1-2چرا اصول .58
2-2توحید در اسلام : 48
3-2لازمه ی اعتقاد به توحید : 49
4-2توحید در شاهنامه : 50
5-2پیدایش بت پرستی : 51
6-2معانی مختلف کلمات خدا و خدیو در شاهنامه : 52
7-2انحراف جمشید : 53
8-2 – عدل 55
9-2 – جامعه اصلی و عدل 56
10-2 – عدل در شاهنامه 57
11-2 – معانی مختلف داد 58
12-2 – معاد 59
13-2– معاد و اسلام 59
14-2 – هدف از معاد 61
15-2– اعتقاد به معاد در شاهنامه 61
16-2 نبوت 64
17-2– پیامبران پارسی 65
18-2- پیامبران شاهنامه 65
19-2 – کیومرث اولین پادشاه ایران زمین 66
20-2–هوشنگ 66
21-2– هود 68
22-2– ایرانیان و نبوت 69
23-2 – نگاهی گذرا به مسائل فقهی شاهنامه 70
24-2– مکروهات 70
25-2– دایه 71
26-2 – نسب و نژاد 72
27-2 – توبه 76
نتیجه گیری 77
منابع و مآخذ 78
چکیده
چکیده
خداوند متعال انسان را بر این کره خاکی خلق کرد از آنجایی که این مخلوق خاکی در کشاکش عقل و غریزه سر در گم نگردد پیامبرانی را بهر هدایت و نشان دادن سیر حق و صراط مستقیم فرستاد.
بی   شک این هدایت می بایست به شکل تدریجی می بود چرا که انسان خاکی به راحتی از غرایز دست نمی کشید و امیال خود را رها نمی کرد. پیامبران الهی هر یکی دین پیامبر قبل خود را ترویج می نمود مگر .کردند بلکه قوانین نیکو و پسندیده را می پذیرفتند و خرافات وارده به دین را رها می نمودند . رسول اکرم نیز کامل کننده تمامی ادیان قبل از بود . ایشان بعضی از احکام و قوانین آنها را پذیرفت که ما آنها را به عنوان احکام امضایی می شناسیم و احکام و قوانینی برای به کمال رسیدن انسان و دین وضع نمودند . از طرفی کشور ایران نیز صاحب پیامبرانی قبل از ختم رسل بوده است ، پیامبران بزرگی که مردمان را به سوی یگانه پرستی دعوت می نمودند پیامبرانی همچون زردتشت که بسیاری از قوانین و احکام او همانند اسلام می باشد قوانینی همچون حرام بودن شراب . از آنجایی که ایران کشوری کهن می باشد و از دیرباز مردمان و قهرمانان و پادشاهان این سرزمین مدعی عدالت و یگانه پرستی بوده اند پس می بایست برخی از احکام و قوانین آنها با احکام و قوانین اسلام برابر باشد یعنی همان قوانین امضایی اسلام . اما به خاطر ناقص بودن ادیان گذشته حتما افتراقی هم باید وجود داشته باشد. می توان وجوه اشتراک را قوانینی همانند قصاص و قوانین مربوط به جنگ از جمله زنان و کودکان هنگام جنگ دانست و همچنین تعداد زوجین نیز از آن جمله است. وجوه افتراق نیز وجود دارد که جمع دوخواهر از آن جمله می باشد. و قوانینی همچون ولی قهری، نسب و نژاد ، توبه و دایه همگی تشابهات بین دین اسلام و اعتقادات ایرانیان قبل از اسلام می باشد.
کلیدواژه: شاهنامه،اصطلاحات فقهی و حقوقی، دین اسلام، پادشاهی کیومرث،پادشاهی منوچهر.
مقدمه
حمد و سپاس وستایش خالقی را سزاست که خلق کرد کل هستی را با (صلای کن) هستی بخشد آنچه لایق هست شدن بود در هستی، و جمیع مخلوقات را درمسیر تکامل وکمال قرارداد ازجمله آدم را ازبهرانکه یکتا بودش ویگانگی خویش را برهمگان بنمایاند. پیامبران خود را هادیان مسیر حق قرارداد تا فرزندان آدم در (صراط مستقیم)گام بردارند. همواره باتکامل وسیر به سوی کمال هادیان چون عابران هدایت خویش را تکامل وکمال بخشیدند وهریک هدایت هادی ماقبل خویش راپیش گرفت وچون خلایق نسبت به مخلوقات ما قبل گامی بیش تر به پیش نهاده بودند وپیش به سوی کمال با هدایت عقل ودین ره می نوردیدند، پیام آوران و رحمت حق نیز بیش از پیش قوانین طی طریق را بر مردم رهمون می شدند یعنی هر یک ازدیگری دینی کامل تر به مردم ارائه می نمود.
واز این باب است که ادیان مختلف تشابهات فراوان داشته و وجوه افتراق کمی با یکدیگر دارند.
پس به راحتی می توان وجوه اشتراک وافتراق را در ادیان مختلف مورد بحث وبررسی قرارداد.چراکه همگی مسیری هستند برای رسیدن به یک پروردگار واجرای قوانین واحکام یک خالق اگر چه با نام های مختلف خوانده

 شعرا و نویسندگان به تأسّی از این خطبه آغاز سخن خود را به شکر گزاری از خداوند باری تعالی و برشمردن نعمت های او و ستایش نبی مکرّم اسلام صلوات الله علیه اختصاص داده اند. این پژوهش با بررسی 44 کتاب در موضوعات مختلف سعی کرده است تأثیر سخنوری امام علی علیه السلام را در متون فارسی -که آغازگر سبک جدیدی در نویسندگی به شمار می رود- از قرن چهارم مورد تحلیل و ارزیابی قرار دهد

کلید واژه: امام علی(ع)؛ نهج البلاغه؛ متون فارسی؛ تأثیرگذاری.

فهرست مطالب:

مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………………1

فصل اوّل: کلیات………………………………………………………………………………………………………………………7

تبیین موضوع و اهمّیّت آن. ……………………………………………………………………………………………………….8

سؤالات تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………8

فرضیّات تحقیق………………………………………………………………………………………………………………………..8

روش تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………………….9

پیشینه ی تحقیق: ……………………………………………………………………………………………………………………..9

واژگان کلیدی…………………………………………………………………………………………………………………………..9

فصل دوّم:…………………………………………………………………………………………………………………………….11

فضایل امام علی (ع) ………………………………………………………………………………………………………………12

کلام امام علی (ع) ………………………………………………………………………………………………………………….15

تألیفات پیش از نهج البلاغه……………………………………………………………………………………………………..19

بازتاب شخصیّت و کلام امام علی(ع) در ادب فارسی………………………………………………………………….21

فنّ خطابه ……………………………………………………………………………………………………………………………..23

تاریخ خطابه…………………………………………………………………………………………………………………………..23

خطابه در صدر اسلام………………………………………………………………………………………………………………24

ویژگی های خطابه در صدر اسلام…………………………………………………………………………………………….26

فصل سوّم………………………………………………………………………………………………………………………………27

معنای واژه ی حمد…………………………………………………………………………………………………………………28

3-1 انواع حمد   الهی………………………………………………………………………………………………………….29

3-1-1حمد قولی……………………………………………………………………………………………………………………29

3-1-2حمد فعلی……………………………………………………………………………………………………………………29

3-3-3حمد حالی…………………………………………………………………………………………………………………..29

دلایلی که فقط خدا را شایسته حمد می دانیم…………………………………………………………………………….29

به دلایل زیر حمد سبب دوری از بلا، ذكر شده است:………………………………………………………………….31

تفاوت حمد و مدح ……………………………………………………………………………………………………………….32

معنای واژه ی تحمید……………………………………………………………………………………………………………….33

معنای واژه ی دیباچه……………………………………………………………………………………………………………….34

گذری بر دیباچه نویسی…………………………………………………………………………………………………………..35

3-1اصطلاحات ادبی……………………………………………………………………………………………………………….36

3-1-1تلمیح………………………………………………………………………………………………………………………….36

3-1-2تضمین………………………………………………………………………………………………………………………..36

3-1-3براعت استهلال…………………………………………………………………………………………………………….37

3-1-4 سجع………………………………………………………………………………………………………………………….37

انواع سجع……………………………………………………………………………………………………………………………..37

3-4-1سجع متوازی………………………………………………………………………………………………………………..37

3-4-2سجع مطرف…………………………………………………………………………………………………………………37

3-4-3سجع متوازن…………………………………………………………………………………………………………………37

فصل چهارم……………………………………………………………………………………………………………………………38

4-1 متون ادبی……………………………………………………………………………………………………………………….40

4-1-1 شاهنامه………………………………………………………………………………………………………………………40

4-1-2 دیوان ناصر خسرو……………………………………………………………………………………………………….46

4-1-3. مقامات حمیدی………………………………………………………………………………………………………….49

چهار مقاله………………………………………………………………………………………………………………….50
4-1-5ترجمه کلیله و دمنه……………………………………………………………………………………………………….53

4-1-6 التوسل الی الترسل……………………………………………………………………………………………………….55

4-1-7 منطق الطیر………………………………………………………………………………………………………………….57

الهی نامه……………………………………………………………………………………………………………………61
خسرو و شیرین………………………………………………………………………………………………………….63
4-1-10هفت پیکر………………………………………………………………………………………………………………….65

4-1-11مخزن الاسرار……………………………………………………………………………………………………………..67

4-1-12 سِندباد نامه……………………………………………………………………………………………………………….69

. مرزبان نامه………………………………………………………………………………………………………………72
المعجم فی المعاییر اشعار العجم…………………………………………………………………………………74
4-1-15 بوستان……………………………………………………………………………………………………………………..76

