هدف این پژوهش آزمون عوامل روانی اجتماعی و محیطی در پیش بینی فعالیت جسمانی دریک نمونه تصادفی از دانش آموزان دختر مقاطع تحصیلی متوسطه شهر ارومیه است. روش تحقیق توصیفی و از نوع مطالعات همبستگی است. نمونه آماری شامل 307 دانش آموز درکلاس های اول تا سوم دبیرستان بودند. از پرسشنامه برای اکتشاف رابطه احتمالی متغیر محیطی با فعالیت جسمانی دختران نوجوان استفاده شد. که پایایی آن با استفاده از آلفای کرونباخ 83/0 گزارش شد. آمار توصیفی و همبستگی به وسیله نرم افزار  spss 20 اجرا شد و آزمون مدل و فرضیه ها با نرم افزار آموس8.50 صورت گرفت.

یافته ها نشان داد که دسترسی به شرایط محیطی مناسبی، حمایت دوستان از فعالیت های جسمانی، واحساس خودکارآمدی برای انجام فعالیت های جسمانی از تعیین کننده های معنی دار برای انجام فعالیت های جسمانی در اوقات فراغت دختران نوجوان است. از این رو برنامه های مداخله می بایست مبتنی بر افزایش فرصت ها ی محیطی برای انجام فعالیت های جسمانی ، تدارک فعالیت های جسمانی گروه محور، استفاده از روش های افزایش احساس خودکارآمدی باشد.

 

واژگان کلیدی: فعالیت جسمانی، عوامل روانی، عوامل اجتماعی، عوامل محیطی، دانش آموزان دختر، شهر ارومیه

 

فهرست مطالب

عنوان                                                                                                                                               صفحه

 

فصل اول: طرح تحقیق

1-1- مقدمه: 2

1-2- بیان مسئله: 3

1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق: 4

1-4- اهدف تحقیق: 5

1-4-1- هدف کلی: 5

1-4-2- اهداف فرعی: 5

1-5- مدل مفهومی تحقیق.. 6

1-6- فرضیه های تحقیق.. 6

1-7- قلمرو تحقیق: 6

1-8- محدودیتهای تحقیق: 6

1-8-1- محدودیت های کنترل شده. 6

1-8-2- محدودیت های خارج از کنترل محقق: 7

1-9- تعریف واژگان: 7

 

فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه پژوهش

2-1- مقدمه: 9

2-2- مبانی نظری تحقیق.. 9

2-2-1- مشارکت در ورزش: 9

2-2-2- نظریه های مربوط به گرایش…. 12

2-2-2-1-نظریه فیش باین و آیزن: 12

2-2-2-2- نظریه ساپ و هارود: 12

2-2-2-3- نظریه تزیشه و کرمکا: 13

2-2-3- نظریه های موجود در زمینه مشارکت… 13

2-1-3-1- پارادایم واقعیت اجتماعی.. 13

2-2-3-2- سرمایه اجتماعی: 13

2-2-3-3- سرمایه اقتصادی: 16

2-2-3-4- پارادایم رفتار اجتماعی.. 18

2-2-3-5- الگوی تبیینی اختیار عاقلانه. 18

2-2-3-6- نظریه مبادله: 19

 

2-2-3-7- ویژگی های شخصیتی.. 20

2-2-3-8- نظریه بیگانگی: 20

2-2-3-9-  نظریه خود اثربخشی: 20

2-2-3-10- نظریه سازگاری شناختی: 21

2-2-4- نظریه های تفریحات سالم.. 21

2-2-5- مشارکت ورزشی.. 23

2-2-5-1- فضای روحی موجود در خانواده. 26

2-2-5-2-وضع موفقیت اجتماعی – اقتصادی خانواده. 27

2-2-5-3- اثر مدرسه در رشد مشارکت جویی.. 27

2-2-5-4- اثر همسالان در رشد مشارکت جویی.. 28

2-2-5-5- اثر اجتماع. 29

2-2-5-6- انگیزه های مشارکت جویی در نظریات مختلف روانشناسی.. 30

2-2-6- فوائد ورزش…. 32

2-2-6-1- ورزش و سلامت جسمانی.. 32

2-2-6-2- فواید روانی ورزش…. 33

2-2-6-3- ورزش و کیفیت خواب… 34

2-2-6-4- ورزش و کارکرد اجتماعی.. 34

2-2-6-5- جلوگیری از آسیبها و انحرافات اجتماعی.. 35

2-2-6-6- نقش ورزش در کاهش  هزینه های درمانی: 36

2-2-7- زنان و ورزش: 37

2-2-7-1- تاریخچه ورزش زنان: 37

2-2-7-2- مقایسه ورزش زنان و مردان: 38

2-2-7-3- ورزش زنان:آری یا نه؟. 38

2-2-8- ورزش دختران.. 39

2-2-8-1- الگوهای مشارکت ورزشی دختران در فعالیت بدنی و ورزش: 39

2-2-8-2- فوائد مشارکت ورزشی دختران.. 40

2-2-8-3- فوائد تحصیلی و آموزشی: 41

2-2-8-4- سلامت جنسی: 41

2-2-8-5- مشمولیت اجتماعی: 42

2-2-9- عوامل اثرگذار بر مشارکت دختران در فعالیت بدنی: 43

2-3- مروری بر تحقیقات انجام شده. 46

2-3-1- تحقیقات داخلی : 46

2-3-2- تحقیقات خارجی : 50

2-4- نتیجه گیری فصل دوم. 55

 

فصل سوم: روش شناسی تحقیق

3-1- مقدمه. 58

3-2-نوع و روش تحقیق.. 58

3-3- جامعه و نمونه آماری: 58

3-4- ابزار مورد استفاده: 58

3-5- روش اجرا: 60

3-6- روش تجزیه و تحلیل دادهها: 60

 

فصل چهارم: یافته های تحقیق

4-1- مقدمه. 62

4-2- توصیف آماری داده‌ها 62

4-2-1-  مدل سازی تحقیق و تحلیل عاملی مدل های اندازه گیری.. 64

4-2-2-تحلیل عاملی مدل اندازه گیری خود کارآمدی فعالیت جسمانی.. 64

4-2-3-تحلیل عاملی مدل اندازه گیری حمایت اجتماعی.. 65

4-2-4- تحلیل عاملی مدل اندازه گیری عوامل محیطی.. 67

4-3-  آزمون فرضیه های تحقیق.. 67

 

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

5-1-مقدمه. 71

5-2- چکیده تحقیق.. 71

5-3- بحث و نتیجه گیری.. 71

5-4- نتیجه گیری کلی.. 74

5-5-پیشنهادات برخاسته از تحقیق.. 75

5-5-1-پیشنهادات کاربردی.. 75

5-5-2-پیشنهادات برای  پژوهش های آینده. 75

منابع 77

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست اشکال

شکل                                                                                                                                          صفحه

 

شکل 1-1 مدل مفهومی و فرضیه های تحقیق.. 6

شکل 2-1 مدل هرمی موانع سه گانه مشارکت از نظر کراوفود و همکاران ( 1991 ) 25

شکل 4-1- تحلیل عاملی مدل خودکارآمدی.. 65

شکل 4-2-  تحلیل عاملی سوالات حمایت اجتماعی.. 66

شکل 4-3- تحلیل عاملی سوالات محیط… 67

شکل 4-4- مدل معادلات ساختاری در حالت تخمین استاندارد. 69

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فهرست جداول

جدول                                                                                                                                         صفحه

 

جدول 2-1-  طبقه بندی کانیون از گونه های مشارکت در ورزش( به نقل از ادواردز،1973) 11

جدول 2-2- فاکتورهای اثرگذار بر مشارکت ورزشی دختران(اقتباس از سالیس، 1995). 43

جدول 3-1-ویژگیهای روانسنجی تحلیل عامل اکتشافی و یایایی درونی متغیر های برون زای(مستقل) تحقیق.. 59

جدول 4-1- میانگین و انحراف معیار سن آزمودنی ها 62

جدول 4-2- میانگین و انحراف معیار ویژگی های جسمانی آزمودنی ها 62

جدول 4-3- آماره های توصیفی متغیر های پژوهش (میانگین، انحراف معیار و ضرایب همبستگی دوسویه) 63

جدول 4-4- نتایج تحلیل عامل تائیدی برای متغیر خود کار آمدی فعالیت جسمانی.. 65

جدول 4-5- نتایج تحلیل عامل تائیدی برای متغیر حمایت اجتماعی.. 66

جدول 4-6 -نتایج تحلیل عامل تائیدی برای متغیرعوامل محیطی.. 67

جدول 4-7- آزمون فرضیه اول تحقیق.. 68

جدول 4-8 -آزمون فرضیه دوم تحقیق.. 68

جدول 4-9- آزمون فرضیه سوم تحقیق.. 68

جدول 4-10- آزمون فرضیه چهارم تحقیق.. 69

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل اول

طرح تحقیق

 

 

 

 

 

 

 

 

1-1- مقدمه:
فعالیت جسمانی یکی از ابعاد سبک زندگی سالم است و خطر بیماری قلبی و عروقی، برخی سرطان‌ها و دیابت نوع ٢ را کاهش می‌دهد (واربورتون[1] و همکاران، 2006). ورزش و فعالیت جسمانی در گروه‌های مختلف جامعه و به‌خصوص در نوجوانان تأثیرات مثبت و مزایایی نظیر پیشگیری از افزایش وزن، چاقی و بیماری‌های ناشی از آن، پیشگیری و کنترل بیماری‌هایی چون فشارخون، بیماری‌های قلبی و عروقی، دیابت و افسردگی دارد (پوسکار[2] و همکاران، 1999). همچنین می‌تواند موجب پیشگیری از گرایش نوجوانان به سمت تفریحات ناسالم، بزهکاری، اعتیاد و کاهش استرس شده و اعتماد به نفس در نوجوانان را افزایش دهد (کرک­کالدی[3] و همکاران، 2002). سازمان جهانی بهداشت یکی از اهداف مردم سالم تا سال 2010 را فعالیت جسمانی ذکر کرده است (گروه سلامتی و خدمات انسانی آمریکا[4]، 2000).

رشد عادات مفید بهداشتی در طی کودکی و شروع نوجوانی بسیار با اهمیت است، زیرا ایجاد رفتارهای بهداشتی در این دوران رشد، نسبت به دوره بعدی آسان‌تر است (لورز[5] و همکاران، 2003). عادات خوب بهداشتی فراگرفته‌شده به‌وسیله نوجوانان می‌تواند یک اثر طولانی‌مدت در سلامتی آن‌ها داشته باشد، زیرا رفتارهایی که در نوجوانی شروع می‌شوند تمایل به ادامه در بزرگسالی را نیز دارند (ماهون[6] و همکاران،2002).

ورزش زنان، امروزه به عنوان یکی از موضوعات اساسی در حیطه ورزش مطرح است. این مسئله به دلیل ویژگی جسمانی زنان است. تحقیقات نشان داده است که پرداختن به ورزش و فعالیت های بدنی در زنان، تاثیر عمیقی بر دوران بارداری، شیردهی و همچنین سلامتی در دوران کهنسالی خواهد گذاشت. با وجود نقش مهم ورزش در سلامت زنان، هنوز جامعه ایران به اهمیت و ضرورت ورزش در بین دختران که مادران آینده جامعه محسوب می شوند و سلامت افراد جامعه آینده در گرو سلامتی آنان است، پی نبرده است. به عبارت دیگر، عدم تحرک جسمانی دختران و بانوان یعنی محروم شدن بخش مهم جامعه از سلامتی و بهداشت جسمانی و روانی، شادابی و کارایی لازم که بی شک لطمه های جبران ناپذیری برای کل جامعه به

 

دنبال خواهد داشت. بنابراین ضرورت دارد تا شرایط و زمینه های لازم را برای حضور بیشتر و فعالانه زنان در عرصه ورزش فراهم شود. در این راستا باید با بررسی های اولیه، مسائل و مشکلات موجود در این راه شناسایی و با رفع این موانع گام مؤثری در ارتقای سطح ورزش زنان برداشته شود(میرغفوری،صیادی تورانلو و میرفخرالدینی، 1388).

 

1-2- بیان مسئله:
منافع روانی و اجتماعی فعالیت جسمانی در تحقیقات مختلف به طور روشن بیان شده است.  فعالیت جسمانی یک مفهوم قابل دستیابی برای اکثریت افراد جامعه به منظوررسیدن به زندگی سالمتر است . افراد می­توانند کیفیت زندگیشان را از طریق تداوم فعالیت جسمانی منظم و با انجام فعالیت­های متوسط تا شدید ارتقاء و بهبود بخشند. غیرفعالی یا بی حرکتی یک عامل خطر برای تعدادی از بیماری ها شامل بیماری های قلبی عروقی، سکته های مغزی، سرطان کولون، سرطان سینه، دیابت نوع 2 ، فشار خون بالا و مشکلات بهداشت روانی است( سالیس[7] و همکاران، 2000).

مراکز آموزشی، مدارس و دانشگاه ها مکان های بالقوه و بستر های مناسبی برای اجرای برنامه ها جهت ارتقاء رفتارهای فعالیت جسمانی در سراسر طول عمر می باشند، از طرف دیگر دوره نوجوانی، دوره رشد و شکل گیری اعتقادات و عملکردهای سلامتی است و باید همواره به گونه ای عمل کرد که از شیوه زندگی سالم وعوامل مؤثر بر آن حمایت گردد( والاس[8] و همکاران، 2000). فعالیت فیزیکی منظم و ورزش در نوجوانان، و لذت و جذابیت متعاقب آن موجب پیشگیری از انحرافات اجتماعی، تبهکاری­ها، بزهکاری، رفتارهای مخاطره­آمیز واعتیاد، و تفریحات ناسالم در آنان می­گردد (کن و همکاران[9]، 2000).

