وقوع رنسانس و انقلاب صنعتی از چندین جهت زندگی جوامع بشری را متحول ساخته و در نهایت تمدن امروزی را با تنوع و تکثر بی‌نظیری ایجاد کرد. اگرچه سیر و سیاحت از آرزوهای دیرین بشر بوده است، ولی وجود موانعی چون ابتدایی بودن وسایل حمل و نقل، طول مدت سفر و عدم وجود امنیت در راهها، مسافرت را به مواقع ضروری منحصر کرده بود. یکی از بارزترین آثار انقلاب صنعتی، ایجاد امکانات پیشرفته حمل و نقل بوده است که باعث گردیده تا مسافرت با راحتی، امنیت و سرعت بیشتری همراه شود. همچنین دستیابی انسان به تکنولوژی‌های پیشرفته، اوقات فراغت را افزایش داده است، در نتیجه افراد فرصت بیشتری جهت ارضاء امیال خود، نظیر سیر و سیاحت پیدا کرده‌اند. از طرفی فشار ناشی از شهرنشینی، لزوم ایجاد تنوع و تحرک را در زندگی جوامع صنعتی نشان می‌دهد و این‌ها خود می‌توانند عواملی باشند در جهت توسعه و تکامل توریسم در عصر حاضر. امروزه بسیاری از کشورهای جهان، کم و بیش به صنعت توریسم توجه دارند.

زیرا مهمترین تأثیر توریسم در اقتصاد جهانی، ایجاد درآمد و اشتغال‌زایی است. به طوری که کارشناسان تخمین زده‌اند، گردشگری (توریسم) به عنوان بزرگترین صنعت جهان، 4/3 تریلیون دلار ارزش دارد و این میزان جوابگوی 1/10% محصولات ناخالص جهانی است و 6/10% هزینه اشتغال‌زایی در جهان را تأمین می‌کند (منشی‌زاده، 1376 : 41).

1-2- تعریف مسأله و بیان سؤال اصلی تحقیق:

دشواریهای زندگی شهرنشینی، آلودگی هوا و آلودگی های صوتی، خستگی ناشی از كار در مشاغل شهری، تكراری و یكنواخت بودن شرایط زندگی در شهر و دیگر عوامل مشابه، انسان شهرنشین را وادار می كند تا برای رفع خستگی و استراحت به طبیعت پناه ببرد (رضوانی،1379: 41).

توریسم با پیروی از فلسفه حیات مدار و تكیه بر ارزشهای ذاتی و درونی، از طریق حفاظت از عرصه های طبیعی، انتفاع جوامع محلی، تقوبت ویژگی خرده فرهنگ‌ها، فراهم آوری فرصت‌های آموزشی و یادگیری، تقویت اشتغال زایی و جلوگیری از مهاجرت، التزام به مصرف كمتر منابع تجدید ناپذیر، فراهم آوری فرصت‌های مشاركت‌های محلی، آموزشهای زیست محیطی و به عبارتی تركیب مناسب توسعه و حفاظت از محیط زیست و میراث های فرهنگی، پایداری را امكان پذیر   می سازد. با توجه به مطالب فوق، مقوله توریسم به عنوان راهكاری برای تأمین منافع زیست محیطی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی، چه در سطح ملی و چه در سطح محلی، مورد توجه قرار گرفته است (شاکری،1383: 84). توریسم امروزه در کانون توجه تصمیم گیران و تصمیم سازان حوزه برنامه ریزی و امور اجرایی قرار گرفته است، و بسیاری از کشورهای جهان با درایت و دوراندیشی و ساماندهی علمی، از امکانات بالقوه این صنعت (توریسم)، بهره قابل توجهی برده اند. براساس آمار منتشره از سوی سازمان جهانی جهانگردی، شمار جهانگردان از رقم سالیانه 625 میلیون نفر در اوایل قرن 21، به 6/1 میلیارد نفر در سال 2020 خواهد رسید و نیز درآمد صنعت جهانگردی از 445 میلیارد دلار در سال 2000، به رقمی افزون بر 2 تریلیون دلار در سال 2020 خواهد رسید (فتحی،1380: 123).

تنوع جاذبه های تاریخی و فرهنگی، طبیعی و همچنین طیف متنوعی از آداب و رسوم و شیوه های معیشتی چند هزار ساله منطبق با شرایط اقلیمی، از جمله معیشت کوچ نشینی، از پشتوانه های توریستی ایران به حساب می آید. با وجود پتانسیل های ذکر شده، مطابق آمار سازمان جهانی جهانگردی، کشور ایران فقط 09/ درصد از تعداد و 06/ درصد از درآمدهای گردشگری در دنیا را به خود اختصاص داده است (نشریه بازاریابی، 1378: شماره 3). این نکته با توجه به پتانسیل جاذبه های گردشگری ایران، رقم اندکی را شامل می شود. بنابر این به نظر می رسد که گردشگری در ایران، با کم توجهی روبرو می باشد (امیری،1383: 35). یکی از راهکارها برای گسترش صنعت توریسم، شناسایی هر چه بهتر مناطق مختلفی که پتانسیل توریسم را دارند و برنامه ریزی دقیق جهت امکان سنجی این مناطق به لحاظ قدرت جذب توریست و ایجاد گردشگاه‌های مختلف و امکانات زیربنایی است. این پژوهش نیز شناسایی و امکان‌سنجی جاذبه های توریستی یکی از مناطق مستعد کشور (شهرستان كهگیلویه و از جمله بافت تاریخی بلاد شاپور دهدشت، در استان کهگیلویه و بویراحمد)، در جهت گسترش توریسم و بهره برداری بهتر از آن را مد نظر دارد.

استان کهگیلویه و بویراحمد سرزمینی با وسعت 16264 کیلومتر مربع می باشد و از دو منطقه سردسیری و گرمسیری تشکیل شده است. آثار تاریخی، جنگل‌های متراکم، چشم انداز زیبای قلل و ارتفاعات، رودخانه ها، چشمه سارها، آبشارها، دریاچه ها، تالاب ها، مناطق حفاظت شده با تنوع جانوری و گیاهی غنی و همچنین عشایر و ایلات مختلف با آداب و رسوم خاص، از توان‌های محیطی منطقه برای جذب توریست هستند (مجله مسافران،1381: 62).

 هدف اصلی این پژوهش، معرفی جاذبه های توریستی  شهرستان كهگیلویه و از جمله مجموعه تاریخی بلاد شاپور دهدشت، در استان کهگیلویه و بویراحمد، و امکان سنجی آنها در جهت گسترش توریسم، و در گامی دیگر، نقشی كه این صنعت می‌تواند در جهت برون رفت از محرومیت، و همچنین   توسعه منطقه داشته باشد، است. نظر به اینكه مطالعه موردی ما در این تحقیق، مجموعه تاریخی بلاد شاپور دهدشت به عنوان یك جاذبه توریستی می باشد، لذا، سعی بر آن است تا این مجموعه را از همه جوانب و زوایا مورد بررسی قرار دهیم، و موانع و راهكارها را در جهت گسترش توریسم در این منطقه، شناسایی كنیم. در واقع، این پژوهش درصدد پاسخگویی به پرسش‌های زیر است:

چرا با وجود پتانسیل‌های قوی در زمینه توریسم (از جمله بلاد شاپور دهدشت) در کهگیلویه، این منطقه از توسعه به دور بوده است؟
گسترش گردشگری، چه تأثیری در بهبود وضع امکانات و خدمات زیربنایی و رفاهی و در مجموع توسعه منطقه دارد؟
رشد توریسم تا چه میزان در ایجاد اشتغال در منطقه مذکور تأثیر دارد؟
 

1-3- ضرورت انجام تحقیق:

امروزه در چارچوب طرح‌های آمایشی یا کالبدی، اعم از ملی، منطقه‌ای یا محلی، توریسم به عنوان یکی از ابزارها و مؤلفه‌های مهم توسعه و محرومیت‌زدایی به شمار می‌رود.[1] توریسم از مهمترین عوامل عمران ناحیه‌ای به شمار می‌رود و فعالیتی است ارزآور و متعادل‌کننده که موجب توسعه اقتصادی و اجتماعی در سطح منطقه شده و توزیع عادلانه درآمد و همچنین اشتغال‌زایی را به همراه دارد و … لذا، باتوجه به موارد فوق و نیازهای رورافزون انسان شهرنشین به محیط‌های تفریحی و استراحت‌گاهی و بالاتر از همه، جابجایی میلیون‌ها جهانگرد در طول سال، لزوم پژوهش در مسایل توریسم و امکانات مربوط به آن در یک منطقه بیشتر احساس می‌شود (شکوهی، 1353 : 17).