4-1-16گلستان………………………………………………………………………………………………………………………79

4-1-17 مجالس سبعه…………………………………………………………………………………………………………….83

4-1-18 گلستان هنر……………………………………………………………………………………………………………….85

4-1-19 مجمع الفصحا……………………………………………………………………………………………………………87

نثر تاریخی……………………………………………………………………………………………………………………………..90

4-2متون تاریخی……………………………………………………………………………………………………………………91

4-2-1 ترجمه تاریخ طبری……………………………………………………………………………………………………..91

4-2-2 بیان الادیان………………………………………………………………………………………………………………….93

4-2-3 مجمل التواریخ…………………………………………………………………………………………………………….94

4-2-4 سیرت رسول الله…………………………………………………………………………………………………………96

4-2-5 عقد العلی للموقف الاعلی…………………………………………………………………………………………….98

4-2-6 راحه الصدور و آیه السرور……………………………………………………………………………………………99

نثر دینی و اخلاقی………………………………………………………………………………………………………………. 101

4-3 متون دینی…………………………………………………………………………………………………………………….101

4-3 -1خصال……………………………………………………………………………………………………………………..101

4-3-2 قابوسنامه………………………………………………………………………………………………………………….103

4-3-3 جامع الحکمتین…………………………………………………………………………………………………………106

4-3-4 کیمیای سعادت………………………………………………………………………………………………………….108

4-3-5 کتاب النقض……………………………………………………………………………………………………………..110

4-3-6 اخلاق ناصری…………………………………………………………………………………………………………..112

4-3-7 اوصاف الاشراف………………………………………………………………………………………………………..114

4-3-8 معراج السعاده……………………………………………………………………………………………………………115

نثر عرفانی……………………………………………………………………………………………………………………………117

4-4 کتب عرفانی…………………………………………………………………………………………………………………118

4-4-1 کنز السالکین……………………………………………………………………………………………………………..118

4-4-2 شرح شطحیات………………………………………………………………………………………………………….120

4-4-3 اسرار التوحید فی المقامات شیخ ابوسعید ابو الخیر…………………………………………………………122

4-4 -4 مرصاد العباد…………………………………………………………………………………………………………….124

4-4-5 مصباح الهدایه…………………………………………………………………………………………………………..128

4-5 کتب علمی…………………………………………………………………………………………………………………..130

4-5-1 هدایه المتعلمین فی الطب…………………………………………………………………………………………..131

4-5-2 نفایس الفنون فی عرایس العیون…………………………………………………………………………………..132

نثر داستانی…………………………………………………………………………………………………………………………..133

4-6 کتب داستانی…………………………………………………………………………………………………………………134

4-6-1 ترجمه ی فرج بعد از شدّت………………………………………………………………………………………..134

4-6-2 عجایب المخلوقات……………………………………………………………………………………………………137

4-6-3 راحه الارواح…………………………………………………………………………………………………………….139

4-6-4 آداب الحرب و الشجاعه……………………………………………………………………………………………..141

فصل پنجم: نتیجه گیر ی……………………………………………………………………………………………………… 143

فهرست منابع فارسی…………………………………………………………………………………………………………….147

فهرست منابع عربی……………………………………………………………………………………………………………….153

فهرست مقالات…………………………………………………………………………………………………………………….154

مقدمه:

«الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی لَا یَبْلُغُ مِدْحَتَهُ الْقَائِلُونَ وَ لَا یُحْصِی نَعْمَاءَهُ الْعَادُّونَ وَ لَا یُؤَدِّی حَقَّهُ الْمُجْتَهِدُونَ الَّذِی لَا یُدْرِكُهُ بُعْدُ الْهِمَمِ وَ لَا یَنَالُهُ غَوْصُ الْفِطَنِ الَّذِی لَیْسَ لِصِفَتِهِ حَدٌّ مَحْدُودٌ وَ لَا نَعْتٌ مَوْجُودٌ»1

«وَ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ أَرْسَلَهُ بِالدِّینِ الْمَشْهُورِ وَ الْعَلَمِ الْمَأْثُور وَ الْكِتَابِ الْمَسْطُورِ وَ النُّورِ السَّاطِعِ وَ الضِّیَاءِ اللَّامِعِ وَ الْأَمْرِ الصَّادِعِ إِزَاحَةً لِلشُّبُهَاتِ وَ احْتِجَاجاً بِالْبَیِّنَاتِ وَ تَحْذِیراً بِالْآیَاتِ وَ تَخْوِیفاً بِالْمَثُلَاتِ».2

با نزول قرآن بر پیامبر صلی الله علیه و آله و رسمیّت یافتن دین مبین اسلام نقطه عطفی در تاریخ شکل گرفت. اعراب با تبلیغ دین اسلام ابتدا روح و روان ایرانیان را که خواهان عدالت و برابری و تشنه ی حقیقت و هدایت بودند تسخیر کردند. سپس در سال 21ه.ق به آسانی مرزهای ایران را در نوردیدند.

ایرانیان گرچه از همان آغاز ورود اسلام تا قرن هفتم تحت تسلط اعراب قرار گرفتند، اما آن چه آن ها را اقناع می کرد آشنایی با آموزه ها و اندیشه های متعالی اسلام و مفاهیم ناب قرآن بود. زمانی که اعراب جاهلی گرفتار فخر و مباهات قبیله ای بودند و تنها داشته ی خود را که هنر کلامی بود، در ارتقای عشیره و بی رقیب نشان دادن خود به کار می بردند و «خطبه ها و اشعارشان را در ظاهر با لباس زیبای عروس الفاظ، که بر قامت عفریت های بدمنش و عفونت بار معانی پوشانده شده بود، ایراد می کردند».3

________________________

نهج البلاغه،خطبه ی اوّل.
همان، خطبه ی دوّم.
خاقانی، محمد، جلوه های بلاغت در نهج البلاغه، تهران، انتشارات بنیاد نهج البلاغه، چاپ دوم، 1390، ص16.
 

قرآن، در مقابل سرشار از مفاهیم ناب و محتوای سرشار از اندیشه های متعالی انسانی بود که البته با زبانی فاخر و آهنگین بیان می شد.

اعراب متعصب گرچه ابتدا قرآن را کلام پیامبر دانستند، اما زود دریافتند که قادر به گفتن حتی یک آیه نظیر آیات کلام الله مجید نیستند. پیامبر اسلام صلوات الله علیه و جانشین برحقّش امام علی علیه السلام با استعانت از سبک این معجزه الهی، آموزه های قرآنی و دینی را با زبانی فاخر و آهنگین برای مردم تبیین نمودند. آن چه امروز از سخنان پیامبر در قالب احادیث برای ما باقی مانده است خود گویای همین مطلب است.

خطبه های امام علی (ع) تا قبل از جمع آوری نهج البلاغه تعداد آن به چهار صد می رسید قرن ها به سبب مزیّن بودن به فصاحت و بلاغت و مفاهیم انسان ساز به صورت شفاهی، سینه به سینه بین دوستداران و اهل قلم نقل می شد. ابن ابی الحدید، در شرح نهج البلاغه نوشته است: ابن نباته از خطیبان زبان آور و ادیبان سده ی چهارم آشکارا همه ی مایه های هنری و ادبی خویش را وامدار گنجینه ی سخنان علی(ع) می داند و می نویسد: «گنجینه هایی از خطابه از بر کردم که هر چه از آن بر می دارم و هزینه می کنم بیش تر می شود و انبوه تر می گردد و آن گنجینه ها چیزی نیست جز صد فصل از سخنان و مواعظ علی (ع). عبد الحمید عامری، کاتب مروان بن محمد، آخرین خلیفه اموی، می گوید: «هفتاد خطبه از خطبه های اَصلَع1 را از بر کردم و این خطبه ها در ذهنم چون چشمه ای پی در پی جوشید».2

امام علی(ع) که به تأسی از قرآن، خطبه ها یش را ایراد می فرمود خیلی زود بین دوست و دشمن به عنوان فصیح ترین و بلیغ ترین خطیب قرن اوّل اسلام شناخته شد.3 بلاغت کلام ایشان چنان آشکار است که وقتی محض بن ابی محض به معاویه گفت از نزد کُند زبان ترین مردم نزد تو آمدم. معاویه، با همه کینه توزی ها و حق کُشی ها، برآشفت و سر او فریاد کشید و گفت: خاموش، وای بر تو چگونه علی را چنین می گویی؟ سوگند به خدا هیچ کس جز علی آیین فصاحت و شیوه ی بلاغت را برای قریشیان بنیاد ننهاد.4

هر چند خطیب بودن ایشان در مقابل سایر محسنات یکی از هزار و اندکی از بسیار بود، اما به حقیقت باید گفت که شرایط سخنوری که در توافق سخن با اوضاع و احوال است برای هیچ ادیبی مانند

_____________________________

اَصلَع یعنی کسی که موی جلوی سرش ریخته است. دهخدا، علی اکبر، لغت نامه، تهران، موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، چاپ دوم، 1377، ج1، ص2808. (عبد الحمید به سبب وابستگی به دستگاه اموی نام آن حضرت را با تعبیر طنز آمیزی می آورد).
ابن ابی الحدید، عزالدین ابوحامد، شرح نهج البلاغه، ج1، قم، ناشر کتابخانه عمومی آیت الله مرعشی نجفی، چاپ اول،1337، ص24.
یزدان پرست، حمید، امام علی(ع) تهران، اطلاعات، 1388، ص332.
ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج6، ص279.
امام علی(ع) جمع نشده است. زیرا پس از قرآن و کلام پیامبر (ص) سخنان وی بزرگ ترین نمونه بلاغت است.1

بیان دیدگاه سخن سنجان و دیدگاه ادیبان برجسته ی عرب نشان دهنده جایگاه بلاغی حضرت است. زیرا این ها هم خود عرب زبانند و هم سخنوران و سخن شناسانی بزرگ و برجسته و آگاه به رمز های بلاغت. از این رو داوری شان را در این باره باید سنجید. به خصوص که عمده آن ها غیر شیعه اند و شائبه تعصب در گفتارش پیش نمی آید. جاحظ که مرد تیز نظر و اهل تسنن بود در کتاب بلاغی اش «البیان و التبیین» پس از آوردن این سخن امام علی (ع) «قیِمةُ کُلُ المَرءِ مَا یُحسِنُه» دیدگاه بلاغی امام را مطرح می کند و می نویسد: «اگر از این کتاب جز همین یک جمله را نمی یافتم آن را شافی و کافی و بی نیاز کننده می یافتم».2

