در تابستان در مرحله‌ی تولید، انبار داری و توزیع با مشکلات عدیده‌ای به خصوص در خوزستان همراه است. در پایان میتوان گفت چون بر طبق تکنیک امپدانس بهتر است نتایج از قبیل فرمول یا معادله‌ی انطباق 2 روش در هر فصل برای همان فصل مورد استفاده قرار گیرند. نتایج بدست آمده در این پژوهش نیز این موضوع را مورد تایید قرار داده است.

 کلید واژه‌ها: مایونز – تکنیک امپدانس – روش کشت مرجع- میزان تطابق- بار میکروبی

مقدمه

به احتمال بسیار زیاد مایونز یکی از پرمصرف‌ترین سس‌های امولسیونی یا چاشنی‌ها در دنیای امروز است. ریشه دقیق این ماده هنوز کاملاً مشخص نیست. این ماده برای اولین بار در اویل دهه 1900 تولید شده و از سال 1917تا سال 1927 در آمریکا مرسوم شد. به این علت که موادی مانند تخم مرغ و روغن ترکیبات اصلی آنرا تشکیل می‌دهند، می‌تواند نقش مؤثری را در تأمین موادمغذی و انرژی لازم برای انسان داشته باشد.      بطورکلی سس برای لذیدی، بهبود و تکمیل طعم غذا بوده است و باید برای تهیه آن نهایت دقت را نمود تا نتیجه مطلوب به دست آید. مقصودی(1384). به دلیل pH پایین و چربی بالا این ماده تا حدی در مقابل فساد میکروبی مقاوم است. هرچند که ممکن است در اثر وجود مخمرها و قارچ ها دچار فساد شود. این ماده به صورت سنتی از مخلوط کردن تخم‌مرغ، روغن، سرکه و چاشنی‌ها تولید می‌شود که به صورت معمول حاوی          70 تا80 درصد چربی می‌باشد. برای تولید مایونز کم‌چرب ما نیازمند مواد اضافی دیگری هستیم تا پایداری سس را حفظ کنیم. در واقع مایونز فرآورده غذایی آماده‌ای است که به صورت امولسیون دائم روغن در آب بوده و دارای بو و مزه ملایم و رنگ آن کرم تا زرد کمرنگ می‌باشد این ماده به دلیل اکسیداسیون خود به خود مستعد فاسد شدن است و میزان پایداری آن به نوع روغن استفاده شده در آن بستگی دارد. در مایونزهایی که در منزل تولید می‌شود و در مایونزهای تجاری اولیه رایج‌ترین نوع فساد شکسته شدن امولسیون‌ها در اثر ترکیب کره‌ها و ادغام شدن قطره‌های روغن است. به هرحال گاهی میزان روغن در مایونز برابر 74 درصد کل حجم مایونز می‌باشد. کیوسوگلو و شرمان اظهار داشتند که چسبندگی مایونز که ناشی از تخم‌مرغ می‌باشد بعد از آماده شدن به سرعت به حداکثر مقدار می‌رسد که نسبت به امولسیون تولید شده توسط صمغ و پروتئین سویا سریعتر است. نمک یکی از موادی است که در بهینه‌سازی خواص مایونز نقش دارد. بنابه 3 دلیل عمده افزودن نمک خواص مایونز را بهبود می‌بخشد.

– اول اینکه نمک به توزیع مناسب زرده‌های تخم‌مرغ کمک می‌کند.

– دوم نمک به فرآیند خنثی‌سازی هرگونه بار الکتریکی در پروتئین‌ها کمک می‌کند که امکان جذب شدن و تقویت لایه‌های موجود در سطح دانه‌های روغن را فراهم می‌آورد.

– سوم اینکه خنثی‌سازی هرگونه ماده باردار( شارژ) به ذرات روغن مجاور هم اجازه می‌دهد تا قویتر با یکدیگر واکنش دهند.

pH مایونز نقش قابل توجهی در ساختار امولسیون در مواقعی دارد که میزان pH حول و حوش نقطه‌ی میانگین ایزوالکتریک مربوط به پروتئین زرده تخم‌مرغ است و سیکوالاستیتی و پایداری مایونز بایستی در حداکثر مقدار خود باشد. pH مایونز معمولاً بین 6/3 تا 4 است که البته نبایستی از 1/4 تجاوز نماید.

pH پایین در سس مایونز به عنوان یک عامل جلوگیری کننده از فعالیت اغلب میکروارگانیسم‌ها عمل می‌کند. نکته مهم و قابل توجه این است که هرگز نباید رعایت اصول بهداشت در تمام مراحل تولید سس مایونز و سرد کردن کافی آن را فراموش کرد، زیرا رعایت این اصول سبب به حداقل رسیدن تعداد و احتمال حضور میکروارگانیسم‌های بیماری‌زا در سس مایونز می‌شود. به عبارت دیگر اگر موازین بهداشتی در کلیه مراحل تولید به خوبی رعایت نشود، امکان دارد تعداد میکروارگانیسم‌ها بیش از حد بالا رود، در چنین مواردی چنانچه به صورت اتفاقی و در صورت بروز اشتباه در ترکیب، pH سس بالا می‌رود، احتمال بروز مسمومیت غذایی و فساد محصول وجود خواهد داشت. این پدیده به ویژه در تولید دستی و غیر صنعتی (تولید خانگی[1]) سس مایونز در خانه و رستورانها امکان بروز بیشتری دارد( اسمیتل 1997، رادفورد و همکاران 1993). فساد در سس مایونز و سس‌های سالاد در نتیجه عوامل متعددی از قبیل دو فاز شدن امولسیون، اکسیداسیون و هیدرولیز چربی بوسیله عوامل شیمیایی و بیولوژیکی و رشد میکروارگانیسم‌های تولیدکننده گاز و بد طعمی است .در سال (1949) ویلیامز بیان کرد که فساد میکروبیولوژیکی سس‌ها به‌طور معمول توسط باکتری‌ها و مخمرها صورت می‌پذیرد. سس‌های مایونز خانگی بیشتر مستعد فساد بوسیله سالمونلا، استافیلوکوکوس اورئوس، باسیلوس، کمپلوباکتر و دیگر میکروارگانیسم‌ها هستند (اسمیتل 1997). مرگ میکروارگانیسم‌ها توسط pH مایونز، نوع و غلظت اسید، زمان و درجه حرارت نگهداری و ذخیره‌سازی، فعالیت آنتی‌میکروبی ترکیباتی ازقبیل نمک، سرکه، شکر، خردل، روغن، سفیده تخم‌مرغ و غیره می‌باشد (اسمیتل 1997). از عمده‌ترین عوامل میکروبی بیماری‌زا که امکان حضور آن در سس مایونز وجود دارد به انواع باکتریهای   سالمونلا می‌توان اشاره کرد این میکروب به دلیل مصرف تخم‌مرغ پاستوریزه نشده احتمال انتقال به سس مایونز و ایجاد مسمومیت سالمونلوز[2] در مصرف‌کنندگان را دارد. سهم سس مایونز (خانگی) در بروز مسمومیت سالمونلوز در مقایسه با سایر مواد غذایی تا حدود         9 درصد ذکر می‌شود در حالی که تخم مرغ 28 و گوشت طیور 26 درصد موارد بروز مسمومیت مذکور را سبب می‌شوند (رادفورد و همکاران 1993). با توجه به افزایش روز افزون میزان تولید در صنایع غذایی، استفاده از تکنیک‌ها یا روش‌های جدیدی که بتواند ضمن داشتن دقت و حساسیت کافی در حداقل زمان ممکن، نتایج مربوط به وضعیت بهداشتی کنترل میکروبی مواد غذایی مورد آزمایش را ارائه نماید، از جمله نکات بسیار مهم در صنایع غذایی امروز می‌باشد تا بدینوسیله بتوان در مقایسه با روش‌های قدیم یا رایج هرچه سریع‌تر نسبت به انجام کنترل کیفیت میکروبی موادغذایی اقدام نمود (فضل ارا 2012). ارزیابی بار میکروبی، در کارخانجات در حداقل زمان و اطمینان از کیفیت محصول قبل از ارسال آن به بازار مصرف از جمله نکات بسیار مهم و حائز اهمیت می‌باشد که با توجه به روش‌های مرسوم و رایج روش استاندارد مرجع بسیار وقت‌گیر بوده و نیازمند آماده‌سازی وسایل و مواد مورد نیاز می‌باشد وجود روشی که بتواند در حداقل زمان با حداکثر دقت محصولات را مورد بررسی قرار دهد برای کارخانجات نه تنها از لحاظ اطمینان از ایمنی غذایی بلکه از لحاظ کاهش مدت زمان قرنطینه محصول و عدم نیاز به فضای زیاد انبار جهت قرنطینه بسیار کارایی دارد و برای ادارات نظارتی از لحاظ تضمین ایمنی غذا برای مصرف‌کننده در کمترین زمان ممکن می‌تواند بسیار مفید باشد. از جمله روش‌های جدید در ارزیابی بار میکروبی (سرمادوست هادرسس مایونز) بهره‌گیری از تکنیک امپدانس یا مقاومت الکتریکی می‌باشد که در این روش جداسازی سریع میکروب‌ها از طریق نمایش فعالیت‌های متابولیک به وسیله ایجاد تغییر در مقاومت الکتریکی امکان‌پذیر می‌باشد که با توجه به حصول سریع‌تر، دقیق‌تر، مطمئن‌تر نتایج، امروزه کاربرد روز افزونی در کنترل کیفیت محصولات متنوع غذایی در اتحادیه اروپا یافته است و در سال‌های اخیر در ایران از این تکنولوژی در زمینه صنایع مختلف مثل صنایع لبنی، صنایع گوشت و ماهی استفاده کردند و در این تحقیق برای اولین بار تراکم میکروبی سرما دوست‌ها در سس مایونز با استفاده از روش امپدانس برای دستیابی به نتایج در زمان کوتاه‌تر و دقت بیشتر و کاهش خطای انسانی و مقایسه بین روش استاندارد مرجع و روش امپدانس و میزان تطابق این دو روش و تعیین حداکثر و حداقل زمان آزمون با روش امپدانس ارزیابی شد.