فعالیت جسمانی به طور چشمگیری در دوره نوجوانی کاهش پیدا می‏کند، علاوه بر این، این کاهش‏ها در دختران در مقایسه با پسران شدت بیشتری را نشان می‏دهد(گروه سلامت و خدمات انسانی آمریکا[10]، 1996). سطح فعالیت جسمانی با انجام مداخلات رفتاری قابل اصلاح و تغییر است، در حال حاضر ضرورت انجام مداخلات مؤثردر فعالیت جسمانی وجود دارد، چرا که پنجاه درصد از افرادی که برنامه فعالیت جسمانی را شروع کرده­اند در طول شش ماه بعداز آن فعالیت جسمانی شان متوقف می شود. عوامل نفوذکننده در سبک زندگی فعال جسمانی و چگونگی پذیرش فعالیت جسمانی و بقا و تداوم آن بطور کامل شناخته نشده­اند، شناسایی و معرفی چنین متغیرهایی می تواند کمک به توسعه تداخلات و برنامه های مؤثرتر برای افزایش هر دو وضعیت­، اتخاذ فعالیت جسمانی، و پذیرش و تداوم آن برای جمعیت های نوجوان باشد(والاس وهمکاران، 2000). جهت درک سطوح فعالیت جسمانی در بین اشخاص، محققین مختلف تعدادی متغیرهای ارتقا دهنده سطوح فعالیت جسمانی را شناسایی نموده­اند. این متغیرها شامل متغیرهای دموگرافیک، شناختی، رفتاری، محیط اجتماعی و محیط فیزیکی هستند.(براون[11]، 2005).

مسئله اصلی در تحقیقات و برنامه‏های فعالیت جسمانی شناخت دقیق عوامل مؤثر روانی، اجتماعی و محیطی مرتبط با فعالیت جسمانی است و این شناخت می‏تواند در مداخلات رفتاری، منجر به برنامه­ریزی دقیق برای افزایش رفتارهای فعال جسمانی گردد. تحقیقات نشان داده است که عوامل موثر در مشارکت و موانع زمینه­ساز عدم مشارکت در میان گروه­های سنی، جنسیتی، و طبقاتی مختلف متفاوت است(فان­درهورست[12] و همکاران، 2010). سوالی که مطرح می­شود این است که کدام عوامل روانی، اجتماعی و محیطی موثر با میزان فعالیت جسمانی دانش­آموزان دختر در شهر ارومیه  مرتبطند؟ و کدام عوامل تاثیر بیشتری دارند؟

به همین دلیل هدف تحقیق حاضر تعیین « عوامل روانی، اجتماعی و محیطی اثرگذار بر فعالیت جسمانی دانش­آموزان دختر مقطع متوسطه شهر ارومیه» می­باشد.

 

1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق:
ورزش و اوقات فراغت از نهاد­های اجتماعی ثانویه محسوب می شود و در کنار نهاد­های اولیه مانند خانواده و آموزش و پرورش دارای کارکردهای بسیاری است تا جائی که برخی تمدن فعلی را تمدن فراغت نامیده اند. بنابراین امروزه ورزش، به حدی از گسترش و توسعه رسیده است که از سوی کارشناسان به عنوان« جهان کوچک در جامعه» قلمداد می شود. به اعتقاد صاحب نظران ورزش، ارزش ها، ساختار و نیروی محرکه جامعه را نشان می دهد و ویژگی های اجتماعی را منعکس می سازد(عبدلی،1386). به همین دلیل برخی از پژوهش گران بر این عقیده اند که ورزش آیینه جامعه است و ساختار های ورزشی ، ساختار های دیگر جامعه مانند ساختار اقتصادی و سیاسی را که مردان از آن سودی می برند، منعکس می کنند. زنان و مردان در فرآیند جامعه پذیری از طریق ورزش با نوعی دنیای مردانه و زنانه در این زمینه مواجه می شوند(هولند و اوگلزبی[13]، 1979). همچنین از طریق ورزش می توان درباره سطح پیشرفت اجتماعی و اقتصادی یک جامعه قضاوت کرد، زیرا پیشرفت و توسعه­ی ورزش به عوامل اجتماعی- فرهنگی حاکم بر جامعه وابسته است(عبدلی،1386). ورزش به عنوان یکی از نهادهای ثانویه جامعه ی­مدرن، کارکردهایی چون سلامت، تفریح، هویت یابی، رفاه اقتصادی و… به همراه دارد. جوامع جدید بیش از هر زمانی به ورزش نیاز دارند زیرا جامعه­ی سالم نیازمند نیروهای سالم و با نشاط است. ورزش مانند سایر پدیده ها در جامعه تحت تأثیر عوامل اجتماعی و فرهنگی قرار دارد و برخی محققان ورزش را یک امر فرهنگی و زبان مشترکی برای برقراری ارتباطات جهانی می دانند(لیکر[14]،2002). فرصت های زنان در حوزه ورزش قابل مقایسه با مردان نیست، به همین دلیل یکی از اساسی ترین موضوعات مطرح در جامعه شناسی ورزش شناخت علل مشارکت پائین بانوان در فعالیت های ورزشی و عوامل تأثیر گذار بر آن است: به دلایل فراوانی که اغلب آن ها فرهنگی- اجتماعی هستند، زن در طول تاریخ فرصت کافی پیدا نکرده است تا شایستگی خود را برای مشارکت فعال در ورزش به اثبات رساند، زیرا مرزهایی در برابر زن نهاده شده که این مرزها را نقش های اجتماعی او، به عنوان موجود مؤنث ترسیم کرده است(انور الخولی،1381). در اکثر جوامع فعالیت های ورزشی به صورت سنتی مختص مردان تعریف شده و امکانات ورزشی بیشتر به آن­ها اختصاص می یابد؛ و  ورزش اساساً یک فعالیت مبتنی بر جنسیت است، فعالیتی که نه تنها برای مردان و پسران روی خوشی نشان می­دهد، بلکه ارزش ها و مهارت هایی را که به روشنی مردانه تعریف می شوند ترویج می نمایند(برل[15]، 2000). به منظور بهره­گیری بیشتر دختران از فوائد متعدد مشارکت در فعالیت­های جسمانی شناخت عوامل اثرگذار بر فعالیت بدنی بسیار حائز اهیمت است. همچنین مشارکت در فعالیت­های بدنی در سنین کودکی و نوجوانی، احتمال تداوم ورزش در سنین بزرگسالی را افزایش می­دهد بنابراین شناخت این عوامل اثرگذار در دوره نوجوانی بسیار مهم است. بنابراین تحقیق حاضر

فهرست مطالب

فصل اول   مفاهیم و كلیات     2

١-١ مقدمه  2

١-٢ بیان مساله  3

١-٣ضرورت تحقیق    4

١-٤سوالات تحقیق    4

١-٥ سوابق تحقیق(پیشینه)  5

١-٦ فرضیه ها  5

١-٧نوع روش تحقیق: 6

١- ٧ -١روش گرد آوری اطلاعات : 6

١-٧ -٢ابزارگردآوری اطلاعات     6

١-٨مفاهیم   6

١-٨-١تعریف لغوی حضانت     6

١-٨-٢تعریف اصطلاحی حضانت     9

١-٨-٣تعریف لغوی ولایت     3

١-٨-٤تعریف اصطلاحی ولایت     5

١-٨-٥تعریف لغوی و اصطلاحی قیمومت     9

فصل دوم   آثار و احكام خاص حضانت     12

2-1    صاحبان حضانت     12

٢-٢ شرایط صاحبان حضانت     15

٢-٣حضانت دیوانگان   21

٢-٤حضانت سفیهان   21

٢-٥حضانت افراد بالغ رشید   22

٢-٦حکم فقهی حضانت     23

٢-٧  وظایف حضانت كننده: 24

٢-٧-١معنی نگاهداری    24

٢-٧-٢آیا شیر دادن از لوازم نگاهداری است     24

٢-٧-٣تربیت طفل    27

2-7-٤تنبیه طفل    27

٢-٨:ضمانت اجرای حق و تكلیف نگاهداری    28

٢-٩حق ملاقات     30

٢-١٠حق یا تكلیف (حكم) بودن حضانت     31

 

٢-١١:مدت حضانت     36

٢-١٢سقو ط حضانت: 41

٢-١٢-١جنون: 41

٢-١٢-٢ازدواج مادر : 41

٢-١٢-٣عدم مواظبت از طفل    42

٢-١٢-٤كفر   43

٢-١٣پایان حضانت     44

فصل سوم   آثار و احكام خاص ولایت     46

٣-١ولایت بر كودك      46

٣-٢صاحبان ولایت     48

٣-٢-١ولایت پدر  50

٣-٢-٢ولایت جدپدری    51

٣-٢-٣وصی    53

٣-٢-٤حاكم شرعی    56

٣-٢-٥ مومنان عادل   59

٣-٣شرایط صاحبان ولایت     62

٣-٤ولایت بر كودك از دیدگاه مذاهب فقهی: 63

٣-٥ ولایت پدر و جد پدری    64

٣-٦ اختیارات ولی: 67

٣-٧   اختیار ولی قهری در نكاح و طلاق مولی علیه  68

٣-٧-١ حدود اختیار ولی قهری در نکاح سفیه  68

٣-٧-٢حدود اختیار ولی قهری در طلاق سفیه  70

٣-٧-٢حدود اختیار ولی قهری در نکاح و طلاق مجنون   70

٣-٧-٣حدود اختیار ولی قهری در نکاح صغیر   72

٣-٧-٤حدود اختیارات ولی قهری در طلاق همسر صغیر   72

٣-٩ موارد سقوط ولایت     89

٣-١٠ موارد ضم امین    93

٣-١١ پایان ولایت     95

٣-١٢ ولایت مادر  96

فصل چهارم   آثار و احكام خاص قیمومت     101

٤-١صاحبان قیمومت     102

٤-٢شرایط صاحبان قیمومت     105

٤-٣تكالیف و اختیارات قیم   108

٤-٣-١مواظبت و تربیت مولی علیه (صغیر)  111

٤-٣-٢اداره اموال و حقوق مال مولی علیه  112

٤-٤ اجرت قیم   119

1-7 پیشینه. 5

1-8 روش تحقیق.. 5

1-9 اهمیت مرگ و مرگ اندیشی.. 5

1-9-1 چشم انداز فلسفه و عرفان اسلامی به مرگ… 6

1-7 پیشینه. 5

1-8 روش تحقیق.. 5

1-9 اهمیت مرگ و مرگ اندیشی.. 5

1-9-1 چشم انداز فلسفه و عرفان اسلامی به مرگ… 6

1-9-2 چارچوب های نظری بحث از نگاه ملاصدرا و امام. 7

1-10 بررسی مفاهیم. 8

1-10-1 احتضار. 8

1-10-2 مرگ… 9

1-10-3 أجل.. 9

1-10-4 قبض روح.. 10

فصل دوم؛ عالم احتضار. 11

2-1 چیستی عالم احتضار. 12

2-1-1 معنای عالم احتضار و وجوه تسمیه آن. 12

2-1-1-1  احتضار. 12

2-1-1-2  نزع. 14

2-1-1-3  سوق.. 14

2-1-1-4  سکر. 15

2-1-1-5  غمرات موت… 16

2-1-1-6 معاینه. 16

2-1-2 ویژگی های عالم احتضار. 17

2-1-3 جایگاه عالم احتضار به مثابه دروازه عالم برزخ.. 18

2-1-4 رابطه نفس و بدن در حالت احتضار. 20

2-1-4-1 نظر صدرالمتألهین و حضرت امام (رحمهما الله) 20

2-1-4-2 نظر آیات و روایات… 21

2-1-3 حضور ملائک و صاحبان ولایت کلیه الهیه در عالم احتضار. 21

2-1-3-1 بیان چند حدیث در اثبات حضور ولایت ائمه بر بالین محتضر. 23

2-1-3-2 تعبیر دیگری از حضور ولایت کلیه در هنگامه احتضار. 28

2-2 احوالات محتضر. 30

2-2-1 اقسام نفوس محتضرین.. 30

2-2-2-1 بیان حضرت امام در اقسام نفوس محتضرین.. 33

2-2-2-2  بیان گروهی دیگر از محتضرین در کلام امیرالمومنین (علیه السلام) 34

2-2-2 خوشی ها و ناخوشی های محتضر. 36

2-2-2-1  خاستگاه خوشی ها و ناخوشی های محتضر. 36

2-2-2-2 خوشی ها و ناخوشی های محتضر از اعمال خویش… 37

2-2-2-3 خوشی ها  و ناخوشی های محتضر از عوامل محیطی.. 39

2-2-3 آگاهی محتضر نسبت به حال خود و عوالم پس از مرگ… 49

2-2-4 قدرت محتضر نسبت به دخل و تصرفات… 52

2-2-4-1 آیه یکم: 53

2-2-4-2 آیه دوم: 54

2-2-4-3 آیه سوم: 56

2-2-4-4 آیه چهارم: 57

فصل سوم؛ مرگ، علت و اقسام آن. 59

3-1  معنای مرگ… 60

3-1-1 معنای مرگ از دیدگاه فلاسفه و حکما 60

3-1-2 معنای مرگ در قرآن. 61

3-2 ابعاد مختلف حقیقت مرگ… 63

3-2-1 حقیقت مرگ از دیدگاه صدرالمتألهین.. 63

 