منطقه کهگیلویه، نمونه‌ای روشن از چنین وضعیتی است. این منطقه به خاطر پاره‌ای از محدودیت‌های طبیعی و انسانی که در طول تحقیق به آن پرداخته خواهد شد، در آینده تکافوی تأمین نیازهای جمعیت ساکن خویش را ندارد، اما بخش گردشگری می‌تواند منبعی مهم، نوپا و جدید برای جمعیت آن به شمار آید و آینده روشن را برای این منطقه فراهم سازد. با در نظر گرفتن مجموع پتانسیل‌های صنعت توریسم در کهگیلویه (از جمله بلاد شاپور دهدشت) و باتوجه به اینکه کشاورزی و دامداری منطقه به دلیل شرایط خاص طبیعی و از میان رفتن بخش عظیم مراتع، در بلندمدت پاسخگوی معیشت مردم این منطقه نخواهد بود، صنعت توریسم می‌تواند با امکانات بالقوه و فراوانش، افق تازه و امیدبخش را در توسعه منطقه فراهم آورد.

لذا، ما در این تحقیق برآنیم تا در راستای یافتن پاسخ به سؤالات ذیل تلاش نماییم. با شناسایی تنگناها و توان‌های موجود، جایگاه صنعت توریسم و اثرات آن را بر توسعه و تحول منطقه مورد مطالعه، تبیین نموده و راهکارهایی را برای توسعه توریسم در منطقه کهگیلویه مطرح نماییم.

 

1-4- سؤال تحقیق

همان‌طور كه در صفحه پیشین گفته شد، این تحقیق در پی پاسخ گفتن به پرسش‌هایی است كه اگر در یك پرسش كلی متبلور یابد، به‌صورت زیر خواهد بود:

گسترش توریسم در شهرستان كهگیلویه چه نقشی در توسعه منطقه داشته است؟

پاسخ به پرسش فوق، در واقع یافتن راهكارهایی است كه می‌تواند فرآیند توسعه منطقه‌ای را تحول بخشد.

 

1-5- اهداف تحقیق

مهمترین هدف توسعه توریسم داخلی و خارجی، توسعه اقتصادی – اجتماعی نواحی مقصد است (Sharplei,J And Richard, 1997. PN: 40 ). زیرا مهمترین تأثیر توریسم در اقتصاد محلی و منطقه ای، این نواحی، ایجاد درآمد و اشتغال، و ایجاد انگیزه ماندگاری در مناطق می باشد. به طور كلی می توان اهداف مورد نظر این پژوهش را به شرح زیر بیان نمود:

بررسی و شناخت تأثیرات گسترش توریسم در توسعه منطقه.
تعیین جایگاه فعلی صنعت توریسم و نقش آن در توسعه منطقه.
بررسی نقاط قوت، ضعف، فرصت‌ها و تهدیدها.
ارائه الگوئی بهینه از توریسم و معرفی آن به عنوان استراتژی جدید توسعه منطقه ای.
 

1-6- مطالعات انجام شده در این خصوص (سوابق موضوع)

مسعود تقوایی و محمد علی شاپورآبادی (1381: 253)، در تحقیقی تحت عنوان« توسعه منطقه برخوار اصفهان، از طریق گسترش توریسم »، تلاش می‌كنند تا مزایای صنعت

مهندسی برق – مخابرات
عنوان:
طراحی و شبیه سازی LNA متعادل باند X با استفاده از کوپلر لانژ
برای رعایت حریم خصوصی اسامی استاد راهنما،استاد مشاور و نگارنده درج نمی شود
تکه هایی از متن به عنوان نمونه : (ممکن است هنگام انتقال از فایل اصلی به داخل سایت بعضی متون به هم بریزد یا بعضی نمادها و اشکال درج نشود ولی در فایل دانلودی همه چیز مرتب و کامل است)
چکیده
طراحی و شبیه سازی LNA متعادل باند X با استفاده از کوپلر لانژ
با توجه به اهمیت ویژه تقویت کننده های نویز پایین در صنایع مخابرات نظامی و تجاری موجب پیشرفت تکنولوژی ساخت نیمه هادی GaAs MEFET و همچنین ارائه طرح های نوین در صنعت ساخت شده است. در این پروژه با استفاده از ترانزیستور HFX04LG ساخت شرکت Fujitsu مراحل طراحی تقویت کننده متعادل، نویز پایین در باند X انجام می گیرد. LNA طراحی شده در محدوده فرکانسی 12GHz~8 و جهت دستیابی به بهره 10dB و عدد نویز کمتر از 1/5dB می باشد. از کوپلر لانژ برای متعادل طراحی شدن تقویت کننده بهره گرفته شده است  که مشخصه های کوپلر لانژ در باند مورد نظر طراحی شده است. طراحی تقویت کننده پهن باند از روش های تطبیق جبران شده صورت می گیرد که در نهایت نتایج آنالیز و شبیه سازی با استفاده از نرم افزار   Microwave Office ارائه خواهد شد.
فصل اول: مقدمه
1-0- مقدمه:
در این پایان نامه روند طراحی یک تقویت کننده متعادل با نویز پایین در باند X دنبال خواهد شد، این پروژه شامل دارای چندین ویژگی منحصر به فرد و توام را شامل می شود که عبارتند از:
1- طراحی تقویت کننده با ویژگی نویز پذیری پایین.
2- طراحی تقویت کننده با ویژگی پهنای باند وسیع.
3- طراحی تقویت کننده متعادل برای حصول بهره متوسط در باند وسیع.
توام بودن ویژگی های فوق در یک مدار تقویت کننده مایکروویو مستلزم طراحی مرحله به مرحله و استفاده از تکنیک های روتین طراحی و در نهایت جهت بهینه سازی پاسخ طراحی بدست آوردن ترکیب مناسبی از نمونه های طراحی می باشد.
1-1- مدارات مایکروویو
فرکانس های مایکروویو بصورت قراردادی به فرکانس های 1 تا 300GHz اطلاق می گردد یا به عبارت دیگر طول موج های رنج میکرون از نواحی مادون قرمز و نور مرئی را در خود دارد. با توجه به استاندارد سازی انجام گرفته توسط IEEE یک مقیاس بندی در فرکانس های مایکروویو صورت گرفته است و بعنوان نمونه در این پروژه هدف طراحی در 

فرضیه سوم و با توجه به روش های ضریب مکانی و مقیاس گاتمن           به کاربرده در این فرضیه نشان داد که روستاهای سطح 1 و 2 از نظر تعداد و توزیع فضایی برای پوشش کامل سایر سکونت گاه ها کافی نیست و از عدم سازمان یافتگی برخودار است لذا فرضیه سوم رد شد. نتیجه این که، نظام سکونت گاهی شهرستان از عدم تعادل و تراکم فضایی جمعیت             و خدمات برخودار است و نیازمند برنامه ریزی و سیاست گذاری در چارچوب راهبرد تمرکز غیرمتمرکز و رویکرد توسعه سلسله مراتب شهرها و روستاهاست.

واژگان کلیدی: شهرستان لارستان، نظام شهری، نظام روستایی.