رهبر معظم انقلاب اسلامی ایران در کتاب علی فراتر از ذهن آورده اند: «در باب زندگی امیر المؤمنین شما یک اقیانوس را در نظر بگیرید. احاطه به همه ی ابعاد این اقیانوس در یک نگاه که هیچ، در یک مطالعه ی طولانی هم برای انسان میسر نیست، از هر طرف وارد شوید دنیایی از عظمت را مشاهده می کنید. … اگر این بخش از اقیانوس را رها کنید و از بخش دیگر وارد شوید باز همین ماجراست. … این مبالغه نیست. … این بازتاب عجز انسانی است».3

با این که یکی از بزرگترین ابعاد شخصیتی امام علی (ع) بلاغت و سخنوری ایشان است تقریباً مورد غفلت واقع شده است. یکی از موانع و مشکلات این پژوهش نیز همان کمبود منابع و مراجع و آثار

تخصصی در باب سخنوری امام علی(ع) است. حال با این عظمت و شهرتی که پیرامون بلاغت و شیوه سخنوری ایشان است. نهج البلاغه سید رضی که جمع آوری سخنان بلاغی مولا است در سال 400ه. ق فراهم شده است. بعد ها شروح نهج البلاغه به تأسّی از سید رضی صور خیال را در این کتاب ارزشمند کاویده اند، شروحی نظیر شرح ابن میثم بحرانی، ابن ابی الحدید، ملا فتح الله کاشانی، عبدالرّحمن عتایقی، سید محمد تقی شوشتری، حبیب الله هاشمی خویی و … . کتاب موجز دیگری تحت عنوان «درآمدی بر صنایع ادبی در کلام امام علی(ع)» نوشته کریم زمانی، ضمن آوردن سخنانی از مولا که دارای صنایع لفظی

بود، نمونه هایی از علم بیان را از شرح ابن میثم آورده است.

________________________

چمن خواه، عبد الرسول، صور خیال در نهج البلاغه، نوید شیراز، شیراز، 1384، ص61.
جاحظ، ابو عثمان، البیان و التبیین، ج1، تحقیق علی ابو ملحم، بیروت، دار و مکتبة الهلال، الطبعة الثانیة 1412ق، ص87.
خامنه ای، سید علی، علی فراتر از ذهن، تهران، امیر کبیر، چاپ اوّل 1379، ص149.
دکتر محمد خاقانی در کتاب «جلوه های بلاغت در نهج البلاغه از منظر علم بیان و بدیع» استشهاداتی را از شرح ابن ابی الحدید و ابن میثم استخراج و تحلیل کرده است. همان طور که گفته شد سید رضی رحمة الله علیه در سال 400 ه.ق با ذوق و سلیقه و ادبی که داشت تعدادی از خطب را که به زعم او جنبه ادبی و بلاغی بیشتری داشت را گزینش و انتخاب نمود و ذیل نام نهج البلاغه فراهم آورد. که شامل 241 خطبه، 79 نامه و 489 کلمه قصار است.

نهج البلاغه مانند قرآن سرشار از فصاحت و بلاغت است و تشابهات فراوانی میان این دو کتاب شریف می توان یافت که راز این شباهت ها را می توان در این کلام مولا دانست که فرمود: «وَإِنَّ الْكِتَابَ لَمَعِی مَا فَارَقْتُهُ مُذْ صَحِبْتُهُ»1 چه، قرآن با من است، از آن هنگام كه یار آن گشتم، از آن جدا نبودم.

خطبه ی اوّل نهج البلاغه، مانند سوره ی حمد، محتوایش ستایش خداوند باری تعالی است، البته با تفضیل و اطناب نه ایجازی که در سوره حمد می بینیم. در این خطبه امام علی (ع) اقرار می دارند که هیچ خطیبی قادر به وصف خدا نیست و هر عقلی از شناخت او عاجز است، صفت ها از او جداست سپس سخن را به سمت آفرینش جهان می برد. سخنان امام علی (ع) در طرح این گونه بحث ها همچون

قرآن کریم است که به زبان موعظه از هر پدیده محسوس یا معقول نمونه ای روشن و قابل درک

در پیش چشم شنونده قرار می دهد. پس آرام آرام او را با خود به سر منزلی می برد که باید بدان برسد به آستان پروردگار یگانه. آن جا که سخن در خلقت آسمان و زمین و آفتاب و ماه و ستاره و کوه هاست به زبان اندرز یاد می دهد که آن چه آفریدگار به آفریدگان بخشید خیر محض است، اما انسان ناسپاس حقّ این همه نعمت را نمی گذارد و از راه خدا به راه شیطان روی می آورد.2

در ادامه کلام را به سمت فلسفه ی رسالت پیامبران می کشاند تا آنان، به بندگان هشدار دهند که حقّ میثاق الست را بگذارند و نعمت فراموش کرده را به خاطر آورند و نعمت های چون آسمان رفیع، زمین وسیع، حیات و ممات، بیماری و بلا و نعمت پیامبران که باید قدردان و سپاس گزار آن باشند و البته خود زبان به ستایش پیامبر می گشاید و با ذکر چند جمله حق سخن را در توصیف ایشان ادا می کند. این خطبه به علّت در بر داشتن تحمیدیه، خطبه ی توحیدیه نیز نامیده می شود هر چند سی و هفت خطبه ی دیگر نیز در آغاز مدح و ستایش خداوند را دارند، امّا این خطبه جلوه ای دیگر در نهج البلاغه یافته است.

شعرا و نویسندگان که گوهرشناسان سخن اند به خوبی این سبک بدیع علی(ع) را دریافته اند و با تمام

_______________________

نهج البلاغه، خطبه 122.
همان، خطبه ی 1.
تلاش و اهتمام کوشیده اند تا آن را در دیباچه های خود مورد تقلید و نظیره گویی قرار دهند آن

موقع که زبان به مدح خدا و پیامبر و نعمت های خالق می گشایند کلام علی(ع) را می توان در بطن سخن آن ها چون رگه های طلا در دل معدن سنگ دنبال نمود، همین تلمیح و تضمین های نهج البلاغه ای است که رنگ جاودانگی بر کتاب آن ها زده و اعتبار و ارزش بخشیده است. بنابراین می توان گفت نویسندگان ایرانی پس از قرآن از هیچ گفته ای به اندازه گفتار علی(ع) بهره نبرده اند و هیچ زیور ارزنده ای را چون سخنان او نیافته اند تا آرایش گفته ها و نوشته های خود سازند.

از دیگر شواهدی که شعرا و نویسندگان در آفرینش دیباچه ها، به نهج البلاغه ی امیر مؤمنان نظر داشته اند کلام آهنگین و سجع به کار رفته در سخن ایشان است. نویسندگان با هنرنمایی تمام، همچون خطبه ی اوّل نهج البلاغه، مدح و ستایش خداوند را در ظرف بلورین سجع ها ریخته و درون و بطن کلام را هم پای هم به اوج علیین رسانده اند.

از آن جا که این پژوهش به دنبال کشف تأثیر پذیری مقدمه ها و دیباچه های متون فارسی از خطب نهج البلاغه به ویژه خطبه توحیدیه است. تمرکز و مطالعات روی همین خطبه صورت گرفت در مواردی هم برای تکمیل موضوع از خطبه ها ی دیگر با همین محتوا و همچنین آیات قرآنی استفاده

گردید. با توجه به مسبوق به سابقه نبودن این موضوع و نبودن پژوهشی راهگشا در این مورد، ابتدا با استعانت از باب علم1و دست توسل زدن به دامن ایشان پای در این میدان نهاده شد. کتب نثری که دارای دیباچه بودند، به شش گروه تقسیم شد و ذیل هر عنوان، تعدادی منتخب از بهترین ها آورده شد. در گام بعدی با مطالعه، کتبی دیگر از متون نظم انتخاب و به موارد قبلی اضافه گردید که در مجموع تعداد آن ها به 44 مورد رسید. به این ترتیب ذیل کتب ادبی 19؛کتاب تاریخی 6؛کتاب دینی 8؛کتاب، عرفانی 5 کتاب؛ علمی 2 کتاب و داستانی 4 کتاب ذکر گردید. با مشورت استاد راهنما و مشاور کتب هر بخش به ترتیب قرن آورده شد تا تحوّل سبکی نیز در آن ها نماینده شود.

در گام بعدی با یادداشت برداری از دیباچه ها، قسمت هایی که به نظر نویسنده برگرفته از خطبه ی اوّل یا تحت تأثیر کلام مولا بود فیش برداری گردید و در پایان هر دیباچه، سخنان مشابه مولا همراه با ترجمه ذکر گردید. به علّت ترجمه ادبی دکتر سید جعفر شهیدی در این پژوهش نهج البلاغه با ترجمه ایشان مبنا قرار گرفت. در انتها با جمع بندی فیش ها و مطالب گرد آوری شده و با راهنمایی استادان

________________________

اشاره به حدیث نبوی که می فرماید: «أَنَا مَدِینَةُ الْعِلْمِ‏ وَ عَلِیٌّ بَابُهَا». كلینى، محمد بن یعقوب، اصول كافی ج1، قم‏ دار الحدیث‏ چاپ اوّل،‏ 1429، ص605.
مطالب در چهار فصل گنجانده شده و در آغاز هر فصل پیش گفتار و در انتهای آن نتایج حاصل شده ذکر گردید.

نویسنده در پایان ضمن تمسک جستن به آستان رفیع مولا و استمداد از حضرت ایشان در دنیا و آخرت، با عذر تقصیر، اعتراف می کند که آستان بلند و بزرگوار ایشان را، قد کوتاه علم و دانش مَزجاة حقیر، یارای دست رسیدن نیست.