3-2-1-1 مرگ به مثابه مرحله ای در حرکت جوهری.. 63

3-2-1-2 مرگ به مثابه ولادت در جهان دیگر. 65

3-2-1-3 مرگ به مثابه خیر و کمال و امری وجودی.. 66

3-2-1-4 مرگ بدن و حرکت قسری.. 68

3-2-1-5 مرگ به مثابه ترک بدن. 69

3-2-1-6  جمع بندی.. 71

3-2-1-7  نظر شیخ الرئیس در باب چیستی و حقیقت مرگ… 72

3-2-2 حقیقت مرگ از دیدگاه حضرت امام (رحمة الله علیه) 73

3-2-2-1 مرگ به معنای خروج از طبیعت… 73

3-2-2-2 مرگ امر وجودی.. 75

3-2-3 مرگ در آیات و روایات… 76

3-2-3-1 حقیقت مرگ… 77

3-2-3-2 ماهیت وجودی مرگ… 79

3-3 مجانست خواب و مرگ… 84

3-3-1 ماهیت خواب… 85

3-3-1-1 دیدگاه صدرالمتألهین.. 85

3-3-1-2 دیدگاه حضرت امام. 86

3-3-1-3 بیان آیات و روایات… 87

3-3-2 جایگاه نفس در عالم خواب و مرگ… 88

3-3-2-1 دیدگاه صدرالمتألهین.. 89

3-3-2-2 دیدگاه حضرت امام (رحمةالله علیه) 92

3-3-2-3 بیان آیات و روایات… 95

3-3-3 انقطاع نفس از بدن و ورود به سعه مجردات در هنگام خواب و مرگ… 98

3-3-3-1 نظر صدرالمتألهین.. 98

3-3-3-2 نظر حضرت امام ( رحمه الله علیه) 99

3-3-3-3 نتیجه. 100

3-3-3-4  بی حرکتی بدن در حالت خواب و مرگ… 101

3-3-4 مشاهدات و ادراکات نفس در عالم خواب و مرگ… 102

3-3-4-1 نظر صدرالمتألهین.. 103

3-3-4-2 نظر امام خمینی (رحمةالله علیه) 107

3-3-4-3 بیان آیات و روایات… 115

3-4 تحلیل فلسفی رابطه نفس و بدن در هنگام مرگ… 119

3-4-1 نیاز نفس به بدن. 119

3-4-1-1 نظر صدرالمتألهین.. 119

3-4-1-2  نظر حضرت امام خمینی (رحمه الله علیه) 120

3-4-2 نیاز بدن به نفس… 122

3-4-2-1  نظر صدرالمتألهین.. 122

3-4-2-2  نظر امام خمینی (رحمه الله علیه) 123

3-4-2-3 نکته: (وحدت نفس و بدن در عین ثنویت آن ها) 124

3-4-3رابطه مرگ با نفس و بدن. 126

3-4-3-1 نظر صدرالمتألهین.. 126

3-4-3-2 نظر حضرت امام (رحمه الله علیه) 128

3-4-3-3 بیان آیات و روایات… 131

3-5 عمومیت مرگ… 133

3-5-1 هر موجود زنده ای می میرد. 135

3-5-2 مرگِ مرگ… 137

3-6 علت فلسفی مرگ… 138

3-6-1 دیدگاه صدرالمتألهین.. 138

3-6-1-1 تدرج نفس… 139

3-6-1-2 نشئات نفس… 141

3-6-1-3 تحولات و مدارج نفس… 143

3-6-2 دیدگاه حضرت امام خمینی (رحمه الله علیه) 144

3-6-2-1 انسان قبل از دمیده شدن روح.. 145

3-6-2-2 سیر نفس انسانی (پس از دمیدن روح در بدن) 147

3-6-3 علت فلسفی مرگ در بیان آیات و روایات… 150

3-6-3-1 مرگ مرحله ای از حرکت جوهری.. 153

3-6-4  نگاهی کوتاه به معنا و جایگاه أجل در حکمت و قرآن. 154

3-7  انواع مرگ… 156

3-7-1 مرگ آن به آن در بستر قوه و فعل.. 157

3-7-1-1 نظر صدرالمتألهین.. 157

3-7-1-2 نظر حضرت امام (رحمه الله علیه) 158

3-7-1-3 بیان آیات و روایات… 159

3-7-2 مرگ طبیعی یا أجل مسمی.. 161

3-7-2-1 نظر صدرالمتألهین.. 161

3-7-2-2 نظر حضرت امام (رحمه الله علیه) 164

3-7-2-3 بیان مرگ طبیعی و مرگ اخترامی و تفاوت آن ها در بیان آیات و روایات.. 166

3-7-3 مرگ اخترامی یا أجل معلق.. 168

3-7-3-1 نظر صدرالمتألهین.. 168

3-7-3-2 نظر حضرت امام (رحمه الله علیه) 170

3-7-3-3 بیان آیات و روایات… 172

3-7-4 مرگ ارادی.. 173

3-7-4-1 نظر صدرالمتألهین.. 173

3-7-4-2 نظر حضرت امام (رحمه الله علیه) 175

3-7-4-3 بیان آیات و روایات… 177

3-7-4-4 تکمله. 181

فصل چهارم؛ قبض روح. 187

4-1 قابضین ارواح.. 188

4-1-1 اقسام قابضین ارواح.. 188

4-1-2 انواع قابضین ارواح.. 189

4-1-2-1 خداوند. 189

4-2-1-2 ملک الموت… 192

4-2-1-3 اعوان ملک الموت… 197

4-2-1-4 عالین.. 200

4-2 حقیقت و معنای قبض روح.. 203

4-2-1 معنای قبض روح.. 203

4-2-2 حقیقت قبض روح.. 204

4-3 کیفیت قبض روح.. 210

4-3-1 مراحل قبض روح.. 213

4-4 انواع قبض روح.. 215

4-4-1  قبض روح ارواح طیبه. 215

4-4-1-1 آیه اول (استقامت کنندگان) 216

4-4-1-2 آیه دوم (پاک سرشتان) 217

4-4-1-3 آیه سوم (نفوس مطمئنه) 219

4-4-2 قبض روح ارواح غیر طبیه. 220

4-4-2-1 منافقان. 221

4-4-2-2 مستکبرین و کافران. 223

4-4-2-3 مستضعفین قاصر. 228

فصل پنجم؛ مسائل پیرامون احتضار و مرگ… 231

5-1 مسأله ترس از مرگ و شوق به آن. 232

5-1-1 ترس از مرگ… 232

5-1-1-1  نظر جناب صدرالمتألهین در مسأله ترس از مرگ… 232

5-1-1-2 نظر حضرت امام (رحمه الله علیه) در مسأله علل خوف از مرگ… 235

5-1-1-2-1 علاقه و وابستگی به دنیا 235

5-1-1-2-2 حب بقا و تنفر از فنا 236

5-1-1-2-3 عدم اعتقاد به معاد و حیات برتر. 238

5-1-1-3 ترس از مرگ در قرآن. 239

5-1-1-4 انواع خوف… 242

5-1-1-5 آثار خوف از مرگ… 244

5-1-2 شوق به مرگ… 245

5-1-2-1 شوق به مرگ در قرآن. 247

5-1-2-2 آرزوی شهادت زیبا ترین تجلی شوق به مرگ… 250

5-1-2-3 درخواست مرگ… 253

5-2 مسأله سکرات موت و اسرار آن. 258

5-3 مسأله غسل و کفن و نماز میت و اسرار آن. 261

5-3-1 غسل و کفن.. 262

5-3-2 اسرار نماز میت… 265

5-4 مسایل پس از مرگ در آغاز عالم قبر. 268

5-4-1 ماهیت قبر در منظر صدرالمتألهین و امام خمینی (رحمهما الله) 269

5-4-2 ماهیت قبر در بیان آیات و روایات… 270

5-4-3 سیر روح در قبر. 271

5-4-3-1 سوال و جواب در قبر از دیدگاه صدرالمتألهین و حضرت امام (رحمهما الله) 272

5-4-3-2 سوال و جواب در قبر در بیان آیات و روایات… 278

5-4-4 رابطه روح و جسم در عالم قبر. 281

5-4-4-1 نظر صدرالمتألهین و حضرت امام (رحمهما الله) 281

5-4-4-2 بیان آیات و روایات… 283

5-4-5 نعیم و جحیم در عالم قبر. 285

1-9-2 چارچوب های نظری بحث از نگاه ملاصدرا و امام. 7

1-10 بررسی مفاهیم. 8

1-10-1 احتضار. 8

1-10-2 مرگ… 9

1-10-3 أجل.. 9

1-10-4 قبض روح.. 10

فصل دوم؛ عالم احتضار. 11

2-1 چیستی عالم احتضار. 12

2-1-1 معنای عالم احتضار و وجوه تسمیه آن. 12

2-1-1-1  احتضار. 12

2-1-1-2  نزع. 14

2-1-1-3  سوق.. 14

2-1-1-4  سکر. 15

2-1-1-5  غمرات موت… 16

2-1-1-6 معاینه. 16

2-1-2 ویژگی های عالم احتضار. 17

2-1-3 جایگاه عالم احتضار به مثابه دروازه عالم برزخ.. 18

2-1-4 رابطه نفس و بدن در حالت احتضار. 20

2-1-4-1 نظر صدرالمتألهین و حضرت امام (رحمهما الله) 20

2-1-4-2 نظر آیات و روایات… 21

2-1-3 حضور ملائک و صاحبان ولایت کلیه الهیه در عالم احتضار. 21

2-1-3-1 بیان چند حدیث در اثبات حضور ولایت ائمه بر بالین محتضر. 23

2-1-3-2 تعبیر دیگری از حضور ولایت کلیه در هنگامه احتضار. 28

2-2 احوالات محتضر. 30

2-2-1 اقسام نفوس محتضرین.. 30

2-2-2-1 بیان حضرت امام در اقسام نفوس محتضرین.. 33

2-2-2-2  بیان گروهی دیگر از محتضرین در کلام امیرالمومنین (علیه السلام) 34

2-2-2 خوشی ها و ناخوشی های محتضر. 36

2-2-2-1  خاستگاه خوشی ها و ناخوشی های محتضر. 36

2-2-2-2 خوشی ها و ناخوشی های محتضر از اعمال خویش… 37

2-2-2-3 خوشی ها  و ناخوشی های محتضر از عوامل محیطی.. 39

2-2-3 آگاهی محتضر نسبت به حال خود و عوالم پس از مرگ… 49

2-2-4 قدرت محتضر نسبت به دخل و تصرفات… 52

2-2-4-1 آیه یکم: 53

2-2-4-2 آیه دوم: 54

2-2-4-3 آیه سوم: 56

2-2-4-4 آیه چهارم: 57

فصل سوم؛ مرگ، علت و اقسام آن. 59

3-1  معنای مرگ… 60

3-1-1 معنای مرگ از دیدگاه فلاسفه و حکما 60

3-1-2 معنای مرگ در قرآن. 61

3-2 ابعاد مختلف حقیقت مرگ… 63

3-2-1 حقیقت مرگ از دیدگاه صدرالمتألهین.. 63

3-2-1-1 مرگ به مثابه مرحله ای در حرکت جوهری.. 63

3-2-1-2 مرگ به مثابه ولادت در جهان دیگر. 65

3-2-1-3 مرگ به مثابه خیر و کمال و امری وجودی.. 66

3-2-1-4 مرگ بدن و حرکت قسری.. 68

3-2-1-5 مرگ به مثابه ترک بدن. 69

3-2-1-6  جمع بندی.. 71

3-2-1-7  نظر شیخ الرئیس در باب چیستی و حقیقت مرگ… 72

3-2-2 حقیقت مرگ از دیدگاه حضرت امام (رحمة الله علیه) 73

3-2-2-1 مرگ به معنای خروج از طبیعت… 73

3-2-2-2 مرگ امر وجودی.. 75

3-2-3 مرگ در آیات و روایات… 76

3-2-3-1 حقیقت مرگ… 77

3-2-3-2 ماهیت وجودی مرگ… 79

3-3 مجانست خواب و مرگ… 84

3-3-1 ماهیت خواب… 85

3-3-1-1 دیدگاه صدرالمتألهین.. 85

3-3-1-2 دیدگاه حضرت امام. 86

3-3-1-3 بیان آیات و روایات… 87

3-3-2 جایگاه نفس در عالم خواب و مرگ… 88

3-3-2-1 دیدگاه صدرالمتألهین.. 89

3-3-2-2 دیدگاه حضرت امام (رحمةالله علیه) 92

3-3-2-3 بیان آیات و روایات… 95

3-3-3 انقطاع نفس از بدن و ورود به سعه مجردات در هنگام خواب و مرگ… 98

3-3-3-1 نظر صدرالمتألهین.. 98

3-3-3-2 نظر حضرت امام ( رحمه الله علیه) 99

3-3-3-3 نتیجه. 100

3-3-3-4  بی حرکتی بدن در حالت خواب و مرگ… 101

3-3-4 مشاهدات و ادراکات نفس در عالم خواب و مرگ… 102

3-3-4-1 نظر صدرالمتألهین.. 103

3-3-4-2 نظر امام خمینی (رحمةالله علیه) 107

3-3-4-3 بیان آیات و روایات… 115

3-4 تحلیل فلسفی رابطه نفس و بدن در هنگام مرگ… 119

3-4-1 نیاز نفس به بدن. 119

3-4-1-1 نظر صدرالمتألهین.. 119

3-4-1-2  نظر حضرت امام خمینی (رحمه الله علیه) 120

3-4-2 نیاز بدن به نفس… 122

3-4-2-1  نظر صدرالمتألهین.. 122

3-4-2-2  نظر امام خمینی (رحمه الله علیه) 123

3-4-2-3 نکته: (وحدت نفس و بدن در عین ثنویت آن ها) 124

3-4-3رابطه مرگ با نفس و بدن. 126

3-4-3-1 نظر صدرالمتألهین.. 126

3-4-3-2 نظر حضرت امام (رحمه الله علیه) 128

3-4-3-3 بیان آیات و روایات… 131

3-5 عمومیت مرگ… 133

3-5-1 هر موجود زنده ای می میرد. 135

3-5-2 مرگِ مرگ… 137

3-6 علت فلسفی مرگ… 138

3-6-1 دیدگاه صدرالمتألهین.. 138

3-6-1-1 تدرج نفس… 139

3-6-1-2 نشئات نفس… 141

3-6-1-3 تحولات و مدارج نفس… 143

3-6-2 دیدگاه حضرت امام خمینی (رحمه الله علیه) 144