با توجه به شرایط موجود در ایران، هیچگونه سابقه‌ای از استفاده از تکنیک امپدانس در ارزیابی کنترل کیفیت انواع سس تا سال 1389 وجود نداشت و در این سال تراکم میکروبی مزوفیل‌ها در سس مایونز با روش امپدانس مورد مطالعه قرار گرفت و مدل ریاضی مربوطه بر اساس تطابق روش امپدانس با روش مرجع پورپلیت به دست آمد. به عبارت دیگر با توجه به آن که عمدتاً شرایط نگهداری سس مایونز در سرما و شرایط یخچالی است، طراحی مدل ریاضی در مورد تراکم میکروبی سرمادوست‌ها و کاربردی کردن آن در کنترل کیفیت سس مایونز در ایران انجام نشده است. لذا با توجه به این موضوع و حصول نتایج مناسب در مطالعه قبلی در مورد تراکم میکروبی مزوفیل‌ها در سس مایونز، انجام مطالعه حاضر بر روی سرمادوست‌ها در سس مایونز مدنظر واقع شد.

 1-1 بیان مسأله اساسی تحقیق وضرورت انجام تحقیق

1-2 پرسش اصلی تحقیق (مسئله تحقیق)

1-3 فرضیه‌ها

1-4 ضرورت انجام تحقیق

1-5 جنبه نوآوری و جدید بودن تحقیق

1-6 اهداف مشخص تحقیق

  1-1 بیان مسأله اساسی تحقیق وضرورت انجام تحقیق

سس مایونز یکی از قدیمی‌ترین و درحال حاضر از پرمصرف‌ترین سس‌‌های مورد استفاده در دنیا می‌باشد. این سس چاشنی‌ است که از امولسیون شدن روغن‌های گیاهی در یک فاز آبی شامل سرکه به وجود می‌آید. مایونز یک امولسیون دائم روغن در آب بوده و امولسیون آن توسط زرده تخم‌مرغ پایدار می‌گردد زیرا زرده تخم مرغ، لسیتین فراهم می‌کند که سبب پایداری این امولسیون می‌شود و ممکن است دارای ترکیبات اختیاری مانند اسیدی‌کننده‌های خوراکی (مانند سرکه اسیدسیتریک یا اسیدمالیک ویا اسیدلاکتیک، آبلیمو(، پایدارکننده و نگهدارنده‌ها. روغن گیاهی، شکر، نمک، طعم دهنده‌ها، امولسیفایر و نگهدارنده مجاز خوراکی است.

سس مایونز از نظر رفتار رئولوژیکی در دسته سیالات تیکسوتروپیک قرار می‌گیرد. در این سیالات با افزایش زمان، ویسکوزیته آنها در یک سرعت برشی ثابت کاهش می‌یابد و دو منحنی افزایش سرعت برشی و کاهش سرعت برشی در آنها منطبق نیستند و یک پسماند یا هیسترزیس بین آنها مشاهده می‌‌شود. بنابراین ویژگی‌های جریان این سیالات هم به سرعت برشی و هم به زمان وابسته است. در سس مایونز، تنش تسلیم نیز وجود دارد. بدین معنا که تنش وارد شده به آن باید به حدی برسد تا مایونز جریان یابد (فلاینت و همکاران 2001).

1-1-1 بافت                                                   

بافت این محصول باید به‌طور صاف، یکنواخت، کوتاه و خامه‌ای باشد و هیچ‌گونه اثری از توده‌ای شدن و حالت شنی نباید در آن مشاهده شود. این فرآورده می‌بایستی دارای بافت نیمه‌جامد یکنواختی باشد و قابلیت قاشق‌زنی داشته باشد و از ظرف معکوس شده زمانی که در دمای 32 درجه سانتیگراد نگهداری می‌شود روان نشود. ناپایداری محصول یعنی جداشدن فاز روغن از آب بسیار نامطلوب است (فلاینت و همکاران، 2001).

 1-1-2 ساختمان میکروسکوپی

سس مایونز یک امولسیون روغن در آب می‌باشد که شامل قطرات روغنی است که به صورت فشرده با یکدیگر می‌باشند. انداره قطرات روغن در آن به‌طور متوسط 5/2 میکرون است. این قطرات توسط لایه‌های نازک بین‌سطحی با ضخامت تقریبی140 آنگستروم احاطه شده‌اند. فاز پیوسته که بین قطرات روغن قرار می‌گیرد شامل ذرات با دانسیته کم در فاز آبی می‌باشد. این ذرات از نظر شکل متفاوت بوده و اندازه آنها به طور متوسط ۵۵۰ آنگستروم است و به نظر می‌رسد ذرات حاصل از گرانول‌های زرده تخم‌مرغ باشند. این ذرات بر روی سطح قطرات و همچنین به یکدیگر می‌چسبند و تشکیل پل می‌دهند. شکل‌گیری این پل بدون شک بر روی ویژگی‌های رئولوژیکی مایونز تأثیرگذار می‌باشد و پوشش فیلم نیز پایداری امولسیون را افزایش می‌دهد. سرعت‌های بالای فرایند تهیه امولسیون و هموژنیزاسیون مهمترین اثر را بر روی ریز کردن ذرات روغن و بر روی بافت و ساختمان میکرو این سس دارد (آپلمان، 1949).

 1-1-3 ویژگی‌های حسی

از نظر طعم و بو، مایونز قابل مصرف، طعم و بوی مواد متشکله خود را دارد و بدون طعم و بوی ناشی از فساد است. فرآورده باید طعم و بوی ملایم سرکه را به همراه ادویه (خردل) و یک طعم روغنی داشته باشد. مایونز ممکن است طعم زرده تخم‌مرغ را نیز دارا باشد. تمام ویژگی‌های حسی محصول تحت تأثیر نوع محصول (خصوصاً از لحاظ میزان روغن) و زمان و دمای نگهداری آن می‌باشد. افزایش میزان روغن معمولاً باعث تشدید طعم و بوی ترشی سرکه، افزایش قوام و ویسکوزیته و بهبود احساس دهانی مایونز می‌گردد. هموژنیزاسیون محصول نیز باعث تشدید طعم شیرینی و روشن‌تر شدن رنگ امولسیون می‌گردد. خصوصیات طعمی مایونز به مقدار زیادی تحت تأثیر خردل است. زیرا خردل حاوی ایزوتیوسیانات می‌باشد. ایزوتیوسیانات‌ها در محلول‌های آبی بوسیله افزودن اسید سیتریک پایدار می‌شوند (دپری و همکاران، 2001). فساد در سس مایونز و سس‌های سالاد در نتیجه عوامل متعددی از قبیل دو فاز شدن امولسیون، اکسیداسیون و هیدرولیز چربی بوسیله عوامل شیمیایی و بیولوژیکی و رشد میکروارگانیسم‌های تولیدکننده گاز و بدطعمی است (فلاینت و همکاران، 2001).

 1-1-4 ویژگی‌های میکروبی

ویلیام در سال 1949 بیان کرد که فساد میکروبیولوژیکی سس‌ها به‌طور معمول توسط باکتری‌ها و مخمرهاست و فساد سس سالاد (با نشاسته بالا) به وسیله مخمر شبیه به Zygoscacharomyces globiformis است. اپلمان و همکارانش، در بررسی به گونه‌های ناشناخته‌ای از Sacharomyces در سس‌های فاسد که حاوی میزان بالایی از باسلیوس سوبتیلیس بودند دست یافتند (فلاینت و همکاران، 2001). چارلتون و همکارانش، اولین بار فساد سس را به لاکتوباسلیوس گزارش دادند و آز آن جمله می‌توان به لاکتوباسیلوس فروکتی ورانس اشاره کرد. پایداری سس مایونز به چندین فاکتور مانند میزان روغن، میزان زرده تخم‌مرغ، ویسکوزیته، نسبت حجمی مناسبی از فاز روغن به فاز آب، روش مخلوط کردن، کیفیت آب مصرفی، درجه حرارت بستگی دارد (هریسون و همکاران 1985). زرده تخم‌مرغ عامل اصلی در پایداری امولسیون سس مایونز است هر چند علت اصلی آن را به دلیل کلسترول درون زرده تخم‌مرغ می‌داند امروزه از پروتئین گیاهی به عنوان بهبود دهنده خاصیت امولسیون سس مایونز استفاده می‌شود (کای و همکاران، 1966). امروزه مایونز به میزان فراوانی به شکل صنعتی تولید شده و در دسترس مصرف‌کنندگان قرار می‌گیرد ولی هنوز تعداد زیادی از افراد به دلیل طعم تند و تیزی و اسیدی کمتر و بافت بهتر تهیه مایونز به صورت خانگی را ترجیح می‌دهند (انون و همکاران، 1989). مایونز خانگی بیشتر مستعد فساد بوسیله سالمونلا، استافیلوکوکوس اورئوس، باسیلوس، کمپلوباکتر و دیگر میکروارگانیسم‌ها هستند (اسمیتل، 1977). مرگ میکروارگانیسم‌ها توسط pH مایونز، نوع و غلظت اسید، زمان و درجه حرارت نگهداری و ذخیره‌سازی، فعالیت آنتی‌میکروبی ترکیباتی ازقبیل نمک، سرکه، شکر، خردل، روغن، سفیده تخم‌مرغ و غیره می‌باشد (اسمیتل، 1977).

امروزه تمایل به ساخت سس‌هایی با ترشی کمتر (کاهش سرکه) و کالری کم (کاهش روغن) افزایش یافته که این امر دو نتیجه مهم میکروبیولوژی را دربر دارد.

الف ـ اگر مقدار اسیدسیتریک افزایش یابد، pH فرآورده کاهش یافته که سبب پایداری میکروبیولوژی فرآورده می‌شود.