عنقا شکار کس نشود دام باز چین
که عنقا را بلند است آشیانه
 

فصل اول : کلیات تحقیق

مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………3
بیان مساله………………………………………………………………………………………………………………………4
اهمیت و ضرورت تحقیق…………………………………………………………………………………………………5
اهداف تحقیق………………………………………………………………………………………………………………..6
سوال تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………..7
فرضیات تحقیق………………………………………………………………………………………………………………7
چارچوب نظری تحقیق……………………………………………………………………………………………………8
قلمرو تحقیق………………………………………………………………………………………………………………….9
تعریف واژه ها……………………………………………………………………………………………………………….9
جمع بندی فصل……………………………………………………………………………………………………………10
فصل دوم: ادبیات تحقیق

2-1- مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………….13

2-2- تعریف آموزش ضمن خدمت………………………………………………………………. ………………………..13

2-3- تاریخچه آموزش نیروی انسانی در جهان…………………………………………………………………………………..14

2-4- فلسفه آموزشی: سنتی، مدرن، پست مدرن…………………………………………………………………………………15

2-5- برنامه ریزی جهت اجرای دوره های آموزشی……………………………………………………………………………16

2-6- تشریح اهداف آموزش…………………………………………………………………………………………………………..19

2-7- دلایل نیاز به آموزش کارکنان …………………………………………………………………………………………………..22

2-8- طبقه بندی نیازهای آموزشی………………………………………………………………………………………………………22

2-9- مسوول تعیین نیازهای آموزشی ………………………………………………………………………………………….23

2-10- مسوول رفع نیازهای آموزشی…………………………………………………………………………………………….24

2-11- روشهای آموزش و توسعه ………………………………………………………………………………………………..24

2-12- مزایای آموش در توسعه نیروی انسانی……………………………………………………………………………….25

2-13- فرایند آموزش……………………………………………………………………………………………………………….27

2-14- انواع فنون  آموزش ……………………………………………………………………………………………………….28

2-15- کارکردهای ویژه آموزش در سازمان…………………………………………………………………………………33

2-16- خط مشی ها و مسئولیت آموزشی……………………………………………………………………………………..37

2-17- سرمایه‌گذاری در آموزش………………………………………………………………..…………………..…..….….37

2-18 – اهداف آموزش نیروی انسانی…………………………………………………………………………………………41

2-19- انواع آموزش ضمن خدمت……………………………………………………………………………………………..42

2-20- روش های آموزش ضمن خدمت کارکنان………………………………………………………………………….44

2-21- اهمیت و فواید آموزش ضمن خدمت………………………………………………………………………………..46

2-22- نتایج حاصله از آموزش ضمن خدمت………………………………………………………………………………..49

2-23- مقاصد آموزش ضمن خدمت…………………………………………………………………………………………..50

2-24- ارتباط تواناسازی کارکنان و آموزش…………………………………………………………………………………52

2-25- توانمندی کارکنان از طریق آموزش ضمن   خدمت……………………………………………………………….53

2-26- رابطه آموزش و افزایش بهره وری در سازمان ها………………………………………………………………….54

2- 27- آموزش و کارایی…………………………………………………………………………………………………………55   

2-28- تصمیم گیری چند معیاره ………………………………………………………………………………………………..57

2-29- طبقه‌بندی فنون تصمیم‌گیری با توجه به نوع مدلسازی…………………………………………………………..58

2-30- طبقه‌بندی فنون تصمیم‌گیری بر اساس معیار تصمیم‌گیری ……………………………………………………..58

2-31- فنون تصمیم‌گیری MADM…………………………………………………………………………………………..60

2-32- انواع روش‌های حل فنون تصمیم‌گیری چند شاخصه …………………………………………………………….66

2-33- روش SAW ……………………………………………………………………………………………………………..70

2-34- روش TOPSIS…………………………………………………………………………………………………………70

2-35- فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP)……………………………………………………………………………….72

2-36- اصول فرآیند تحلیل سلسله مراتبی……………………………………………………………………………………..73

2-37- مزایای فرآیند تحلیل سلسله مراتبی…………………………………………………………………………………….74

2-             38- مراحل استفاده از فرایند سلسله مراتبی………………………………………………………………………..75

2-39-  محاسبه نرخ سازگاری و ناسازگاری تصمیم……………………………………………………………………….76

2-40- پیشینه تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………77

2-41-  جمع بندی فصل……………………………………………………………………………………………………………..80

فصل سوم: روش تحقیق

3-1- مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………82

3-2- روش تحقیق …………………………………………………………………………………………………………………….82

3-3- جامعه آماری  ……………………………………………………………………………………………………………………83

3-4- نمونه و روش نمونه گیری……………………………………………………………………………………………………83

3-5- روش گردآوری اطلاعات……………………………………………………………………………………………………84

3-6- روایی پرسشنامه……………………………………………………………………………………………………………….87

3-7- پایایی پرسشنامه……………………………………………………………………………………………………………….88

3-8- روش تجزیه و تحلیل آماری داده ها………………………………………………………………………………………91

3-9- متغیرهای تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………91

3-10- جمع بندی فصل……………………………………………………………………………………………………………….92

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها

4-1-  مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………..94

– توصیف داده ها……………………………………………………………………………………………………………94
– تحلیل داده ها……………………………………………………………………………………………………………..97
– جمع بندی فصل………………………………………………………………………………………………………..120
فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

5-1- مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………….122

5-2- نتایج و یافته های تحقیق…………………………………………………………………………………………………….122

5-3-محدودیتهای تحقیق ………………………………………………………………………………………………………….125

5-4-پیشنهادات………………………………………………………………………………………………………………………..125

  پیوست ها ……………………………………………………………………………………………………………………………..126

منابع وماخذ

فهرست منابع فارسی …………………………………………………………………………………………………………………133

فهرست منابع غیر فارسی…………………………………………………………………………………………………………….138

چکیده انگلیسی………………………………………………………………………………………………………………………..140

چکیده:

سوابق نمونه های موفق در سازمان های یادگیرنده و پیشرو نشان می دهد که توجه به نیروی انسانی و ایجاد بستری مناسب جهت آموزش نیروی انسانی در قالب یک نظام مدیریت منابع انسانی کارا توانسته به خوبی اهداف مد نظر سازمان را محقق نماید. برای داشتن یک آموزش اثر بخش و مناسب می بایست به سمت آموزشهای انعطاف پذیر، ایجاد مسئولیت در قبال آموزش ها ، برنامه های خود آموزشی حرکت نمود که در برنامه آموزش ضمن خدمت و استفاده همزمان از آموزش های دیده شده در محیط کار و استفاده از نیازمندیهای محیط کار در تدوین برنامه های آموزشی می تواند بسیار مثمر ثمر باشد. از طرفی آموزش ضمن خدمت برای سازمانهایی همچون بانک ها و موسسات مالی که اصلی ترین خدمات را بصورت رابطه مستقیم مشتری با کارکنان ارائه می دهند از اهمیت زیادی برخوردار است و بنابراین سنجش اینکه کدام شعب در زمینه اجرای دوره های آموزش ضمن خدمت موفق تر بوده اند به الگوگیری برای سایر شعب، افزایش کارایی و بهره وری انها خواهد انجامید.

این تحقیق قصد داشت تا 4 شعبه بانک ملی ایران در شهرهای منتخب استان مرکزی را به لحاظ شاخص های تاثیرپذیر از آموزش ضمن خدمت رتبه بندی نماید بنابر این ابتدا عوامل تاثیر پذیر بر کارکنان با اجرای دوره های آموزش ضمن خدمت را با مطالعه ادبیات تحقیق شناسایی نموده( 8 شاخص) سپس به کمک پرسشنامه یک و با کمک تحلیل های آمار استنباطی معنی داری شاخص ها را مورد بررسی قرار دادیم که از این میان 5 شاخص اصلی استخراج گردیدند. در این میان شاخص رضایت شغلی از اهمیت بیشتری برخوردار بوده است.. در پرسشنامه دوم ابتدا ماتریس مقایسات زوجی شاخص های فیلتر شده ارز پرسشنامه یک، به منظور وزن دهی و با استفاده از تکنیک  AHP صورت گرفت.  همچنین ماتریس تصمیم گیری خبرگان تشکیل گردید . سپس با استفاده از بردار وزن ها و ماتریس تصمیم گیری، دو تکنیک  SAW و TOPSIS اعمال گردید تا 4 گزینه مورد نظر رتبه بندی گردند. نهایتا نتایج حاصله نشان داد که رتبه بندی هر دوتکنیک یکسان بوده است .

 کلمات کلیدی:

آموزش ضمن خدمت ، تصمیم گیری چند معیاره، AHP، SAW ،TOPSIS

1-1- مقدمه

هزاره سوم میلادی عصری که در آن زندگی می کنیم ، عصر تغییر و تحولات شتابنده است. در چنین فضایی سازمانها باید به طور مداوم آماده تحولات و رویاروئی با تغییرات باشند و بر پایه این نظریه که هر نظام و سیستمی متاثر از نظام برین خود می باشد، خود را با تحولات آن هماهنگ سازند،زیرا جز این راهی برای دوام بقاء وجود ندارد. نیاز به مدیریت و رهبری مدیرانی که از عهده حل مسائل سازمانی در این عصر شتابان برآیند به طور کامل محسوس می باشد.لذالازم است که مدیران و کارکنان از دانش و تجربه کافی برخوردار باشند.یعنی مدیران علاوه بر داشتن تعهد و شایستگی های فردی و اجتماعی باید به علم و دانش روزمجهز باشند و خود را با تحولات همپا سازند(بهرنگی ،1371).