 

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                     صفحه

مقدمه. 1

فصل اول: کلیات تحقیق

    1 -2 – بیان مسأله و ضرورت تحقیق. 4

    1 -2 – اهداف تحقیق. 8

    1 -3 – فرضیه های تحقیق. 8

    1 -4 – روش تحقیق. 9

    1 -5 – مشکلات و محدودیت های تحقیق. 10

فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه تحقیق

مقدمه. 12

    2 -1 – تعاریف و مفاهیم تحقیق. 12

           2 -1 -1 – فضا 12

           2 -1 -2- ساماندهی فضایی سکونتگاه ها 12

           2 -1 -3 – سازمان فضایی.. 13

           2 -1 -3 -1- مکان مرکزی.. 13

           2 -1 -3 -2 – منطقه پیرامونی.. 13

           2 -1 -3 -3 – کنش متقابل و روابط فضایی.. 14

           2 -1 -4 – ساختار فضایی.. 14

           2 -1 -4 -1- عنصر ساختار فضایی.. 14

           2 -1 -4 -1 -1 – عناصر نظام سکونتگاهی(شهر ها، روستاها، فعالیت ها) 15

           2 -1 -4 -1 -2 – عناصر مناطق طبیعی.. 15

           2 -1 -4 -1 -3 – عناصر انسان ساخت(شبکه های زیربنایی، و …) 16

           2 -1 -5 – سطح بندی.. 17

           2 -1 -5 -1- سطح بندی سکونتگاه های روستایی.. 17

           2 -1 -5 -1 -1- روستاهای اقماری.. 17

           2 -1 -5 -1 -2 – روستاهای مستقل. 17

           2 -1 -5 -1 -3 – روستاهای مرکزی.. 18

               2 -1 -5 -1 -4 – روستا- شهر. 18

               2 -1 -5 -2 – سطح بندی فضاهای روستایی.. 18

               2 -1 -5 -2 -1- حوزه های روستایی.. 18

               2 -1 -5 -2 -2 – مجموعه های روستایی.. 18

               2 -1 -5 -2 -3 – منظومه های روستایی.. 19

        2 -2 – سیستم شهری و نابرابری های منطقه ای.. 19

               2 -2 -1 – نخست شهری.. 19

               2 -2 -2- نابرابری شهری و روستایی در کشور های توسعه نیافته. 19

               2 -2 -3 – نابرابری شهری و روستایی در ایران. 21

               2 -2 -4 – عدم کارایی شهرهای بزرگ.. 22

               2 -2 -5 – سلسله مراتب شهری و توسعه ملی.. 25

               2 -2 -6 – عوامل مؤثر در سیستم های شهری.. 26

       2 -3- تحولات نظری نظام شهری و نظریه های مرتبط. 27

               2 -3 -1 – نظریه های اندازه بهینه شهر. 30

               2 -3 -1 -1 – نظریه های موافق وجود یک اندازه بهینه. 31

 

               2 -3 -1 -2 – نظریه های مخالف اندازه بهینه. 31

               2 -3 -1 -3 – نظریه های مدافع شهر های کوچک و میانی.. 33

               2 -3 -1 -4 – نظریه های مدافع شهر های بزرگ.. 33

               2 -3 -1 -5 – نظریه های مدافع اندازه بهینه شهر در چارچوب شبکه شهری.. 34

               2 -3 -2 – نظریه های توسعه فضایی.. 35

               2 -3 -2 -1 – دیدگاه نوسازی و نظریه قطب رشد 35

               2 – 3 – 2 -2 – دیدگاه وابستگی.. 37

                2 -3 -2 -2 -1 – نظریه مرکز پیرامونی.. 37

                2 -3 -2 -2 -2 – نظریه توسعه روستا- شهر. 40

                2 -3 -2 -3 – نظریه های سلسله مراتبی سکونتگاه ها 42

                2 -3 -2 -3 -1 – نظریه مکان مرکزی.. 42

                2 -3 -2 -3 -2 – نظریه عملکردهای شهری در توسعه روستایی (مدل یوفرد) 43

                2 -3 -2 -3 -2 -1 – وظایف تحلیلی یوفرد 44

               2 -3 -2 -3 -2 -2 – فرایند برنامه ریزی و تحلیل منطقه ای در رویکرد یوفرد 45

               2 -3 -2 -3 -2 -2-1 – تحلیل کلی منابع ناحیه ای.. 45

               2 -3 -2 -3 -2 -2 -2 – تحلیل سیستم سکونتگاهی.. 46

               2 -3 -2 -3 -2 -2 -3 – تحلیل پیوند فضایی.. 47

               2 -3 -2 -3 -2 -2 -4 – تهیه نقشه های تحلیلی.. 48

               2 -3 -2 -3 -2 -2 -5 – تحلیل قابلیت دسترسی.. 48

               2 -3 -2 -3 -2 -2- 6- تحلیل خلاء عملکردی.. 49

               2 -3 -2 -3 -2 -2 -7 – تدوین راهبرد های توسعه فضایی.. 49

               2 -3 -2 -3 -2 -2-8 – شناسایی پروژه ها و برنامه های سرمایه گذاری.. 49

               2 -3 -2 -3 -2 -2 -9 – بازنگری و ارزیابی.. 50

               2 -3 -2 -3 -2 -2-10 – نهادینه کردن تحلیل فضایی در فراینده برنامه ریزی ناحیه ای.. 50

               2 -3 -2 -3 -2 -3 – طبقه بندی وابستگی های مهم فضایی از نظر راندینلی.. 50

               2 -3 -2 -3 -2 -4 – ارزیابی نهایی از رویکرد یوفرد 51

               2 -3 -2 -3 -2 -4 -1 – قابلیت ها ومزیت های رویکرد کارکردهای شهری در توسعه روستایی.. 52

               2 -3 -2 -3 -2 -4 -2 – کاستی و محدودیت های رویکرد کارکردهای شهری در توسعه روستایی. 53