ب ـ اگر مقدار روغن کاهش یابد، فاز آبی افزایش یافته که سبب کم شدن غلظت اسید آلی و نمک در فاز آبی گردید و باعث افزایش احتمال آلودگی میکروبیولوژی در فرآورده می‌شود. (استاندارد، 2454).

1-15 چرائی استفاده از تکنیک امپدانس

ارزیابی بار میکروبی، شمارش کلی میکروب در سس‌ مایونز یکی از دستورالعمل‌های ضروری و مطابق با استاندارد شماره 2965 می‌باشد که می‌بایست از حدود اعلام شده در استاندارد مذکور فراتر نباشد و لذا بررسی محصولات تولیدی در کارخانجات در حداقل زمان و اطمینان از کیفیت محصول قبل از ارسال آن به بازار مصرف از جمله نکات بسیار مهم و حائز اهمیت می‌باشد که با توجه به روش‌های مرسوم و رایج مرجع بسیار وقت‌گیر بوده و نیازمند آماده‌سازی وسایل و مواد مورد نیاز می‌باشد لذا در اجرای این طرح بهره‌گیری از روش‌های جدید همچون تکنیک امپد انس 1 و بررسی میزان تطابق آن با روش‌های مرجع در قالب طراحی یک مدل ریاضی پیشگو مدنظر واقع گردید تا بدینوسیله بتوان با بهره‌گیری از تکنیک امپدانس به روش دقیق‌تر، مطمئن‌تر و سریع‌تر که بتوان در مدت زمان کوتاه‌تری نسبت به ارزیابی نمونه‌‌های مورد آزمایش و دستیابی به نتایج اقدام نمود. مفهوم اندازه‌گیری امپدانس الکتریکی رشد میکروبی توسط جی. ان. استوارت در سال 1899 شناخته شد. اما تا سال 1970 از این تئوری برای این هدف استفاده نشده بود.

از آنجا که از نظر اقتصادی در صنایع غذایی تولید سریع و انبوه برگشت سرمایه از اهمیت زیاد برخوردار است به موازات آن کنترل کیفی تولیدات دارای اهمیت بسیاری

 

2-2-5- پخش فضایی.. 18

2-2-7- کلان‌شهر و رشد شهری.. 18

2-2-8- شهرگرایی:. 19

2-2-9- حریم شهر: 19

2-2-10- حومه شهر.. 19

2-2-11- روستا 20

2-2-12- چشم‌انداز روستایی.. 20

2-2-13- حاشیه روستایی – شهری.. 21

2-2-14- روستاهای خوابگاهی.. 22

2-2-15- تغییرات فیزیکی.. 22

2-2-16- ساختار روستایی:. 22

2-2-17- ساختار کالبدی سکونتگاه:. 23

2-2-18- شکل سکونتگاه:. 23

2-2-19- فرم (سکونتگاه):. 23

2-2-20- الگوی (سکونتگاه):. 23

2-2-21- کارکرد (سکونتگاه):. 24

2-2-23- نظام سکونتگاهی:. 24

2-2-31- تغییر کاربری اراضی.. 25

2-2-33- پیوند:. 26

2-2-33- 1- پیوندهای روستایی – شهری (rural – urban linkages):  26

2-2-34- ابعاد محیطی شهر و پیوستگی روستایی – شهری.. 27

2-2-35- شبکه. 29

2-3- تعاریف موضوعی رساله. 29

2-3-1- ادغام یا الحاق.. 29

2-3-2- خزش… 31

2-3-2-1- تعریف خزش شهری: 31

2-3-2-2- خزش روستایی:  32

2-3-2-3- اشکال خزش شهری: 33

2-3-2-4- اثرات منفی الگوی خزش شهری: 33

2-4- نظریه‌های پایه تحقیق.. 33

2-4-1- نظریه مکان مرکزی    34

2-4-2- رویکرد قطب رشد  34

2-4-3- توسعه اگروپلیتن:  36

2-4-4- نظریه سرمایه‌داری بهره‌وری    37

2-4-5- رویکرد شبکه منطقه‌ای    38

2-4-6- پیوندهای روستایی – شهری:  40

2-4-7-  پویش ساختاری – کارکردی    41

2-4-8-  پیوستگی ساختاری-کارکردی    41

2-4-9- قانونمندی‌های پویش ساختاری – کارکردی    42

2-5- جمع‌بندی، رویکرد حاکم بر تحقیق؛. 44

3-1- مقدمه. 46

3-2- روش تحقیق.. 46

3-3- قلمرو مکانی و زمانی تحقیق.. 46

3-4- جامعه آماری، حجم نمونه و روش نمونه‌گیری.. 46

3-4-1- جامعه آماری    46

3-4-2- حجم نمونه  46

3-4-3- نمونه‌گیری    46

3-5- روش جمع‌آوری داده‌ها و اطلاعات… 47

3-6- ابزار تحقیق.. 47

3-7- روش تجزیه‌وتحلیل.. 47

3-8- روایی و پایایی پرسشنامه. 47

 

3-9- معرفی جامعه موردمطالعه. 48

3-9-1- ویژگی‌های عمومی سکونتگاه روستایی موردمطالعه  48

3-9-2- ویژگی‌های محیطی و اکولوژیک      48

3-9-2-1- موقعیت    48

3-9-3- ارتفاعات    51

3-9-4- شیب    51

3-9-5- آب‌وهوا 52

3-9-6- منابع آب    52

3-9-7- پوشش گیاهی    53

3-10- ویژگی‌های اجتماعی – فرهنگی.. 53

3-10-1- ویژگی‌های جمعیتی    53

3-10-2- زبان   54

3-10-3- مذهب    54

3-10-4-  ویژگی‌های اقتصادی:  54

3-11-  تعریف عملیاتی مفاهیم اساسی تحقیق.. 55

3-12- فرآیند انجام تحقیق:. 57

4-1- مقدمه. 60

4-2- کلانشهر تهران و تاثیرات آن بر حوزه پیرامونی.. 60

4-3- خزش شهری در روستای فیلستان به عنوان یک مرکز پیرامونی.. 62

4-3-1- عوامل کالبدی    62

4-3-3- عوامل جمعیتی    79

5-1- مقدمه. 100

5-2- جمع‌بندی.. 100

5-3- آزمون فرضیات… 101

5-4- نتیجه گیری.. 103

منابع. 105

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

فصل اول:

کلیات تحقیق

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1-1- مقدمه

رشد کلان‌شهرها از ابتدای رشد همواره توأم با تصرف، تغییر و دگرگونی پیرامون است. تصرف فضای پیرامونی و اختصاص آن به فضای مصرف شهری به‌صورت مداوم و بی‌پایان ادامه دارد تا اینکه کلان‌شهرها با موانع غیرقابل مرتفع روبرو شوند. تهران به‌عنوان پایتخت ایران ظرف نیم‌قرن اخیر به‌شدت با رشد و گسترش درزمین‌های مجاور خود رشد کرده است: این شهر در فاصله سال‌های 1335 تا 1385 سالانه به‌طور میانگین حدود 14 کیلومترمربع را به تصرف خود درآورده است (عربی،1387: 55). نباید از این واقعیت گذشت که سوای این تاثیر مستقیم رشد شهر تهران که موجب دست‌اندازی مستقیم به زمین‌های محدوده پیرامونی می‌شود، تاثیر غیرمستقیم این پیامد بر پسکرانه کلان‌شهری که به جاپای اکولوژیک موسوم است محدوده بسیار وسیعی را در بر می‌گیرد. تمامی شهرهای پیرامون تهران و روستاهای اطراف آن به‌تبع تغییرات شهری و افزایش هزینه‌های سکونت در شهر و ایجاد تقاضا برای محصولات مختلف دچار وابستگی به کلان‌شهر می‌شوند. خزش شهری که به دست‌اندازی کلان‌شهر به فضاهای دوردست برای رفع نیازهای خود اطلاق می‌شود پدیده‌ای است که به‌شدت در منطقه کلان‌شهری تهران و اغلب روستاهای پیرامونی اتفاق افتاده است.

1-2- طرح مسئله و ضرورت تحقیق

ویژگی‌های خاص زندگی گروه‌های انسانی و خصوصیات معین محیطی، مجموعه‌ای پویا و مبتنی بر کنش متقابل را به وجود می‌آورند که درگذر زمان تغییر می‌پذیرد. به سخن دیگر، به سبب اثرگذاری روابط متقابل محیط طبیعی و فرهنگی – انسانی، نظامی، مکانی – فضایی فراهم می‌آید که پیوسته در حال تحول و دگرگونی است. این تغییر و تحول، در ابعاد مختلف، در بستر مکان و درگذر زمان شکل می‌گیرد: به همین دلیل این‌گونه دگرگونی‌ها خصلتی مکانی – فضایی و زمانی داشته، قاعدتا تابع روندهای متنی و زمانی هستند. افزون بر این، هر فضای مکانی – فضایی به‌عنوان یک واقعیت مکانی، نه‌تنها تحت تاثیر نیروها و عوامل درونی، بلکه ضمناً متاثر از نیروها و عوامل بیرونی است (سعیدی،1377: 3 – 4).

سکونتگاه‌های روستایی، همانند هر پدیده دیگر، خواه‌ناخواه در معرض این عوامل درونی و بیرونی قرار می‌گیرند. این تحولات در بسیاری موارد منهایی برون‌زا داشته، به‌واسطه رخدادهای بیرونی در سطوح محلی، منطقه‌ای، ملی و جهانی پدیدار شده و می‌شوند. بدین‌سان و در پی این فرآیند، سکونتگاه‌های روستایی در معرض دگرگونی‌هایی قرار دارند که اغلب در بیرون از عرصه‌های روستایی شکل می‌گیرند و جلوه‌های گوناگون آن‌ها در عرصه‌های روستایی به صور مختلف و در زمینه‌های متنوع تجلی می‌یابند، آنچه کمتر موردعنایت بوده است این‌که این‌گونه تجلیات در تحول کالبدی سکونتگاه‌های روستایی که معمولا به‌عنوان تحولات فیزیکی – ظاهری موردتوجه قرار می‌گیرند، به‌نوبه خود می‌توانند موجب دگرگونی‌های درونی و حتی ابعاد اجتماعی – اقتصادی محیط‌های روستایی گردند. در مقابل، دگرگونی‌های ایجادشده در ابعاد اجتماعی و اقتصادی خصوصیات کالبدی سکونتگاه‌های روستایی را متاثر می‌سازند (سعیدی، عباس، 1388: 40).