3-6-2-1 انسان قبل از دمیده شدن روح.. 145

3-6-2-2 سیر نفس انسانی (پس از دمیدن روح در بدن) 147

3-6-3 علت فلسفی مرگ در بیان آیات و روایات… 150

3-6-3-1 مرگ مرحله ای از حرکت جوهری.. 153

3-6-4  نگاهی کوتاه به معنا و جایگاه أجل در حکمت و قرآن. 154

3-7  انواع مرگ… 156

3-7-1 مرگ آن به آن در بستر قوه و فعل.. 157

3-7-1-1 نظر صدرالمتألهین.. 157

3-7-1-2 نظر حضرت امام (رحمه الله علیه) 158

3-7-1-3 بیان آیات و روایات… 159

3-7-2 مرگ طبیعی یا أجل مسمی.. 161

3-7-2-1 نظر صدرالمتألهین.. 161

3-7-2-2 نظر حضرت امام (رحمه الله علیه) 164

3-7-2-3 بیان مرگ طبیعی و مرگ اخترامی و تفاوت آن ها در بیان آیات و روایات.. 166

3-7-3 مرگ اخترامی یا أجل معلق.. 168

3-7-3-1 نظر صدرالمتألهین.. 168

3-7-3-2 نظر حضرت امام (رحمه الله علیه) 170

3-7-3-3 بیان آیات و روایات… 172

3-7-4 مرگ ارادی.. 173

3-7-4-1 نظر صدرالمتألهین.. 173

3-7-4-2 نظر حضرت امام (رحمه الله علیه) 175

3-7-4-3 بیان آیات و روایات… 177

3-7-4-4 تکمله. 181

فصل چهارم؛ قبض روح. 187

4-1 قابضین ارواح.. 188

4-1-1 اقسام قابضین ارواح.. 188

4-1-2 انواع قابضین ارواح.. 189

4-1-2-1 خداوند. 189

4-2-1-2 ملک الموت… 192

4-2-1-3 اعوان ملک الموت… 197

4-2-1-4 عالین.. 200

4-2 حقیقت و معنای قبض روح.. 203

4-2-1 معنای قبض روح.. 203

4-2-2 حقیقت قبض روح.. 204

4-3 کیفیت قبض روح.. 210

4-3-1 مراحل قبض روح.. 213

4-4 انواع قبض روح.. 215

4-4-1  قبض روح ارواح طیبه. 215

4-4-1-1 آیه اول (استقامت کنندگان) 216

4-4-1-2 آیه دوم (پاک سرشتان) 217

4-4-1-3 آیه سوم (نفوس مطمئنه) 219

4-4-2 قبض روح ارواح غیر طبیه. 220

4-4-2-1 منافقان. 221

4-4-2-2 مستکبرین و کافران. 223

4-4-2-3 مستضعفین قاصر. 228

فصل پنجم؛ مسائل پیرامون احتضار و مرگ… 231

5-1 مسأله ترس از مرگ و شوق به آن. 232

5-1-1 ترس از مرگ… 232

5-1-1-1  نظر جناب صدرالمتألهین در مسأله ترس از مرگ… 232

5-1-1-2 نظر حضرت امام (رحمه الله علیه) در مسأله علل خوف از مرگ… 235

5-1-1-2-1 علاقه و وابستگی به دنیا 235

5-1-1-2-2 حب بقا و تنفر از فنا 236

5-1-1-2-3 عدم اعتقاد به معاد و حیات برتر. 238

5-1-1-3 ترس از مرگ در قرآن. 239

5-1-1-4 انواع خوف… 242

5-1-1-5 آثار خوف از مرگ… 244

5-1-2 شوق به مرگ… 245

5-1-2-1 شوق به مرگ در قرآن. 247

5-1-2-2 آرزوی شهادت زیبا ترین تجلی شوق به مرگ… 250

5-1-2-3 درخواست مرگ… 253

5-2 مسأله سکرات موت و اسرار آن. 258

5-3 مسأله غسل و کفن و نماز میت و اسرار آن. 261

5-3-1 غسل و کفن.. 262

5-3-2 اسرار نماز میت… 265

5-4 مسایل پس از مرگ در آغاز عالم قبر. 268

5-4-1 ماهیت قبر در منظر صدرالمتألهین و امام خمینی (رحمهما الله) 269

5-4-2 ماهیت قبر در بیان آیات و روایات… 2

 

<a href="http://zusa.ir/%d8%af%d8%a7%d9%86%d9%84%d9%88%d8%af-%d9%be%d8%a7%db%8c%d8%a7%d9%86-%d9%86%d8%a7%d9%85%d9%87-%d8%a7%d8%b1%d8%b4%d8%af-%d8%a7%d8%ad%d8%aa%d8%b6%d8%a7%d8%b1-%d9%88-%d8%ad%d9%82%db%8c%d9%82%d8%aa-%d9%85/"><img class="alignnone size-medium wp-image-170860″ src="https://arshadfile.ir/wp-content/uploads/2019/08/dsdss_001-300x233-300x233.png” alt="برای دانلود متن کامل پایان نامه ها اینجا کلیک کنید” width="300″ height="233″ /></a>

 

70

5-4-3 سیر روح در قبر. 271

5-4-3-1 سوال و جواب در قبر از دیدگاه صدرالمتألهین و حضرت امام (رحمهما الله) 272

5-4-3-2 سوال و جواب در قبر در بیان آیات و روایات… 278

5-4-4 رابطه روح و جسم در عالم قبر. 281

5-4-4-1 نظر صدرالمتألهین و حضرت امام (رحمهما الله) 281

5-4-4-2 بیان آیات و روایات… 283

5-4-5 نعیم و جحیم در عالم قبر. 285

تجلی می‌یابد.

کلیدواژه: ارتباط میان‌فرهنگی، الگوی ارتباط میان‌فرهنگی، کنش میان‌فرهنگی، کنش دعوتی، نظام ارتباطی

فهرست مطالب

کلیات 1

بیان مسأله 1

ضرورت و اهمیت تحقیق 6

فرضیه‌ها 6

بخش اول: چارچوب مفهومی 7

فصل اول: تعریف مفاهیم 9

1-1- الگو 9

1-1-1- الگو به‌مثابه مدل 11

1-1-2- الگو به‌مثابه نظریه 12

1-1-3- الگو به‌مثابه انگاره 13

1-1-4- الگو به‌مثابه نقشه راه 13

1-1-5- الگو به‌مثابه اسوه 15

1-1-6- الگو به‌مثابه نظم 16

1-2- جمع‌بندی: 17

1-3- ارتباطات 25

1-4- فرهنگ 28

رابطه فرهنگ و ارتباطات 37

1-5- ارتباطات میان‌فرهنگی 38

1-5-1- شبکه مفهومی ارتباطات میان‌فرهنگی 44

1-5-1-1- ارتباط دورن‌فرهنگی 45

1-5-1-2- ارتباط فرهنگی 45

1-5-1-3- ارتباط بین‌فرهنگی 46

1-5-1-4- تماس فرهنگی 46

1-5-1-5- ارتباط بین‌الملل 47

1-5-1-6- دیپلماسی عمومی 47

1-5-1-7- دیپلماسی فرهنگی 48

1-6- کنشگران و محمل‌های ارتباطات میان‌فرهنگی 50

1-6-1- مهاجران 52

1-6-2- جهان‌گردان 52

1-6-3- مبلغان 54

1-6-4- بازرگانان و تجار 55

1-6-5- ورزشکاران 56

1-6-6- دانشمندان و نظریه‌پردازان 56

1-6-7- کاروان‌های آموزشی و اردوهای علمی 57

1-6-8- جلسات مناظره 57

فصل دوم: مروری بر ادبیات نظری 61

2-۱- تحلیل بنیادین اندیشه‌های ارتباطات میان‌فرهنگی 61

2-۲- رویکردهای عرفانی- فلسفی، تاریخی و فقهی 64

2-۳- نظریات ارتباطات میان‌فرهنگی 68

2-۳-۱- نظریه انطباق ارتباطی 68

2-۳-۲- نظریه مذاکره بر سر وجهه 68

2-۳-۳- نظریه کدهای گفتار 68

2-۳-۴- ابعاد مربوط به تفاوتهای فرهنگی 69

2-۳-۵- نظریه نقض انتظار 69

2-۳-۶- مدیریت اضطراب و عدم قطعیت 69

2-۳-۷- نظریه جامعه ارتباطات بین‌قومی 70

2-۳-۸- هویت فرهنگی از کولیر و توماس 71

 

2-۳-۹- مذاکره بر سر هویت 72

2-۴- اندیشه‌های معطوف به عمل در ارتباطات میان‌فرهنگی ‌ِغرب 73

2-۴-۱- لری سماور: اهمیت فرهنگ در ارتباطات 73

2-۴-۲- نپ: مسائل و شاخص‌ها 75

2-۴-۳- ناوینگر: موانع ارتباط 76

2-۴-۴- هالیدی: مدلهای کاربردی و مفاهیم نظری 78

2-۴-۵- گادیگانست: انتظار، ابهام و اضطراب 80

2-4-6- ریدموند و بونی: مهارت ارتباطی و اضطراب: 84

2-4-7- کلک و مارتین: کاهش حساسیت‌های بین‌فرهنگی 85

2-5- رویکردهای هنجاری به ارتباط میان‌فرهنگی 85

فصل سوم: روش‌شناسی 93

3-1- بررسی رویکردهای روشی موجود 93

3-1-1- رویکرد علم اجتماعی(پوزیتویستی) 95

3-1-2- رویکرد تفسیری 98

3-1-3- رویکرد انتقادی 100

3-1-4- رویکرد دیالکتیکی 101

3-1-5- رویکرد ارتباطی 102

3-2- رویکرد دینی (اسلامی) 106

3-4- پیوند روش با ادبیات نظری 114

3-5- روایی و پایایی 115

3-6- منابع تحقیق 116

بخش دوم: اسلام و ارتباطات میان‌فرهنگی 119

فصل چهارم: توسعه مفهومی میان‌فرهنگی 129

مقدمه 129

تبیین بحث 131

دین، مهمترین عامل تفاوت فرهنگی 136

فصل پنجم: مبانی نظری 147

5-1-اسلام و اندیشه میان‌فرهنگی 147

5-2- توحیدگرایی، مبنای تعاملات اجتماعی 156

5-3- جایگاه ارتباط میان‌فرهنگی در جغرافیای ارتباطی مومنان 160

فصل ششم: الگومندی ارتباط میان‌فرهنگی 167

مقدمه 167

تحلیل کنش 167

معنامندی کنش 169

دلالت‌های معنا برای کنش 171

فصل هفتم: اصول حاکم بر ارتباطات میان‌فرهنگی 179

7-1- اصل دعوت 180

7-1-1-  متعلقِ دعوت (مبنای مفاهمه) 185

7-1-1-1- دعوت به اسلام 187

7-1-1-2- دعوت به مشترکات ادیان 190

7-1-1-2-1- دعوت به مشترکات مصداقی از مجادله احسن 195

7-1-1-2-2- موعودگرایی مصداقی از امر مشترک میان‌دینی 196

7-1-1-2-3-  اقتدای حضرت مسیح به ولی‌عصر عج 197

7-1-1-3-  دعوت به فطرت 198

7-2-  تولی و تبری 204

7-3-  حفظ عزت و سیادت اسلامی 207

7-3-1- تقدم مصالح معنوی بر مصالح مادی 211

7-3-2- تقدم مصالح جمعی بر منافع فردی 213

7-۳-3- تحریم سلطه سیاسى(نفی سبیل) 214

7-۳-3-۱ تحریم وابستگى به بیگانگان 217

7-۳-4- تحریم‌هاى اجتماعى 217

7-۳-4-۱- حکم به ‌نجاست ذبح غیرمسلمان 217

7-۳-4-۲- عدم ثبوت حق شفعه برای کافر 218

7-۳-4-۳- تحریم ازدواج زن مسلمان با غیرمسلمان 218

7-۳-4-۴- جواز ازدواج مرد مسلمان با زنان اهل کتاب 219

7-۳-4-۶- اعمال محدودیت‌های اجتماعی 220

7-۳-5- محدودیت‌های فرهنگی 222

7-۳-5-۱- نفى نمادهاى کفرآلود و تحریم و تشابه ‌فرهنگى به‌ بیگانگان 222

7-۳-5-۲- حرمت کتب ضاله 222

7-4- رعایت اصول انسانی واخلاقی 222

7-4-۱- عدالت 225

7-4-۱-۱-عدالت با اهل کتاب در سیره‌ی معصومین علیهم‌السلام 227

7-4-۱-2- وفای به‌عهد در برخورد با غیر مسلمانان 228

7-4-۱-3- امانت داری در حق غیر مسلمانان 230

7-4-۲- احسان 231

7-4-۲-۱- تکریم خویشاوندان غیرمسلمان 233

7-4-۲-۲- گذشت و عفو در برخورد با غیرمسلمانان 233

7-4-۲-۳- رعایت حقوق کودکان و سالخوردگان غیرمسلمان 236

7-4-۲-۴- حمایت و یاری غیرمسلمانان 236

7-۴-۳- کرامت انسانی 237

7-۴-۳-۱- پرهیز از غیبت، تهمت، عیبجویی، تمسخر و… 238

7-۴-۳-۲- رعایت ادب اسلامی: اجتناب از تحقیر و توهین 239

7-5- همزیستی مسالمت‌آمیز 240

7-5-1- باور به کرامت ذاتی انسان 244

7-5-2- احترام متقابل 245

7-5-2-۱- احترام به مقدسات 246

7-5-2-۲- احترام به آزادی 249

7-5-2-۲-۱- آزادی مراسم و شعائر مذهبی 249

7-5-2-۲-۲- آزادی در انتخاب محاکم 251

7-5-2-۲-۳- آزادی مالکیت فردی 252

7-5-2-۲-۴- مالکیت اهل کتاب 252

7-5-2-۲-۵- آزادی تجارت 253

7-5-2-۳- مدارا و نیکو سخن گفتن 253

7-5-2-۴- حسن معاشرت 257

۴-5-2-۴-۱- سلام و تحیت در برخورد با اهل کتاب 262

7-5-2-۴-۲- پذیرش دعوت 263

7-5-2-۴-۳- عفو و گذشت درباره اهل کتاب 265

7-5-2۴-۴- دوستی و محبت غیرمسلمانان 265

۴-۵-3- تسامح در پذیرش اسلام: حجیت ظواهر 265

7-6-  طبقه‌بندی‌های مختلف غیرمسلمانان و ضرورت موضع‌گیری‌های مختلف درباره ایشان 266