               2 -3 -2-3 -3 – نظریه مراکز رشد میسرا 54

               2 -3 -2 -3 -4 – سلسله مراتب فضایی و قاعده رتبه- اندازه 56

               2 -4 – پیشینه تحقیق. 57

                2 -4 -1 – جهان. 57

                2 -4 -2 – ایران. 61

                2 -5 – نتیجه گیری و ارائه چارچوب نظری تحقیق. 66

فصل سوم: معرفی محدوده مورد مطالعه و روش شناسی تحقیق

مقدمه. 72

       3 -1 – معرفی قلمرو مطالعه. 72

             3 -1 -1 – موقعیت جغرافیای شهرستان لارستان. 72

             3 -1 -2 – ویژگی توپوگرافی و ارتفاعات شهرستان لارستان. 73

                   3 -1 -3 – ویژگی های اقلیمی شهرستان لارستان. 74

                   3 -1 – 4 – تقسیمات سیاسی شهرستان. 75

                   3 -1 -5 – ویژگی های انسانی شهرستان لارستان. 77

                   3 -1 -6 – تحولات جمعیتی در شهر لارستان. 78

                   3 -1 -7 – جایگاه جمعیتی شهرستان لارستان در استان. 79

                   3 -2 – تعریف عملیاتی مفاهیم اصلی تحقیق. 80

                   3 -2 -1- تعادل توزیع و تراکم فضایی جمعیت و سکونتگاه ها 80

                   3 -2 -2 – تمرکز و نخست شهری.. 82

                   3 -2 -3 – سازمان یافتگی مکان های مرکزی.. 83

          3 -3 – روش تحقیق. 84

          3 -4 – روش جمع آوری و طبقه بندی اطلاعات.. 84

          3 -5 – روش تجزیه و تحلیل و آزمون فرضیه ها 84

فصل چهارم: یافته ها و آزمون فرضیه ها

مقدمه. 86

         4 -1 – توزیع و تعادل و تراکم فضایی جمعیت و سکونتگاه ها 86

                  4 -1 -1 – تقسیمات سیاسی شهرستان و توزیع جمعیت شهری و روستایی.. 86

                  4 -1 -2 – تحلیل میزان تعادل توزیع جمعیت در ناحیه با ضریب آنتروپی.. 90

                  4 -1 -3 – تحلیل میزان تعادل توزیع جمعیت در شهرستان با سطح تمرکز و ضریب توزیع. 93

                  4 -1 -4 – تحلیل میزان تعادل توزیع جمعیت در شهرستان با ضریب جینی.. 99

                  4 -1 -5 – تحلیل بر حسب قاعده رتبه- اندازه 101

                  4 -1 -6 –  بررسی نظام شهری شهرستان لارستان بر حسب ضریب پاره تو. 108

                  4 -1 -7 – جمع بندی و آزمون فرضیه اول. 109

        4 -2 – تحلیل تمرکز و نخست شهری (فرضیه دوم) 110

                  4 -2 -1 – بررسی شاخص نخست شهری در شهرستان لارستان. 110

                  4 -2 -2 – بررسی تغییرات شاخص دو شهر. 111

                  4 -2 -3 – بررسی تغییرات شاخص کینزبرگ.. 112

                  4 -2 -4- بررسی تغییرات شاخص چهار شهر مهتا 113

                    4 -2 -5 – بررسی تغیییرات شاخص موماو و الوصابی.. 113

                    4 -2 -6 – بررسی تغییرات شاخص موسوی.. 114

                    4 -2 -7 – بررسی تغییرات شاخص هرفیندال. 115

                    4 -2 -8 – بررسی تغییرات شاخص هندرسون. 116

                    4 -2 -9- جمع بندی و آزمون فرضیه دوم 117

        4 -3 – تحلیل سازمان یافتگی مکان های مرکزی (فرضیه سوم) 120

                   4 -3 -1 – سطح بندی سکونتگاه ها براساس مقیاس گاتمن. 120

                   4 – 3 -2 – نتیجه گیری فرضیه سوم 131

فصل پنجم: بحث، نتیجه‌گیری و پیشنهادات

مقدمه. 133

        5 -1 – جمع بندی.. 133

        5 -2 – بحث و نتیجه گیری.. 136

        5-3- پیشنهادات.. 142

                  5-3 -1 – پیشنهادات برنامه ریزی و راهبردی.. 142

                  5- 3- 2- پیشنهادات پژوهشی.. 143

منابع و مراجع. 144

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست جداول

عنوان                                                                                                     صفحه

جدول (2-1) جمع بندی نظرات تعدادی از محققین در مورد اندازه بهینه شهر. 32

جدول (2-2) مراحل رشد اقتصادی مکان و سازمان یابی فضایی نظریه مرکز پیرامون فریدمن. 39

جدول (2-3) وابستگی های مهم فضایی از نظر راندینلی. 51

جدول (2-4) سطوح کانون های رشد پیشنهادی میسرا در مورد ایران. 56

جدول (2 -5) عناصر اصلی نظریه های سه گانه مرتبط با الگوی شبکه شهری. 67

جدول (3 -1) تقسیمات سیاسی 1390 شهرستان لارستان. 76

جدول (3 -2) روند افزایش رشد جمعیت در شهرستان لارستان. 77

جدول(3 -3) تحولات خانوار و جمعیت و نرخ رشد متوسط سالانه شهر لارستان. 79

جدول (3-4) ضریب شهر نشینی و روستا نشینی لارستان در سال 1390. 80

جدول (4 -1) تقسیمات سیاسی شهرستان لارستان. 87

جدول (4 -2) سیر افزایش جمعیت در شهرستان لارستان و تعداد جمعیت شهری و روستایی. 87

جدول (4- 3) جمعیت و خانوار و بعد خانوار در شهرستان لارستان. 87

جدول (4- 4) تراکم جمعیت و تراکم خانوار در بین بخش های شهرستان لارستان. 88

جدول (4 -5) تراکم جمعیت روستایی بر حسب دهستان. 89

جدول (4 -6) تراکم در واحد سطح کل جمعیت ناحیه بر اساس دهستان. 90

جدول (4 -7) ضریب آنتروپی چگونگی توزیع جمعیت روستایی بر حسب دهستان ها 91

جدول (4- 8 ) ضریب آنتروپی طبقات جمعیتی روستایی. 92

جدول (4- 9) ضریب آنتروپی برای جمعیت شهری بر اساس شهرها 92

جدول (4- 10) محاسبه سطح تمرکز و تمرکز ضریب توزیع و جمعیت روستایی دهستان های شهرست94ان لارستان در سال 1390. 94

جدول (4- 11) محاسبه ضریب توزیع و شاخص تمرکز جمعیت روستایی دهستان های شهرستان لارستان 1385. 95

جدول (4- 12) محاسبه ضریب توزیع و شاخص تمرکز برای مجموع جمعیت شهرستان لارستان 1385. 97

جدول (4- 13) محاسبه ضریب توزیع و شاخص تمرکز برای مجموع جمعیت شهرستان لارستان سال 1390. 98

جدول (4- 14) توزیع جمعیت بین نقاط روستایی. 99

جدول (4- 15) توزیع جمعیت بین نقاط شهری. 100

جدول (4-  16) رتبه- اندازه در شهرهای شهرستان لارستان. 102

جدول (4- 17) بررسی رتبه اندازه آبادی های شهرستان لارستان. 103

جدول (4- 18) تغییرات شاخص های تعادل  نظام شهری و روستایی در شهرستان لارستان طی سالهای 90- 1355. 110

جدول (4- 20) تغییرات شاخص های نخست شهری در شهرستان لارستان طی سال های 90- 55. 119

جدول (4-  21) شاخص های تمرکز در شهرستان لارستان طی سال های 90- 55. 119

جدول (4- 22) سطح بندی آبادی های شهرستان لارستان براساس مقیاس گاتمن. 121

جدول (4- 23 ) نتایج سطح بندی به روش ضریب مکانی و سطوح برخوداری. 126

جدول (5- 1) نقش و جایگاه شبکه شهری شهرستان لارستان در دوره‌های تاریخی و مطالعاتی مختلف در استان ‌فارس.. 137

جدول شماره (5- 2) سطوح خدمات پیشنهادی در شهرهای موجود و آتی شهرستان لارستان. 139

جدول (5- 3) سطح بندی خدماتی سکونتگاه ها در شهرستان لارستان. 141

 

 

 

 

 

 

 

فهرست اشکال

عنوان                                                                                                     صفحه

شکل (2-1) الگوهای سیستم های شهری در کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته (شکویی، 1373: 344-345) 30

شکل (3- 1) موقعیت جغرافیایی استان فارس، شهرستان لارستان به تفکیک دهستان (نگارنده) 73

شکل (3-2) روند افزایش رشد جمعیت در شهرستان لارستان. 77

شکل(3-3) نرخ رشد جمعیت در شهرستان لارستان. 78

شکل (4- 1) منحنی لورنز مربوط به توزیع جمعیت روستایی. 100

شکل (4- 2) نمودار رتبه اندازه شهرهای شهرستان لارستان. 102

شکل(4- 3) نمودار رتبه اندازه روستاهای شهرستان لارستان. 108

شکل (4-  4) تغییرات ضریب پاره تو در نظام شهری شهرستان لارستان در سال های 90- 55. 109

شکل (4- 5) تغییرات میزان نخست شهری شهرهای شهرستان لارستان طی سال های 90- 1355. 111

شکل (4- 6) تغییرات شاخص دو شهر شهرهای شهرستان لارستان طی سال های 90- 55. 112

شکل (4- 7) تغییرات میزان شاخص کینزبرگ شهر های شهرستان لارستان طی سال های 90- 55. 112

شکل (4- 8)تغییرات میزان شاخص چهار شهر مهتا شهرهای شهرستان لارستان طی سال های 90- 55. 113

شکل (4- 9) تغییرات میزان شاخص موماو و الوصابی شهرهای شهرستان لارستان 90- 55. 114

شکل (4-10) تغییرات میزان شاخص موسوی شهرهای شهرستان لارستان طی سال های 90- 55. 115

شکل (4- 11) تغییرات میزان شاخص هرفیندال شهر های شهرستان لارستان طی سال های 90- 55. 116

شکل (4- 12) تغییرات میزان شاخص هندرسون در شهرهای شهرستان لارستان طی سالهای 90- 55. 116

شکل (4- 13) مقایسه روند تغییرات شاخص های میزان نخست شهری در شهرستان لارستان طی سال های 90- 55. 118

شکل (4- 14 ) توزیع فضایی کانون های برتر روستایی براساس شاخص مرکزیت.. 131

 

 

 

 

 

 

مقدمه

انباشتگی بیش از حد جمعیت روستایی در شهرهای کشورهای کم رشد، یکی دو شهر را به شکل شهرهای “ماکروسفال” یا بزرگ سر در می آورد، به گونه ای که از لحاظ جمعیتی و اقتصادی نسبت به سایر شهرهای ناحیه و حتی کل جمعیت کشور رشد غیرطبیعی می یابند و به موازات غلظت تراکم شهری، سرمایه و ثروت کشور نیز در این شهرها تمرکز یافته و عملا توزیع متوازن و هماهنگ جمعیت و کار در مقیاس ناحیه و ملی از بین می رود و رشد ناموزون شهری به عنوان مانع             عمران های ناحیه ای و همه جانبه ملی مطرح می شود (فرید، 1386: 236).