درواقع، رشد سریع، به‌ویژه در شهرهای مرکزی و بزرگ، در اغلب موارد، به‌واسطه دو پدیده توأمان تحقق‌یافته است. خزش، یعنی رشد بی‌رویه افقی به‌سوی اراضی پیرامون و الحاق، یعنی ادغام محیط‌های روستایی و شهرهای کوچک پیرامونی به بدنه شهری. این فرایند، به‌ویژه در کلان‌شهرها، نه‌تنها زمینه درهم‌ریختگی مرز عینی میان کلان‌شهر و حومه را فراهم کرده، بلکه موجب ابهام در تشخیص شهر اصلی از حومه و حاشیه پیرامونی آن شده است. در حقیقت که پدیده خزش شهری با دست‌اندازی کانون‌های شهری به اراضی پیرامونی و اغلب زمین‌های کشاورزی و روستایی پیرامونی در پیوند تنگاتنگ قرار دارند. ازجمله مسائلی که این پدیده در روستاهای پیرامونی کلان‌شهرها به وجود می‌آورد می‌توان به مسائل زیر اشاره کرد: نابودی اراضی حاصلخیز و منابع تجدید ناشدنی، تهدید و کاهش انسجام اجتماعی، جدایی گزینی فضایی، نابرابری و شکاف فزاینده طبقاتی، قانون‌گریزی و بزهکاری شهری، بیکاری پنهان و آشکار، حذف فضاهای باز، افزایش مصرف سوخت و انرژی، وابستگی روزافزون به خودرو، دسترسی نابرابر به امکانات و تسهیلات آموزشی و بهداشتی – درمانی، آلودگی روزافزون هوا و منابع آب‌وخاک و تخریب محیطی(سعیدی و حسینی حاصل، 1390: 130).

نقش‌پذیری شهر پاکدشت متاثر از اثرپذیری تهران در قالب جریانات فضایی به‌ویژه جریان سرمایه و مردم سبب شده تا فعالیت‌های جدیدی پیرامون شهر پاکدشت (به‌عنوان یکی از عرصه‌های شهری کلان‌شهر تهران) نظیر ایجاد گلخانه‌های پرورش گل و گیاه و کارگاه تولید مبل و ارزانی نسبی زمین، باعث جذب مهاجران و سوداگران زمین (به دلیل ارزانی زمین نسبت به شهر) قرارگرفته سبب شده تا پدیده خزش شهری در این عرصه شکل بگیرد که پیامدهایی را برای سکونتگاه‌های روستایی محدوده موردمطالعه در ابعاد مختلف (زیست‌محیطی، اجتماعی، اقتصادی و به‌ویژه کالبدی به‌عنوان‌مثال: تغییر کاربری اراضی، تغییر شبکه معابر، تغییر مصالح ساختمانی و شکل خانه‌های روستایی و …) را به دنبال داشته است.

1-3- پیشینه تحقیق

بررسی ادبیات و سوابق مساله تحقیق یکی از مراحل مهم شروع هر کار تحقیقاتی است، زیرا اطلاعات حاصل از این بررسی مددکار و مکمل تحقیق است (سیانی،1383: 8). هدف از بررسی ادبیات تحقیق، آشنایی با مقوله‌های اصلی طراحی طرح تحقیق همچون: آشنایی با مرزهای شناخته‌شده و چارچوب فکری پیشینیان، فرضیه‌های مطرح‌شده در تحقیق پیشینیان و اینکه از چه روش‌های استفاده‌شده، مشکلات چه بوده و مساله تحقیق از کی و چطور مطرح بوده است و از تجربیات آنان استفاده کرده تا کم و کاستی‌های موجود، برطرف شود (سلیمانی، 1392، جزوه درسی).

در بخش ادبیات تحقیق، محقق یافته‌های دیگران و به عبارتی سابقه و پیشینه مساله یا نتایج تحقیقات دیگران و نیز قضایای کلی و نظریه‌های مرتبط با مساله تحقیق را گردآوری می‌کند و درصورتی‌که پاسخ مساله خود را پیدا نکرد مرحله پژوهش را آغاز می‌کند. علاوه بر این از تجارب پژوهشی دیگران در تدوین چهارچوب نظری کار خود و طراحی روش‌شناسی آن استفاده می‌کند و تکیه‌گاهی نیز برای استدلال در مرحله‌ی ارزیابی فرضیه‌ها فراهم می‌نماید (حافظ نیا، 1389: 106).

پیشینه

مطالعه لوپز و همکاران در رابطه با توسعه شهری و نقش آن در کاهش اراضی شهری و آلفن در سال 2003 در مورد تغییر کاربری اراضی و شهرنشینی در آدنا ترکیه نشان داد که شهرنشینی یکی از مهم‌ترین دلایل انسانی گسترده در کاهش اراضی زراعی، تخریب زیستگاه‌ها و پوشش گیاهی است. تغییر مناطق روستایی به شهر به‌واسطه توسعه در حال حاضر با نرخ بی‌سابقه‌ای در تاریخ انسانی اتفاق می‌افتد که اثرات مخربی بر اکوسیستم و محیط‌زیست دارند. محمد ظاهری در بررسی روند گسترش کالبدی شهر تبریز در ایجاد تغییرات کاربری اراضی روستایی، به مهاجرت‌پذیری و به‌تبع آن به افزایش سریع جمعیت و تحولات صورت گرفته در نوع فعالیت اشاره نمود که تغییرات عمده‌ای در اراضی روستایی داشته است و علت بایر شدن باغات و اراضی را بالا رفتن قیمت اراضی درنتیجه ساخت‌وسازهای شهری دانسته که در آن افزایش سرعت تغییر کاربری همگام با افزایش سریع جمعیت است. این تغییرات با تبعاتی چون تخریب و انهدام سطوح سبز یا زمین‌های کشاورزی همراه بوده است (ظاهری، 1387: 184 – 181). پورمحمدی در ارزیابی گسترش فضایی – کالبدی شهر زنجان با تاکید بر تغییر کاربری زمین از 1355 – 1384 مهاجرت روستاییان را از عمده‌ترین دلایل در گسترش فضایی و کالبدی شهر زنجان بیان نموده‌اند به‌طوری‌که 49 درصد از ساکنین کنونی شهر زنجان از مهاجرین درون استانی می‌باشند (پورمحمدی و همکاران، 1378: 19 – 13). احدی نژاد در ارزیابی و پیش‌بینی گسترش فیزیکی شهر اردبیل با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای، افزایش جمعیت شهر اردبیل و نیاز مسکن را علل عمده تغییرات اراضی پیرامون شهر بیان نموده‌اند و نیز میزان تغییرات صورت گرفته در منطقه 34 درصد است که بیشترین تغییرات مربوط به تغییر کاربری اراضی کشاورزی به کاربری‌های ساخته‌شده است (احدی نژاد و همکاران، 1390: 21 – 18).

در رابطه با تغییرات و تحولات کالبدی – فضایی و فیزیکی سکونت‌گاه‌های انسانی اعم از شهر یا روستا مطالعات زیادی صورت گرفته است؛ اما آنچه در این میان آن‌چنان که شایسته است، بدان توجه نشده است، تأثیراتی است که در اثر روابط و پیوندهای روستا – شهری متوجه سکونت‌گاه‌های روستایی پیرامون می‌گردد و تحولات کالبدی – فضایی آن‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد. از مهم‌ترین مطالعاتی که درزمینهٔ روابط و پیوندهای روستا – شهری و تحولات کالبدی – فضایی و فیزیکی سکونت‌گاه‌های انسانی بخصوص روستاها ارائه‌شده می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

1-3-1- مقالات:

سعیدی، عباس و ریحانه سلطانی مقدس (1383)، در مقاله‌ای با عنوان نقش پیوندهای کلان‌شهری در تحول کالبدی – فضایی روستاهای پیرامونی، نمونه: روستای حصار در حوزه کلان‌شهر مشهد تاکید می‌کنند که جریان‌های فضایی متنوعی بین مادر شهر و سکونتگاه‌های روستایی پیرامون وجود دارد که این جریان‌ها بسیاری از تحولات روستاها را بسترسازی می‌کنند. روستاهای واقع در حوزه مادر شهر و روستاهای پیرامونی، چشم‌انداز روستایی را همراه با چشم‌انداز شهری به نحوی توأمان دگرگون می‌سازند. این مقاله هرچند بر پیوندهای روستایی – شهری که حاصل تعاملات دوسویه سکونتگاه‌های روستایی و کانون‌های شهری در عرصه منطقه‌ای است، تاکید دارد، اما برخلاف انتظار، به‌نوعی تازه از روابط سنتی در چارچوب «سرمایه‌داری بهره وری» می‌رسد که گویای روابط سلطه ای بین شهر و روستاست. افزون بر این، به راین نکته تاکید شده که این تصور نادرست است که پیوندهای روستایی – شهری در همه شرایط الزاما با منافع متقابل برای شهرها و روستاها همراه خواهد بود، زیرا در شرایط متفاوت ممکن است حتی پیوندها به نابرابری فضایی و آسیب‌پذیری بیشتر گروه‌های کم بهره‌مند (روستایی) در مقابل گروه‌های شهری منجر شود. این مطالعه به بررسی جریان‌های افراد و سرمایه بین روستای حصار و مادر شهر مشهد پرداخته و پیامدها و دگرگونی‌های کالبدی و اجتماعی – اقتصادی آن را بررسی کرده است. در جمع‌بندی و نتیجه‌گیری ارایه شده نهایتا سرمایه به‌عنوان مهم‌ترین عامل این‌گونه جریان‌ها، نقش و جایگاه برجسته‌ای را در تحولات فضایی ایفا نموده است، چراکه تحولات کالبدی بی‌شماری حاصل از سرمایه‌گذاری شهرنشینان در روستا ایجادشده است. ضمناً افزایش قابلیت‌های جذب گردشگر در روستا نیز نتیجه این جریان دانسته شده است (سعیدی و سلطانی مقدس، 1383).
سعیدی، عباس و ناصر شفیعی ثابت (1392) در مقاله‌ای با عنوان پدیده‌ی خورندگی چشم‌انداز و تحول کاربری اراضی کشاورزی روستاهای پیرامونی کلان‌شهر تهران، کلان‌شهرها و نواحی پیرامونی آن‌ها را با تمام اجزا و عناصر درونی، به‌صورت یک نظام فضایی یکپارچه و منسجم معرفی می‌نمایند. به‌نحوی‌که روابط و مناسبات در درون این نظام تمام اشکال و نمودارهای به‌هم‌پیوسته و وابستگی‌های کارکردی و عوامل پدیدآورنده آن‌ها را در بر می گیرد. شهر شبکه‌ای از ویژگی‌های به‌هم‌پیوسته را تشکیل می‌دهد که حیات زنده و پویای آن در فضا به دامنه‌ی ارتباطات و پیوندهای آن با نواحی پیرامونی بستگی دارد. ازاین‌رو، این فرایند به تغییر شکل فضای زیستی و بوم‌شناختی خود و پیرامون منجر شده و سازمان فضایی ویژه‌ای را به لحاظ ساختاری – کارکردی متبلور می‌سازد. گسترش ناموزون شهرهای بزرگ و کلان‌شهرها نه‌تنها به تعیین انواع کاربری در محیط‌های پیرامونی منتهی می‌شود، بلکه به محو کاربری‌های مؤثر در پایداری محیطی می‌انجامد (سعیدی، عباس و شفیعی ثابت 1392).
– سعیدی، عباس (1384) پژوهشی را با عنوان «روابط شهر و روستا و پیوندهای روستایی – شهری یک بررسی ادراکی» با تبیین مفاهیم روابط شهر و روستا و پیوندهای روستایی – شهری ضمن جداسازی این دو مفهوم، مفهوم جدید پیوندهای روستایی – شهری را وارد ادبیات توسعه روستایی ایران نمود. وی اعتقاد دارد روابط شهر و روستا با پیوندهای روستایی – شهری، هرچند تشابه ظاهری دارند، اما دو مفهوم متفاوت و نماینده دو زمینه مطالعاتی مختلف هستند؛ بنابراین کاربرد این دو مفهوم ضرورتا در چارچوب‌های خاص خود یعنی مبانی ادراکی معین و روشنی که بر اساس آن پدیدار آمده‌اند، قابل‌فهم خواهد بود (سعیدی، 1384).

– مایک، داگلاس (1998) در پژوهشی با عنوان «استراتژی شبکه منطقه‌ای برای پیوندهای دوسویه روستایی – شهری» مباحث پیشین مرتبط با روابط شهر و روستا را در قالب نگرش «قطب رشد» مطرح می‌سازد و با نگاهی انتقادی به نگرش‌های قطب رشد به‌ویژه در مقایسه با رویکرد شبکه منطقه‌ای، در فرآیند توسعه منطقه‌ای روستایی بر تغییر ساختاری و توسعه روستایی با نقش‌ها و عملکردهای شهری از طریق مجموعه جریانات روستایی – شهری تاکید دارد. وی در این فرآیند ضمن تبیین عملکردها و نقش‌های شهری و روستایی پنج نوع جریان مردم، تولید، کالاها، سرمایه و اطلاعات را شناسایی می‌نماید که اعتقاد دارد باعث پیوند مکمل و دوسویه روستایی – شهری می‌گردند.

– قادرمزی، حامد و افشاری، مریم در مقاله‌ای با عنوان تحولات کالبدی روستاهای پیراشهری در فرایند تعاملات روستا شهری (نمونه موردی: روستاهای حسن‌آباد و نایسر سنندج)، بر تاثیر شهر سنندج بر تغییر کاربری‌های روستایی تاکید می‌کنند (قادرمرزی،1388)

1-3-2- پایان‌نامه‌ها:

ناصر شفیعی ثابت، در رساله دکتری خود با عنوان «تحولات کالبدی – فضایی روستاهای پیرامون کلان‌شهر تهران با تاکید بر تغییرات کاربری اراضی کشاورزی (1382 – 1352) مورد روستاهای ناحیه رباط‌کریم در سال 1385»، مساله دگرگونی ناهنجار و نامتعادل ساختار کشاورزی و بروز مسائل زیست‌محیطی، تحولات شدید و ناموزون در جمعیت، فعالیت‌های اقتصادی و ارتباطات و حمل‌ونقل روستاهای ناحیه رباط‌کریم درنتیجه تغییر کاربری اراضی ارزشمند کشاورزی را موردبررسی قرار می‌دهد. برخی نتایج این مطالعه به‌قرار زیر است:
الف- مهاجرپذیری شدید روستاها و نیاز به تامین آب آشامیدنی درنتیجه کاهش شدید آب کشاورزی که مهاجرفرستی کشاورزان این روستاها را به تهران، رباط‌کریم، شهریار و … به دنبال داشته است.

ب- اراضی کشاورزی رهاشده فراوان و ارزانی نسبی، دسترسی نسبی به امکانات و خدمات عمومی و مجاورت با کلان‌شهر تهران، در کنار فقدان ضوابط مشخص، ساخت‌وسازهای بی‌رویه را تشدید نمود.

ج- تبدیل اراضی کشاورزی به واحدهای مسکونی و کارگاه‌های صنعتی و دامی داخل و خارج بافت روستاها.

د- قیمت زمین و مسکن در روستاهای ناحیه رباط‌کریم طی سال‌های 1352 تا 1385 حدود 4 هزار برابر رشد یافته است و وام اقتصادی توزیعی دولت در روستاهای این ناحیه (وام مسکن و کارگاه صنعتی) به ترتیب برابر 8/58 و 5/76 درصد بوده است که به گسترش این‌گونه ساخت‌وسازها منجر شده است (شفیعی ثابت، 1386).

حسینی حاصل، صدیقه در رساله دکتری خود با عنوان «بررسی تطبیقی روند تحولات کالبدی-فضایی سکونتگاه‌های روستایی پیرامون کلان‌شهر تهران. (پس از انقلاب اسلامی)، با تاکید بر مجموعه‌های روستایی کهریزک رودبار قصران» با تاکید بر مجموعه‌های روستایی کهریزک و رودبار قصران، در سال 1389 به بررسی تطبیقی دودسته از روستاها، در بخش جنوب و شمالی کلان‌شهر تهران می‌پردازد و تغییر کاربری‌های زراعی و باغی به ساخت‌وسازهای شهری را همراه با پیامدهای متفاوت کالبدی – فضایی به بحث می‌گذارد: در بخش جنوبی تغییر کاربری‌ها با دگرگونی نامتناسب بافت‌های روستایی توسط جمعیت عمدتا کم برخوردار و بعضا مهاجر همراه است، درحالی‌که در بخش شمالی محدوده موردمطالعه، تغییر کاربری‌ها به‌صورت خانه‌های ویلایی و همچنین خانه‌های دوم اقشار نسبتا مرفه جامعه تجلی‌یافته است. بحث درباره تعارض کالبدی – فضایی در هر دو بخش و به‌طور تطبیقی بین این دو بخش از مواردی است که محقق به‌صورت مشروح به آن می‌پردازد. (حسینی حاصل، 1389).
جعفر امجدی در پایان‌نامه کارشناسی ارشد خود در سال 1383 با عنوان نقش واحدهای کارگاهی در تحول ساختاری – کارکردی سکونتگاه‌های روستایی مورد: دهستان وهن آباد (رباط‌کریم)، به بررسی روند دگرگونی اراضی روستایی به کاربری‌های شهری می‌پردازد و با داده‌های دقیق نشان می‌دهد چگونه اراضی وسیعی از باغات و مزارع پیرامونی کلان‌شهر تهران به ساخت‌وسازهای مسکونی و کارگاه‌های مختلف تجاری، در و پنجره سازی، تعمیر اتومبیل و مانند آن تبدیل‌شده است (امجدی، 1383).
نعمتی، حسین در پایان‌نامه كارشناسی ارشد خود در دانشگاه تربیت‌معلم به بررسی تحولات شهر و شهرنشینی بهبهان با تاكید بر توسعه كالبدی-فضایی در دوره زمانی 1375-1345 پرداخته است و به این نتیجه رسیده است که شهر بهبهان تا قرن 14 ه – ق تحولات گسترده و بی‌سابقه‌ای را پشت سر گذاشته است تا اینكه در قرن اخیر هماهنگ با دیگر شهرهای ایرانی، پذیرای پیامدهای حاصل از روند مدرنیزاسیون و دیگر تحولات اقتصادی-اجتماعی شده است. همچنین شهر اكنون با توجه به تحولات خیلی سریع كه در جامعه به وقوع پیوست و همچنین رشد نامتناسب شهرنشینی، با مسائل و مشكلات خاصی به‌ویژه در عرصه كالبدی-فضایی مواجه است (نعمتی، 1383).
سعیدی راد، مجید (92-91) در پایان‌نامه کارشناسی ارشد خود در دانشگاه شهید بهشتی با عنوان «تحولات کالبدی روستاهای پیرامون شهرها نمونه موردی بخش اشترینان شهرستان بروجرد» به بررسی تحولات کالبدی فضایی سکونتگاه‌های روستایی بخش اشترینان پرداخته و این تحولات را از بعد از انقلاب اسلامی در پنج دسته‌ی اقتصادی، اجتماعی، محیطی، کالبدی، فضایی، سیاسی – نهادی مورد کنکاش قرارداده است و به این نتیجه رسیده است که شهرگرایی و مخصوصا گسترش افقی شهر اشترینان تحولات فوق را سبب گردیده است (سعیدی راد، 1392).
1-3-3- سایر پایان‌نامه‌ها