7-6-1- اهل کتاب و کفار غیرحربی 268

7-6-1-1- طهارت اهل کتاب و آثار مترتب بر آن 268

7-6-1-2- یک مثال از تعامل رهبر معظم انقلاب با اهل کتاب 273

7-6-2-کفار حربی و مشرکان 275

7-6-2-۱- نهی از شرکت در مجالس کافران: 276

7-6-2-۲-  نهی از هم‌رازی باکافران: 276

7-6-2-۳-  نهی از ازدواج با کافران: 277

7-6-2-۴- جداسازی کافران محارب از سایر کافران 278

7-6-2-۵- رد هدیه مشرکان 278

نتیجه‌گیری 278

فصل هشتم: کنش دعوتی، الگوی ارتباط میان‌فرهنگی اسلامی 287

کنش دعوتی، برآیند اصول حاکم بر ارتباط میان‌فرهنگی 287

مقایسه کنش دعوتی و کنش ارتباطی 289

مقایسه کنش دعوتی با سایر کنش‌ها 295

8-1- دلالت‌های کنش دعوتی در ارتباط میان‌فرهنگی 304

8-1-1- بهره‌گیری از روش‌های سه گانه حکمت، موعظه و جدال احسن 305

7-1-1-1- غلبه ‌بر موانع ارتباط 311

7-1-1-1-1-  سوء تفاهم‌ها(به‌عنوان مهم‌ترین مانع ارتباط) 311

7-1-1-1-2-  قوم‌مدارای 315

7-1-1-1-3- موانع عاطفی 318

7-1-1-1-4- ارتباط یکسویه در فضای گفتگو 319

7-1-1-1-5- شروع از نقاط منفی (انتقاد گزنده) 319

7-1-1-1-6- پرسشگری منفی 320

7-1-1-2-1- برخورداری از دانش‌های ضروری برای ارتباط میان‌فرهنگی 322

7-1-1-2-2- آشنایی با زبان مخاطب 323

7-1-1-2-3- اطلاع از حساسیت‌های فرهنگی 328

7-1-1-2-4- پاسخ گویی به‌ پرسش‌ها 332

7-1-1-3- پشتیبانی گفتار با عمل 333

7-1-1-4- اتباع احسن 336

7-1-1-5- صبر و شکیبایی در دعوت به اسلام 338

فصل نهم: خلاصه و نتیجه‌گیری 340

منابع و مآخذ 348

بیان مسأله

ارتباط در گذشته و برای انسان نخستین، افزون بر کارکردهایی که در جهت حفظ حیات و یاری‌گرفتن از دیگران داشته، زمینه‌ساز فعالیت‌های اجتماعی و سرآغازی بر زندگی اجتماعی بوده است. اما در عصر حاضر اهمیت برقراری ارتباط به‌حدی است که انسان، پیوسته در جهت ابداع و ساخت انواع وسایل، ابزارها، روش‌ها و شیوه‌های کارآمدتر ارتباط جمعی و بین‌فردی کوشیده است. وقتی با دیگران اختلاف پیدا می‌کنیم، کارشناسان به‌ما پیشنهاد می‌کنند با یک‌دیگر گفت‌و گو کنیم. ارتباط داشتن و کسب مهارت ارتباط‌گیری با دیگران در شکل‌های گوناگون ارتباط اجتماعی در زندگی همه ما نقش مهمی ایفا می‌کنند. از سال‌های نخستین به‌ناچار با زبان‌های بیگانه آشنا می‌شویم و برای این‌که آن‌ها را به‌خوبی یاد بگیریم، کار و تمرین مستمر می‌کنیم. دو زبانه بودن به‌تدریج به ‌شرط لازم بسیاری از شغل‌ها تبدیل شده است. مسأله فقط توانایی زبانی نیست، بلکه کسب مهارت و آشنایی با نظام‌های ارتباطی مهم دیگر نیز اهمیت دارد. بنابراین، مهارت‌های ارتباطی محدود به‌مهارت‌های زبانی نمی‌شود، بلکه همچنین شامل مهارت داشتن در نظام‌های نشانه‌ای و ارتباطی دیگر به‌منظور اجرای صحیح نیز می‌شود.[1] به این‌ترتیب رسانه‌ها تاثیرات شگرفی برجای می‌گذارند لکن تاثیر رسانه‌ها صرفا سطحی، آن هم در سطح جهانی نیست، بلکه آنها تاثیرات عمیقی بر مناسبات اجتماعی و روابط انسانی نیز داشته‌اند. شبکه اینترنت شکل ارتباطی کاملا جدیدی است که نتایج پیدایش آن هنوز بر ما روشن نیست.

با همین اشاره سطحی می‌توان پی برد که ما برای زندگی کردن در جامعه جدید تا چه میزان به ارتباط وابسته‌ایم و این پدیده چه نقشی در زندگی ما ایفا می‌کند. «ارتباط» عنصری اجتناب‌ناپذیر و ساختاری در جامعه جدید است؛ پس در تمام شکل‌های گوناگون و متمایز آن موضوع محوری پژوهش‌‌های جامعه‌شناختی قرار می‌گیرد. ارتباط از دو جهت برای جامعه‌شناسی دارای اهمیت است. از یک‌سو جامعه‌شناسی دگرگونی در جامعه جدید را ناشی از تغییر شکل‌های ارتباطی ارزیابی می‌کند و از سوی دیگر ارتباط را راه‌حل بسیاری از مسائل موجود در جامعه جدید ارزیابی می‌کند.[2]

امروزه بخش قابل‌توجهی از ارتباطات انسانی به ارتباطات میان‌فرهنگی اختصاص دارد. ارتباطات میان‌فرهنگی در شکل‌های بی‌وسطه و با واسطه آن در طول تاریخ بشر هیچ‌وقت مانند اکنون اهمیت پیدا نکرده بود؛ چرا که هم مسافرت‌های خارجی و هم استفاده از محصولات فرهنگی و علمی سایر جوامع و فرهنگ‌ها در مقایسه با دوران اخیر بسیار ناچیز بوده و از اهمیت چندانی برخوردار نبوده است. امروزه ارتباط میان انسان‌ها از سویی به‌دلیل گسترش وسایل حمل و نقل در سراسر جهان افزایش چشم‌گیری داشته،[3] و از سوی دیگر، در نتیجه ظهور فناوری‌های ارتباطی، برای برقراری ارتباط میان‌فرهنگی هیچ نیازی به‌ مسافرت‌های طاقت فرسا و یا طولانی وجود ندارند. افراد زیادی بدون این‌که حتی از خانه خود بیرون بروند با دیگران ارتباطِ میان‌فرهنگی برقرار می‌کنند؛ آنان با تماشای فیلم‌ها و سریال‌های خارجی، با استفاده از فضای سایبر به‌عنوان یک کاربر اینترنتی و حتی با مطالعه آثار مکتوب (اعم از علمی، آموزشی، داستانی و …) و همین‌طور با ارائه اطلاعات و آثار خود در حال برقراری ارتباط‌ میان‌فرهنگی‌اند.[4] تعداد بی‌شمار از مردمان در شبکه‌های مجازی(ساده‌ترین شکل ارتباط میان‌فرهنگی) حضور دارند و شاید بتوان ادعا کرد که در شرایط کنونی ارتباطات میان‌فرهنگی به‌یک امر اجتناب ناپذیر و به‌تعبیری به بخش ضروری ارتباطات بشر[5] تبدیل گشته و همین پدیده بسیار مهم است که ارتباطات میان‌فرهنگی را در کانون توجه دانشمندان عرصه فرهنگ و ارتباطات قرار داده است. حتی ادعا می‌شود که: ارتباطات میان فرهنگی، موضوعی مهم و فوری است چون بنظر می‌رسد آینده زندگی اجتماعی بشر ضرورتا با نگرش ما نسبت به ارتباطات میان فرهنگی گره خوره است.[6]

در بیشتر موقعیت‌ها، ارتباط‌گرانِ میان‌فرهنگی اشتراک زبانی ندارند،[7] اما مسایل ارتباطی در قلمرو غیرکلامی بزرگ‌تر رخ می‌دهد. ارتباط غیرکلامی یک فرایند ظریف، چندبعدی، و غالبا خودجوش است. در واقع، افراد از بیشتر رفتارهای غیرکلامی خود که بدون توجه، خود به‌خود و غیرارادی انجام می‌شود آگاه نیستند. از آنجا که ما اغلب از رفتارهای غیرکلامی خود هم آگاه نیستیم، تشخیص‌دادن و تسلط بر رفتارهای غیرکلامی در فرهنگی بیگانه بی‌نهایت مشکل است.

با جدی شدن حوزه مطالعه ارتباطات و فرهنگ و روابط متقابل آنها، در دهه هزار و نهصد و هفتاد رشته علوم ارتباطات به ارتباطات میانِ فرهنگ‌ها توجه و آن را از حیطه خاص رفتار خارج کرد. مطالعات ارتباطات بین‌فرهنگی، در مورد روابط ارگانیک میان ارتباطات و فرهنگ، نه فقط از منظر عناصر رفتاری و بیرونی بلکه با توجه به اجزای شناختی نظیر نظام‌های دریافت و شیوه‌های استدلال نظریه‌پردازی کرد. این رویکرد مردم را نه فقط به‌عنوان ساختارهای اقتصادی – اجتماعی و توده‌های منفعل جامعه‌شناختی بلکه به‌مثابه ‌نظام‌های فرهنگی مورد توجه قرار می‌دهد. در واقع ارتباطات بین‌فرهنگی بیشتر بر ارتباطات فردی، روبرو و مستقیم متمرکز شده است.[8]

اسلام به‌عنوان دینی جهان‌شمول، به همه عرصه‌های حیات بشر(فردی و اجتماعی) توجه دارد. با جدی شدن ارتباطات میان‌فرهنگی، حساسیت دانشمندان اسلامی نیز به تناسب جدی‌تر می‌شود. چون از سویی، ارتباطات میان‌فرهنگی به احتمال زیاد با «فرهنگ‌پذیری» همراه خواهد بود. «فرهنگ‌پذیری عبارت است از یادگیری، مشارکت و درونی کردن نمادها و رفتارهایی که در محیط فرهنگی جدید رایج است. فرهنگ‌پذیری اغلب با «فرهنگ‌زدایی» یعنی فراموش کردن یا جایگزین کرن شماری از نمادها و کردارهای مألوف فرهنگ اولیه همراه است.»[9] از سوی دیگر، از نظر اسلام ارتباطات میان‌فرهنگی دارای اهمیتی مضاعف است. چرا که اسلام به گسترش ارتباطات مسلمانان با غیرمسلمانان در جهت تبلیغ دین توصیه و تاکید می‌کند و به ارتباطات انسان در همه ساحت‌ها، به‌ویژه ارتباط با غیرمسلمان، حساسیت ویژه‌ای نشان داده‌است. این حساسیت از نخستین روزهای ظهور اسلام وجود داشته است. «نهضت‌های پیامبران الهی، پیوسته در محیط‌هایی شکل گرفته‌اند که مولفه‌ی فرهنگی‌شان، تعارض آشکاری با محتوای باورها، ارزش‌ها و هنجارهای الهی آن نهضت‌ها داشته‌اند. رشد این نهضت‌ها و تبدیل شدن آن‌ها به اجتماع‌های دارای هویت فرهنگی خاص، در کنار رسالتی که برای انتقال پیام و ترویج باورها و ارزش‌های الهی خود داشته‌اند، ارتباط آ‌ن‌ها با فرهنگ‌های استقراریافته آن محیط‌ها را به موضوعایی برای برای مطالعات ارتباطات میان‌فرهنگی بدل کرده است. این ارتباط‌ها به‌طور عمده، از نوع تقابل فرهنگی بوده‌اند؛ زیرا مولفه‌های اعتقادی و ارزشی زیربنایی آن فرهنگ‌ها را زیر سوال می‌بردند و جهت‌گیری آن‌ها را مخالف با منافع و مصالح واقعی انسان‌ها می‌دانستند. پس همواره با مقاومت‌های فرهنگی روبه‌رو بودند».[10]

اسلام، به‌عنوان دینی که مدعی جهان‌شمولی و خاتمیت است، در همان حال که مقاطع گوناگون حیات اجتماعی خود را آکنده از تعامل‌های تعیین‌کننده با فرهنگی‌های همسایه دیده، حساسیت‌های مضاعفی را نیز برانگیخته است.[11]

اکنون که پیشرفت صنعت ارتباطات، حصارها و مرزها را در هم نوردیده و روز به‌روز انسان‌ها را به‌هم نزدیک‌تر مى‌کند و مى‌رود که تمامى انسان‌هاى کره زمین را در یک دهکده جهانى گردآورد، مسأله ارتباطات میان‌فرهنگی و چگونگی تعامل با دیگران در زاویه‌هاى گوناگون: اقتصادى، فرهنگى، سیاسى و… مسأله روز همه مسلمانان مى‌گردد[12] و پرسش‌هاى انبوهى را فراروى فقیهان و اسلام‌شناسان مى‌نهد.