     چنین جریاناتی که در کشورهای مختلف با شدت و ضعف و با تقدم و تاخر رخ داده است، توجه سیاستگذاران و محققان را به خود جلب کرده و با جهت گیری در باز توزیع جمعیت و به تبعیت از آن کاهش مشکلات نخست شهرها، روند فراینده ای به خود گرفته است. بنابراین در حال حاضر یکی از چالش های اساسی دولت ها به ویژه در کشورهای در حال توسعه سازماندهی ساختار فضایی مطلوب ملی می باشد. چنین ساختاری به تقسیم کارکردی اقتصادی- اجتماعی متعادلی در سلسله مراتب شهری و منطقه ای امکان می دهد. (نظریان، 1388: 291- 184)

      در ایران نیز چنین وضعیتی قابل مشاهده است. درواقع نظام پخشایش جمعیت و شهرها تصویر مناسبی را بدست نمی دهد. در سطح منطقه ای نیز، مناطق و استان های مختلف کشور به نوعی از نظر تعادل توزیع جمعیت و فعالیت ها و نیز الگوی نظام شهری دارای مسئله هستند. البته از سال 1300 تا کنون و به ویژه از دهه 40 به بعد نظام شهری ایران دچار تحول شده است. سیاست های مبتنی بر صنعتی شدن و قطب رشد رد دهه های 30 تا 50 از یک طرف، به نوعی در جهت تمرکز              و تشدید عدم تعادل نظام شهری بوده است. از طرف دیگر تلاش هایی که به نوعی از دهه های 40  و 50  به بعد در راستای توسعه قطب های منطقه ای، تمرکز زدایی از تهران و نیز در دهه های 60          و 70 در قالب توسعه شهرهای کوچک و میانی؛ اتفاق افتاده است. در تحولات نظام شهری و روستایی کشور تأثیر داشته است. بنابراین بررسی تحولات نظام شهری و روستایی کشور و مناطق در ارتباط با تحولات مذکور می توان مفید و مؤثر باشد.

     به نظر می رسد در شهرستان لارستان نیز نابرابری و فقدان تعادل در توزیع بهینه جمعیت، امکانات و منابع تمرکز امکانات و خدمات در تک شهر مسلط شهرستان، واگرایی، و شکاف توسعه بین نواحی را موجب شده است. این امر از دهه 55 تا 90 نیز تحولاتی در جهت تشدید و نیز تعدیل نظام شهری و روستای داشته است. بنابراین بررسی تحولات و چگونگی نظام شهری و روستای شهرستان در طی دوره  مذکور جهت دست یابی به سیاست های مناسب امری ضروری است.                 براین اساس این پژوهش بر محوریت این سؤال اصلی شکل گرفت: «آیا شهرستان لارستان از یک نظام سکونتگاهی متعادل و مطلوبی برخودار است؟»

     جهت بررسی و پاسخ به سؤال مذکور، با توجه به ابعاد مختلف توزیع و تمرکز نظام شهری،            سه سؤال فرعی طرح شد. در مجموع این پایان نامه در پنج فصل و بشرح ذیل تنظیم گردید:

      فصل اول: کلیات تحقیق؛ در این فصل به بیان مسأله و تشریح ابعاد آن، ضرورت و اهمیت مطالعه، سؤال ها، پیشینه تحقیق، فرضیه ها و چارچوب کلی روش تحقیق پرداخته شد.

      فصل دوم: مبانی و چارچوب نظری تحقیق؛ جهت طرح فرضیه و ارائه پاسخ های نظری              به سؤال های تحقیق لازم بود، تعاریف و مبانی نظری مرتبط با موضوع و مسئله تحقیق بررسی گردد و بر اساس آنها و با توجه به پیشینه تحقیق، چارچوبی برای پاسخ به سؤال های تحقیق در قالب فرضیه ها فراهم آید. بنابراین ابعاد نظری و مفهوم مسئله تحقیق در فصل دوم مورد بررسی قرار گرفت.

      فصل سوم: معرفی محدوده و روش شناسی تحقیق؛ در این فصل به معرفی و بررسی اجمالی ویژگی های انسانی- محیطی شهرستان پرداخته شد. در ادامه علاوه بر تعاریف عملیاتی مفاهیم مورد نیاز، روش تحقیق، روش جمع آوری اطلاعات و روش های تجزیه تحلیل و ازمون فرضیه ها ارائه گردید.

      فصل چهارم: در این فصل یافته های تحقیق، نتایج تحلیل و آزمون فرضیه ها بطور منظم ارائه گردید.

      فصل پنجم: به بحث، نتیجه گیری و ارائه پیشنهادات اختصاص یافت.

 

 

 

 

 

فصل اول

کلیات تحقیق

 

 

 

 

1 – 1 – بیان مسأله و ضرورت تحقیق

یکی از مهم ترین جنبه های توسعه اقتصادی بعد از جنگ جهانی دوم، به کارگیری نظریات اقتصاد فضا بود. این نظریات  با زیربنای تفکر رشد ناموزون و رویکرد قطب رشد، از طریق تجمع زیرساخت ها و فعالیت های مولد در یک نقطه، تأثیر بسزایی بر سیاست های نظامی سکونتگاهی در کشورهای جهان برجا گذاشت و عملاً سیاست های توسعه را متوجه پدیده شهرنشینی و صنعتی شدن نمود. بروز وضعیت فوق برای کشورهای جهان به ویژه کشورهای جهان سوم، مسایل                  و مشکلات عدیده ای را از جمله توزیع فضایی نامتعادل جمعیت وافزایش تفاوت ها و نابرابری های منطقه ای در برداشته است. (نوری و همکاران، 1388: 62)

     الگویی قطب رشد یکی از نظریاتی بود که موضوع رشد نامتعادل از طریق اولویت دادن و انتخاب بخشی از اقتصاد به عنوان بخش پیشتاز و تمرکز سرمایه در مراکز شهری تأکید داشت (روزبهان، 1371: 200). این نظریه مورد استقبال عمده ی کشورهای جهان درحال توسعه از جمله ایران واقع شد. مشکل عمده ای که در استفاده از این تئوری به عنوان ابزار سیاست گذاری منطقه ای، حداقل درمراحل اولیه توسعه ایجاد گردید، تشدید عدم تعادل منطقه ای بود. (کلانتری، 1380: 78)

     شکل گیری و توسعه شهرها کوچک و بزرگ در سیستم های کشورهای صنعتی عمدتا هماهنگ با مراحل رشد و توسعه صنعتی بوده و دارای الگوی متعادل است. اما در کشورهای در حال توسعه، رشد سریع شهرنشینی و عدم هماهنگی آن با مراحل توسعه صنعتی، مشکلات جدیدی در نظام شهری این کشورها به وجود آورده است. ( پارتر و ایوانز، 1384: 26- 28) یکی از مشخصه های اصلی شهرنشینی در کشورهای در حال توسعه از جمله ایران، توزیع فضایی نامناسب شهرها در سطح این مناطق می باشد. (نظریان، 1373: 66) در این قبیل کشورها یک شهر متروپل چند میلیون نفری          به عنوان شهر برتر، بی رقیب، در سطح بسیار بالایی توسعه یافته و تمامی کشور را در حوزه نفوذ سیاسی، اداری واقتصادی- اجتماعی خود قرار می دهد.