منیژه احمدی، (1393)، در رساله دکترای خود تحولات کالبدی – فضایی سکونتگاه‌های روستایی پیرامون شهر اردبیل را بررسی کرده است (احمدی، 1393).
شهره تاج، در پایان نامه کارشناسی ارشد خود شهری شدن چشم‌انداز روستایی اطراف شهر تهران – روستاهای نمونه دهستان قلعه‌نو خالصه، بخش کهریزک. شهرستان ری، استاد راهنما: فاطمه بهفروز، دانشگاه تهران، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، گروه جغرافیا، 1367 (پایان‌نامه کارشناسی ارشد)،
مرادی نصر، حسن (1390) در پایان‌نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان «تحلیل فضایی تحولات کاربری اراضی سکونتگاهای روستایی پیرامون شهرهای ایران، مورد: شهر الشتر (لرستان) و تغییرات کاربری اراضی روستاهای پیرامون شهر» براثر پیشروی شهر الشتر و پیوند با این روستاها بررسی کرده است (مرادی نصر، 1390).
به‌طورکلی از پیشینه پژوهش‌ها و مطالعات صورت گرفته در موضوع موردنظر چنین می‌توان نتیجه گرفت که روستاهای واقع در پیرامون شهرها به علت برخورداری از روابط، مناسبات، تعاملات و یا پیوندهای روستا- شهری، دارای فرصت‌ها و تنگناهای گوناگونی در مسیر توسعه پایدار سکونتگاه‌های روستایی می‌باشند. از یک‌سو این‌گونه روستاها به علت نزدیکی به شهر می‌توانند از خدمات و کالاهای شهری، فرصت‌های شغلی، زیرساخت‌های شهری در راستای توسعه خود بهره بگیرند، اما از سوی دیگر همین روستاها معمولاً گرفتار چالش‌های متعدد از قبیل تغییرات کالبدی (تغییرات در فرم و شکل سکونتگاه روستایی و شهری شدن ظاهر آن)، آلودگی‌های زیست- محیطی، بهره‌برداری بی‌رویه و غیراصولی از منابع، تغییر ساختار اقتصادی که مسیر دستیابی به توسعه پایدار سکونت‌گاه‌های روستایی را با مشکلاتی متعدد روبرو ساخته است. این‌چنین دریافت می‌شود که روستاهای پیرامون شهرها، هرچند در مسیر توسعه خود به‌شدت متأثر از رشد و گسترش شهرها و تعاملات و روابط خود با آن‌ها هستند، اما این تأثیر بیشتر به شکل افزایش جمعیتی و گسترش کالبدی سکونت‌گاه‌های روستایی پیرامون شهرها تجلی می‌یابد.

1-4- اهداف تحقیق

پژوهش حاضر به دنبال تحقق بخشیدن به اهداف زیر است:

1-6 )پرسش یا فرضیه های تحقیق………………………………………………………………………………………..18

1- 7 ) اهداف تحقیق………………………………………………………………………………………………………….20

1-8 )حدود مطالعاتی………………………………………………………………………………………………………….20

2 )فصل دوم ( مروری بر ادبیات تحقیق )………………………………………………………………………………21

2- 1)مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………22

2-2 )تابع تولید…………………………………………………………………………………………………………………23

 

2-3 )بازده به مقیاس…………………………………………………………………………………………………………..26

2-4 )مجموعه امکان تولید…………………………………………………………………………………………………..28

2-5 )مفهوم کارایی…………………………………………………………………………………………………………….29

2-6 )تحلیل پوششی داده ها ( DEA )………………………………………………………………………………..35

2-6-1 )ویژگی ها و قابلیت های کاربردی DEA …………………………………………………………………37

2-6-2 )معایب DEA ………………………………………………………………………………………………………38

2-6-3 )مفهوم ورودی محور و خروجی محور ………………………………………………………………………39

2-6-4 ) مفهوم کارایی در تحلیل پوششی داده ها ………………………………………………………………….40

2-7 )واحد مجازی ……………………………………………………………………………………………………………42

2-8 )مدل نسبت CCR……………………………………………………………………………………………………..45

2-8-1 )مدل مضربی و پوششی CCR ورودی محور……………………………………………………………..49

2-8-2 )مدل مضربی و پوششی CCR خروجی محور …………………………………………………………..52

2-9 )مدل BCC………………………………………………………………………………………………………………53

2-9-1 )مدل مضربی و پوششی BCC ورودی محور …………………………………………………………….53

2-9-2 )مدل مضربی و پوششی BCC خروجی محور ……………………………………………………………55

2-10 )رتبه بندی واحد های کارا (A&P ) ………………………………………………………………………….56

3 )فصل سوم ( اجرای تحقیق ) …………………………………………………………………………………………..58

3-1 )مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………59

 

3-2 )روش تحقیق……………………………………………………………………………………………………………..60

3-3 )ابزار گرد آوری اطلاعات…………………………………………………………………………………………….61

3-4 )جامعه آماری…………………………………………………………………………………………………………….61

3-5 )مدل تحقیق………………………………………………………………………………………………………………62

3-6 )اعتبار و روایی…………………………………………………………………………………………………………..63

3-7 )روش تجزیه و تحلیل داده ها ……………………………………………………………………………………..65

4 )فصل چهارم ( تجزیه و تحلیل اطلاعات )………………………………………………………………………….66

4-1 )مقدمه ……………………………………………………………………………………………………………………..67

4- 2 )طبقه بندی اطلاعات………………………………………………………………………………………………….68

4-2-1 )انتخاب متغیرهای ورودی و خروجی ………………………………………………………………………..68

4-2-2 )انتخاب ادارات ثبت احوال ……………………………………………………………………………………..71

4-3 )ارائه اطلاعات …………………………………………………………………………………………………………..74

4-4 )تجزیه و تحلیل اطلاعات بر اساس پرسش اصلی تحقیق ………………………………………………….78

4-5 )رتبه بندی ادارات ثبت احوال استان مرکزی و اصفهان در شرایط اطمینان ( قطعیت)…………….78

4-5-1)رتبه بندی ادارات ثبت احوال استان مرکزی واصفهان با مدل مضربی CCRورودی محور…….80

4-5-2 ) رتبه بندی ادارات ثبت احوال کارا با استفاده از مدل (A&P)…………………………………….81

4-5-3 ) تحلیل خروجی مدل مضربی CCR ورودی محور استان اصفهان…………………………………83

4-5-4) تحلیل خروجی مدل مضربی CCR ورودی محور استان مرکزی…………………………………..86

4-5-5) تحلیل خروجی مدل مضربی CCR ورودی محور برای استان های مرکزی و اصفهان……..88

4-5-6 ) مقدار کمبود یا مازاد……………………………………………………………………………………………..91

فصل پنجم (نتیجه گیری و پیشنهادها)……………………………………………………………………………….96

5-1 ) نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………………………97

5-2 ) پیشنهادها……………………………………………………………………………………………………………….100

5-3 )محدودیت ها …………………………………………………………………………………………………………..101

5-4 ) ضمائم……………………………………………………………………………………………………………………102

5-4-1 ) مدل CCR نوشته شده ادارات ثبت احوال استان اصفهان توسط نرم افزار lingo …………102

5-4-2 ) مدل CCR نوشته شده ادارات ثبت احوال استان مرکزی توسط نرم افزار lingo………….116

5-4-3 ) مقایسه ادارات ثبت احوال استان اصفهان با استان مرکزی نوشته شده در مدل CCR توسط نرم افزار lingo………………………………………………………………………………………………………………122

 

5-4-4) مقایسه ادارات ثبت احوال استان مرکزی با استان اصفهان نوشته شده در مدل CCR توسط نرم افزار lingo ………………………………………………………………………………………………………………142

5-4-5 ) رتبه بندی ادارات ثبت احوال کارا در استان اصفهان با استفاده از مدل (A&P)……………153

5-4-6 ) رتبه بندی ادارات ثبت احوال کارا در استان مرکزی با استفاده از مدل (A&P)……………159

فهرست منابع…………………………………………………………………………………………………………………..162

 

 چکیده :

امروزه تحقیقات گسترده ای در زمینه کارایی سازمان ها  صورت می پذیرد و روش های متعددی برای تخمین و اندازه گیری کارایی ارائه شده است که می توان آنها را به دو دسته مهم پارامتریک و ناپارامتریک قرار داد . از جمله روش های ناپارامتریک تکنیک تحلیل پوششی داده ها (DEA) می باشد که در شرایط قطعیت و عدم قطعیت داده ها به ارزیابی کارایی نسبی واحدهای تصمیم گیرنده (DMU) می پردازد . با توجه به این که در اکثر مسائل بهینه سازی ، عدم قطعیت موجود در داده ها در نظر گرفته نمی شود احتمال موجه بودن جواب تا حد زیادی پایین می آید و باعث کاهش اعتماد به موجه بودن جواب مساله می شود . بهینه سازی استوار (RO) از جمله تکنیک هایی است که با در نظر گرفتن عدم قطعیت در داده ها ، جواب مساله را با احتمال زیادی موجه می گرداند .