ارتباطات صرفا یک قالب رفتاری نیست؛ بلکه با آگاهی و معرفت نیز ارتباط پیدا می‌کند. یک مسلمان همچنان که می‌تواند در یک ارتباطِ میان‌فرهنگی بر مخاطب خود تاثیر بگذارد، احتمال تاثیرپذیری‌اش نیز وجود دارد. به‌طور کلی، این‌که ارتباط با چه کسی با چه شیوه‌ای و با چه محتوایی صورت گیرد کاملا مهم بوده و در سرنوشت فرد و حتی جامعه مسلمین تاثیر می‌گذارد؛ این حساسیت‌ها بتدریج جدی‌تر می‌گردد. دقیقا همین موارد است که ارتباطات میان‌فرهنگی را برای پژوهشگر اسلامی به یک «مسأله» تبدیل می‌کند که برای حل آن باید به پرسش‌های ذیل پاسخ دهد:

دین اسلام چه الگویی را برای ارتباطات میان‌فرهنگی ارائه می‌دهد؟ویژگی‌های اصلی ارتباطات میان‌فرهنگى از نظر اسلام کدامند؟
آیا ارتباطات میان‌فرهنگی از اصول و قواعد خاصی پیروی می‌کند؟
ارتباط با افراد جوامع دیگر(اعم از مسلمانان و غیرمسلمانان) با چه هدفی صورت می‌گیرد؟
بسیاری از متولیان فرهنگی همواره در صدد پیدا کردن راهی برای بهینه‌سازی روابط اجتماعی در ساحت‌های مختلف آن بوده‌اند؛ ولی ظاهرا هیچ‌گاه چنین اتفاقی در حد انتظار رخ نداده؛ یا دست‌کم مقیاسی برای اطمینان از سنجش اثربخشی برنامه‌ها وجود نداشته است. همۀ کسانی که به بهبود وضعیت روابط اجتماعی می‌اندیشند، از فقدان الگوی رفتاری جامع که بر داده‌هایی قابل اعتماد مبتنی باشد، گله دارند. به‌طور طبیعی دست‌یابی به داده‌های مبتنی بر تحقیقات علمی که بتوان براساس آن رفتارهای اجتماعی را تنظیم و یا ‌به ‌برنامه‌ریزی کلان پرداخت، نیازمند آگاهی از مطلوبیت‌های اسلام است. تاکنون به بررسی جامع دست نیافته‌ایم که در آن به‌طور خاص  به الگوی مطلوب در عرصۀ ارتباطات میان‌فرهنگی پرداخته و سپس بر اساس آن، تحقیقات توصیفی و توصیه‌های هنجاری شکل گرفته باشد. این رساله هم نگاهی جامع به ارتباطات میان‌فرهنگی دارد و هم، زمینه را برای بررسی‌های میدانی فراهم می‌کند.

ضرورت و اهمیت تحقیق

گسترش ارتباطات در سطح جهانی و پیامدهایی که به‌ویژه برای جوامع اسلامی و مسلمانان خواهد داشت تحقیق درباره این موضوع را به یک ضرورت انکارناپذیر تبدیل کرده است. برغم اهمیت بسیار زیاد عرصه ارتباطات میان‌فرهنگی، آنچنان که باید توجه پژوهشگران ارتباطی به این موضوع معطوف نگشته است و از این‌رو در این خصوص خلاء جدی وجود دارد. پژوهش حاضر در جهت پاسخ به یکی از مسائل فراوانی که در این عرصه وجود دارد، شکل گرفته است.

فرضیه‌ها

معمولا اعتقاد بر این است که لزوم ارائه فرضیه تنها در تحقیقات تبیینی است.[13] یعنی دست‌کم دو متغیر در آنها حضور دارد.[14] فرضیه «حدسی است عالمانه درباره ارتباط میان دو متغیر یا بیشتر».[15] در غیر از این‌گونه تحقیقات، مسأله یا موضوع پژوهش فقط به صورت سوال بیان می شود[16] و محقق هم در پایان پژوهش به آن‌ها پاسخ می دهد. این تحقیق از سنخ مطالعات و بررسی‌های اکتشافی است بنابراین از طرح هرگونه فرضیه‌ای صرف‌نظر می‌کنیم.

[1] شوتس ایشل، راینر؛ مبانی جامعه‌شناسی ارتباطات، نشر نی، ۱۳۹۱: ص ۱۶

مقدمه

«الگوی ارتباطات میان‌فرهنگی در اسلام» به‌عنوان یک «سازه»[1] مفهومی، از حداقل سه مفهوم (الگو، ارتباطات میان‌فرهنگی و اسلام) و حداکثر پنج مفهوم (الگو، ارتباطات، فرهنگ، میان‌فرهنگی و اسلام) تشکیل شده است. تلاش خواهد شد علاوه بر تعریف این مفاهیم، تعدادی مفهوم دیگر هم که به‌صورت شبکه مفهومی در روشن شدن این مفاهیم نقش دارند، مدنظر قرار گیرند.

1-1- الگو

فقدان اجماع درباره تعریف مفاهیم اساسی در علوم اجتماعی نوعی آشفتگی در کاربرد آن‌ها را سبب شده است. الگو، مدل، نظریه، انگاره یا پارادایم،[2] ساخت، نوع، گونه، هنجار و مفاهیمی از این قبیل در برخی منابع، اگر نه به‌جای همدیگر، به‌صورت توأمان آورده شده و مورد بحث و مقایسه قرار گرفته‌اند. بنابراین تعریف «الگو» با بررسی شبکه مفاهیم مرتبط امکان‌پذیر خواهد بود و بدین لحاظ جمع‌بندی دیدگاه‌ها و ارائه تعریف قابل قبول برای الگو با دشواری‌هایی همراه است. به‌ویژه این‌که «در رشته‌های گوناگون علمی، الگو با تفسیرهای مختلفی ارائه گردیده است و هنوز یک تعریف جامع مورد پذیرش همگان از آن وجود ندارد و مناقشات در تعریف نیز به راحتی پایان‌پذیر نیست.»[3]

واژه الگو معادل لغت انگلیسی «پَتِرن»[4] و لغت عربی «اسوه» و به معانی مختلفی مانند نظریه، مدل، انگاره، شکل، قالب، منوال و نقشه به‌کار رفته است. در لغت نامه دهخدا این واژه معادل روبرو، سرمشق، مقتدی، اسوه، قدوه، مثال، نمونه و مانند آن قرار گرفته است. در دهه‌های اخیر محققان و اندیشمندان فلسفه و تاریخ علم و روش‌شناسی آن‌گاه که از الگو سخن می‌گویند منظورشان مجموعه‌ای از مفروضات، مفاهیم، ارزش‌ها و تجربیاتی است که روشی را برای مشاهده واقعیتِ جامعه علمی ارائه می‌کنند. آن‌ها از واژه «پارادایم» و یا به‌تعبیر ما الگو به‌عنوان واحد ارائه و ارزیابی تک‌نظریه‌ها و همچنین مجموع نظریه‌های علمی یاد می‌کنند.[5]

در علوم اجتماعی، آلن بیرو الگو را واژه‌ای مصطلح در جامعه‌شناسی انگلوساکسون برمی‌شمرد که شباهت معنایی با مدل، گونه و هنجار دارد. الگو امری شکل‌گرفته در یک گروه اجتماعی است که به‌عنوان راهنمای عمل به‌کار می‌رود. بیرو معتقد است الگو شیوه‌های زندگی است که از صوری فرهنگی منشا می‌گیرد.[6]

در معنای دیگر، الگو به‌معنای «اسوه» می‌باشد. اسوه از ماده «ا س و» به‌معنای اقتدا کردن و راضی بودن به رفتار الگو و در احوال مثل او بودن است[7] و در اصطلاح به‌معنای الگویی است که انسان از آن پیروی می‌کند، چه در زمینه خوب و چه در زمینه بد.[8] این کلمه در اصطلاح اسلامی برای پیروی از الگوهای شایسته استفاده می‌شود.[9] چنانکه در قرآن همیشه با صفت «حسنه» آمده است.[10] پس، می‌توان گفت: «الگو یک وسیله و معیار و میزانی است برای این‌که آن کاری که انسان می‌خواهد انجام دهد، با آن الگو تطبیق داده شود.»[11]

به این ترتیب، دست کم شش تلقی از الگو وجود دارد: 1) مدل ، 2) نظریه، 3) انگاره یا پارادایم، 4) نوع و ساخت، 5) نقشه راه یا نقشه جامع و 6) اسوه. ابتدا هر کدام از این تلقی‌ها را به اجمال بررسی و در پایان نسبت هر کدام را با تلقی مورد نظر به بحث می‌گذاریم.

1-1-1- الگو به‌مثابه مدل

واژه مدل در ادبیات علوم اجتماعی کاربردهای متعدد دارد؛ گاه در معنایی مترادف با نظریه و گاه به‌معنای بازنمودِ نموداری ریاضیاتی به‌کار می‌رود. در مواردی مقصود از مدل، بیان یک واقعیت در قالب تشبیه و تمثیل است. گاه ممکن است مدل در معنای نمونه و الگوی هنجاری به‌کار رود. نیز ممکن است مدل، یک معیار مقایسه یا به اصطلاح وبری تیپ ایده‌آل اراده شود. یکی از رایج‌ترین کاربردهای آن نیز که در مباحث روش تحقیق بیشتر مورد توجه است، معنایی است که از آن با عنوان مدل تحلیلی یا مدل نظری یاد می‌شود.[12] به طور کلی، در علوم اجتماعی، مدل مجموعه فیزیکی، ریاضی یا منطقی است که نشان‌دهنده ساخت‌های اساسی یک واقعیت است. مدل می‌تواند تام یا جزئی باشد بدین معنی که تمام جوانب واقعیت را شامل شود یا بخشی از آن را مدنظر قرار دهد. به‌عقیده‌ی بیرو تلاش‌های زیادی برای کاربرد نظریه مدل‌ها در علوم انسانی انجام شده اما به‌سبب پیچیدگی و کیفی بودن پدیده‌های اجتماعی و انسانی، مدل‌ها جز رهیافت و تخمین درباره آینده سودمند نیستند. هنگامی که از مدل رفتار صحبت می‌شود بیشتر معنای الگو از آن استنباط می‌شود.

رویکردهای فلسفی نسبت به ‌مدل نیز قابل‌توجه است؛ دایره‌المعارف فلسفه‌ی استنفورد  در بررسی مدل، رویکردهای معناشناختی[13]، هستی‌شناختی[14]، معرفت‌شناختی[15] و فلسفه علم[16] را در خود گنجانده است.

درباره رابطه الگو و مدل باید گفت که اصطلاح انگلیسی Pattern توسط جامعه‌شناسان فرانسوی به‌شکل  Model به‌کار گرفته می‌شود و در بسیاری از موارد و طبق نظر اکثر جامعه‌شناسان، این دو واژه در یک معنی به‌کار می‌رود. بنظر اشتریان، استفاده از واژگانی چون الگو یا مدل و … بیش از آنکه تعریف دقیق داشته باشد، تابع سلایق پژوهشگران و شرایط خاص هر رشته است.[17]

برخی بین این دو تفاوت‌هایی را قایل شده‌ و گفته‌اند که واژه Model کمی پیچیده‌تر از واژه Pattern است. واژه Pattern بیشتر به ‌»ساخت و روابط بین عناصر یک واقعیت» توجه دارد و طرح ساده شده‌ایی است که خطوط اساسی یک مجموعه اجتماعی و نسبت‌های موجود بین آن‌ها را مشخص می‌کند. واژه  Patternبرای ساده‌تر و قابل‌فهم کردن پدیده‌ها، به تنظیم عناصر آن پدیده و ایجاد نظمی در آن‌ها، می‌پردازد و آن‌را به‌شکل یک طرح منطقی و یک پیکره در می‌آورد و به‌نوعی یک ابزار توصیف‌کننده است.[18]

به‌سختی می‌توان الگو را از مدل تفکیک کرد و می‌توان آنها را معادل هم در نظر گرفت. اما اگر بخواهیم تفاوتی میان آنها قائل شویم باید بگوییم الگوها واقعیت‌های اجتماعی و خارجی هستند که نظام یافته‌اند و ما آنها را مشاهده می‌کنیم. اما مدل از روی واقعیت ساخته می‌شود که به تقلیل و ساده‌شدن آن می‌انجامد.

1-1-2- الگو به‌مثابه نظریه

در برخی زمینه‌ها، الگوها به‌مثابه ‌نظریه‌های ساخته و پرداخته کامل عمل می‌کنند، که از آنها نتایج خاصی به‌دست می‌آید. در واقع بعضی مولّفان، اصطلاحات الگو و نظریه را مترادف می‌دانند.[19] اما به عقیده کاپلان، این کاربرد را نمی‌توان کاملا موجه دانست.[20] توجه خاص وی در این‌باره از این عقیده ناشی است که فقط اقسام به‌خصوصی از نظریه‌ها را باید الگو نامید و به‌عکس، می‌توان گفت که بسیاری از نمونه‌هایی که الگو خوانده می‌شوند در آزمون‌های ویژه نظریه‌های بی‌تناسب علمی مردود شناخته می‌شوند.[21]

پاره‌ای نوشته‌ها نظریه‌پردازی را مقدم بر الگو قلمداد کرده‌اند. «بدون خلق نظریه‌ نمی‌توان در حوزه عمل به پیشرفت و توسعه دست یافت. چرا که بر اساس این مدل، ابتدا باید در همه حوزه‌های مورد نیاز نظریه‌پردازی کرده و سپس با طراحی الگوهای متناسب با نظریه‌های تدوینی، زمینه‌های اجرای آن‌ها را در حوزه عمل از طریق تجربه فراهم آورد.»[22]

در حقیقت نظریه، بدون ارجاع به مدل، به‌شکل بی‌واسطه و مستقیم، امور اجتماعی را تبیین می‌کند. در حالی‌که مدل از طریق تشابه، به شناخت واقعیت کمک می‌کند و با برجسته‌کردن عنصر تشابه، درک روشن‌تری از شباهت میان واقعیت و مدل ذهنی فراهم می‌سازد. البته باید دانست که مدلِ یک شیء برحسب تعریف، عین آن نیست؛ بلکه به‌ شیء مورد نظر شباهت دارد. مثلا مدل یک کارخانه، صورت کوچک و فرضی از کارخانه ارائه می‌دهد. در علوم اجتماعی نیز مدل‌هایی براساس واقعیت می‌سازند و سپس روی میزان تطبیق آن با واقعیت بحث می‌کنند. «انسان اقتصادی»، مدلی فردی است که با امور اقتصادی برخوردی منطقی دارد؛ برای چنین مدلی مفروضاتی در نظر گرفته می‌شود؛ اما ممکن است تمام آن مفروضات، با واقعیت تطبیق نکند. پس در رابطه مدل و واقعیت، باید به ‌وجه تشابه کلّی آن‌ها توجه و از جزئیات صرف نظر کرد.[23]

1-1-3- الگو به‌مثابه انگاره

برحسب نظر اکثر جامعه‌شناسان، اصطلاحات ساخت، نوع، انگاره و الگو کم‌و بیش یکسان به‌کار رفته‌اند. لیکن تفاوت‌های جزئی و معنی‌داری مابین این مفاهیم دیده می‌شود:

به‌کارگیری واژه انگاره، کوشش در راه ساده‌ترکردن و آسان‌فهماندن واقعیت از طریق تنظیم عناصر و داخل‌کردن نظمی در آن‌هاست. مثلا می‌توان طرح منطقی روابطی را که بین برخی از عناصر یک نظام وجود دارد به‌شکل یک پیکره درآورد.[24]

1-1-4- الگو به‌مثابه نقشه راه

پاره‌ای اظهارنظرها درباره الگو به‌ویژه آنچه بعد از تاسیس مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت از سوی افراد مختلف ارائه شده است به‌گونه‌ای است که الگو را به‌مثابه یک نقشه راه در نظر گرفته است. از این اظهارات می‌توان برداشت نمود در باور این افراد الگو مجموعه‌ای از برنامه‌های خرد و کلان و زمانبند برای رسیدن به نقطه مطلوب است. این تلقی به‌خصوص در ارتباط با پیشرفت پررنگ‌تر می‌گردد. با تحلیل اصطلاح «پیشرفت» به این نکته مهم دست پیدا می‌‌کنیم که پیشرفت، حرکت از وضعیت موجود به‌سمت وضعیت مطلوب (به‌سوی اهداف) است. این حرکت باید به‌صورت کاملا آگاهانه صورت گیرد و گام‌های رو به جلو با توجه به اهداف تنظیم گردد. بنابراین پیشرفت شامل تبیین وضعیت مطلوب، تحلیل وضعیت موجود، و ترسیم راهبرد حرکت خواهد بود و به هر میزان که به اهداف تعریف شده دست بیابیم، به‌همان میزان پیشرفت حاصل خواهد شد. پس، پیشرفت یک نقطه نیست؛ بلکه گام‌های مثبتی است که در جهت دستیابی به اهداف محقق می‌‌گردد. به‌عبارت دیگر، پیشرفت نقاط مقبول و نقطه مطلوب دارد و لذا الگوی اسلامی‌ ایرانی باید علاوه بر تعیین اهداف، مسیر یا مسیرهای حرکت به‌سوی آن را نیز ترسیم کند. بدین ترتیب، الگو نقشه راه است.[25]

چنین الگویی زمانی مطرح می‌شود که افراد به‌دنبال راهی برای دستیابی به وضعیت مطلوب باشند؛ اینجاست که همواره گروه‌ها و اندیشه‌های مختلف سعی می‌کنند با تصویرسازی‌هایی از وضعیت مطلوب، وضعیتی را بر اساس مفاهیم ارزشی ترسیم کنند که انگیزۀ حرکت به آن سمت میان مخاطبان ایجاد شود. بنابراین، هر الگویی که مطرح می‌شود، ناظر به گذار از وضعیت موجود به وضعیت مطلوب است. به‌همین سبب، داشتن یک آرمان و مطلوب، امری ضروری برای الگوست[26] که پیروزمند آن را نرم‌افزار و منطق اداره جامعه می‌نامد[27]  و همایون اسم چنین الگویی را «الگوی خردگرا» نام می‌نهد. الگوی خردگرا در مقابل الگوی «گام به گام»، که ناظر به رفع اختلال‌های بوجود‌آمده

1-5- فرضیه های پژوهش. 9

1-6- تعاریف. 9

1-6-1- تعریف مفهومی. 9

1-6-2- تعریف عملیاتی. 10

فصل دوم پیشینه پژوهش. 11

2-1- نوجوانی. 12

2-1-1- مراحل نوجوانی. 13

2-1-2- خصوصیات دوره ی نوجوانی. 14

2-1-3- نیازهای دوره ی نوجوانی. 16

2-1-4- نیازهای زیستی دوره نوجوانی. 17

2-1-5- نیازهای عاطفی مرحله نوجوانی. 18

2-1-6- نیازهای اجتماعی نوجوان. 18

2-2- تعریف خانواده وعملکرد آن. 19

2-2-1-  خانواده و اهیمت آن. 21

2-2-2-  ویژگی های خانواده. 22

2-2-3- کارکردهای خانواده. 24

2-2-4- انواع خانواده. 24

2-3- سبک های فرزند پروری. 26

2-3-1- تاریخچه سبک های فرزند پروری. 28

2-3-2- تنوع فرهنگ و فرزند پروری. 30

2-3-3- نظریه بامریند. 31

2-3-4- انواع متفاوت والدین در فرزند پروری. 32

2-3-5-  نظریه اریکسون. 33

2-3-6- الگوی زیگلمن. 34

2-3-7- الگوی شفر. 36

2-3-8- نظریه آدلر. 37

2-3-9- طبقه اجتماعی و سبک فرزندپروری. 38

2-4- تعریف هویت. 39

2-4-1- انواع هویت. 40

2-4-2- هویت ازدیدگاه روزنبرگ. 43

2-4-3- دیدگاه اریکسون درباره هویت. 47

2-4-4- دیدگاه مارسیا درباره هویت. 48

2-4-5- دیدگاه بروزنسکی درباره هویت. 50

2-5- پیشرفت تحصیلی. 51

2-6- مسئولیت پذیری. 53

2-6-1- خود مختاری ومسئولیت پذیری. 54

2-6-2- عزت نفس ومسئولیت پذیری. 54

2-7- واقعیت درمانی گلاسر. 55

2-8- زمینه پژوهش در داخل ایران. 57

2-9- زمینه پژوهش خارج از کشور. 62

فصل سوم روش پژوهش. 65

3-1- روش پژوهش. 66

3-2- جامعه آماری. 66

3-3- حجم نمونه و شیوه نمونه گیری. 66

3-4- ابزار پژوهش. 66

3-4-1- پرسشنامه محیط خانوادگی. 67

3-4-2- پرسشنامه مسئولیت پذیری. 68

فصل چهارم یافته های پژوهش. 70

4-1- بررسی وضعیت پاسخ گویان. 71

4-1-1- سن پاسخ گویان. 71

4-1-2- مقطع تحصیلی. 72

 

4-1-3- رشته تحصیلی. 72

4-2- بررسی وضعیت والدین پاسخ گویان. 73

4-2-1- سن پدر. 73

4-2-2- سن مادر. 74

4-3- بررسی وضعیت پاسخ گویان در خانواده. 74

4-3-1- چندمین فرزند بودن. 74

4-4-2- تعداد فرزندان خانواده. 75

4-5- داده های استنباطی. 75

4-5-1- همبستگی پیرسون بین سبک آزاد گذار و مسؤلیت پذیر نوجوانان   76

4-5-2- همبستگی اسپیرمن بین سبک استبدادی و مسئولیت پذیر نوجوانان   76

فصل پنجم بحث ونتیجه گیری. 77

5-1- بحث ونتیجه گیری. 79

نتیجه فرضیه اول. 79

نتیجه فرضیه دوم. 79

نتیجه فرضیه سوم. 79

5-2- محدودیتها. 82

5-3- پیشنهادات کاربردی. 82

5-4- پیشنهادات پژوهشی. 82

منابع. 84

منابع فارسی. 84

منابع لاتین. 93

پیوست ها. 97

چکیده

هدف تحقیق: این پژوهش با هدف بررسی رابطه شیوه های فرزند پروری والدین با مسئولیت پذیری در نوجوانان دختر 15 تا 18 ساله شهرستان دالاهو، صورت گرفت.

روش تحقیق: پژوهش از نظر هدف، کاربردی و از نظر شیوه گردآوری داده ها ، همبستگی است. جامعه این پژوهش را کلیه دانش آموزان دختر دبیرستان های شهرستان دالاهو،  که در سال92-93 مشغول به تحصیل بوده اند، تشکیل داد. با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی ساده 200 دانش آموز دختراز جامعه مورد تحقیق انتخاب شدند که با ابزارهای پرسشنامه مسئولیت پذیری ومحیط خانوادگی مورد اندازه گیری قرار گرفتند.

نتایج: نتایج در همبستگی پیرسون نشان می­دهد که بین سبک مقتدرانه و مسئولیت پذیری نوجوانان رابطه وجود دارد. همچنین نتایج در همبستگی پیرسون و رگرسیون چند گانه نشان می دهند که 1- بین سبک آزاد گذار و مسئولیت پذیری نوجوانان رابطه وجود ندارد .2- بین سبک استبدادی و مسئولیت پذیری نوجوانان رابطه وجود دارد.

کلید واژه گان: شیوه های فرزند پروری، مسئولیت پذیری، نوجوانان دختر

فصل یکم

مقدمه پژوهش

 1-1- مقدمه

   خانواده مهمترین نهاد تربیتی جامعه و نخستین پرورشگاه فرد محسوب می­شود. بیان هر سخنی در باره تربیت کودک و نوجوان، بدون توجه به نقش حیاتی خانواده ناقص است(به پژوه،1380)عملکرد خانواده به زمینه های مانند خانواده در هماهنگی با تغییرات ،حل تعارضات وتضاد ها ،همبستگی بین اعضا، موفقیت در اعمال الگوهای انضباطی ،رعایت حدومرزبین افراد واجرای مقررات واصول بر این نهاد با هدف حفاظت از کل سیستم خانواده بستگی دارد(گلدنبرگ [1]وگلدنبرگ،1998). امروز جامعه در حال پیشرفت، نیازمند افرادی مسئول و خودکفا است و آموزش مسئولیت پذیری به کودکان نیازمند جوی خاص در خانه و مدرسه است.بایستی شرایطی فراهم کرد تا کودکان و نوجوانان، ابزارهای نگرش و ارزشیابی پیدا کنند تا به کمک آنها بتوانند بهتر تصمیم گیری کنند. تصمیماتی که آنان را در این دنیای پیچیده به سوی زندگی بارور و رضایت بخش رهنمون کند. انسانهای امروز بیش از بیش نیازمند پذیرش مسئولیت برای زندگی و سرنوشت خود هستند و این امر میسر نمی شود مگر اینکه مبنای آموزش و پرورش آنها مبتنی بر افزایش درک کودکان و نوجوانان در مورد نقش خود آنها به تعیین سرنوشت و ساخت کیفیت زندگیشان باشد و برای رسیدن به این اهداف، سعی و کوشش و برنامه ریزی دقیق لازم است.  اصل مسئولیت عبارت است از: «افزایش مقاومت فرد در برابر شرایط، تا به جای پیروی از فشار های بیرونی از الزام‏های درونی تبعیت کند که احساس مسئولیت یا احساس تکلیف نامیده می‏شود (باقری،1374) به عبارت دیگر، معنای مسئولیت این است که مددجو دیگران را به خاطر احساسات، افکار، تکانه‏ها و رفتارهای خود سرزنش نکند و مسئولیت آنها را بپذیرد و بداند آنچه را به دیگران نسبت می‏دهد (فرافکنی‏ها) در واقع متعلق به خود اوست.(ساسانی، 1382).