     بنابراین اکثر کشورهای در حال توسعه از روند توسعه فضایی سکونتگاه ها ونحوه توزیع            منطقه ای جمعیت و فعالیت های اقتصادی خود ناراضی اند. (زبردست،  1383: 3) مهاجرت عمده از روستاها و شهرهای کوچک به سمت شهرهای بزرگ و در نتیجه تمرکز فزاینده در یک یا چند شهر عمده و به چالش کشید شدن توسعه پایدار در مناطق خشک، موجب گسیختگی نظام سلسله مراتب شهری در بیشتر کشورها شده است. در این میان رشد سریع شهرنشینی دنیا در همه شهرها به صورت متعادل صورت نگرفته است. تمرکز جمعیت در شهرها بزرگ گویایی این واقعیت است. (نوربخش، 1381: 19)

     با به هم خوردن نظام منطقی سلسله مراتبی سکونتگاه های انسانی به خصوص شهرها موجب پیدایش مشکلات بسیاری در کلیه مقیاس های سکونتگاهی از روستا گرفته تا مقیاس ملی شده است. در نتیجه این فرایند رابطه منطقی و مکمل موجود شهر با سکونتگاه های روستایی پیرامون گسیخته شده بدنبال آن شهر که رشد موزون و هماهنگ با تحولات نواحی پیرامون داشت به شکل مستقل از این نواحی، توسعه خود را با بهره گیری ناعادلانه از منابع و امکانات ملی و انتقالی مازاد و سرمایه نواحی پیرامونی و تمرکز آن ها در شهر، ادامه داده و روابطی با ماهیت نابرابر و یک سویه را با نقاط پیرامون برقرار می سازد که پیامده آن ضعف، نابسامانی و واپسگرائی نواحی پیرامون و قطبی شدن جمعیت، فعالیت و امکانات در شهر بوده است. (وزارت جهادسازندگی، 1377: 37) بر این اساس است که امروزه موضوع نابرابری و عدم تعادل های فضایی میان سکونتگاه های شهری و روستایی از مباحث مهم اقتصاددانان و برنامه ریزان منطقه ای می باشد. وجود دوگانگی اقتصادی، قطب رشد و پراکندگی نقاط روستایی از آثار این پدیده است. (نوری، 1388: 6)    

     در ایران نیز در ابتدا، سیاست گذاری های توسعه طی دهه های اخیر، به رشد ناموزون و عدم تعادل های شدید در توسعه چه به لحاظ بخشی (میان بخش های کشاورزی، صنعت و خدمات یا بخش های سنتی و مدرن) و چه به لحاظ فضایی- مکانی میان شهرها و روستاها و حتی در سطوح مختلف جوامع شهری منجر شده است. جهت گیری این سیاست ها از دیده گاه توسعه فضایی همواره به سود مرکز و فعالیت های شهری عمل نمود و روستاها به بیش از بیش در حاشیه قرار گرفته اند. پیامد مستقیم این تحولات، حرکت جمعیت از روستاها به سوی شهرها می باشد.              (علی اکبری، 1383: 55) از طرفی نیز تسلط یک سویه شهر بر روستا در دهه اخیر و در ایران مخصوصاً بعد از اصلاحات ارضی و به هم خوردن روابط متقابل شهر و روستا دست به دست هم داده و در حال حاضر به تضعیف هر چه بیشتر روستا- شهری را فراهم، بلکه تشدید نموده است. (مزیدی و زارع شاه عباسی، 1385: 151)

     بنابراین، یکی از مشکلات اساسی توسعه فضایی و ناحیه ای در ایران، گسیختگی سازمان فضایی و نبود سلسل مراتب مبتنی بر رابطه ی تعاملی میان سکونتگاه هاست. (حکمت نیا و موسوی،          1385: 209)

     اما با شکست سیاست قطب رشد و تبعات منفی ناشی از آن، بعد از جنگ، سیاست کلی ایران  به سمت سیاست توسعه روستا- شهری به خصوص راهبرد یوفرد حرکت نمود. این راهبرد که مبنای آن عدم تمرکز سرمایه گذاری ها در سکونتگاه های انسانی با تأکید براستراتژی توسعه بر محور شهری در تأمین حداقل شرایط برای مردم روستایی که آنها را قادر می سازد تا جوامع روستایی خود را به توسعه اجتماعی- اقتصادی برسانند. این راهبرد در ایران به شکل تبدیل روستا بزرگ             به شهرهای کوچک در جهت خارج نمودن روستاها از انزوای جغرافیایی و تحقیق تعادل های            ناحیه ای نمود پیدا کرد. (سرایی و اسکندرثانی، 1386: 169)

     هرگاه در روند توسعه و تکامل سازمان فضایی سکونتگاه ها وقفه ای ایجاد شود، در نظام و عملکرد این سازمان نابسامانی هایی به وجودمی آید که منجربه ناپایداری سکونتگاه های روستایی  می شود. (رضوانی، 1376: 40). بنابراین، دستیابی به توسعه متوازن و یکپارچه در فضای منطقه ای نظام یافته سکونتگاه ها امری ضروری است. در این راستا، نواحی و شهرستان هایی استان فارس             با تدارک ساختار فضایی مناسب و پذیرش نقش های ناحیه ای و منطقه ای می توانند به تعادل             ناحیه ای، منطقه‌ای و ملی کشور کمک کنند.

     در این رابطه، شهرستان لارستان با جمعیتی حدود 226879 هزار نفر در جنوب استان فارس و با فاصله 340 کیلومتری با مرکز استان (شیراز)،  با تدارک ساختار فضایی متعادل می تواند ضمن تعادل بخشی به توسعه ناحیه ای خود، در راستای تحقق بخشی به تعادل منطقه ای در استان فارس گام بردارد. این در حالیست که این شهرستان با توجه به ویژگی های طبیعی و توسعه انسانی و فضایی خود، نیازمند مطالعه و برنامه ریزی مناسبی در این زمینه می باشد. لذا این تحقیق با هدف تنظیم فضایی توسعه در مقیاس ناحیه ای، به تحلیل نظام سکونتگاهی شهرستان لارستان در استان فارس  می پردازد. مسئله این است که این شهرستان برای ایفای نقش ناحیه ای و منطقه ای خود یعنی به فضایی توسعه ای (شهری و روستایی ) و منطقه ای (استان)، به یک ساختار فضایی متعادل و منظم که در برگیرنده سلسله مراتبی از کانون های زیستی باشد نیازمند می باشد. براین اساس سؤال اصلی این تحقیق به عبارت ذیل تعریف گردید است:

      آیا شهرستان لارستان از یک نظام سکونتگاهی متعادل و مطلوبی برخودار است؟

     در این ارتباط، نظام شهری یا شبکه شهری عبارت است از مجموعه ای از شهرهای وابسته به هم که ساختار نظام سکونتگاه های شهری را در ناحیه، منطقه، کشور و جهان پدید می آورند. نظام شهری تنها محدود به مجموعه کالبدی از سکونتگاه های شهری نیست، بلکه جریان ها و ارتباطات میان این سکونتگاه ها را نیز در بر می گیرد. این جریان عبارت انداز: جمعیت، سرمایه، عوامل تولید، ایده ها، اطلاعات و نوآوری (عظیمی، 1381: 53). پویایی این شبکه به میزان جابه جایی کالا، خدمات، افکار وتحرک های جمعیتی میان شهرک ها و حوزه های روستایی بستگی دارد. (شکویی، 1373: 337) در حقیقت وابستگی و ارتباط سکونتگاه ها به یکدیگر مهم ترین ویژگی این              سیستم های شهری را تشکیل می دهد. در یک نظام شهری متعادل به دلیل وجود عملکردها و  فعالیت های سلسله مراتبی در شهرهای مختلف و نیز یکنواخت و همگونی نسبی امکانات  اقتصادی- اجتماعی و فضایی، معمولاً رابطه بین شهرهای مختلف از نظر فضایی و نیز از لحاظ اقتصادی- اجتماعی به صورت کهکشانی است. به طور نسبی هیچ شهری ارجحعیت فوق العاده ای در کل شبکه دارا نمی باشد. (حسامیان و دیگران، 1385: 115) همچنین در چنین نظامی پدیده نخست شهری وجود ندارد. در چنین ساختار و سازمان متعادلی است که می توان بتدریج از مشکلات و مسائل ناحیه ای (شهری وروستایی) کاست و توسعه متوازن و پایدار را در سطوح مختلف فضایی ناحیه ای فراهم نمود. چرا که لازمه داشتن یک نظام سکونتگاهی متعادل، مدیریت و راهبرد صحیح و برنامه ریزی شده در رابطه با فضای سکونتگاه هاست. این در حالی است که در نبود برنامه ریزی و مدیریت درست، نظام سکونتگاهی از تعادل و یکپارچگی به سمت عدم تعادل             و گسیختگی فضای سکونتگاهی حرکت می کند.