همچنین با توجه به افزایش ادارات ثبت احوال در شهرها و شهرستان ها و همچنین ضروری بودن این ادارات برای ثبت وقایع حیاتی ( تولد ، فوت ، ازدواج ، طلاق ) و همچنین دیگر خدمات این اداره مثل تعویض شناسنامه ، صدور والمثنی کارت ملی ارزیابی عملکرد وکارایی آنها برای مدیران اداره ثبت احوال و همین طور دولت و مردم بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است  .بنابراین در این پژوهش سعی شده است که با استفاده از تکنیک تحلیل پوششی داده ها در فضای بهینه سازی استوار به بررسی و مقایسه کارایی نسبی 13 اداره ثبت احوال استان مرکزی و 23 اداره ثبت احوال استان اصفهان پرداخته شود و براین اساس ادارات کارا و ناکارا مشخص شود و رتبه بندی گردند .

در این پژوهش از دو مدل پایه DEA  ، از یک مدل آن یعنی مدل (CCR) و سپس با استفاده از روش اندرسون و پیترسون (A&P) برای رتبه بندی ادارات ثبت احوال و همچنین از 3 متغیر ورودی ( جمعیت ، هزینه های جاری ، تعداد نیروی انسانی ) و 4 متغیر خروجی ( درآمد ، تولد و فوت ، ازدواج و طلاق ، تعویض شناسنامه ) استفاده شده است و با استفاده از آزمون همبستگی اسپیرمن این نتیجه حاصل شد که بین درجات کارایی حاصل از مدل DEA همبستگی زیادی وجود دارد . همچنین اداره ثبت احوال خنداب در استان مرکزی با (225222/2 ) به عنوان برترین اداره ثبت احوال قرار گرفت و اداره ثبت احوال تیران و کرون با(999644/4 ) در استان اصفهان به عنوان برترین اداره ثبت احوال قرار گرفت  و همچنین با مقایسه دو استان مرکزی و اصفهان اداره ثبت احوال تیران و کرون به عنوان برترین اداره ثبت احوال بین دو استان قرار گرفت و با حذف جداگانه هر کدام از متغیر ها و حل دوباره مدل به بررسی و تحلیل نتایج حاصله پرداخته شد .

کلیدواژه ها:

ادارات ثبت احوال ، کارایی ، مدل تحلیل پوششی داده ها ، مدل CCR ،ارزیابی ، رتبه بندی ، مدل اندرسون و پیترسون (A&P)

مقدمه :

اندازه گیری کارایی به خاطر اهمیت آن در ارزیابی عملکرد یک شرکت یا سازمان همواره مورد توجه محققین قرار داشته است . امروزه تحقیقات گسترده ای در زمینه سنجش کارایی سازمان ها صورت می پذیرد و روشهای متعددی برای تخمین و اندازه گیری کارایی ارائه شده است که می توان آنها را در دو دسته مهم پارامتریک و ناپارامتریک قرار داد . ( آزاده ، محمدعلی و همکاران ، 66 ، 1384 )

تحلیل رگرسیون یک روش پارامتری می باشد که با میانگین سازی در مقایسه واحد ها به بهترین عملکرد موجود در مجموعه واحد های تحت بررسی دست می یابد . از جمله روش های ناپارامتری می توان تکنیک تحلیل پوششی داده ها DEA را نام برد که هرکدام از مشاهدات را در مقایسه با مرز کارا بهینه می کند و به طور کلی با ترکیب تمامی واحد های تحت بررسی یک واحد مجازی با بالاترین کارایی را ساخته و واحد های ناکارا  را با آن می سنجد . ( آزاده ، محمدعلی و همکاران ، 42 ، 1384 )

موضوع مورد نظر ما توسعه مدل DEA با استفاده از رویکرد بهینه سازی استوار RO می باشد که بهینه سازی استوار برای حل مدل های برنامه ریزی ریاضی در شرایط عدم قطعیت بکار می رود . عدم قطعیت در شرایط واقعی همیشه وجود داشته است و لحاظ نکردن آن منجر به غیر موجه شدن جواب تا حد بسیار بالایی خواهد شد و در واقع در بحث بهینه سازی استوار به دنبال جوابی هستیم که با در نظر گرفتن عدم قطعیت داده ها با یک احتمال بسیار بالایی موجه باشد .

بهینه سازی استوار یکی دیگر از رویکرد های جدید برخورد با عدم قطعیت است . این تکنیک اولین بار توسط آقای سویستر در سال 1970 معرفی شد . عدم اطمینان همیشه در شرایط واقعی وجود داشته است و لحاظ نکردن آن منجر به غیر موجه شدن جواب تا حد بسیار بالایی خواهد شد . در واقع در بحث بهینه سازی استوار ، به دنبال جوابی هستیم که با در نظر گرفتن عدم قطعیت در داده ها با یک احتمال بسیار بالایی موجه باشد . ( سیفی ، عباس وهمکاران ، 1383 )

با توجه به توسعه و کاربرد مدل های مختلف ارزیابی عملکرد و کارایی در صنایع دیگر ، بانک ها ، بیمه ها و ارگان های دیگر به طور وسیعی مورد مطالعه در این زمینه قرار گرفته اند و بسیاری از محققان در مناطق مختلف کشور به ارزیابی عملکرد و کارایی سازمان ها پرداخته اند . با تحقیقاتی که نگارنده انجام داده است بسیاری از این مطالعات  از تکنیک ها و مدل های متنوع DEA ، AHP ، TAPSIS استفاده نموده اند ولی متاسفانه در کشور ایران مطالعات و تحقیقاتی در زمینه کارایی و ارزیابی ادارات ثبت احوال کل کشور انجام نشده است .       

1-1)مقدمه :

یکی از آمار های اساسی برای تصمییم سازی و برنامه ریزی در کشور ، آمار جمعیت و به ویژه آمار وقایع حیاتی می باشد که وظیفه جمع آوری و ثبت آن به سازمان ثبت احوال کشور محول شده است . این سازمان ثبت دقیق و به موقع وقایع حیاتی را از طریق به کارگیری ظرفیت های موجود و فناوری های نوین به عنوان اولویت اول فعالیت های خود مد نظر قرار داده و در جهت بهبود بخشیدن به کیفیت ثبت و تامین نیاز جامعه به آخرین اطلاعات و آمار های انسانی ، تلاش نموده مکانیز مهای نظارتی مطلوبی را بر فرایند جمع آوری ، ثبت و تولید آمار های حیاتی مربوط به جمعیت کشور اعمال نماید ؛ بطوریکه با ارائه  آمارهای مورد نیاز دستگاه های اجرایی و بخش خصوصی  بر اساس سیاستها و خط مشی های معین ، توانسته نقش مهمی را در تصمیم گیری ها و تخصیص امکانات و منابع کشور ایفا نموده ، و امکان محاسبه  شاخص های جمعیتی و تجزیه و تحلیل های آماری را بر اساس داده های ثبتی برای جامعه علمی کشور فراهم سازد . 
سازمان ثبت احوال کشور به دلیل دراختیار داشتن اسناد هویت و تابعیت فردی و آمارهای حیاتی یکی از ارکان مهم حکومت تلقی می شود. ارائه خدمات عمومی به آحاد مردم و اطلاعات ویژه جمعیتی به ارکان حکومت از ویژگی های اختصاصی و انحصاری این سازمان است .

ثبت احوال از نظر کیفیت ، ساختار ، خدمات ، بسیار پیچیده و گوناگون می باشد و دارای محدودیت های داخلی از  قبیل قوانین ومقررات ثبت شده می باشند . همچنین با توجه به این که این اداره دارای داده های  مختلف از قبیل نیروی انسانی ، تجهیزات ، اطلاعات ،پول و غیره و همچنین دارای ستانده های مختلف از قبیل آمار ها، وخدمات گوناگون و پول و غیره می باشد ،  بنابراین اندازه گیری و مقایسه عملکرد ادارات ثبت احوال عمل بسیار مشکلی می باشد .

 حال با توجه به این که در تجزیه و تحلیل چندین واحد تصمیم گیری[1]( DMU ) که دارای چندین ورودی و خروجی می باشد ، مدل تحلیل پوششی داده ها [2]( DEA ) ، ابزار بسیار مفیدی می باشد و مستقیما با در نظر گرفتن نسبت ورودی های متنوع به خروجی های متنوع تولید شده (یا خدمات) بهره وری را اندازه گیری می کند ، می توان در ارزیابی عملکرد ادارات ثبت احوال از این مدل استفاده نمود .

بنابراین در این تحقیق سعی می کنیم با استفاده از مدل تحلیل پوششی داده  ها   DEA به ارزیابی کارایی نسبی ادارات ثبت احوال استان مرکزی واستان اصفهان بپردازیم.

 1-2 )تاریخچه مطالعاتی: 

فارل[3] نخستین کسی بود که در سال 1975 توسط روشهای غیر پارامتریک ،اقدام به اندازه گیری کارایی واحد تولیدی نمود. او با استفاده از خروجی و ورودی واحد های تصمیم گیری (DMU) تابع تولید را چنان بر مجموعه خروجی و ورودی ها برازش داد که حاصل برازش فوق ، یک تابع قطعه قطعه خطی بود . مقاله فارل اساس کار مقاله (چارنز، کوپر و رودز )[4] در سال 1978 قرار گرفت . آنها تحلیل اولیه فارل را که در حالت یک خروجی و چند ورودی مطرح شد ، به حالت چند ورودی و چند خروجی تعمیم دادند . ادامه دهندگان این روش ( بنکر[5] ، چارنز و کوپر ) بودند که در سال 1984 مدل BCC یکی از مدل های DEA را ارائه دادند این افراد پایه گذاران مدل های تحلیل پوششی داده ها هستند. ( قیصری ، کیوان و همکاران ،1386،6 )

در حال حاضر بیش از هزاران مقاله در خصوص مدل های متنوع DEA ارائه گردیده  است ، ده ها کتاب در این خصوص نوشته شده و چندین نرم افزار مرتبط طراحی گردیده است و سمینار های متعدد جهانی ، منطقه ای و ملی در زمینه ی تحلیل پوششی داده ها برگزار شده است .