امروزه حیات موثر سازمانها از طریق کارائی مدیران و کارکنان آگاه ، ماهر ، خلاق و توانا میسر می گردد. پیتر دراکر در مورد اهمیت مدیران در سازمانها می گوید:”مدیران کمیاب ترین و در عین حال با ارزش ترین سرمایه سازمانها می باشند(دراکر، 1954).

یاد گیری  وآموزش انسان فرایندی مستمر است واین پدیده  ، به دلیل افزایش سرعت تغییر در جوامع امروزی اهمیت بیشتری یافته است(جارویس ،  1983)آموزش روندی است که از طریق آن انسان برای داشتن دنیایی بهتر تلاش می کند. واژه آموزش از ریشه لاتین”Educate”به معنی استخراج کردن یا بیرون آوردن ،  گرفته شده است. بنابراین هدف نخستین آموزش ،  استخراج وبه ظهور رساندن توانایی های ذاتی یاد گیرنده می باشد. هدف آموزش بهبود سطح زندگی است و تمامی تلاش های انسان به خاطر داشتن زندگی موفق و مطلوب استحیات سازمان تا حدود زیادی بستگی به مهارتها و آگاهیهای عمومی و تخصصی نیروی انسانی آن دارد. هر چه این زمینه ها به روز و بهینه باشد، قابلیت سازگاری سازمان با محیط متغیر نیز بیشتر  می شود. لذا آموزش و توسعه منابع انسانی نه تنها در ایجاد دانش و مهارت ویژه در کارکنان نقش بسزایی دارد، بلکه باعث می شود تا افراد در ارتقاء سطح کارآیی و اثربخشی سازمان  مشارکت بیشتری نمایند و خود را با فشارهای متغیر محیطی وفق دهند(ولی زاده حقی ، 1385  ( .

1-2- بیان مساله

در حال حاضر رشد نیروی انسانی از طریق آموزش و پرورش بیش از پیش مورد توجه و تاکید سازمانها قرار گرفته است. یادگیری یک فرایند داخلی است که جوهره آن می بایست از درون خود سازمان و به صورت یک حرکت مستمر در گروههای کاری پیش آهنگ آغاز و به تمام سطوح سازمان تسری یابد(Seng, 1999). در دنیای پیچیده و پویای امروز، یادگیری از اهمیت ویژه ای برخوردار است. آموزش بنیان همه یادگیری ها و یکی از مهمترین عوامل در بهسازی نیروی انسانی است (گلابی، 1364).

در تمام این مراحل نیروی انسانی جزء جدایی ناپذیر این حرکت به حساب آمده و یادگیری سازمانی ، با یادگیری نیروی انسانی آغاز شده، ادامه پیدا کرده و به کمال می رسد. سوابق نمونه های موفق در سازمانهای یادگیرنده و پیشرو نشان می دهد که توجه به نیروی انسانی و ایجاد بستری مناسب جهت آموزش نیروی انسانی در قالب یک نظام مدیریت منابع انسانی کارا توانسته به خوبی اهداف مد نظر سازمان را محقق نماید(Regani, 2007) .برای داشتن یک آموزش اثر بخش و مناسب می بایست به سمت آموزشهای انعطاف پذیر، ایجاد مسئولیت در قبال آموزش ها، برنامه های خود آموزشی حرکت نمود که در برنامه آموزش ضمن خدمت و استفاده همزمان از آموزشهای دیده شده در محیط کار و استفاده از نیازمندیهای محیط کار در تدوین برنامه های آموزشی می تواند بسیار مثمر ثمر باشد(Yeo, 2006) .

رسیدن به اهداف سازمانی موضوعی بوده که مورد توجه پژوهشگران بسیاری قرار گرفته است و بر روی عوامل مختلف تاثیر گذار بر اهداف سازمانی مطالعات زیادی صورت گرفته است. در میان اهداف متعدد، کارایی کارکنان نکته بسیار حائز اهمیتی است که می توان در افزایش بهره وری و رضایت کارکنان بسیار با اهمیت باشد(Cheverie, 2008).

بنابراین هدف از این تحقیق اولویت بندی شعب مرکزی بانک ملی استان مرکزی به لحاظ شاخصهای تاثیر پذیرازآموزش ضمن خدمت  با استفاده از تکنیک های تصمیم گیری چند معیاره  ،TOPSIS وSAW است.

1-3- اهمیت و ضرورت پژوهش

برای دستیابی به سطح قابل اطمینان از ارایه خدمات متناسب با نیاز و خواست مشتریان در بازارهای پررقابت، سازمانها ناگزیر به انجام برنامه ریزی ، بهسازی و آموزش کارکنان می باشند. بدون تردید یکی از مهمترین عناصر اساسی چنین فرایندی کارکنان و نیروی انسانی سازمان هستند که توانائیها و شایستگی های حرفه ای و تخصصی آنها در کنار عوامل قوانین و مقررات ، فرهنگ سازمان و سایر ساز و کار مربوطه می تواند نقش بسزایی در تحول سازمان داشته باشد. مهمترین طریق توسعه نیروی انسانی از طریق فرایند آموزش کارکنان میسر می شود. به عبارت دیگر مدیران مسئولیت دارند برای  اینکه کارکنان بتوانند از عمده خواسته های  جدید مشتریان برآیند، انگیزه های بهسازی و آموزش کارکنان را بر مبنای فرصت پیشرفت طوری تعیین نمایند که امکان استفاده از تمام استعدادهای خویش را داشته باشند.

وجود نظام آموزشی که به آموزش افراد بطور مداوم در طول زندگی و مشاغل گوناگون بپردازد برای کسانی که در سازمان ها مشغول کار هستند و همواره در معرض تغییرات و دگرگونی های دائمی محیط می باشند ضرورت دارد. ضرورت آموزش نیروی انسانی شاغل در سازمان و نقش آن در رشد و توانائی های شغلی و آماده نمودن آنان برای انجام هر چه بهتر وظایف ایجاب می کند که به آموزش ضمن خدمت کارکنان توجه اساسی مبذول گردد (کیخائی، 1386).

سالانه سازمانهای مختلف پول هنگفتی را برای آموزش مهارت های خاصی صرف می کنند بدون اینکه اثربخشی بطور مناسب اندازه گیری شود یا سیستم بازخورد مناسبی  وجود داشته باشد همچنین این سازمان ها  نه تنها نمی توانند هزینه آموزش خود را تخمین بزنند بلکه نمی توانند اثرات رشد و توسعه آن را نیز تعیین کنند. بسیاری موارد در سیستم، اثربخشی آموزشی وجود ندارد و یا بسیار پراکنده و بی نظم است.

اصولا پیشرفت و تحولات سریع علوم و تکنولوژی همراه با تحولات سریع فرهنگی ، اجتماعی و اقتصادی ایجاب می کندکه نیروی انسانی شاغل در سازمان ها بعنوان مهمترین عامل توسعه یک سازمان به منظور همگامی و همراهی با تحولات مذکور نقش لازم را ایفا کند. کارکنان از طریق استفاده از فرصتها و شرکت در دوره های آموزش ضمن خدمت و آموزش مداوم می توانند بعنوان عناصری موثر و فعال در جهت تحقق اهداف خود و سازمان باشند(ابیلی،1377).

بر این اساس می توان به اهمیت و ضرورت این تحقیق پی برد که به دنبال آن هستیم تا با اجرای این پژوهش رتبه بندی شعب مرکزی بانک ملی استان مرکزی  به لحاظ شاخصهای آموزشی ضمن خدمت  با استفاده از تکنیک های تصمیم گیری چند معیاره  TOPSIS وSAW است.

1-4- اهداف تحقیق

هد ف کلی: رتبه بندی شعب مرکزی بانک ملی به لحاظ شاخصهای تاثیرپذیر ازآموزش ضمن خدمت با استفاده از تکنیک های تصمیم گیری چند معیاره TOPSIS وSAW.

هدف اختصاصی 1: شناسایی متغیرهای شاخصهای تاثیرپذیر از آموزش ضمن خدمت در سرپرستی شعب مرکزی بانک ملی استان مرکزی.

هدف اختصاصی 2:  سنجش تاثیرآموزش ضمن خدمت کارکنان بانک بر افزایش خدمات.

هدف اختصاصی 3: سنجش تاثیرآموزش ضمن خدمت کارکنان بانک بر کاهش اتلاف منابع.

هدف اختصاصی 4: سنجش تاثیرآموزش ضمن خدمت کارکنان بانک بر بهبود روشهای انجام کار.

هدف اختصاصی 5: سنجش تاثیرآموزش ضمن خدمت کارکنان بانک بر تقلیل غیبت .

هدف اختصاصی 6: سنجش تاثیرآموزش ضمن خدمت کارکنان بانک بر کاهش ترک خدمت .

هدف اختصاصی 7: سنجش تاثیرآموزش ضمن خدمت کارکنان بانک بر تقلیل شکایات .

هدف اختصاصی 8: سنجش تاثیرآموزش ضمن خدمت کارکنان بانک بر فراهم آمدن امکان ارتقای شغلی .

هدف اختصاصی 9: سنجش تاثیرآموزش ضمن خدمت کارکنان بانک بر رضایت شغلی .

هدف اختصاصی 10: تشکیل ماتریس مقایسات زوجی بین شاخصها و استفاده از تکنیک AHP برای وزن دهی شاخصها.

هدف اختصاصی 11: تشکیل ماتریس تصمیم گیری در رتبه بندی با استفاده از تکنیک های TOPSIS وSAW.

هدف اختصاصی12 : مقایسه بین رتبه بندی تکنیک های TOPSIS وSAW.

