…..………103

 

 

 

 

 

عنوان                                                صفحهفهرست جدول­ها

 

جدول 3-1 : تفسیرهای مختلف ازقانون واگنر………………………………………………………………………………………………..76

جدول 4-1: بررسی مرتبه جمعی بودن متغیرها.. 91

جدول 4-2: نتایج آزمون F لیمر……………………………………………………………………………………………………………………93

جدول 4-3: نتایج آزمون هاسمن…………………………………………………………………………………………………………………..93

جدول 4-4: نتایج تخمین.. 93

جدول 4-5: نتایج آزمون­های ریشه واحد بر روی پسماندهای رگرسیون   95

جدول 4-6: نتایج آزمون والد………………………………………………………………………………………………………………………95

جدول 4-7: نسبت مالیاتی تخمینی و واقعی هر كشور در سال­های مختلف   96

جدول 4-8: تلاش مالیاتی كشورهای مورد مطالعه.. 98

مقدمه

درآمدهای مالیاتی می­توانند مهم­ترین روش تأمین مخارج دولت بوده و نقش مهمی در اعمال سیاست­های اقتصادی دولت­ها ایفا نمایند. درصورتی­كه دولت­ها بتوانند با برنامه­ریزی از این منبع مهم درآمدی به بهترین نحو استفاده نمایند، اقتصادشان به اهداف مطلوب اقتصادی نزدیك­تر خواهدشد. سوالی كه در این بین مطرح می­شود، این است كه آیا برای یك