بی تردید DEA منحصر به پژوهش عملیاتی و اقتصادی نمی شود . سیستم های دارویی ، زراعت ، حمل و نقل ، جنگل بانی، سیاست، صنایع الکترونیک ، مدیریت رستوران و هتل ، تولید ، لجستیک ، حسابداری و … از جمله رشته هایی هستند که از مدل DEA در آنها به وفور استفاده شده است .( پارسا، وحید ،1386 ).

هرچند در کشور های پیشرفته بحث DEA از مدت زمان پیش تر توسعه یافته (1975) اما در کشور ایران تازگی دارد و از سال 1373 مطالعه مدل های DEA توسط دپارتمان تحقیق در عملیات موسسه مطالعات علوم ریاضیات آغاز شد و اصلی ترین کار ها در این زمینه توسط محمد رضا مهرگان ، رضا علیرضائی و جهانشاهلو  انجام شده است . ( فتحی هفشجانی ، کیامرث . 1383) .

داده ها را در مدل های DEA می توان به صورت قطعی و غیر قطعی به کار برد . در مطالعاتی که  با داده های غیر قطعی صورت گرفته است امکان دارد که داده ها از یک تابع توزیع احتمالی مشخصی پیروی کنند که باعث توسعه مدل DEA ی تصادفی [6](SDEA) شده است یا این که داده به صورت فازی در نظر گرفته می شود که موجب توسعه مدل DEA ی فازی[7] می شود یا این که هیچ گونه اطلاعاتی در خصوص تابع توزیع احتمال داده ها وجود ندارد  و تنها اطلاعات موجود در خصوص تابع توزیع مقدار پارامتر ، بازه ای با حدود مشخص بالا و پایین است که مقدار پارامتر در آن قرار خواهد گرفت . (قیصری ، کیوان و همکاران ،1386،136)

با توجه به عدم قطعیت[8] موجود در داده ها ، توسعه DEA با داده های غیر قطعی الزامی است . در این تحقیق مدل تحلیل پوششی داده ها DEA  در فضای بهینه سازی استوار RO توسعه داده می شود .

 

بهینه سازی استوار یکی دیگر از رویکرد های جدید برخورد با عدم قطعیت است . این تکنیک اولین بار توسط اقای سویستر[9] در سال 1970 معرفی شد . عدم اطمینان همیشه در شرایط واقعی وجود داشته است و لحاظ نکردن آن منجر به غیر موجه شدن جواب تا حد بسیار بالایی خواهد شد . در واقع در بحث بهینه سازی استوار ، به دنبال جوابی هستیم که با در نظر گرفتن عدم قطعیت در داده ها با یک احتمال بسیار بالایی موجه باشد . ( سیفی ، عباس و همکاران . 1383)

بهینه سازی استوار [10](RO)در سال های اخیر با کار های بن تال ، نمیر و فسکی ،ال قاوی بر تسمیس  و سیم[11] توسعه داده شده و در حال حاضر مدل های پیشنهادی ( بن تال و نمیر و فسکی ) و (برتسمیس و سیم ) پرکاربرد ترین مدل های بهینه سازی استوار می باشند . (سجادی ، سید جعفر و همکاران ،2008 )

باتوجه به توسعه و کاربرد مدل های مختلف ارزیابی عملکرد و کارایی در دنیا ، صنایع  و ادارات مختلف ، به طور مثال ارزیابی کارایی واحد های خرید شرکت های گاز رسانی استانی با استفاده از روش تحلیل پوششی داده ها که در این مقاله کارایی واحد های خرید شرکت های گاز رسانی استانی، که پس از چهار سال از سیستم خرید متمرکز به غیر متمرکز تغیر یافته اند ، بررسی می گردد. در حالت کلی معیار هایی که برای اندازه گیری کارایی به کار می رود به دو دسته تحلیل نسبت و تحلیل مرز کارایی تقسیم می شود . در روش تحلیل مرز کارایی ، ابتدا مرزی به عنوان مرز کارایی تولید یا در نظر گیری هزینه ، در نظر گرفته شده است و فعالیت بر روی مرز به عنوان بهترین عملکرد و زیر مرز به عنوان نا کارایی تلقی می شود .نیروی انتظامی ، صنعت حمل و نقل هوایی و بانک ها به طور وسیعی مورد مطالعه در این زمینه قرار گرفته اند و بسیاری از محققان در مناطق مختلف دنیا به ارزیابی عملکرد و کارایی این صنایع پرداخته اند . با تحقیقاتی که نگارنده انجام داده است بسیاری از این مطالعات از تکنیکها و مدل های متنوع DEA ،[12]AHP، TAPSIS[13] استفاده نموده اند و متاسفانه چه در کشور های دنیا و چه در کشور ایران مطالعات و تحقیقاتی در رابطه با اداره ثبت احوال و عملکرد این اداره انجام نشده است.  

 

از جمله مطالعاتی که در ایران در مورد مدل تحلیل پوششی داده ها می توان بیان نمود :

بررسی کارائی شعب سازمان بیمه تامین اجتماعی در استان تهران با تکنیک  تحلیل پوششی داده هاDEA :

تعیین پرتفویی از سرمایه گذاریها، از مهمترین مباحث امروزین در مدیریت سرمایه گذاری می‌باشد. در این راستا مدلهایی جهت تعیین پرتفوی بهینه ارائه شده که هر کدام جهت رفع نواقص، توسط مدلهای دیگری جایگزین شده‌اند. از جمله مهمترین مشکلات مدلهای ارائه شده عدم در نظر گرفتن شاخصها و معیارهای چندگانه در ارزیابی کارایی پرتفوی سهام می باشد. در این تحقیق با هدف رفع این مشکل از تحلیل پوششی داده‌ها استفاده شده است. تحلیل پوششی داده‌ها، تکنیکی ناپارامتریک برای سنجش و ارزیابی کارایی نسبی مجموعه‌ای از واحدهای تصمیم گیرنده با ورودی‌ها و خروجی‌ها‌ی چندگانه است.

با استفاده از این روش شرکتهای کارا و ناکارا مشخص گردیده و با رتبه بندی شرکتهای ناکارا، الگوهای کارا جهت رسیدن آنها به مرز کارایی ارائه شده است. همچنین میزان تاثیر هر یک از متغیرها در میزان کارایی شرکتها تعیین شده است که برای این منظور از الگوی CCR با ماهیت ورودی و با فرم پوششی استفاده شده است . شرکت های کارا نیز با استفاده از الگوی اندرسون- پیترسون رتبه بندی شده اند. گردآورنده اطلاعات را از طریق مطالعات کتابخانه ای صورت گرفته و با استفاده ازنرم افزارWINQSBمورد تجزیه وتحلیل قرار گرفته اند . نتایج تحقیق نشان می دهد از بین 96 شرکت مورد بررسی  تعداد 18 شرکت کارا و مابقی ناکارا شناخته شده اند .

فصل سوم. 36

بررسی اساسنامه دیوان از منظر حقوق جزای اختصاصی.. 36

  3-2- جرایم علیه بشریت.. 37

.  3-4- جنایت جنگی.. 38

3-5: ساختار اساسنامه دیوان. 45

فصل چهارم. 52

اساسنامه دیوان كیفری بین‌المللی به بیان اصول كلی حقوق كیفری.. 52

4-1- تحلیل عملكرد دیوان كیفری بین‌المللی.. 53

نتیجه. 58

منابع. 60

 

چکیده :
در صحنه بین المللی دادگاه ها(دیوانها) ی بین المللی ای بوجود آمده اند که دودسته بوده اند :
1) دادگاه هایی ازنظرزمانی محدود ودرواقع موردی وبرای رسیدگی به   وضعیت خاص تشکیل یافته اند : مثل دیوان کیفری بین المللی برای یوگسلاوی سابق ودیوان کیفری رواندا[2] که این دادگاه فقط صلاحیت رسیدگی به جرائم ارتکابی درقلمرو خاص وزمان محدودی را داشت ونمی توانستند به جرائم خارج از قلمرو جغرافیائی وهمچنین زمانی صلاحیت خود دخالت داشته باشند .

) دادگاه‌هائی که ازطرف برندگان جنگ علیه شکست خوردگان جنگ تشکیل یافته بود : مثل دیوان‌های کیفری نورنبرگ و توکیو(

دادگاه بین المللی‌کیفری هیچ یک از این دوخصیصه را نداشت و بلکه دارای صلاحیت عام ازنظر زمان وجغرافیا می باشد همچنین دادگاهی نیست که ازطرفی گروهی خاص (مثل برندگان جنگ) علیه گروه خاصی دیگر (مثل شکست خوردگان جنگ)تشکیل شده باشد .

موضوع بحث صلاحیت :
در مورد دادگاه کیفری دومفهوم در موضوع صلاحیت قابل بررسی است :

1. قابلیت پذیرش (admissibilbty) ؛ عبارت است از اینکه در پرونده خاصی که مطرح است و ازنظر صلاحیت مشکلی ندارد آیا این پرونده را می شود دردادگاه کیفری مطرح کرد یانه ؟ودادگاه پذیرنده این پرونده است یانه ؟
2. صلاحیت (jurisdiction)؛ عبارت است از قابلیت دادگاه جهت رسیدگی به دعاوی مختلف از لحاظ عناصر زمانی ،مکانی ، نوع جرائم وضعیت مرتکبان و… که این موضوع همان صلاحیتی است که در دادگاه های دیگر هم مطرح است و از نظر زمانی برقابلیت پذیرش تقدم دارد [1].

صلاحیت دادگاه کیفری بین المللی

صلاحیت «دادگاه کیفری بین‌المللی» از جهات مختلف قابل بررسی است ؛
1) صلاحیت موضوعی ؛

براساس بند 1 ماده 5 اساسنامه «دادگاه کیفری بین‌المللی» جرائمی که «دادگاه کیفری بین‌المللی» صلاحیت رسیدگی به آن را دارد عبارتند از :

1. نسل کشی ؛