1-5- سوال تحقیق

سوال اصلی اول: آیا نتایج رتبه بندی شعب مرکزی بانک ملی استان مرکزی به لحاظ شاخصهای تاثیرپذیر از آموزش ضمن خدمت  با استفاده مدل  TOPSISو SAW به طور معنی داری یکسان است؟

سوال اصلی دوم: آیا شاخص رضایت شغلی کارکنان نسبت به سایر شاخص ها از وزن بیشتری برای رتبه بندی شعب بانک ملی استان مرکزی برخوردار است؟

سوال فرعی 1:آیا آموزش ضمن خدمت کارکنان بانک بر افزایش خدمات تاثیر دارد؟

سوال فرعی 2:آیا آموزش ضمن خدمت کارکنان بانک بر کاهش اتلاف منابع تاثیر دارد؟

سوال فرعی 3: آیا آموزش ضمن خدمت کارکنان بانک بر بهبود روشهای انجام کار تاثیر دارد؟

سوال فرعی 4:آیا آموزش ضمن خدمت کارکنان بانک بر تقلیل غیبت تاثیر دارد؟

سوال فرعی 5: آیا آموزش ضمن خدمت کارکنان بانک بر کاهش ترک خدمت تاثیر دارد؟

سوال فرعی 6: آیا آموزش ضمن خدمت کارکنان بانک بر تقلیل شکایات تاثیر دارد؟

سوال فرعی 7: آیا آموزش ضمن خدمت کارکنان بانک بر فراهم آمدن امکان ارتقای شغلی تاثیر دارد؟

سوال فرعی 8: آیا آموزش ضمن خدمت کارکنان بانک بر رضایت شغلی تاثیر دارد؟

1-6- فرضیات تحقیق

فرضیه اصلی1: نتایج رتبه بندی شعب مرکزی بانک ملی استان مرکزی به لحاظ شاخصهای آموزشی ضمن خدمت  با استفاده مدل  TOPSISو SAW به طور معنی داری یکسان است.

فرضیه اصلی 2: شاخص رضایت شغلی کارکنان نسبت به سایر شاخص های آموزش ضمن خدمت از وزن بیشتری برای رتبه بندی شعب بانک ملی استان مرکزی برخوردار است.

فرضیه فرعی 1: آموزش ضمن خدمت کارکنان بانک بر افزایش خدمات تاثیر دارد.

فرضیه فرعی 2:آموزش ضمن خدمت کارکنان بانک بر کاهش اتلاف منابع تاثیر دارد.

فرضیه فرعی 3:آموزش ضمن خدمت کارکنان بانک بر بهبود روشهای انجام کار تاثیر دارد.

فرضیه فرعی 4:آموزش ضمن خدمت کارکنان بانک بر تقلیل غیبت تاثیر دارد.

فرضیه فرعی 5:آموزش ضمن خدمت کارکنان بانک بر کاهش ترک خدمت تاثیر دارد.

فرضیه فرعی 6:آیا آموزش ضمن خدمت کارکنان بانک بر رضایت شغلی تاثیر دارد.

فرضیه فرعی 7:آموزش ضمن خدمت کارکنان بانک بر فراهم آمدن امکان ارتقای شغلی تاثیر دارد

فصل اول کلیات پژوهش

1-1- مقدمه. 2

1-2- بیان مسأله: 2

1-3- اهمیت و ضرورت پژوهش…. 5

1-4- اهداف پژوهش: 6

1-4-1- هدف کلی: 6

1-4-2-اهداف فرعی : 7

1-5-فرضیه های پژوهش…. 7

1-5-1-فرضیه اصلی.. 7

1-5-2- فرضیه های فرعی.. 7

1-6- تعاریف مفاهیم و اصطلاحات… 8

1-6-1- تعاریف مفهومی (نظری) 8

1-6-2- تعریف عملیاتی: 10

فصل دوم ادبیات پژوهش

2-1-مقدمه. 13

2-2-مبانی نظری.. 13

2-2-1- تعریف مراکز رشد یا انکوباتور. 13

2-2-2- تاریخچه مراکز رشد. 15

2-2-3- انواع انکوباتورها 15

2-2-4- خدمات مراکز رشد. 16

2-2-5- اهداف مراکز رشد. 17

2-2-6- دلایل عدم موفقیت مراکز رشد. 17

2-2-7- تعریف کارآفرین.. 18

2-2-8- انواع کارآفرینی: 20

2-2-9- ویژگی کارآفرینی.. 20

2-2-10- اثرات کارآفرینی.. 21

2-2-11- عوامل برون زا و درون زا مراکز رشد در پرورش کارآفرین.. 22

2-2-12- موانع کارآفرینی.. 25

2-3- جمع بندی مبانی نظری.. 26

2-4- پژوهش های داخلی.. 27

2-5- پژوهش های خارجی.. 32

فصل سوم روش شناسی پژوهش

3-1 مقدمه. 40

3-2- روش پژوهش…. 41

3-2-1 روش شناسی بر حسب هدف.. 41

3-2-2 روش شناسی از نظر نوع داده 41

3-3- جامعه آماری و نمونه گیری.. 42

3-4- روش و ابزار جمع آوری آمار و داده ها. 42

3-4-1- روش جمع آوری داده های پژوهش… 42

3-4-2- ابزار گردآوری داده ها 43

3-5- ابزارها و روش های تحلیل داده ها. 43

3-6- قلمرو موضوع و مکان و زمان پژوهش…. 43

3-7- مدل پژوهش…. 44

فصل چهارم یافته های پژوهش

4-1 مقدمه. 47

4-2- بخش اول : آمار توصیفی.. 47

4-3- آزمون نرمال بودن داده ها. 49

4-4- مدل ساختاری پژوهش (بررسی مدل اصلی پژوهش). 84

فصل پنجم بحث و تفسیر یافته ها

5-1- مقدمه. 88

5-2- خلاصه پژوهش…. 88

5-3- بحث و تفسیر یافته ها. 90

5-4- پیشنهاد های کاربردی (پیشنهادهای مبتنی بر یافته ها). 91

5-5- پیشنهاد ها برای پژوهش های آتی (پیشنهاد های پژوهشی). 94

5-6- محدودیت های پژوهش…. 94

منابع و مأخذ.. 95

فهرست جداول

جدول 2-1- پژوهش های داخلی.. 37

جدول  2-2- پژوهش های خارجی.. 37

جدول 4-1 توزیع فراوانی و درصد آزمودنی ها بر حسب جنسیت آنها 48

جدول 4-2 توزیع فراوانی و درصد آزمودنی ها بر حسب تحصیلات آنها 48

جدول 4-3 توزیع فراوانی و درصد آزمودنی ها بر حسب سن آنها 49

جدول 4-4 نتایج آزمون کلموگروف ـ اسمیرنف جهت بررسی پیروی داده ها از توزیع نرمال. 49

جدول 4-5 ضریب همبستگی اسپیرمن رابطه ی بین انکوباتورها ( مراکز رشد ) و کارآفرینی.. 51

جدول 4-6 ضریب همبستگی اسپیرمن رابطه ی بین انکوباتورها ( مراکز رشد ) و ایجاد شغل. 51

جدول 4-7 ضریب همبستگی اسپیرمن رابطه ی بین مراکز رشد و صادرات و واردات شرکت ها 52

جدول 4-8 ضریب همبستگی اسپیرمن رابطه ی بین ( مراکز رشد ) و سودمندی کسب و کار. 53

جدول 4-9 ضریب همبستگی اسپیرمن رابطه ی بین مراکز رشد و رشد و ترقی.. 53

جدول 4-10 ضریب همبستگی اسپیرمن رابطه ی بین انکوباتورها ( مراکز رشد ) و رقابتی شدن صنایع. 54

جدول 4-11 ضریب همبستگی اسپیرمن رابطه ی بین انکوباتورها ( مراکز رشد ) و نوآوری.. 55

جدول 4-12 ضریب همبستگی اسپیرمن رابطه ی بین مراکز رشد و توسعه اقتصاد محلی.. 56

جدول 4-13  نتایج آزمون KMO-Bartlett 57

جدول 4-14 کل واریانس تبیین شده عامل مکنون متغیر سودمندی.. 57

جدول 4-15 ماتریس همبستگی باز تولید شده بر مبنای بارهای عاملی.. 59

جدول 4-16 شاخصهای برازش مدل اندازه گیری متغیر سودمندی.. 60

جدول 4-17  نتایج آزمون KMO-Bartlett 61

جدول 4-18 کل واریانس تبیین شده عامل مکنون متغیر رشد و ترقی.. 61

جدول 4-19 ماتریس همبستگی باز تولید شده بر مبنای بارهای عاملی.. 62

جدول 4-20 شاخصهای برازش مدل اندازه گیری متغیر رشد و ترقی.. 64

جدول 4-21  نتایج آزمون KMO-Bartlett 65

جدول 4-22 کل واریانس تبیین شده عامل مکنون متغیر توسعه. 65

جدول 4-23 ماتریس همبستگی باز تولید شده بر مبنای بارهای عاملی.. 66

جدول 4-24 شاخصهای برازش مدل اندازه گیری متغیر توسعه. 67

جدول 4-25  نتایج آزمون KMO-Bartlett 67

جدول 4-26 کل واریانس تبیین شده عامل مکنون متغیر رقابتی شدن. 68

جدول 4-27 ماتریس همبستگی باز تولید شده بر مبنای بارهای عاملی.. 68

جدول 4-28 شاخصهای برازش مدل اندازه گیری متغیر رقابتی شدن. 69

جدول 4-29  نتایج آزمون KMO-Bartlett 70

جدول 4-30 کل واریانس تبیین شده عامل مکنون متغیر ایجاد شغل. 70

جدول 4-31 ماتریس همبستگی باز تولید شده بر مبنای بارهای عاملی.. 71

جدول 4-32 شاخصهای برازش مدل اندازه گیری متغیر ایجاد شغل. 72

جدول 4-33  نتایج آزمون KMO-Bartlett 73

جدول 4-34 کل واریانس تبیین شده عامل مکنون متغیر نوآوری.. 73

جدول 4-35 ماتریس همبستگی باز تولید شده بر مبنای بارهای عاملی.. 74

جدول 4-36 شاخصهای برازش مدل اندازه گیری متغیر نوآوری.. 75

جدول 4-37  نتایج آزمون KMO-Bartlett 76

جدول 4-38 کل واریانس تبیین شده عامل مکنون متغیر صادرات و واردات.. 76

جدول 4-39 ماتریس همبستگی باز تولید شده بر مبنای بارهای عاملی.. 77

جدول 4-40 شاخصهای برازش مدل اندازه گیری متغیر صادرات و واردات.. 78

جدول 4-41  نتایج آزمون KMO-Bartlett 78

جدول 4-42 کل واریانس تبیین شده عامل مکنون متغیر مراکز رشد. 79

جدول 4-43 ماتریس همبستگی باز تولید شده بر مبنای بارهای عاملی.. 79

جدول 4-44 شاخصهای برازش مدل اندازه گیری متغیر مراکز رشد. 80

جدول 4-45 نتایج آزمون KMO-Bartlett 81

جدول 4-46 کل واریانس تبیین شده عامل مکنون متغیر کارآفرینی.. 81

جدول 4-47 ماتریس همبستگی باز تولید شده بر مبنای بارهای عاملی.. 82

جدول 4-48 شاخصهای برازش مدل اندازه گیری متغیر کارآفرینی.. 83

جدول 4-49  بررسی فرضیات پژوهش با بهره گرفتن از مدل معادلات ساختاری.. 84

فهرست نمودار

نمودار 3-1 – مدل پژوهش… 44

نمودار 4-1 نمودار اسکری برای تعیین تعداد عوامل مکنون سودمندی.. 58

نمودار 4-2 نمودار اسکری برای تعیین تعداد عوامل مکنون رشد و ترقی.. 62

نمودار 4-3 نمودار اسکری برای تعیین تعداد عوامل مکنون توسعه. 65

نمودار 4-4 نمودار اسکری برای تعیین تعداد عوامل مکنون رقابتی شدن. 68

نمودار 4-5 نمودار اسکری برای تعیین تعداد عوامل مکنون ایجاد شغل. 71

نمودار 4-6 نمودار اسکری برای تعیین تعداد عوامل مکنون نوآوری.. 74

نمودار 4-7 نمودار اسکری برای تعیین تعداد عوامل مکنون صادرات و واردات.. 76

نمودار 4-8 نمودار اسکری برای تعیین تعداد عوامل مکنون مراکز رشد. 79

نمودار 4-9 نمودار اسکری برای تعیین تعداد عوامل مکنون کارآفرین.. 82

فهرست اشکال

شکل 4-1 مدل اندازه گیری متغیر سودمندی در حالت تخمین استاندارد. 59

شکل 4-2 مدل اندازه گیری متغیر مکنون رشد و ترقی را در حالت تخمین استاندارد. 63

شکل 4-3 مدل اندازه گیری متغیر توسعه در حالت تخمین استاندارد. 66

شکل 4-4 مدل اندازه گیری متغیر رقابتی شدن در حالت تخمین استاندارد. 69

شکل 4-5 مدل اندازه گیری متغیر ایجاد شغل در حالت تخمین استاندارد. 72

شکل 4-6 مدل اندازه گیری متغیر نوآوری در حالت تخمین استاندارد. 75

شکل 4-7 مدل اندازه گیری متغیر صادرات و واردات در حالت تخمین استاندارد. 77

شکل 4-8 مدل اندازه گیری متغیر مراکز رشد در حالت تخمین استاندارد. 80

شکل 4-9 مدل اندازه گیری متغیر کارآفرینی در حالت تخمین استاندارد. 83

شکل 4-10  مدل معادلات ساختاری در حالت تخمین استاندارد. 86

چکیده

هدف از پژوهش حاضر بررسی نقش و ارتباط میان مراکز رشد اقتصادی بر گسترش کارآفرینی در استان کرمانشاه می­باشد که مطالعه ی موردی آن شرکت های کوچک و متوسط استان می­باشد. این پژوهش توصیفی از نوع پیمایشی است. جامعه ی آماری آن را مدیران و صاحبان شرکت های کوچک و متوسط و به اصطلاح کارآفرینان را تشکیل داده اند که تعداد 200 نفر از کارآفرینان را به صورت تصادفی ساده مورد بررسی قرار داده است. ابزار گردآوری داده ها، پرسشنامه پژوهشگر ساخته می­باشد. برای روایی آن از نظرات پنج نفر از متخصصین اقتصاد و مدیریت و برای پایایی آن نیز از آلفای کرونباخ استفاده شده، که در سطح 70 درصد بوده است. برای تحلیل داده ها نیز از نرم افزار آموس استفاده شده است. یافته ها حاکی از آن است که رابطه معناداری میان مراکز رشد و کارآفرینی وجود دارد و این رابطه 71 درصد می­باشد، و روی فرضیات نیز رابطه های معناداری وجود دارد اما در این میان نقش دولت و بسته های حمایتی کمرنگ است که در ادامه به راهکارهای آن نیز پرداخته شده است. لزوم توجه به فرهنگ سازی کارآفرینی و مراکز رشد نیز باید در دستور کار قرار گیرد. البته آموزش لازمه ی کارآفرینی است اما به تنهایی راهکار کاملی نیست و باید در کنار سایر سیاست های اقتصادی دولت به آن پرداخته شود.

کلید واژه ها: مراکز رشد اقتصادی(انکوباتور)، پارک های علم و فناوری، کارآفرینی

فصل اول

کلیات پژوهش

1-1- مقدمه

دنیای امروز، دنیای تغییر است و باید فاصله ای که میان علم و صنعت است را بیش از پیش برداشت. با پیشرفت روز افزون علوم و صنایع، فاصله ی این دو نهاد پایه ای نیز بیشتر می­شود. کاهش علم و صنعت از یک سو و کاستن از هزینه های پژوهش های مربوط به تجاری سازی از سوی دیگر، جوامع بشری را در دهه اخیر به سوی استفاده از ابزارهای جدیدی به نام انکوباتورها سوق داده است. انکوباتورها[1] یا مراکز رشد ابزاری مناسب برای کاهش این فاصله می­باشد.(کانتی[2]،2000). انکوباتور از نظر لغوی نام دستگاهی است که گرمای لازم را برای تبدیل تخم مرغ به جوجه را فراهم آورده یا نوزادانی را که زودتر از موعد مقرر به دنیا آمده اند را به رشد می­رساند. اما در اقتصاد، انکوباتور مجموعه ­ای متشکل از یک یا چند ساختمان است که واحدهای تحقیقاتی نوپا نظیر هسته­های تحقیقاتی دانشگاهی، شرکتهای تحقیقاتی خصوصی و مراکز تحقیق و توسعه صنایع و سازمان های اجرایی به صورت موقت در آن مستقر و از خدمات پشتیبانی دایر شده در این مرکز، بهره­مند می­شوند. باید گفت که اتفاقی که برای بچه ها یا تخم مرغ ها می­افتد، در یک انکوباتور تجاری برای ایده ها و افکار کارآفرینان رخ می­دهد. این واژه برگرفته از انکوباتورهای پزشکی است. درجهان امروز که تأکید سازمان ها بر قابلیت های سازگاری با تغییر در محیط های تجاری است، یک روش موثر که برای ایجاد ساختارهای سازمانی منعطف قبل از ورود به بازارهای رقابتی می توان ارائه داد، بهره گیری از انکوباتورهای تجاری است. (لالکاکا[3] 2001).

1-2- بیان مسأله:

یکی ازشاخص های توسعه یافتگی، توسعه ی اقتصادی است و بدون شک باید در هرجامعه وجود زیر ساخت ها و بسترهایی مناسب جهت پیشرفت آن وجود داشته باشد و بی­تردید در دنیای امروز که تغییر حرف اول را می­زند تمامی سازمان ها اعم از دولتی یا خصوصی،  برای ایجاد مزیت رقابتی و شایستگی های ممتاز و متمایز جهت ارائه خدمات  و تولید محصول خود، نیاز به انکوباتورها یا مراکز رشد دارند. مراکز رشد محیطی حمایتی لازم را برای کارآفرین ها جهت توسعه طرح هایشان فراهم می­آورد، اصطلاح مراکز رشد برای محدوده وسیعی از سازمان ها که با اهداف حمایت از کارآفرین ها و تبدیل ایده های آن ها به محصولات تجاری می­باشد. (سلامی و دیگران، 1390). انکوباتورها یکی از مکانیسم هایی است که به منظور پرورش سازمان های کوچک و همچنین کمک به رشد کارآفرینی می­ کند، می­باشد در کشورهای پیشرفته پارک های تحقیقاتی با هدف تکمیل چرخه های ارتباط بین پژوهشگران، متخصصان و تولیدکنندگان به منظور انجام پژوهش های کاربردی و توسعه ای و بدون وارد شدن به مباحث تولیدی فعالیت می­ کنند اما درکشورهای شرقی بیشتر برای ایجاد واحدهای تولیدی فعالند. صرف از روش های متفاوت مدیریت، این پارک ها نقش موثر در پیشبرد علوم و فناوری و رشد اقتصادی و به دنبال آن تجاری سازی و صادرات محصولات در کشورهای مختلف ایفا می کنند. یک انکوباتور یا مرکز رشد مجموعه ای متشکل از یک یا چند ساختمان است که واحدهای پژوهشی نو پا نظیر هسته های تحقیقاتی دانشگاهی، شرکت های تحقیقاتی خصوصی و مراکز تحقیق و توسعه صنایع و سازمان های اجرایی به صورت موقت در آن مستقر و از خدمات پشتیبانی دایر شده در این مراکز، بهره مند می­شوند. در حدود نیم قرن گذشته انکوباتورها ارزش خود را به اثبات رسانیده اند و در سراسر دنیا گسترش یافته اند. مدیران این مراکز با کسب تجربه، حرفه ی جدیدی را در زمینه پرورش و توسعه ی شرکت های جدید به وجود آورده اند، به عبارت دیگر دارای متدولوژی، ابزار، استانداردها و ساختارهای حرفه ای مخصوص خود شده اند اما این حرفه هنوز هم یک حرفه ی جوان و درحال رشد است. در کشورمان نیاز به انکوباتورها روز به روز بیشتر احساس می­شود، به ویژه بیکاری بیش از حد قشر جوان و کارآموخته و تحصیل کرده و روند روبه افزایش آن از یک طرف و نیاز کشور به این سرمایه انسانی و فکری جهت توسعه خود در زمینه های مختلف از طرف دیگر درک این نیاز را سرعت بخشیده است. علی رغم اینکه انکوباتورها در کشورهای دیگر با موفقیت بسیار همراه بوده است، ولی در کشور ما نتوانسته ایم آن را به درستی پیاده کنیم. چنانچه مرکز رشد را مرکزی بنامیم که پشتیبانی های لازم برای ایجاد یک حرفه را دراختیارمتقاضیان خود قرارمی دهد، می توان پشتیبانی های یک مرکزرشد را به چهار دسته اصلی تقسیم کرد: 1). آموزش های کارآفرینی2). مشاوره های تجاری3). پشتیبانی های فناوری و نوآوری4 ). حمایت های مالی مورد نیاز موسسات نوپا (کشمیری، مهدی 1382). امروزه بیشتر درس های دانشگاهی به صورت نظری ارائه می­شود و تلاش جدی برای کاربردی کردن آن نشده است. اما در پژوهشی دیگر آمده است که بیشتر دانشجویان درس را حفظ کرده و امتحان می­دهند، از این رو بیشتر دانش آموختگان دانشگاه ها با نیازهای بازار کار هماهنگی و همخوانی ندارند و تخصص ها و مهارت ها هم جهت و هم سو با نیازهای بازار کار شکل نمی­گیرند. به علت کاربردی نبودن درس های دانشگاهی به ویژه در رشته های فنی، دانش آموختگان آمادگی برای کار ندارند. از دیگر مشکلات در زمینه ی اشتغال، نهادینه نشدن فرهنگ کارآفرینی در سطوح گوناگون جامعه است. متأسفانه به جای ایجاد فرهنگ کارآفرینی، فرهنگ کارمند پروری در جامعه رشد و گسترش یافته است که این امر با توجه به پایین بودن ظرفیت جذب نیرو در اداره ها و سازمان ها مشکلاتی پدید آورده است. بازار کار هماهنگ با تحولات علوم و تکنولوژی در حال دگرگونی است. از این رو بازار کار به برخی تخصص های تازه نیازمند است که لزوما دانش آموختگان دانشگاه ها در دوران تحصیل فرا نمی­گیرند. محدودیت اختیار مدیران دانشگاه ها در زمینه ی ارائه ی درس های کارآفرینی و برنامه ریزی بلند مدت برای کارهای اشتغال زا، منجر به کاهش ابتکار و نوآوری می­شود. از این رو ناگزیر به برنامه ریزی در کوتاه مدت       می­شوند، برنامه ریزی های کوتاه مدت نیز به کاهش ابتکارهای کارآفرینانه با آثار دراز مدت می­شوند. عدم ارتباط دانشگاه ها و مراکز تولیدی و صنعتی به گونه ای که امروزه به رغم ایجاد و گسترش دانشگاه های صنعتی، حلقه های پیوند آنها با صنعت و تولید چندان شکل نگرفته است. در واقع تا زمانی که ارتباط دانشگاه و صنعت به درستی شکل نگیرد، نمی توان به توسعه ی جدی کشور امیدوار بود. نا آشنایی جوانان با بازار کار، عدم آگاهی آنان از طراحی کسب و کار و نداشتن مشارکت فعال بخش خصوصی در زمینه های پژوهش، توسعه، فعالیت های تولیدی و کارآفرینی، از دیگر مشکلات در این زمینه است. نبود منابع معتبر و مناسب در زمینه ی کارآفرینی و حتی عدم ترجمه ی مناسب کتاب های خارجی، هرچند دانشگاه ها     نمی­توانند همه ی نیازهای جامعه را بر طرف سازند اما با توجه به جایگاه پر اهمیتشان به ویژه در کشورهای در حال توسعه، می­توانند دست به اقدامات سودمندی در این زمینه بزنند. پژوهشگران زیادی در پژوهش های خود خاطر نشان ساخته اند که نظام آموزش عالی ایران به جای اینکه کارآفرین باشند، عملا کارجو پرورند و از آنجا که نظام آموزش ایران مبتنی بر یادگیری نیست، افراد کارآفرین در آن کمتر پرورش      می­یابند. (میرزا محمدی و دیگران، 1387). همانطور که دیده می شود، میان پژوهش های انجام شده تناقض هایی وجود دارد که در ادامه به بررسی آنها پرداخته می­شود. متغیر اصلی پژوهش همان انکوباتورها یا مراکز رشد اقتصادی می باشد که رابطه ی آن با کارآفرینی اندازه گیری می شود. مدل هایی  که در این زمینه وجود دارند به این شکل است که افراد صاحب ایده و طرح تجاری می­باشد وارد انکوباتور شده و پس از استقرار در آن و دسترسی مالی و همچنین آموزش لازم، پرورش می­یابد و بعد از آن محصول خود را تجاری می­ کند. (هندی مبارک و بوسلر، 2010). مدل دیگری که وجود دارد این است که به نقش مراکز رشد و پارک های علم و فناوری در اقتصاد دانایی

 نظام دادرسی اسلامی که بر پایه اصل کرامت وحرمت انسانی بنا نهاده شده است، بعنوان نظامی مستقل در کنار دیگر نظام­های دادرسی متضمّن اصولی است که حقوق مدعی را در حدّ اعلایش تضمین می­کندکه با مراجعه به دستورات قرآنی می­بینیم که خداوند متعال هدف ازفرستادن پیامبران را اقامه قسط و عدل معرفی می­کند[1] و حال آنکه تثبیت عدالت در مورد شاکیان جز در سایه حفظ امنیّت قضایی آنان در مراحل دادرسی محقق نخواهد شد.

 نقش مدعی با اعلام و طرح شکایت شروع می­شود. مدعی در هر مرحله از دعوا، اعم از تحقیقات مقدماتی، دادرسی ، مرحله  صدور و اجرا، دارای حقوقی است. این حقوق از ملزومات دادرسی عادلانه است که بایستی ازسوی مقامات قضایی به دقت رعایت گردد. هرگونه تحدیدی نسبت به این حقوق، موجب تزلزل روند دادرسی منصفانه می­شود و هرگونه خدشه­ای بر این حقوق موجب برانگیختن احساس بی­عدالتی در فرد مدعی و دیگر افراد جامعه در پیگیری حقوق خود می­شود.

در این رساله در پی آن هستیم تا با شناسایی حقوق مدعی در نظام عدالت مدنی وکیفری و ابزار تضمین کننده آن، در روند دادرسی عادلانه به تحلیل و تبیین آن بپردازیم. و اینکه مدعی چه جایگاهی در این نظام دارد؟ و نیز حقوق وی در این نظام تا چه میزان رعایت می­شود؟

سؤال‏های پژوهش‏:

  الف)سوال اصلی:

   1)حقوق مدعی در امور مدنی و کیفری کدام است؟

ب) سوالات فرعی:

    1-شرایط لازم برای اقامه دعوی از سوی مدعی کدامند؟

    2-ادله­ی اثبات قول مدعی جهت ارائه به دادگاه برای اثبات ادعایش کدامند؟

پیشینه پژوهش:

  این موضوع به صورت جزئی و شاخص مورد بررسی و تبیین قرار نگرفته است اما رساله­ها ومقالاتی در حدود تعریف این موضوع پرداخته­اند. از جمله­ی رساله­ها(حق خواهان در دعاوی مدنی، نگارش: ایمانیان، اعظم)و همچنین(حقوق شاکی در نظام عدالت کیفری، نگارش: افشار احمدی، ایرج) و ازمقالات(حقوق شاکی در پرتو حمایت کیفری، صالحی، جواد)و(بزه دیده به منزله شاکی و حقوق او در مقررات دادرسی کیفری ایران، ابراهیمی، پیمان) و(حقوق و تکالیف خواهان دعوا در اولین جلسه دادرسی، ابهری، حمید) و از کتاب­ها نیز (بزه­دیده شناسی حمایتی، رایجیان، مهرداد) و در شرح المعه الدمشقیه شهیدثانی در باب قضا آمده: (المدعی هو الذی یترک لو ترک الخصومه…).

فرضیه های پژوهش:

1-مدعی در امور مدنی و کیفری دارای حقوقی است که از جمله آنها: حق اقامه دعوی، حق تامین خواسته و… در امور مدنی و حقوقی مانند حق تحقیق از شاکی، حق اعاده دادرسی و… در امور کیفری از مهمترین آنهاست.

2-برای اقامه دعوی مدعی باید دارای شرایطی باشد که علاوه بر شرایط عمومی نسبت به دعاوی   مدنی و کیفری، آن شرایط باید مورد قبول دادگاه باشد.

3-سند، شهادت، قسم، امارات از مهمترین ادله اثبات قول مدعی محسوب می­شوند.

حدود پژوهش:

  این رساله شامل سه فصل می­باشدکه درآن سعی بر این است حقوق مدعی در فقه امامیه و حقوق موضوعه ایران در امور مدنی و کیفری مورد بررسی و تبیین قرار گیرد و در پایان نیز به نتیجه­گیری پرداخته می­شود.

اهداف پژوهش:

هدف این رساله شناساندن کامل حقوق مدعی درجریان دادرسی عادلانه به منظور جلوگیری از تزلزل روند دادرسی که موجب بر انگیختن احساس بی­عدالتی در فرد مدعی و جامعه می­شود، می­باشد. و همچنین جهت ارائه راهکارهایی مناسب برای قضات و وکلای دادگستری به منظور مراعات و تشخیص حقوق خواهان دعاوی نگارش می­شود.