     بر این اساس و با توجه به چارچوب نظری مرتبط با نظریه توسعه فضایی و با تأکید بر نظریه یوفرد برای بررسی و پاسخ به سؤال اصلی تحقیق، سؤال های فرعی به شرح ذیل طرح شدند:

آیا توزیع و تراکم فضایی جمعیت و سکونتگاه ها در بخش های مختلف شهرستان لارستان متعادل است؟
آیا در شهرستان لارستان پدیده تمرکز و نخست شهری وجود دارد؟
آیا شهرستان لار دارای سلسله مراتب منظم و سازمان یافته ای از مکان های مرکزی می باشد؟
    در مجموع، انجام این تحقیق و پاسخ به سؤالات فوق، دو نتیجه کلی ذیل را بدنبال خواهد داشت:

شناخت نقاط قوت و ضعف، فرصت ها و تهدیدهای نظام سکونتگاهی موجود در شهرستان لارستان؛
ارائه راهکار مناسب به منظور اصلاح سازمان و ساختار فضایی سکونتگاه ها با تأکید بر ایجاد و تقویت روابط منطقی بین آنها پیشنهاد می دهد.
 

1 -2 – اهداف تحقیق

نظام سکونتگاهی پیشنهادی بر اساس هدف های ذیل تنظیم می گردد:

به عبارت دیگر هرگاه حقوق و تعهدات اشخاص مورد خدشه و بی احترامی واقع شود، نیازمند مقرراتی جهت اعاده حقوق تضییع شده اشخاص به ایشان است که در این زمینه آیین دادرسی، قواعدی را جهت مراجعه مدعیان به مراجع صالح، به منظور رسیدگی و احقاق حقوق تجاوزشده یا انکار شده آنان و برخورد با متجاوز یا انکارکننده حق، پیش بینی نموده است.

بر این اساس آیین دادرسی نیز شامل دو قسمت است :

1- آن دسته مقرراتی که اصحاب دعوا، اشخاص ثالث و دادرس دادگاه از بدو تقدیم دادخواست تا ختم رسیدگی و صدور حکم موظف به رعایت آن بوده که مقررات دادرسی به معنای اخص نامیده شده وتابع قانون آیین دادرسی مدنی می‌باشد.

2- دسته دوم مجموعه مقررات و قوانینی است که در زمان اجرای حکم، دایره اجرای احکام، محکومٌ له، محکومٌ علیه و هر ذینفع دیگر موظف به رعایت آن بوده و تابع قانون اجرای احکام مدنی می‌باشد.

لیکن اشخاصی که متعهدٌله قراردادی واقع می شوند، در مواقعی برای جلوگیری از اطاله وقت و مشقاتی که در دادگاه ها با آن مواجه می گردند، مطالبات خود را از متعهد یا مدیونی که تعهد انجام   کاری را در مقابل ایشان بر عهده گرفته، از طریق مراجعه به ثبت درخواست می نمایند که مسئولیت اجراء و وصول مطالبات با دایره اجرای ثبت می باشد و تابع مقررات قانون ثبت و آیین نامه مفاد اسناد رسمی لازم الاجراست.

در این راستا پژوهش حاضر درصدد بررسی یکی از مباحث مهم اجرای ثبت در زمینه نحوه برگزاری مزایده و فروش مال مورد وثیقه بوده و نگارنده بر آن است تا شرایط اجرای فروش را با حفظ حقوق متعهد و متعهدٌله مورد تحقیق و بررسی قرار دهد.

مزایده صورت خاصی از فروش است که در آن خریداران داوطلب ضمن رقابت در خرید، با پیشنهاد بالاترین قیمت به بایع اقدام به خرید مال مورد مزایده می‌نمایند؛ با عنایت به اینکه مزایده نوعی خرید و فروش محسوب می‌شود، نیازمند ایجاب و قبول است.

با عنایت به دامنه وسیع مطالب در زمینه اجرای سند وثیقه و اهمیت اجرای آن، شایان ذکر است که اسناد در صورتی واجد ارزش و اعتبار حقوقی اند که از قدرت اجرایی کافی

1-1- مقدمه …………………………………………………………………………………….. 1

1-2- برافزایش بوندی……………………………………………………………………………………..3

1-3- مفهوم قرص های برافزایشی  ………………………………………………………………. 4

1-4- طبقه بندی کلی قرص های برافزایشی …………………………………………………   6

1-4-1- قرص سیستم های پیش ستاره ای   …….………………………………………………………………6

1-4-2- قرص ستاره های دوتای……………….…………………………………………………………………8

1-4-3- قرص هسته های فعال کهکشانی……………………………………………………………………..12

1-5- طبقه بندی قرص های برافزایشی از لحاظ شکل هندسی…………………………………..…………………13

1-5-1- قرص های نازک……………………………………………..………………………………………13

1-5-2- قرص های ضخیم……………..…………………………………………………………………14

1-6- عوامل مؤثر در برافزایش…………….………………………………………………………………14

1-6-1- برافزایش آدیاباتیک………………………………………………………………………………14

1-6-2- دما در نزدیکی اجسام متراکم………………………………………………………………………16

1-6-3- از دست دادن تابش………………………………………………………………………………16

1-6-4- درخشندگی بحرانی ادینگتون………………………………………………………………………17

1-6-5- درخشندگی ادینگتون در عمق نوری بالا………………………………………………………………18

1-6-6-مقایسه برافزایش در ستارههای نوترونی و سیاهچالهها………………………………………..……………19

1-6-7- برافزایش با تکانه زاویهای…………………….……………………………………………………19

1-7- پارامترهای نوعی قرصها……………………..………………………………………………………20

1-7-1- وشکسانی………………………………………………………………………………………23

1-7-2- پارامتر …………….……………..…………………………………………………………23

1-7-3- مدل  β…………….…………………………………………………………………………25

1-8- ناپایداریها……….………………….……………………………………………………………26

1-8-1- ناپایداری مغناطیسی………………..……………………………………………………………27

1-8-2- ناپایداری گرانشی…………………..……………………………………………………………31

1-9- الگوهای اصلی قرص های برافزایشی…………….…….…………………………………………………35

1-9-1- قرص های استاندارد…………………………….…………………………………………………35

1-9-2- قرص های مدل ……………………..….…………………………………………………36

1-9-2-1- مدل …………………………………………………………………………………36

1-9-2-2- مدل ……………….…….……………………………………………………………38

1-9-2-2-1- خصوصیات  قرص های ……………………………….…………………………………38

1-9-2-2-2- به دام افتادن الکترون در قرص های ………………………………….……………………39

1-9-3- مدل ………….…………………….………………………………………………………40

1-9-3-1- مدل ……….…………………………………………………………………………41

فصل دوم: حرکت تک ذره در پلاسما……………………………………43

2-1-تعریف فضای پلاسمایی……………..…………………………………………………………………43

2-2- رسانایی پلاسما………………………………………………………………………………………..44

2-3- پلاسمای نامغناطیده…….……………….……………………………………………………………45

2-4- حرکت تک ذره………….………………………………………………………..…………………45

2-5- معادلات میدان…………..…………………………………………………………………………….46

2-6- چرخش…………………………………………………………………………………………………47

2-7- سوقهای مغناطیسی………………………………………………………………………………………49

2-8- سوقهای الکتریکی………………………………………………………………………………………51

2-8-1- سوق ……………………………………………………………………………………51

 

2-8-2- سوق قطبشی…………………………………………………………………………………………53

فصل سوم: بررسی اثرات میدان مغناطیسی خارجی  بر ساختار قرص های برافزایشی استاندارد…..…………56

