مفاهیم و اصطلاحات
آموزش انفرادی: نوعی از آموزش های ضمن خدمت محسوب می گردد که در اجرای مقررات و مأموریت های ناجا برای ارتقاء دانش، بینش و مهارت تخصصی کارکنان اجرا می شود و فرد را جهت خدمت عمومی و تخصصی در سازمان آماده می نماید.
آموزش یگانی: نوعی از آموزش های ضمن خدمت محسوب می گردد که برابر برنامه های تفصیلی در تکمیل آموزش های انفرادی و به منظور حفظ و ارتقاء دانش عمومی، تخصصی و کسب مهارت های لازم بین یک یا چند رسته در سطوح مختلف یگان های ناجا به شکل جمعی اجرا و در خاتمه آموزش نسبت به انجام ارزیابی اقدام می گردد.
یگان در گیر: به یگانی اطلاق می گردد که برابر مستندات قانونی در جغرافیای کشور مستقر شده و مسئولیت اجرای یک یا چند مأموریت پیش بینی، پیشگیری، کشف و مقابله با عناصر مخل نظم و امنیت عمومی(عناصر ضد انقلاب، اشرار و …) را به صورت مداوم و لحظه ای عهده دارد.
یگان غیر درگیر:به یگانی اطلاق می گردد که برابر مستندات قانونی در جغرافیای کشور مستقر شده و به صورت مداوم و لحظه ای مسئولیت اجرای یک یا چند مأموریت، پیش بینی، پیشگیری، گشت و مقابله با عناصر مخل نظم و امنیت عمومی(عناصر ضد انقلاب و …) را به عهده ندارد (همان ،1390).
چایچی (1381)آموزش در هر سازمان را به دو صورت متمایز ارائه نموده که عبارتند از:
الف ) آموزش پیش از خدمت ب ) آموزش ضمن خدمت
الف ) آموزش پیش از خدمت
منظور از آموزش پیش از خدمت آن نوع آموزشی است که پیش از ورود فرد به سازمان به وی داده می شود تا شایستگی و توانایی های لازم را در او ایجاد کند و او را برای احراز مشاغل در آینده آماده سازد. این نوع آموزش ها رفع مسائل و مشکلات خاص سازمانی را مد نظر ندارد، بلکه هدف عمده آن تربیت نیروی انسانی برای نهاد یا سازمان ویژه است .
ب) آموزش ضمن خدمت
اگر چه در اکثر سازمانها، افراد پیش از تصدی مشاغل باید آموزشهای کلاسیکی را پشت سر بگذارند ولی معمولا به علت کلی و عمومی بودن این نوع آموزشها در صحنه واقعی کار افراد نیاز به آموزشهای مخصوصی دارند. ناتوانی آموزش کلاسیک و پاسخگویی به نیازهای ویژه و نیز تغییر و تحولات سریع در شیوه ها و تکنیکهای اجرای کار ضرورت آموزش ضمن خدمت را نشان می دهد. مانند آموزشهای عرضی رسته ای که دراین گروه از آموزشها تعدادی از عناوین آموزشهای تخصصی وابسته به هریک از رسته های ناجا ( اعم از رسته ای و شغلی ) گنجانده شده که به صورت کوتاه مدت و عرضی یا بلند مدت و طولی انجام می گیرد.(چایچی ،1381) .
آموزش ناجا
مقررات آموزشی نیروی انتظامی کماکان از قانون ارتش جمهوری اسلامی ایران تبعیت داشته و فواصل اعزام به آموزش کارکنان در طول خدمت طولانی و دسترسی کارکنان به آخرین یافته های علمی مشکل و به روز شدن علمی مامورین عملاً به سختی یا قابل دسترسی نبوده است. همچنین در قانون جدید به منظور تکمیل تخصص و به روزآمد نمودن دانش رسته ای کارکنان ناجا دوره های تخصصی تکمیلی پیش بینی شده است. این دوره ها درطول هر ترفیع (چهار سال ) یک دوره و حداقل به مدت یک ماه خواهد بود. علاوه بر موارد یادشده در قانون ناجا دوره های کوتاه مدت عرضی با عنوان دوره های تخصصی کوتاه مدت 1 الی 15 روزه پیش بینی که برای کارکنان رده های تخصصی اغلب این دوره ها برنامه ریزی و به اجراء گذاشته می شود. (نیروی انسانی ناجا ، 1383) .
آموزش در یگان ویژه
نقش پلیس در دولت مدرن مضاعف می باشد چرا که از یکسو نیروی دولتی اجرا کننده و دارای قدرت مشروع و قانونی است و از سوی دیگر یک نیروی مدنی واسط بین دولت و شهروندان می باشد. براین اساس سازمان پلیس همواره ناگزیراز برقراری تعادل میان تأمین مقتدرانه نظم و امنیت اجتماعی (چهره اجبار) و مشارکت مدنی (چهره تعامل) است (جعفری،روح ا…،مدیریت بحران های شهری با تأکید بر نقش یگان ویژه ناجا ، 1386) .
دردستور العمل آموزش یگان( 1390) موارد زیر در امر آموزش مورد تاکید قرار گرفته است .
1- آموزش یگانی بر اساس برنامه تفصیلی مصوب و ابلاغ شده در تمامی یگان های ویژه طراحی و اجرا می گردد.
2- تقویم آموزشی اجرای آموزش یگانی در دو نوع یگان در گیر(سیزده هفته) و یگان غیر درگیر(سی ونه هفته) طراحی و ضمن تحویل نسخه ای از آن معاونت تربیت و آموزش ناجا به رده های مجری زیر مجموعه ارسال میگردد.
3- برنامه زمان بندی اجرای آزمون های پایان آموزش یگانی رده ها یگان ویژه را تهیه می گردد و برای آگاهی و اعزام ناظرین به معاونت تربیت و آموزش ناجا ارسال می شود.
در ارزیابی یگان های ویژه نحوه اجرای آموزش یگانی جزء کارنامه یگانی لحاظ می گردد.
آموزش تخصصی – تکمیلی ترفیعاتی کارکنان ناجا
دوره های تخصصی – تکمیلی به استناد ماده 38 قانون استخدامی ناجا به منظور تکمیل تخصص و روز آمد نمودن دانش و مهارت کارکنان نیروی انتظامی، برای نیل به ترفیع یا تصدی مشاغل خاص متناسب با رسته ها، رشته ها و مشاغل نیروی انتظامی حداقل به مدت یک ماه پیش بینی شده است.
این آموزش ها در بر گیرنده تخصص ها و نیازمندی های آموزشی رده ها و یگان های مختلف ناجا بوده و کارکنان ناجا موظفند حداقل هر چهار سال یک بار، یک دورۀ آموزشی تخصصی – تکمیلی را طی نموده بدین ترتیب یکی از شرایط احراز ترفیع و یا تصدی مشاغل سازمانی را کسب نمایند.
برنامه تفصیلی (6 برنامه در سطح افسری و 6 برنامه در سطوح در جه داری و درجه داری – افسری) می باشد.
انواع دوره های آموزشی ناجا
1- دوره تخصصی – تکمیلی: به دوره های مذکور در مادۀ 38 و دیگر مو

اد قانون استخدامی ناجا اطلاق می شود که به منظور تکمیل تخصص و روز آمد نمودن دانش رسته ای کارکنان برای نیل به ترفیع یا تصدی مشاغل خاص متناسب با رسته، رشته و مشاغل ناجا حداقل به مدت یک ماه بر اساس ضوابط و مقررات خاص اجرا می گردد.
2- دوره تخصصی – تکمیلی ترفیعاتی: نوعی از آموزش های تخصصی – تکمیلی می باشد که در جهت احراز توانمندی های مورد انتظار برای ترفیع و اخذ درجه یا رتبه بالاتر کارکنان طراحی و اجرا می شود و طی نمودن آن برای کلیه کارکنان قبل از نیل به درجه یا رتبه بالاتر، الزامی است.
3- دوره تخصصی – تکمیلی انتصاباتی: نوعی از آموزش های تخصصی – تکمیلی است که به منظور احراز و شرایط انتصاب کارکنان در مشاغل خاص طراحی و اجرا می شود.
4- آموزش های عرضی:به آموزش های مذکور در تبصره 2 مادۀ 33 قانون استخدامی ناجا اطلاق شده که به منظور تأمین سایر نیازمندی های آموزشی کارکنان ناجا اجرا می شود و مدت آن کمتر از یک ماه است.
آموزش های عرضی دو گونه اند: الف) آموزش های تخصصی کوتاه مدت، ب) آموزش های ضمن خدمت و یگانی.
5 –آموزش استاد شاگردی ( چهره به چهره): به گونه ای از روش ها و شیوه های آموزش ضمن خدمت گفته می شود که در آن استاد (آموزش دهنده) به شکل رو در رو و نفر به نفر از نزدیک مطالب آموزشی را به یاد گیرنده (فراگیر) منتقل می نماید.
6 –آموزش از را دور: به آموزش هایی که به منظور ارتقای تحصیلی و افزایش سطح علمی کارکنان با بهره گرفتن از امکانات آموزشی از راه دور، تمام یا قسمتی از دوره های آموزشی موضوع مادۀ (33) ق.ا.ناجا اطلاق می گردد. این آموزش ها دو گونه اند: الف) آموزش های مکاتبه ای ب) آموزش مجازی
7 –تجارب مدون:کلیه نتایج حاصله از وقایع و رخداد هایی که در خلال انجام وظیفه مأموران انتظامی به دست آمده و دارای ارزش جهت ارتقای آگاهی کارکنان بوده و به چاپ رسیده باشد ( موضوع ماده 67 ق.ا.ناجا و دستورالعمل آن).
8 –تحقیقات علمی: به طرح های تحقیقاتی، ابتکارات صنعتی، نوآوری های سازمانی، تألیف، ترجمه، مقاله و تدوین متون آموزشی که به روش علمی انجام گرفته و در چار چوب نیاز های ناجا باشند، اطلاق می شود. ( معاونت آموزش، 1388)
جدول شماره 2-2-جدول زمانی ادوار تخصصی- تکمیلی مقاطع ترفیعاتی کارکنان ناجا
درجه داری به افسری
کد دوره
مقطع ترفیعاتی
مدت دوره
مدت تدریس عمومی
مدت تدریس تخصصی
مدت آزمون
03

نیل به درجه ستوان سومی
8هفته
220 ساعت
4هفته-160ساعت
(عمومی-دومرحله)
4هفته-160ساعت
(تخصصی-دومرحله)
آزمون پنجشنبه پایان هفته های دوم،چهارم، ششم و هشتم
04
نیل به درجه ستوان دومی(سر پرستی)
15 هفته 480 ساعت
8 هفته 320 ساعت ( عمومی- دو مرحله)
4 هفته- 160 ساعت
آزمون هفته های پنجم، دهم و پانزدهم
1/04
نیل به درجه ستوان دومی(غیرسر پرستی)
4 هفته 160ساعت
2هفته 80 ساعت
2 هفته 80ساعت
آزمون پنجشنبه پایان هفته های دوم و چهارم
05
نیل به درجه ستوان یکمی
4 هفته 160ساعت
2هفته 80 ساعت
2هفته 80 ساعت
آزمون پنجشنبه پایان هفته های دوم و چهارم
06
نیل به درجه سروانی
4 هفته 160ساعت
2هفته 80 ساعت
2هفته 80 ساعت
آزمون پنجشنبه پایان هفته های دوم و چهارم
افسری
07
نیل به درجه ستوان دومی
4 هفته 160ساعت
2هفته 80 ساعت
2هفته 80 ساعت
آزمون پنجشنبه پایان هفته های دوم و چهارم
08
نیل به درجه ستوان یکمی
8 هفته 320ساعت
4هفته-160ساعت
(عمومی-دومرحله)
4هفته-160ساعت
(تخصصی-دومرحله)
آزمون پنجشنبه پایان هفته های دوم،چهارم، ششم و هشتم
09
نیل به درجه سروانی
6هفته 240ساعت
4هفته 160 ساعت ( عمومی- دو مرحله)
2هفته- 80 ساعت
آزمون پنجشنبه پایان هفته دوم، چهارم و ششم
10
نیل به درجه سرگردی
20 هفته 640ساعت
8هفته 320 ساعت (عمومی-دو مرحله)
8 هفته 320ساعت (تخصصی-دومرحله)
آزمون هفته هاپنجم،دهم، وبیستم
11
نیل به درجه سرهنگ دومی
4 هفته 160ساعت
2هفته 80 ساعت
2هفته 80 ساعت
آزمون پنجشنبه پایان هفته های دوم و چهارم
06
نیل به درجه سرهنگی
4 هفته 160ساعت
2هفته 80 ساعت
2هفته 80 ساعت
آزمون پنجشنبه پایان هفته های دوم و چهارم
منبع :دستور العمل معاونت آموزش(1388)
پاره ای از موضوعات آموزش
تعداد دیگری از موضوعات آموزش که در نوع ماموریت های یگان ویژه موثر است در کتاب کنترل اجتماعات به شرح ذیل ذکر شده است
1-آماده سازی انضباطی و رفتاری نفرات :رفتار نا بهنجار حتی یک مامورنیروی انتظامی انعکاس ناخوشایندی برای تمام مامورین نیروی انتظامی خواهد داشت. . لذا با آموزش نفرات در خصوص استاندارد های رفتار و انضباط باید این نقیصه را مرتفع نمود.
2- آموزش ذهنی و توجیه نفرات: لازم است که افراد برای فشار های جسمی و ذهنی که در اثر عملیات کنترل اغتشاش حاصل می شود آمادگی پیدا کنند. آموزش در مورد این موضوع هم باید شامل درک ازدحام و رفتار جمعی و هم آماده ساختن عده ها برای کنترل کردن اعمال و احساساتشان در مواقع عملیاتی باشد.
3- آموزش عوامل روانی نیرو های کنترل کننده: عده هایی که درگیر عملیات کنترل اغتشاش داخلی شوند در مواقعی که رویاروی جمعیت زیاد قرار می گیرند در معرض سر و صدا و همهمه زیاد می باشند ممکن است به نیرو ها توهین و فحاشی شود. نیروها باید بیاموزند که اینگونه توهین ها را باید نادیده گرفته و اجازه ندهند که احساسات شخصی در انجام ماموریت بر روی آنها تاثیر گذار باشد.
4- آموزش بدنی نفرات درجهت انجام وظیفه خسته کننده:لازمه اجرای عملیات کنترل اغتشاش در اختیار داشتن نفراتی سالم، قوی و ورزیده می باشد .
5- آشنایی با جنگ افزار و تجهیزات ویژه: هر عضو نیروی کنترل اغتشاش باید در مورد طرز استفاده از جنگ افزار ویژه خود آموزش دیده باشد. باید از افراد واجد الشرایط و دارای صلاحیت برای به کار بردن اینگونه سلاح ها استفاده کرد و یا اصلاً از وارد کردن اینگونه تجهیزات خودداری کرد.
6-خنثی کردن تهدیدات ویژه:پرسنل کنترل اغتشاش باید برای مقابله با تهدیدات ویژه ای از قبیل آتش سوزی، غارت، تیر اندازی و خرابکاری آموزش های لازم را گذرانده و با نحوه خنثی کردن هر کدام از این اقدامات آشنایی کامل داشته باشند.
7- آشنایی با دستورات ویژه:در تمام مدت آموزش ضد اغتشاش و در ادامه آن پرسنل یگان کنترل ضد اغتشاش ضروری است که با دستورات ویژه مانند وظایف محوله، احترام به حقوق انسانی، اسلامی تمام افراد،در دفاع از جان خود از حداقل نیروی لازم استفاده کنند، موقعی که تیر اندازی لازم تشخیص داده شد فقط مجروح کنید و کسی را نکشید، تا جایی که برای انجام ماموریت شما مزاحمت ایجاد نکند اجازه دهید که خبرنگاران به آزادی در منطقه رفت و آمد کنند. در مورد عملیات و اخبار راجع به آن و شایعات مربوطه با اشخاص غیر مجاز صحبت نکنید و تمامی کسانی را که از شما در مورد عملیات سوال می کنند به فرمانده یگان هدایت کنید.
8- تمرینات : برای تقویت آموزش باید تمرینات مستمر ادامه داشته باشد اگرچه اکثر تمرینات و مانور های کنترل اجتماعات دارای غالب خاصی می باشند اما زمان و نحوه تمرینات و مانور ها با آمادگی نیرو ها بسیار حائز اهمیت می باشد.3
4
5
6
3
4
5
3
4
3
2
( کنترل اجتماعات،1377).
تجهیزات یگان ویژه
در کتاب تجهیزات یگان ویژه (1390)نفاوی تجهیزات یگان ویژه را به چند دسته تقسیم می کندکه در ذیل به تفکیک ذکر می گردد.
سلاح ها
الف)سلاح غیر کشنده(پینت بال)
ب)سلاح های کشنده
-تفنگ سازمانی با تجهیزات جانبی