  حوزه مسئولیت انسان شامل مسئولیت فردی، خانوادگی، اجتماعی، نزدیکان، و مسئولیت در برابر عهد و پیمان الهی است. (فرهادیان ، 1378) تناسب تکلیف با توان فرد و عمل به تکالیف از جمله نکات مهم در جهت افزایش مسئولیت است. تناسب تکلیف با ظرفیت و توان نوجوان از بروز احساس شکست در او جلوگیری می‏کند؛ احساسی که منجر به تسلیم شدن و سلب مسئولیت فرد می‏شود. در حوزه عمل قرار گرفتن نیز موجب افزایش حس مسئولیت شده، یک احساس ارزشمند و عشق را در دل انسان پدید می‏آورد، اما قرار گرفتن در دایره «آرزوها»، به بی‏اعتنایی نسبت به پذیرش مسئولیت و سلب اختیار و در نتیجه، شکست می‏انجامد؛ شکستی که احساس بی‏ارزشی را در پی دارد. امام علی )ع) در این زمینه می‏فرمایند: «عمل را رفیق خود قرار ده، اما آرزویت دشمن توست».(ساسانی، 1382). پژوهشهای وسیعی که در زمینه برخورد والدین با فرزندانشان صورت گرفته حاکی از آن است که روشهای تربیتی، الگوهای رفتاری و واکنشهای والدین، که تحت عنوان شیوه های فرزند پروری که مورد بحث قرار می گیرد اثرات طولانی مدت و عمیقیبر رفتار، عملکرد، ایجاد سازگاریها و مهارتهای مختلف در فرزندان و بطور کل رشد همه جانبه آنان دارد. در اینجا محقق در نظر دارد تا رابطه شیوه های فرزند پروری والدین با مسئولیت پذیری نوجوانان را مورد بررسی قرار دهد.

1-2- بیان مساله

خانواده نخستین پایگاه تربیتی و قطعاً اولین و مهمترین کانون پرورش صحیح احیاء و شکوفایی استعدادهای کودکان است. بخش عمده ای از پرورش صحیح عقل و عاطفه که پایه­ی اساس سعادت انسان را تشکیل می دهد بر عهده­ی والدین می­باشد که باید از کودکی شروع شود (رحیم زاده،1381).  آدلر اولین کسی بود که به تاسیس درمانگاههای مشاوره و راهنمایی کودک پرداخت تا جائیکه شاگردانش اموزش فرزند پروری را در فهرست کارهایشان قرار دادند( علیزاه، 1383). به نظر آدلر[2] پدر باید کودک را طوری تربیت کند که آزادانه سوال بپرسد، پاسخ های کامل دریافت کند. به پیگیری علایق شخصی تشویق کند، فرزند را دست کم نگیرد، برای مادر وی جانشین پیدا نکند و در فراهم کردن نیازهای مادی وی کوشا باشد. وی معتقد است که این وظایف و رفتارها از سبک زندگی پیروی می کند و اگر سبک زندگی سالمی داشته باشد به این وظایف ونقشها آگاهی داشته و پایبند هستند، در غیر اینصورت نمی توانند حمایت کننده خوبی برای فرزندانشان باشند.(آلن ، 1994، به نقل از چاکرالحسینی ابرقویی،1385). شیوه های تربیتی والدین از عوامل مهم  و تاثیر گذار در تکوین شخصیت و ساز گاری او با شرایط مختلف اجتماعی و تحصیلی است (حسینی،1387). طبق دسته بندی بامریند در یکی از سبکهای فرزندپروری استبدادی، مقتدر و سهل گیرانه قرار می گیرد. والدین مستبد معمولاً دارای تعامل سرد همراه با کنترل زیاد با فرزندان هستند، در حالیکه والدین مقتدر کنترل همراه با رابطه گرم و پاسخگویی به فرزندان را شیوه خود می دانند، در مقابل والدین سهل گیر از فرزندان خود انتظارات اندکی داشته و هیچگونه کنترل و پاسخگویی نسبت به آنان ندارند(رجایی ،1387). همچنین عملکرد خانواده یکی از شاخصهای مهم تضمین کننده زندگی وسلامت روانی خانواده و اعضای آن است. تحقیقات نشان دادند در خانوادههایی که ارتباط میان اعضا و تعاملات داخل خانواده براساس صمیمت وتفاهم بین افراد استوار است همه اعضا نسبتاً علیه فشارهای زندگی مقاوم ومصون هستند. عملکرد خانواده با سلامت روانی اعضاء ارتباط دارد (قمری،1390). تحقیقات مختلف رابطه اختلال در عملکرد خانواده ومشکلات متعدد اعضای آن را نشان دادند، از جمله میلر[3] وهمکاران 2002؛ فرانکر[4]، کمبل[5]، سیدز [6]،2002؛پرکوم [7]وهمکاران،2005؛ کای- کن [8]و همکاران،2006؛ هر ، هامن و برنان [9]، 2008؛ صیادی، 1381؛یوسف نژاد، 1386؛ عباسی وهمکاران ، 1388(قمری،1390).  نویکی وکانتون (1994) نشان دادند که کنترل وصمیمیت والدین متغیرهای مهمی در رشد کودک هستند و همچنین محیطی که فرزندان در آن رشد می یابند در رشد انتظارات تعمیم یافته آنها بسیار مهم است . والدین که انتظارات درونی بیشتری از فرزندان خود دارند و به فعالیتهای فرزندان پاداش می دهند فرزند انها دارای کنترل دورنی می شود . چون در چنین موقعیتهایی مهمترین و اساسی ترین نکته ای که کودک می آموزد احتمال اخذ تقویت در قبال رفتارهای خود است. ولی چنانچه والدین رفتاری منع کننده، محدود کننده وطرد کننده همراه با انتقاد و خصومت به فرزندانشان اعمال نمایند، فرزند آنها دارای مکان کنترل بیرونی می شود.( یاسائی،1390(. در واقع چون عامل اصلی پرورش کودک والدینش هستند، ونگرش ورفتار والدین طبق نظریه روانشناسی فرد نگر آدلر[10] درباره سبک زندگی از الگوی مشخصی تبعیت می کند؛ می توان رابطه رویه مشخص والدین با روشهای تربیتی آنها را مورد بررسی قرار داد. نتایج پژوهشهای زیادی بیانگر این است که بین شیوه ای فرزند پروری والدین وعملکرد والدین با اختلالات روانشناختی فرزندان ارتباط معناداری وجود دارد.(ملسون[11]،2012؛ بشارت،عزیزی،پورشریفی.1390). پژوهشهای متعددی در رابطه با شیوه های فرزند پروری والدین ومسئولیت پذیری و بلوغ و سازگاری اجتماعی صورت گرفته است، که از آن جمله می توان به پژوهش سهرابی،(1391)، تحت عنوان رابطه عملکرد خانواده و سبکهای فرزند پروری با سازگاری اجتماعی دانش آموزان اشاره نمود؛ ونیز به پژوهش احمدی(1392)، تحت عنوان نقش شیوه های فرزند پروری بر خودپنداره وبلوغ اجتماعی دانش آموزان اشاره نمود. همچنین پژوهش هدایتی، فاتحی زاده، بهرامی ، اعتمادی وآکوچکیان(1389)، تحت عنوان رابطه شیوه های فرزند پروری والدین و مسئولیت پذیری نوجوانان دختر و پسر اشاره نمود. این پژوهش به طور خاص، میزان تأثیر سبک‏های والدینی (شیوه‏های فرزندپروری) را بر مسئولیت‏پذیری نوجوان بررسی می‏نماید.

1-3- اهمیت وضرورت تحقیق

اهمیت وضرورت رفتار والدین و مربیان به طور کلی بزرگترها با نوجوانان وکودکان خود ازاهمیت خاصی بر خورد است وآنها هستند که باکنش های بهنجار و ناهنجار خویش گاهی سر نوشت کودکان خود را تغییر می دهند و او را بیراهه می کشانند و یا راه درست زندگی را به او نشان می دهند دانستن این موضوع که فرزندان ما در سنین نوجوانی دستخوش چنین تغییراتی می شود و او باید خود را با تمام این تغییرات هماهنگ کند و به جای ایجاد نگرانی در نوجوانان احساس امید را در او پرورش داد پدر و مادر آگاه و فهمیده محیطی سرشار از محبت و تفاهم را به وجود می آورند و به فرزندان خود فرصت می دهند مشکلات و مسائل دوره­ی نوجوانی را به آسانی درمحیط خانواده حل نمایند والدین با مهرو محبت این حمایت را در نوجوان ایجاد کر ده و منجر به ارتقای سلامت روانی کودک و نوجوان می گردد . از آنجا که دانش آموزان از اقشار مستعد وبرگزیده جامعه و سازندگان آینده کشور وجامعه خویش هستند، توجه با مسائل آنها تاثیر بسزایی در یادگیری وافزایش آگاهی علمی و موفقیتهای تحصیلی و آموزشی آنها خواهد داشت. محیط دبیرستان به خاطر مسائل وچالشهایی که دارد، برای افراد استرسهای خاصی را به همراه دارد. بنابراین این مساله نیازمند آن است که فرد سازگاری و مقاومت بیشتری را در برابر مشکلاتی که با آنها مواجه است، داشته باشد. از آنجا که فرد با ورود به دبیرستان با افراد از خانواده های متنوع روبرو می شود ، نیازمند آن است که مسئولیت رفتارها و کارهای خودرا قبول کنند است. این عوامل باعث می شود که روانشناسان ومشاوران به مسئولیت پذیز بودن دانش آموزان توجه بیشتری نشان دهند. با توجه به اینکه خانواده نخستین و بادوام ترین عامل تاثیر گذار در رشد شخصیت وعملکرد و نحوه تربیت فرزندان می باشد، لذا مهم ترین نقش را در چگونگی رفتار وخصایص بعدی دارد. در واقع این پژوهش در صدد یافتن بهترین روشهای تربیتی والدین برای بهبود وافزایش مسئولیت پذیزی فرزندانشان می باشد.

1-4- اهداف پژوهش

1-4-1- هدف اصلی

هدف اصلی پژوهش مطالعه حاضر بررسی رابطه­ی شیوه های فرزند پروری والدین با مسؤلیت پذیری در نوجوانان دختر 18-15ساله در شهر ستان دالاهو در سال 1393 است.

1-4-2-هدف فرعی

هدف پژوهش حاضرتعیین رابطه بین سبک مقتدرانه ،استبدادی وسهل گیرانه با مسئولیت پذیری در نوجوانان است .

1-5- فرضیه های پژوهش

1) بین سبک مقتدرانه ومسؤلیت پذیری نوجوانان رابطه وجود دارد.

2) بین سبک آزاد گذار و مسؤلیت پذیری نوجوانان رابطه وجوددارد.

3)بین سبک استبدادی و مسئولیت پذیری نوجوانان رابطه وجود دارد.

1-6- تعاریف

1-6-1- تعریف مفهومی

شیوه های فرزند پروری:  به روش هایی که والدین برای فرزندان خود اعمال می کنند که در شکل گیری و رشد آنان در دوران کودکی و نوجوانی و پس از آن اثر گذار می باشد این سبک های تربیتی خود شامل : سبک های مستبدانه ، سهل گیرانه ، پذیرنده.

شیوه های مستبدانه : والدین قوانین خود را به صورت انعطاف ناپذیری به فرزندان تحمیل می کنند از نظر تربیتی خشن و تنبیه گرند کودک خود را تنبیه می کنند.محبت آن ها نسبت به کودکان در سطح پایین است آنها عقاید و امیال کودکان را در نظر نمی گیرند و اغلب دارای فرزندان گوشه گیر خجالتی و بی اعتمادی هستند.(ماسن[12] و همکاران ، 1373).

شیوه های سهل گیرانه : والدین در آموزش رفتارهای اجتماعی سهل انگار هستند.نظم و ترتیب کمی در این خانواده ها حاکم و اعضای خانواده نسبت به قوانین و آداب و رسوم اجتماعی بسیار کم اهمیت هستند.

فرزندان در چنین خانواده هایی دارای استقلال فکری و عملی هستند و این باعث بی بند و باری کودکان آنان شده و در فرزندان رشد یافته این قبیل خانواده ها در مقابل بزرگسالان مقاوم و لجوج و دارای روحیه اعتماد به نفس پایینی هستند زود خشمگین و زود خوشحال می گردند(ماسن[13] وهمکاران،1373).

مسؤلیت پذیری:افزایش مقاومت فرددر برابر شرایط تا به جای پیروی از فشارهای بیرونی از الزام های درونی تبعیت کند که احساس مسؤلیت یا احساس تکلیف  نامیده می­شود.(باقری ،1374) به عبارت دیگر معنای مسؤلیت این است که مددجو دیگران را به خاطر احساسات، افکار،تکانه ها و رفتارهای خود سرزنش نکنند و مسؤلیت آنها را بپذیرد و بداند آنچه را به دیگران نسبت می دهد (فرافکنی ها) در واقع متعلق به خود اوست. (ساسانی ، 1382).

1-6-2- تعریف عملیاتی

شیوه های فرزند پروری  : آنچه از اجرای  پرسش نامه ی محیط خانوادگی نقاشیان بدست آمده است.

مسؤلیت پذیری : آنچه از اجرای  پرسش نامه ی مسؤلیت پذیری کردلو به دست آمده است بیانگر مسؤلیت پذیری می­باشد.

فصل دوم پیشینه پژوهش

2-1- نوجوانی

دوره نوجوانی یکی از ادوار مهم زندگی است . این دوره بهترین فرصت برای رشد و شکوفایی ­توانمندی هاست . به این مناسبت دوره نوجوانی را یکی از فرصت های پر اهمیت در زندگی آدمی به شمار آورده اند . یکی از مسائلی که نوجوان با آن روبرو است شکل گیری هویت است ؛ بدین معنا که نوجوان تشخیص دهد که کیست و چه کارهایی مهم و ارزشمند است و به تنظیم معیارهایی بپردازد تا بر اساس آنها رفتار کند و برای سوال اساسی خو د؛ یعنی هدف در زندگی پاسخی بیابد. گاهی نوجوان به علت تجارب نادرست دوران کودکی یا شرایط نامساعد محیطی دچار بحران می شود .( شاملو ،1392)

نوجوانی به پهنه سالهای اطلاق می شود که کودکی را به بزرگسالی می پیوندند. شروع نوجوانی با تغییرات بدنی هم زمان می شود.و در نتیجه ردیابی ظاهری آن آسان