3-1- مقدمه……………………..……………….…………………………………………………………56

3-2 معادلات مغناطوهیدرودینامیک………………..…………………………………………………………58

3-2-1 معادلاتMHD ایده‌آل…………………….…………………………………………………………58

3-3- معادلات حاکم بر دینامیک قرص های برافزایشی……………………………………………………………    63

3-4- روابط، محاسبات و فیزیک مسئله………………………..………………………………………………64

3-5- روش خود مشابه برای حل معادلات………………………………………………………………………68

3-6- حل عددی و بررسی نتایج……………..………………………………………………………………70

3-7- اثرات میدان مغناطیسی چنبرهای خارجی بر قرص برافزایشی استاندارد……………………….…………………74

3-8- حل معادلات در حضور میدان مغناطیسی چنبرهای خارجی و بدون رسانندگی…………………….………..…………75

3-9- حل عددی و بررسی آن…………………………………………………………………………………79

فصل چهارم: بررسی معادلات حاکم بر قرص برافزایشی در حضور میدانهای مغناطیسی و الکتریکی داخلی…….…………83

4-1- نظریه تک سیالی………………………..………………………………………………………………84

4-2- محاسبه میدان مغناطیسی و الکتریکی در قرص برافزایشی………………………………………..……………88

4-3- حل عددی و بررسی نتایج…………………..……………………………………………………………    94

4-4- پیشنهادها………………………………………………………………………………………………99

منابع ومراجع………………………..……………………………………………………………………100

مقدمه­ای بر فرآیند برافزایش

1-1  مقدمه

قرص­های برافزایشی بدون شک یکی از قدیمی ترین پدیده­های اختر فیزیکی می باشند. قرصهای برافزایشی در مرحله ای از نجوم ظاهر شدند که گالیله[1] در سال 1610 میلادی و هویگنس[2] در سال 1659 میلادی  پی به  سیستم  حلقوی  زحل  بردند که  یکی از اولین کشفیات بوسیله تلسکوپ می­باشد [1]. قرص زحل نوعی متفاوت با قرصی است که در این پایان نامه مورد مطالعه قرار می­گیرد. قرص زحل مرکب از ذرات گرد و غبار و یخ می باشد که در حال فعل و انفعال گرانشی و برخورد می­باشند. اولین قرصی که فشار در آن نقش مهمی را ایفا می­کرد، در نیمه دوم قرن هجدهم توسط کانت[3] و لاپلاس[4] مورد بررسی قرار گرفت، که هم اکنون به نام قرص­های پیش سیاره ای[5] و پیش ستاره­ای[6]  شناخته می شوند. بحث سر اینکه آیا منظومه شمسی از قرص تشکیل شده است، امروزه بوسیله بسیاری از مشاهدات تایید شده است [2]. با استفاده از نسبیت عام و نتایج حاصل از سیاهچاله­ها، مطالعه قرص­های برافزایشی به مرحله مهمی رسیده است که می­توان آنها را یکی از منابع مهم برای تایید وجود سیاهچاله­ها دانست. اگرچه شواهد حاصل از مشاهدات مستقیم برای قرص­های برافزایشی خیلی مشکل است، اما بیشترین نامزدهای احتمالی برای وجود آنها در گستره عظیمی از اشیاء مانند اختروش­ها[7]،هسته­های فعال کهکشانی[8] (AGN)، کهکشانهای بیضوی، دوتائی­های محکم[9]، منبع­های عظیم پرتو x کهکشانی و احتمالا شیء بسیار مبهمSS433  (که گمان میرود ستاره نوترونی باشد) می باشند. از این منابع­ مختلف بیشترین احتمال مربوط به دوتائی­های پرتو x ، اختروش­ها و هسته­های فعال کهکشانی می­باشند، که انرژی کل خروجی آنها (در انرژیهای بالا) از مرتبهerg s-1 1048-1045می باشد. هنگامی­که با چنین پدیده­هائی مواجه می شویم، بهترین فرآیند برای خروج انرژی از طریق گرانش می باشد [3]. برافزایش، استخراج انرژی پتانسیل گرانشی از مواد در حال سقوط بر روی یک پتانسیل گرانشی می­باشد. اگرچه سوخت هسته ای، منبع انرژی ستاره مرکزی است که اجازه می دهد در مقابل نیروی گرانش حاصل از جرم خودش ایستادگی کند، ولی بیشتر پدیده­های پرانرژی در جهان بوسیله انرژی پتانسیل گرانشی قوت می گیرند که می توانند از طریق برافزایش آزاد شوند. این پتانسیل می تواند ناشی از شیء بسیار پر جرم فشرده­ای باشد که در مرکز کهکشان­ها متمرکز شده­اند یا اجرام ستاره­ای بسیار جوانی باشند که بوسیله گازی که از فرو ریزش ابر باقی مانده است، محاصره شده اند. در تمامی این موارد، مواد بوسیله جرم فشرده مرکزی در حال برافزایش می­باشند و انرژی پتانسیل گرانشی در شکل تابش و گرما آزاد می شود.   به طور کلی برافزایش شامل فروریزش چرخشی گاز بر روی یک جسم چگال مرکزی می شود. مسئله برافزایش گاز توسط یک ستاره در یک حرکت نسبی نسبت به گاز، اولین بار توسط هویل[10] و لتیلتون[11] در سال 1939 میلادی و سپس توسط بوندی[12] و هویل در سال 1944 میلادی مورد بررسی قرار گرفت. حالتی که ستاره در حال برافزایش نسبت به گاز در حال سکون باشد، اولین بار توسط بوندی در سال 1952 میلادی مورد مطالعه قرار گرفت و به برافزایش بوندی مشهور شد و این برافزایش به مقدمه و پایه ای برای مطالعه قرص های برافزایشی به شکل امروزی تبدیل شد. اهمیت آزاد شدن انرژی توسط فرایند برافزایش جرم اولین بار توسط زلدوویچ[13] و نوویکوو[14] در سال 1964 و همچنین سالپیتر[15] در همان سال مطرح شد. هایاکاوا[16] و ماتسوکا[17] در سال 1964 میلادی فرایند برافزایش در ستارگان دوتایی را به عنوان منبعی برای پرتو ایکس ستارگان مطرح کردند و شکلووسکی[18] در سال 1967 میلادی Sco X_1 را به صورت برافزایش روی یک ستاره نوترونی تشریح کرد [4،5، 6،7].

در نیمه اول قرن بیستم کاوشهای بسیاری توسط اخترفیزیکدانان در آسمان صورت گرفت که طی آن تعداد زیادی منابع رادیویی کشف شد که از این منابع می توان به اخترنماها اشاره کرد. اخترنماها به صورت قابل توجهی درخشان هستند و در تمام طول موج های الکترومغناطیسی، از رادیویی تا پرتو ایکس و گاما تابش کرده و درخشندگی آنها در طول زمان تغییر می کنند. این دو خصوصیت باعث شد تا شرایط ویژه ای برای تشریح و توجیه منبع انرژی در اخترنماها به وجود بیاید. سوالی که مطرح شد این بود که منبع انرژی عظیم اخترنماها چیست؟

1-2  برافزایش بوندی

شکل (1-1). نمایی از برافزایش کروی
        یک برافزایش یکنواخـت متقـارن کروی را تحت میدان گرانشـی اطراف یک جرم نقطه ای در نظـر می گیریم. برافزایش کروی روی یک جسم گرانشی اولین بار توسط بوندی در سال 1952 میلادی مورد بررسی قرار گرفت و این نوع برافزایش به برافزایش بوندی مشهور است.

حال یک جریان متقارن کروی را در اطراف جسمی به جرم M در نظر می گیریم. جریان یکنواخت بوده و در جهت شعاعی یک بعدی می باشد. در این تقریب می توان از وشکسانی، میدان مغناطیسی و تابشی صرف نظر کرده و فرایند را بی دررو در نظر گرفت. تحت تقریب نیوتونی برای معادلات پیوستگی و اندازه حرکت، به ترتیب خواهیم داشت:    

به طوریکه ν سرعت شاره بوده و برای برافزایش، منفی و برای بادها، مثبت است.

با در نظر گرفتن رابطه پلی تروپیک[19]  داریم: